Palestra ministrada por José Otávio Menten, Diretor Financeiro do Conselho Científico para Agricultura Sustentável (CCAS), Coordenador Adjunto da equipe ESALQ/USP do Projeto Rondon.
Situação e Perspectivas do Controle de Qualidade Sanitária de Sementes no Brasil
1. Prof. Dr. José Otavio M. Menten
17 DE SETEMBRO – FOZ DO IGUAÇU/PR
SITUAÇÃO E PERSPECTIVAS DO
CONTROLE DE QUALIDADE SANITÁRIA
DE SEMENTES NO BRASIL
XIII SIMPÓSIO BRASILEIRO DE PATOLOGIA DE SEMENTES
XIX CONGRESSO BRASILEIRO DE SEMENTES
4. EFEITOS DE PATÓGENOS ASSOCIADOS A SEMENTES
SOBREVIVÊNCIA/ DISSEMINAÇÃO PATÓGENOS
• INTRODUÇÃO PATÓGENOS QUARENTENÁRIOS
• INÓCULO INICIAL EPIDEMIAS
• REDUÇÃO ESTANDE
• DEBILITAÇÃO PLANTAS
OCORRÊNCIA/ SEVERIDADE DE DOENÇAS
DANOS CUSTO PRODUÇÃO
IMPEDEM EXPRESSÃO PRODUTIVIDADE
SUSTENTABILIDADE PRODUÇÃO
5. SIGNIFICADO DE PATÓGENOS ASSOCIADOS A SEMENTES
• Manual de Fitopatologia, vol.1: Princípios e Conceitos
(1995)
• “medidas de exclusão, sem oficialização governamental,
podem ser aplicadas pelo próprio agricultor, usando
sementes sadias e tratando sementes “contaminadas”. O
êxito de tais medidas de exclusão seria muito maior,
entretanto, se houvesse uma legislação que obrigasse
alta qualidade de sementes”.
• É paradoxal que não existam padrões oficiais de sanidade
de sementes no Brasil
(Kimati & Bergamin Filho)
11. SUBSTRATOS/ CONDICIONADORES DE SOLO
LIMITES MÁXIMOS FITOPATÓGENOS
IN Nº 27/2006 – ANEXO IV
ESPÉCIES FITOPATÓGENOS DOS FUNGOS DOS GENÊROS
• FUSARIUM
• PHYTOPHTHORA
• PYTHIUM
• RHIZOCTONIA
• SCLEROTINIA
AUSÊNCIA
12. SUBSTRATOS
MÉTODOS ANALÍTICOS OFICIAIS PARA DETERMINAÇÃO DOS AGENTES PATOGÊNICOS A PLANTAS EM
SUBSTRATO
IN Nº 28/ 2009
• Fusarium spp.: ISCAS COM MAÇÃ E CENOURA
• Rhizoctonia solani: PLÂNTULAS RABANETE OU HASTES DE FEIJOEIRO
• Pythium aphanidermatum: ISCA MAÇÃ VERDE
• Phytophthora spp.: ISCAS DE FOLHAS E FRUTAS DE CITROS
• Sclerotinia scletotiorum: PENEIRAMENTO E ISCA BIOLÓGICA (HASTES FEIJOEIRO)
REFERÊNCIAS BIBLIOGRÁFICAS
13. PROPOSTAS PADRÕES SANIDADE SEMENTES
• CRIAÇÃO GTPSS/ MAA
PORTARIA MINISTERIAL MAA Nº71/ 1999
• GTPSS: CRIAÇÃO/ COMPOSIÇÃO
PORTARIA SDA Nº27/ 2000
• GTPSS: NOVA COMPOSIÇÃO/ ATRIBUIÇÕES
PORTARIA SDA Nº41/ 2001
14. MÉTODO/ PROCEDIMENTO
ARP PARA PNQR – FAO/COSAVE
• SEMENTE → PRINCIPAL FONTE DE INÓCULO
• EFICIÊNCIA TRANSMISSÃO
• DESENVOLVIMENTO PATÓGENO CULTIVO
• RELAÇÃO QUANTIDADE DOENÇA/ INÓCULO SEMENTE
15. CULTURA PNQR
NÍVEL DE TOLERÂNCIA
Algodão Fusarium oxysporum f. sp. vasinfectum
Coletotrichum gossypii var. cephalosporioides
Xanthomonas axonopodis pv. malvacearum
Sclerotinia sclerotiorum
0/lote
0/ lote
0/ campo
0/ lote
Arroz Pyricularia griseae
Biopolaris oryzae
5/lote
5/lote
Trigo Bipolaris sorokiniana
Stagonospora nodorum
Drechslera tritici-repentis
Xanthomonas campestris pv. undulosa
5/lote
1/lote
5/lote
1000 UFC*/3.000 sementes
PROPOSTA GTPSS/ MAPA
PADRÕES DE SANIDADE DE SEMENTES
PORTARIA SDA Nº3/ 2004
16. CULTURA PNQR
NÍVEL DE
TOLERÂNCIA
Feijão Coleotrichum lindemuthianum
Xanthomonas axonopodis pv. phaseoli
Sclerotinia sclerotiorum**
Fusarium oxysporum f. sp. phaseoli
Fusarium solani f. sp. phaseoli
0 / lote
0 / lote
0 / lote
0 / lote
0 / lote
Soja Sclerotinia sclerotiorum**
Hetrodera glycines***
0 / lote
0 / lote
Girassol Sclerotinia sclerotiorum** 0 / lote
* UFC – Unidade Formadora de Colônia
** Escleródio/500g
*** Torrão com cisto/500g
PROPOSTA GTPSS/ MAPA
PADRÕES DE SANIDADE DE SEMENTES
PORTARIA SDA Nº3/ 2004
17. Cultura PNQR Doença causada
Alface
(Lactuca sativa)
Sclerotinia sclerotiorum
Septoria lactucae
Xanthomonas axonopodis pv. vitians
Lettuce mosaic virus
mofo branco
septoriose
mancha bacteriana
mosaico
Crucíferas
Repolho, couve, brócoli
(Brassica spp)
Rabanete (Raphanus sativus)
Rábano (R. sativus var.
acanthiformis)
Alternaria brassicae
Alternaria brassicicola
Sclerotinia sclerotiorum
Xanthomonas campestris pv. campestris
mancha de alternaria
mancha de alternaria
podridão de esclerotinia
podridão negra
Beterraba
(Beta vulgaris)
Cercospora beticola cercosporiose, mancha de
cercospora
Cebola, cebolinha
(Allium cepa)
Colletotrichum gloeosporioides
Xanthomonas campestris
Antracnose foliar, mal de
sete voltas
mancha foliar
PROPOSTA DO 8º SIMPÓSIO BRASILEIRO DE PATOLOGIA DE
SEMENTES – JOÃO PESSOA/PB (2004)
PATÓGENOS NÃO QUARENTENÁRIOS REGULAMENTÁVEIS ASSOCIADOS A
SEMENTES OLERÍCOLAS
18. Cultura PNQR Doença causada
Cenoura
(Daucus carota)
Alternaria dauci
Alternaria radicina
Cercospora corotae
Colletotrichum gloeosporioides
Xanthomonas hortorum pv. carotae
tombamento, queima-das-
folhas
tombamento
queima das folhas
tombamento
queima-das-folhas,
crestamento bacteriano
Coentro
(Coriandrum sativum)
Colletotrichum gloeosporioides
Phoma sp.
Antracnose
podridão
Cucurbitáceas
Melancia (Citrullus lanatus)
Melão (Cucumis melo)
Pepino (Cucumis sativus)
Cladosporium cucumerinum
Colletotrichum gloeosporioides f. sp.
cucurbitae
Fusarium oxysporum
Acidovorax avenae subsp. citrulli
Pseudomonas syringae pv. lachrymans
Xanthomonas melonis
PRSV-W
WMV-2
sarna
antracnose
murcha de fusarium
mancha bacteriana do fruto
mancha angular
barriga d’água
mosaico
mosaico
PROPOSTA DO 8º SIMPÓSIO BRASILEIRO DE PATOLOGIA DE
SEMENTES – JOÃO PESSOA/PB (2004)
PATÓGENOS NÃO QUARENTENÁRIOS REGULAMENTÁVEIS ASSOCIADOS A
SEMENTES OLERÍCOLAS
19. Cultura PNQR Doença causada
Ervilha
(Psum sativum)
Ascochyta pinodes
Ascochyta pinodella
Sclerotinia sclerotiorum
Pseudomonas syringae pv. pisi
ascoquitose, mancha de
ascochyta
ascoquitose, mancha de
ascochyta
podridão de esclerotinia
crestamento bacteriano
Feijão-vagem
(Phaseolus vulgaris)
Colletotrichum lindemuthianum
Fusarium oxysporum f. sp. phaseoli
Fusarium solani f. sp. phaseoli
Sclerotinia sclerotiorum
Curtobacterium flaccumfaciens pv.
flaccumfaciens
Xanthomonas axonopodis pv. phaseoli
Antracnose
amarelecimento de
fusarium, murcha
podridão radicular
mofo branco
murcha
crestamento bacteriano
PROPOSTA DO 8º SIMPÓSIO BRASILEIRO DE PATOLOGIA DE
SEMENTES – JOÃO PESSOA/PB (2004)
PATÓGENOS NÃO QUARENTENÁRIOS REGULAMENTÁVEIS ASSOCIADOS A
SEMENTES OLERÍCOLAS
20. Cultura PNQR Doença causada
Pimentão/pimenta
(Capsicum spp.)
Colletotrichum gloeosporioides Antracnose
Umbelíferas
Aipo (Apium graveolens)
Salsa (Petroselinum crispum)
Cercospora spp.
Septoria petroselini
cercosporiose
septoriose
Tomate
(Lycospersicon esculentum)
Alternaria solani
Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici
Phytophthora infestans
Clavibacter michiganensis subsp.
michiganensis
Pseudomonas syringae pv. tomato
Xanthomonas axonopodis pv.
vesicatoria
Xanthomonas vesicatoria
Tobacco mosaic virus
pinta preta
murcha de fusarium
requeima
cancro bacteriano
pinta bacteriana
mancha bacteriana
mancha bacteriana
mosaico do tomateiro
PROPOSTA DO 8º SIMPÓSIO BRASILEIRO DE PATOLOGIA DE
SEMENTES – JOÃO PESSOA/PB (2004)
PATÓGENOS NÃO QUARENTENÁRIOS REGULAMENTÁVEIS ASSOCIADOS A
SEMENTES OLERÍCOLAS
21. SANIDADE SEMENTES IMPORTADAS
• LISTAS PATÓGENOS QUARENTENÁRIOS A1 ASSOCIADOS SEMENTES
• IN Nº16/ 2015
REQUISITOS FITOSSANITÁRIOS PARA IMPORTAÇÃO SEMENTES-ESPÉCIES/ PAÍSES
SUBSTITUI IN SDA Nº36/2010
CF – CERTIFICADO FITOSSANITÁRIO
CFR – CERTIFICADO FITOSSANITÁRIO DE EXPORTAÇÃO
22. SANIDADE SEMENTES IMPORTADAS
DAs – DECLARAÇÕES ADICIONAIS
DA1: LIVRE PRAGA
DA2: TRATADO (PRODUTO/ DOSE, TEMPERATURA/ TEMPO)
DA5: INSPEÇÃO PRODUÇÃO/ NÃO DETECÇÃO PRAGAS
DA7: PRODUÇÃO ÁREA LIVRE PRAGAS
DA15: ANÁLISE LABORATORIAL/ LIVRE PRAGAS