Evolución do latín: orixe, latín culto e vulgar, etapas, expansión e fragmentación do latín. As linguas romances.

1. Evolución do latín.
As linguas romances
Álvaro P. Vilariño
v.1.0
1

2. Index
Nacemento do latín
Primeiros documentos do latín
Latín literario ou culto
Latín vulgar
Etapas do latín culto: introdución
Etapas do latín culto I
Etapas do latín culto II
Expansión do latín vulgar
Fragmentación do latín
As linguas romances
2

3. Nacemento do latín
Indoeuropeos en Italia
intercambio lingüístico e cultural
diversidade de pobos e linguas
Hexemonía de Roma, pequena aldea do Lacio:
dominio militar
imposición da súa lingua e costumes aos demais
pobos itálicos
O latín: lingua de Roma
3

4. Primeiros documentos do latín
Non literarios, arcaísmo e rusticidade
documentos oficiais
cantos rituais
textos de loubanza das familias nobres
Exemplo: lapis niger
4

5. Lapis niger
Imaxe: http://www.imperioromano.com/99/lapis-niger.html
O Lapis Níger (pedra negra), está situado na parte noroeste do Foro, datado nos séculos VI-V a.C.
A lectura do texto está suxeita a debate, xa que, aínda que as palabras son claras, están
fragmentadas. Así pois é complicada a súa interpretación.
Crese que se refire a unha Lex Sacra do santuario que avisaría dunha maldición para quen violasen
o lugar sagrado.
5

6. Latín literario ou latín culto
Nacemento da literatura latina (s. III-II a.C.)
Perfeccionamento do idioma
Loubanza das victorias de Roma
Grecia, modelo a seguir:
canon literario
préstamos léxicos e sintácticos
Xéneros literarios:
historiografía, épica, lírica, teatro, filosofía,
epistolografía, oratoria
6

7. Latín vulgar
Vulgus: “pobo”: Fala dos soldados, labregos, comerciantes, escravos
Tamén chamado: sermo plebeius, sermo cotidianus, sermo rusticus
Distanciamento progresivo entre o latín culto e o vulgar
Latín vulgar: lingua non fixada pola gramática
Evolución libre e rápida
abundancia de neoloxismos
Poucos testemuños escritos (a diferencia do latín culto)
Graffitis de Pompeia
pegadas no latín literario (novela “O Satiricón”, de Petronio)
comparación das linguas romances (lingüística comparada)
7

8. Graffiti pompeianos
Imaxe: http://www.proel.org
Imaxe: http://terraeantiqvae.blogia.com/2005/010902-graffiti-la-
permanencia-de-lo-efimero.-pompeya-en-un-grito-mudo.php
8

9. Etapas do latín culto: introdución
Evolución co paso do tempo
Latín literario: lingua uniforme, estable dende o III a.C. (inicio
latín literario) ata o V d.C. (caída do Imperio romano)
O latín, como lingua escrita, seguiu moitos séculos sendo lingua
de prestixio, de obras literarias e científicas
A aparción das linguas romances (s. IX) e a súa utilización
posterior como lingua literaria supuxo un progresivo abandono do
latín
9

10. Etapas do latín culto I
Livio Andronico (Épica, “Odussia”)
Período s. III-II
Nevio, Ennio (Teatro e Épica)
arcaico a.C.
Plauto e Terencio (Teatro)
Cicerón (Oratoria)
Período s. I a.C. - I César e Tito Livio (Historiografía)
clásico d.C. Virxilio (Épica, Didáctica)
Horacio, Catulo, Ovidio (Lírica)
Séneca (Filosofía, Teatro)
Período
s. I-II d.C. Marcial, Xuvenal (Lírica: Epigrama)
post-clásico
Tácito (Historiografía)
s. III-VII Autores cristiáns: Tertuliano, S. Xerome, S.
Latín tardío
d.C. Agostiño
10

11. Etapas do latín culto II
Latín literario: igrexa, corte, escola
Latín vulgar: evolución acelerada
Latín s.VIII - Latín lingua franca: intelectuais, políticos da
medieval XIV época de Carlomagno
Os copistas medievais: a transmisión da
cultura clásica
A volta cara a Antigüidade Clásica
Latín Petrarca, Erasmo, Luis Vives, Nebrija
s.XV - XVI
renacentista Uso simultáneo das linguas nacionais >
enriquecemento a partir do latín (cultismos)
Descartes, Newton, Spinoza, Leibniz
Latín s.XVII -
Linneo: sistema de clasificación das plantas (+
científico XVIII
adiante tamén a zooloxía)
Latín Lingua oficial da igrexa católica (publicacións
s.XXI
eclesiástico en latín, misa en latín, etc.)
11

12. Expansión do latín vulgar
Definición de romanización
Desprazamento das linguas vernáculas > trunfo do latín
Latín: lingua dunha cultura moi superior
lingua de prestixio
facilidade nas relacións comerciais, culturais e sociais
Fases da adopción do latín:
1ª fase: cidades (centros administración, milicia e comercio)
2ª fase: esténcese a zonas rurais, bilingüismo
3ª fase: latín en tódolos ámbitos
12

13. Fragmentación do latín vulgar
Unidade política e latín como lingua oficial
Separación xeográfica > variantes dialectais (acento, léxico, etc)
A caída do Imperio romano: s. III-V (invasións bárbaras)
Ruptura de comunicacións entre provincias
crise na escola > libre evolución da lingua (sen normas nin
correcións)
Fragmentación en dialectos do latín
Influenza das linguas das tribus xermánicas invasoras
Disgregación política > fragmentación lingüística
13

14. As linguas romances
Introdución
Linguas romances
14

15. Introdución
813: Concilio de Tours. Autorización de sermones na rustica romana lingua. Van
aparecendo as novas linguas.
Lingua latina: herdanza máis importante de Roma.
Linguas procedentes do latín: romances ou neolatinas
Resultado da fragmentación do latín en dialectos.
Co paso do tempo os dialectos convértense en linguas.
Rasgos distintivos de cada lingua, resultado de:
paso do tempo
contacto con linguas veciñas
influenza dos substratos lingüísticos (substrato, adstrato, superestrato)
presion doutros pobos
15

16. Linguas romances
Portugués, galego, castelá, catalá, provenzal,
francés, sardo, italiano, rumano e retorromano.
Latín Galego-
Castelán Catalán Provenzal Francés Sardo Italiano Rumano
Vulgar portugués
*septe sete siete set set sept sette sette sapte
*vacca vaca vaca vaca vaca vache bakka vacca vaca
*forte forte fuerte fort fort fort forte forte foarte
*herba herva hierva herba erba herbe erva erba iarba
*porcu porco puerco porc porc porc porcu porco porc
16

17. O castelán e variantes dialectais
Lingua romance máis estendida no mundo (300 millóns s. XXI)
Descubrimento do Novo Mundo: México, América Central e do sur (excepto Brasil e
Guaiana), USA (Arizona, Novo México, Colorado, Nova Iorque...)
Variantes dialectais:
extremeño
andaluz
murciano
canario
español de América
xudeoespañol (sefardíes)
Foto: páxina 72 do Códice Emilianense 60 de San Millán de la Cogolla
17

18. Galego e portugués
Linguas distintas pero de orixe
común: galego-portugués da
Idade Media.
Portugués:
Portugal, antigas colonias,
Azores, Madeira e Brasil.
Galego:
Galicia, Bierzo, zonas
limítrofes.
Cooficialidade na Constitución
de 1978.
Galego normativo <> outras
Ilustración: cantigas de Santa María de Alfonso X o sabio
correntes (lusista)
18

19. Catalán
Catalunya, Valencia, Baleares, Andorra e sur de Francia (Rosellón e Cerdaña), zona
fronteiriza de Aragón e Alguer (Cerdeña).
Cooficialidade na República
Mapa: wikimedia
19

20. Dialectos históricos Mapa: wikimedia
Astur-leonés:
Asturias, León, Zamora e Salamanca
Bable, asturianu
Terminacións masculinas en -u (perru, añu, otru)
Plurais en -es (vaques, cases)
n- incial como ñ- (ñariz, ñabu)
Navarro-aragonés
Puntos illados dos pirineos
Fabla (dialecto artificial): sen esdrúxula en pajaro,
arboles, diminutivo en -ico.
20

21. Dominio lingüístico: Francés
Europa: Francia, sur de Bélxica e parte de Suíza.
América: Canadá (Quebec), Haití, Pequenas Antillas, Guaiana e Illas Reunión e
Mauricio
África: Marrocos, Alxeria, Túnez, Mozambique, etc.
Oceanía: polinesia francesa
Francia: lingua oficial o latín e francés lingua oficial en Inglaterra ata o século
XV. Mapa: wikimedia
21

22. Provenzal
Sur de Francia (Provenza < antiga “provincia” de Roma)
Occitano ou Lingua de Oc (oposto a oil=oui)
Mapa: http://www.proel.org
22

23. Retorromano
Lingua romance menos estendida
Conxunto de dialectos falados nos Alpes centrais e orientais (Suíza, Tirol, Italia)
4ª lingua oficial de Suíza
Retorromano < Retia (antiga provincia do Imperio romano)
Tamén chamado “romanche” ou “ladino”
23

24. Italiano
Dominio lingüístico
Italia
República de San Marino
Cantón suízo de Tesino
Córcega e Malta
Gran cantidade de dialectos
Son resultado dos moi distintos sustratos lingüísticos + aportación de pobos
invasores
lombardo, emiliano, veneciano, calabrés, napolitano, siciliano...
uso en familia
Italiano actual formado dende o dialecto toscano medieval
lingua literaria no s. XIII (Dante, Petrarca, Bocaccio)
24

25. Sardo
Dominio lingüístico
Illa de Cerdeña (antiga Sardinia)
Non chegou a ter lingua literaria
Moitos dialectos
Na localidade de Alguer fálase o
catalán (posesión da coroa de Aragón
durante séculos)
25

26. Rumano
Dominio lingüístico
Actual Rumanía (antiga provincia romana da Dacia)
Zonas da antiga Iugoslavia, Bulgaria, Albania, Istria e Grecia
Zona inmersa no dominio lingüístico eslavo
Semellanzas co italiano
Plurais masculinos en -i (lupi: “lobos”; porci: “porcos”)
26