O documento discute vários tópicos da filosofia, incluindo falácias lógicas, conhecimento a priori, filósofos como Abelardo e conceitos como aborto. Aborda a distinção entre proposições qualificadas e não qualificadas, e examina visões sobre o conhecimento derivado da experiência versus o conhecimento pressuposto.
2. *ffiW= ,';f
u dic Irt stt:undum quid qd dictum simplicüer
{|irt.,rltrlrsscrçãoqualificadaparaa não-qualifica-
rlir)l;llícia queconsisteemexcluirumaquaÌifica-
çlìo ncccssária:"Se é semprelícito matarnaguer-
lrr, c:rrtiuró scmpre lícito matar." Também co-
rrlrt:t'irlacomo Íaláciaconversado acidente.
u tlicttt simpliciter ad dictum secundum quid
(lirt.,rlirirsscrçiurnão-qualificadaparaa qualifica-
tltr)A (srrlxrstir)laláciade argumentara partiÍde
1ilil(iti()gc|irlpitraum casoparticulaf,semreco_
ultc(r.rlll()rcs tlualiÍìcativos:"Se aspessoasnão
rlcvt.rrrcst;rr'iorrlraqui,entãonãodevemestacioj
rrÍirirrlrrpirrrirjrrtlara combatero fogo." Existem
Il II|(rsiuflrIrÌÌr.trtrrsmaisclaramenteinválidos que
liìo slìo licrrclirlizaçõese que podem ser assim
r'lirrsrÍrtirrhrs,(,otÌìo,por exemplo,"se algumas
r'olrlitstìorrrolcnsivas,entãoalgumasdascobras
(ll(' (.sltìon{.slcsacosãoinofensivas".Também
rotrlrt.trrl;rr'orrurÍaláciado acidente.
tt.litríittri (lrrt.,do maisforte) Expressãousada
r.Il v(./rl(."r.orrrtantomaisrazão":setodososcães
lirtL;rrrr,r.rrt:rort.fortiori todosos filhotesde cães
l;rrlr;rrrr
tt prltti/tt ltttslcriori Essencialmente, um
(.(ìnlt;tl(.r.rrtrt'proposições.Uma proposiçãoé
t rrttftrr Irl,rrt 1trittfi<gru4"rsercoúecidasemque
scIr|tlr.tr;rr;rk;rrclcxperiênciado cursoespecífico
th. itrorrtr.rru(.nlosno mundo *atual.É p-ossível,
rx) (.nlrlrlo.(otÌccderque aÌgumaexperiênciaé
cxr;lrtlrrp,rr,r;rrk;rrilirosconceitosenvolvidosnu-
ltìitlìtr,lnrt,t(ì(t I,t.iori,Uma coisapodeserco_
rrlrccrtfir úlx,n;t|rI)t)stenori senãOpOdesercOnhel
.
t'it|tl.t lttttt,t l:ssirtlistinçãOdá lugarA UmadAs
---D Ír'errs||l trl,r||t(.Irt;l stlcproblemasda*epistemolo-
girr.A lrrlcgorrrrrlc ploposiçõesa priori é muito
coltlrovcrslt,lì(|tsrÌiìoó realmenteClaroCOmO()
pcnsamentopuro,scnìo auxíliotlt cx1çlJ9111,1p,
pode dar de Íato lugar a qualqucr tilxr tle r'o
nhecimento,e a preocupaçãodo *crnpirisrrurlertl
sidosemprea denegarqueissoscjapossívcl,Ar
duas grandesiáreasnas quais o conhccirncnlorl
priori pareceser possívelsão a matcmáticnc tr r., r
"l€lgliaí
que os empiristastenhamsemprct(.n | 't
tado mostrar que estasnão são áreasclc co 1 , ,
nhecimento Íeal ou substancial,ou então quc,
y
apesardasaparências,o conhecimentoque tclÌìos
nessasiíreasdepende,afinal, da experiência.A
primeira liúa de argumentaçãoprocura mostrilr
que todas as proposiçõesa piori são,em ccío
sentido,triviais, ou *analíticas,ou umaquestãodc
notaçãoou deconvençõeslingüísticas.A seguntln 3
liúa de argumentaçãoestá particularmentc its-
sociadaa *Quine,quenegaqualquerdivisãosig- f,
nificativaenlre as proposiçõestradicionalrnurtc í.J
pensadascomoa priori e outrascrençasproíirr ...l)
damenteenraizadasquecompõemnossa(:on(.cl)
ção geral do mundo.
Outracategoriacontestadaé adosc(}lrcr.rlorrr
priori, quesupostamenteseriamaclrrclcst.otrlctlnr
quenãopoderiamser1'derivados"rlirt.x1x.rrr.lrt,r, l--
masqueestariampressupostosctÌllrxhrrilrtrrrrlilr'-
de pensamentoacercado tìrunrhrlr r tltrltrl,tt",,
-;
sãoo tempo,asubstânc:itr,irt rrrrrrrlrrInrlt,,|||I|||r ur J<
.geu.Anecessidadctk.sscsr,oilrr,llilrì,rtilrttiltr./,t ,/
dOConheCiment<tttlttittttultìltltllìu rlrrrlullrlrìrr N
origem,é o temtrcr.rrltllrlrr|'t ttít,tthtìç,:ett,ttttt,l
de *Kant.
Abbagntttto, Nlloln tl,)ttl ) lh!ìtrlr 111l
*CXiSlCttttIll|,lrr llÍlllililu N't( (.il t'ilt 5rrlr.ilI, , r
Itltlttttcttt Nrlpolr",r' |'r tl1o1 r'trr'lìtrlt1 litrrr lt
I(lsrtltrt rlrr grurrlvr.l" ( 0lt(r(.nn ilt ililtt|r. r.rtr
It'ttttrtlnlrts(lllrt Iot n(.glucnt irs Iocrilriltrl,rr|r.,.
ItttttltttltS(lxtt(ltrr.l(xlos oS iltlsStrSr'rlilr1ur,,.ro
Itilcisnuill ullvctso lrostilc scrrtriclll(lo).(lu(.tlx)l
ls cxitgcliu'cnt,rnurginandotltrc lxrth.rrroslrrzcr
3. . ,,1.Ì,,,, ,1,, , t, r,.l, ir ! r,l,,t.il illrì,|
i- . , .,,,! ,, ìi,,, rlr t r, , rr lrttlr, l,l r lrlil,,il
,,1, r,,,lllìit r,l,' r,,rrr,l, n.l () ilillrl
,!,,J ll tl,' 1 ilt Uilt.t ( iln( (
lìr1,to ( t{.||llll
.. r | ! ,'r' 1,, rrilrrr,l,r . iltr,ntil||(.tìlitl,'/í)/l//
Ì , I'r lí, ì{lJ ( til lÍ(' ,0111il](.s, t./lr.r
, I l,l'rírl,.,tr) iìlJ,0ntits (l(.sltits
l)titl
,,i,,
Ir,,r,' l, rr,' ltì1t{)([tzitIr1t<lr
*Pcircc para
1,t,,.,l,',',,,.,,rr.nì (lu(Ìsc uliliziltÌìccrtosdados
, ,l' r,.rr.r unì;t (()rÌ('lusitotnais iìmpla, como
r,r.{ { il.r',rnl(.1(.n(.iltsiì Íììvorda lnclhor *expli_
r,r l', 11,r. rh.strt:vctr a abduçiio como um
, .,,( il,ìlr|r). nllìlicnlhtizou quc seusresulta-
, .r.r(r.Ili'rl() ;tltllrCCiâçãOraciOnAl.NOentan_
r,' ì!rt"il rlil(.lxìssiìlÌ.Ìosâvaliaros resuìtadosda
u,..r.,,nr t( rrìì()s(lc probabilidades,Peircean-
|','r| {,I,(,..ÍrIItsrÌìoposteriorrelativoàspromes_
,I r '1,,
'tt.trl;rt'ptrlìrmaçãO.
r'f.rr rfrr, l)t'rlr<l ( | 079-1142) Filósofo esco-
, rr l'.11s115 Zltclardonasceuperto deNantese
rrrrr,rvrrlrr;11'rl1ìd:ì,iìlóm dos infortúnios sofri-
,1,r r,Ir ;ro l()rìÌilì('c(lue viveu em 1118 (para
',
rr,ìr,...r.,.rllt'loísl). Estudou em Chartrese
l',rrr'..,.r |rr't| (.()nlo'Ììongee abadenuma série
Ir,,..t,ilil, l;rrlI(.'t'(.ua urnatentadonummos_
,,t, ltrr t.n ,.rrr i | Ì.1.lìigura controversa,viu
,,1,rr , r , ,,rr,lr.rr,rrl:r(.tÌì 1121,e seu cgticismo
, r,t r. l, rrrl,r,.rh':,;,oI)ionísioforçou_oaaban-
rr r 1, r,lr.r,lr.li;rrrrtl)crris.Em ll25tomou_se
l, ,h ', rrrrt{ ;rl(l,r',lr.tì(l(}mais tardevoltado a
',u.r ('ltr.r l.r r orrrlt'rìlìdtpof *Befnaldo de
r.rrl,lttr rt,ì(il501trlc nOeSfOrçOpafapfovaf
I l'l rt,t,,r.r.ri illiìr),('olìscguifapenasfevelaf_
I I,,| !lìrrr,, rrrrroltt.tel]c.Iloi de novo censufado
I l{t rrr,r,.;ln(l:t lìssitÌìInoÍTeunum dos mos_
rrlr,rrr1111;111,11;r Abltlia dc Cluny.
rl,, I.11rl.,.,,{t( /('l|l)r1)lusiìI.ÌìenteSobreO pro_
, ' ,1,, rrrnrvr.t.,:rrs,;rrklttuìdotíìlvezum *rea_
' rrr,,,l, r,rrlo r.lrrlrolr lt:nlta sido por vezcs
, 1,,,l, ,|, rlnrrì.llt,,lit.lìst:tCvCutambém CO_
,,1,r, ,lìrltlo r.()lllritsiìtt(oridìdcs.O
, t. tt,.,ttutr( rrrrlrr.r.r.lt.:rlitttcstrto")óut.tt
l ,i, , tr. r ,,rr,l, ,,r rlr.lr.rrtlt.(lur.o
l)cciìdo
,l', tr r rr,, ,1, ,prr'zrr pt.lttSrlt.st.j6stlC
I rit.. Ir, ilt il tIlr [( t0ll;llsslt(t.
lx)tllll
, ri ,,,,1,,ìrt rrrt' ,lu, I ti,,to l)t.llt.ottLr lottt
! : I r,tr..r,l t't .l't rt. t.rtr..,il[tr, .,t,itr(,n.,t
,1,r i l,
',"' r,Ìr, irt! il[], rr rttlrlil ,Ulrtl ltro (lllr.(l(
, , IrIi . , , rrrr ',| ,, I rr, I, r r rr ( || ||II|Ìì.| (.
| ì| { ,| (.||| (||||.
r r, rtrlrr l i!ri, t' l, t.ì(l(ì(ltrrlttr.r.ttltr.;t',.lll(,tl
,l.r,l, tr r,lr, r,,rr rr. .r. ll.rrlui rx.s l( /( l:t,;ttìì (ìl)l
nr.r,,lr', rr', rrt, ì r,r.r,l,ll;r.rltnoslt:t:trlt.tlt.lt:rllt
r'rtt .lrr, , l, , l,'rlilrlll ( ) s('ll .tlí íÍ ,lílrt ("1Ì1) (.
| {rntr,r } ( rrilr,r r rrlr.L,,tr)tlt't.()tttfldiçtics dits cs(.tr
Iilr.r. , ,ft ( ,' ||l'r: :illlig(,, a{)S qUilis llcfcs('Cltl0Ìt
:,il.t , | 't
í )l)ttit I cut its l)ara resolver controvérsiits, t I
(lu(.iìr(l,()r.ciollouo programainicialdo rnótodo
csc()fr'rstico.O quantaqualia ("Oh quãograndesc
gloriosossãoessesdomingos")é um doshinoscìc
Abelardo.
alrorto Intemrpçãoda vida do feto, âpósacon-
cepçãomasírntesdo nascimento.Podesernafural
ou provocltltr,c cícstcrÍltimoquesuscitaospro-
blemirstr-lrlirtkrsl)r)lrìlilosoliamoral.Essesques-
tiorrârrrcnlostlivitlcrnosconscrvadoresoupartidá-
rios"plri-vitl:r",t;rrr.:u'htrrrrcluco abortoprovoca-
dodclil^-r';trl:rrrÌ('nt(.(l(.v('scrproibido,eosliberais
ou piìrti(l:iri(ìs"prricst.ollr:r".(lucachamqueesse
atodLÌvcst'r'pr.rrrrrtitkr(.tÌtviirioscasos.Aposição
liberallbrlrrrl'r.(lu;r('l()(l:ìs;ls:iituaçõesemquea
mãc(lcs(.,(.ltlxul;rr,(.(.ilv()lv('rliversasfestrições,
entrcclits ;r trl:rrI rkr lr'lo. ()s moderadosres-
tflngclÌì()s( lts():i('nt(lu('()lrlrorltlópermitido,mas
nãtlst'ptxlcrltz,'rr;rr,'lorlr t.ssc(lcbateseCaraçte-
rizcyx.lirtÌrrr |r.r;rq:ro rl1'rIIIrrs(ltrcstõcsrelevantes
a apoltl:ìr:,;toit il;rlrt|(./:r,lo t;ttccol]stituiuma
pcss()it(.:rrlr'lr.rlrrrrr;rr,.rorlorrrír.iotlltvida;aexten_
sftrtkr tlrrr.rto.r r r,l.r..r ll:rlrl rroçãode inviabili-
tllttlt'tl:rVtrlr,l r11,,,;,,( orìì(| 1 tlitcitoSem C6nf1itO
(!cvc,ltr.t lt.tt,t(lil.,,,r.,rlrr(.',1('('sIX)líticase sociais
:Ìct:rÌtrrli.rlll(.ilrt( [r o rlrrr.rlrrrlt'tlccidif edeÍAzet
( tt;trlll ,r',rrrrrlr'l.r'.lrrt,ltr.1,r. tÌìr)fiìiS.
:tbsoltllislrto Irr t,'i'1.r;rrlr'lir.u,a pOSiçãOde
(lU('tÌ;to rlr.r'r lr,rrr'r rr..l|(,o('s ilos direitos e po_
tlt'tt'srlrrl'.r uti'
Âltsoluío, o I, r r,l,.rlr',rrro.rlrsoluto.
iìltsll':r(ilír ',ul',,.r(, 1,t,,,(.,,,,otlc lbrmaçãO de
irl('llrs,pt,' ,,rr'.r',1, , lr r.rìl.rr() (lue é CO6Um a
tlilt'tt'trtr".i,t,i,. li't rnr lìr1(('ssodestaCadO,pOr
cxcntl)10.lrrrr ' l.rrr,r, rI rrlutrìoem SUASOIUçãO
tttotlclrrl;r rl,, 1,r,rl,l,rrr.rrlos ,,univefsaiS (aás-
lr(tlt('ltlltttttttt'tt t t nk tttltrrìutìt'.abStfaif nãO é
tÌt(.nl||) ( ) ||t,,1,1,rr.r ,. (lll(. il iìbstraçãosem res_
,.I/
I r
'
,il,,,r ,lìt, rlil.rltrl,t'|', r rr[lrì I
. ,,,
'lr'l
r'l' r trttrl,llrt.r r'o rurni rrl
rl,, rì.!. .riì', I rrllì0, ,r'lt,.lr'l
l1 !l l, , ,lì trlo it ('l(' (' it oltlfo
, i.. , , t,ltÌiltttÌtrrlt'i:rsitltslritlits.
rtfralr rrl,r lrlr irr l, r r'I r;t.,:tlrsll:tllts.
rtfrqft ,rlt/r l,lr t r lo NlrtrlrtsÍilosolìiìs sentem-
', ,l' '.,,1,',,, . | ,,,tÌr .t csli'rtìsdiìs entidades
.rlr,rrrrr , il ..iIr,,
'ì.. ||liltìCr'oSCOS*Univgfsais,
,,,,. .,r,r,i,r",1,,'lri,ìi r)nl('r'ccotn objetosempíri-
rrt, r,r,, , r l,,,,rlrz;rrl:rsnoespaçoenotem-
1,,, r I r,..r,,,",lr'.rrro(. () progrâma gefal quc
,,,,, , t. . ,,, ,.,, rr [ ,lu(.:r n]ençãoaObjetOSAbs-
r, ,!', ', i., , ,, ,lr( lrllrcc, sendo apenas uma
rr.r.,,,, , , ,,t ,,, r,t,,r,rrtt' l:rlarde objetOsmais co-
,r11r | | l, ,,rr,lrrr.,,rkrsobjetos abstratosdizem
,1r. ,' i,, r,, r, r,lr,l, , rr;rtkremreferir-seaeles,mas
r.1,,t,,,,1,,,ì,,,,Ì|ì(.1(.1ocl'ÌOdeimAginálos COmO
lrl'., ,1, .'Ì'l' r,, , ilil( i('lo cspeciâlmentegrandes
,rrt ,lr 1',, ,' I rrrlr,rr'olìtrovérsiadiz respeito à
,1,r, I r,.,1, rl,,| ,(., :lo lizermos coisascomo ler
,rrì l,',r, rt 11,1,, 1.11llrÌì Ì)rogramade computadot
,,r ,,r,rr rrrrrr l,,rl.rvtit,litcralmentevemos ou ou-
'1111,,,,1,;,r,' .rl',,lltlos,que, então, seriam ele-
rrr,rrlr' ,1,,,,, .r, r|CfiênCia,
rrlr:rrr rl,, I r,rrì,lu(t cfcnça que seja obviamente
lr,i, t' r r 'l, I ttrrilbómreductioadabsurdum).
ii., , ì l, 1,,r.rir.,jilo,um nome pAÍA A nAtUfeZA
1111q1;l,rrr ,1, 1'rrrrrrll de sentido da vida e ação
Ittttr rtr r
.lrttrtir,.r r l; r,l-Farabi.
lr.ro |'l,r, rtrÌ itgcntefaz, poroposição ao que
.r r,ttt,,, r Inr.tJ'(nlc(OUOqueacontecenamentC
rh rrrrr r,, ilt, | | )(.s(.rcveros fatosque acontecenì
il,r' l,' rr,rt{ |','r ',ts(i,quesetAledefAcionalidadc
r' ilrt, |,. r,, ,lur. .,itoaS Categoriasque podem()s
;r;rlr,,rr ., ,', , orì(('lìCnÌtOSCOmOAçõeS.A COnl-
', 1 |)rn rr',,r,,,l,,,.r, IrIr'rt'nçâsuscitagQblqtr-ËSmuit()
ilrlì'rrl,lili, . ,lr,rrìlo ì natUfeZada *CaUSalidaclc
rrrr'rrl.rl, .r( ,rnl,r('{'tìsltoda *vontade e do *livrc-
illlìllllrt
_"_.:lq
{r.rrI rr rli:lrrttl iig I rr1lr I tt', l,,,ltrr,i, r,, I :
r,,r,..1'lr r,.i Íl,rll.t,,r,l,' ri ti't, 1,,-rr.r.',r!
.It. 11"1,, i'. ttllr'ltll( lllrr'. 1t,. lrr llrI r',,'l r t ,
llr,' l, l.r.t,,(rrt,trlr, I r';',, tr.r,'1',,,1,,",,rrt',.', :
.rr, tl r rlt,l;tttrI;t. l.t rlu( (
l'ti, t,".It, , rt,l.r,',r,
Itlr iltìr
'lt.ttl(t
(ltt|,'tl'olV.t (r | ('ilril rIt' .' ., lr,I,
il.r '.{ rlil('ll( iil tltt sr ll ||lovillrr'lll(r I t, r lÌll'ilil' l"ìl
lr.r', (r?'/ iuìlil)('tístrs('). Illrrlrot:r o', rrovnnr llrr,
rrrl rtr lris, colìto il (lu('(lir II vt c r' :r ;rl r:r;ro | | r.rl'n' l rr ,l
(sirìllulilrnìcn(ctlc:ttotttirrulltrlt"'r'orlo" ). lr'rrlr,rrrr
sido rcconhcctdostto pcr'íotlr ltris :rrrslolr'lrro. ,
sul'gimentoda Íìlosolia *cor-puscÌrlrr v( i() Irrrrrr r|l'
novo as "atrações",ou açõcsâ (lislirì( iir s('rììilr('
diações:o argumento clássico ó quc "a lììrìlLilil rÌir()
pode agir onde não existe". Na tcoria lísit:l ar':rr
tcsianatâmbém se postulou a existôncil dc rrrrlr
"rÌliÌtériiì srrtil" para prcencher o cspaço o lìrflrcr:t'r
o tìr(Ìi()lìiìr'iìiì iìliliìçaìoda lì)rçae a propaglìçlìo(l(l
rìx)virìr('lrl().St'rrsrrtt'ss0f,o *ótcr, i0i lxlstulirtkr
l)iìtiì( ()nslrllur() nÌ('lol)irlt it lfiÌtxiÌÌìissãodc lìrrçlrs
c rleittllttt;ntr:rrcrrrrs:rrscrrlrt'ol)j('los(luclìÍocslit()
ctÌtc()illitl{ì,ltr,'1,r.Al,' r N, l(rn, (1il('lì;ìt('(i:ì(0tì
ccbcl lì gtitvi(ll(lr' ( r)rr(, lnÌì:r ,rr,;ro;r tlisl:ìrrtlr.
SupôSqucsc(lL:vclx)slrIl:r llril ilrl(l||r(''lriilr{),r'rÌì
bora não tenhltc(}ttst';ltttrIr lor ttrttl,rrIlrr.rlrlrrr'r l|l
pótesesobresuatlatutczlr.+l,rx kr',lctrrI r.rIrrIrr.rrI r
primeiro que os corpositìtcllìlt('rrr" rÌr,ur l(',l,r n('rl
te por impulsos e nada mais" (/r)r.rrrrrr,l'r t rl , tt,
Vru, I l), mudou de opinião na qulÌr'tirt'tlrç:rrr,r'lr
minando âs pâlavras "e nada Inais", r:rrrlror:rrr
impulso tenha perÍnanecido como "a única rnrrrr'r
ra de podermos conceber como cperaÍì o: (()r
pos". Nos Fulrdamentos metalísicos da ciêru'ilt tl,t
natureza, *Kant apresenta claramente a idéiir tlt'
que o modo como os corpos se afastam por rcl)lrl
sãonão ó mais nâturâl ou inteligível que a mancir:l
como agem a distância.Kant insiste,emparticular,
num aspccto que fora apenas parcialmente cotn-
prccndiclo por Locke: qualquer concepção de áto-
rnos s(')lidose mâteriâis requer a compreensão diì
lorçu r;uc lãz com que estes se agreguem nunlì
rinica urtidadc, e taÌ Í'orçanão pode seÍ comprccll
tlitlu col.nocolisões elásticas.Em muitos casos,il
lcor'iusdc *campo contemporâneas admitenr lor
rììulaçõesaltemativas equivalentes:uma corìrrr';rrI
iÌ (listância, a outra apenascom ação local.
ação básica Muitas açõesSãopritlit;rrl,r',,r,' .,
lazer outrascoisas:compro uma ciìslrr( | |r:r',,,rr|||||
cheque,o que Íàço ao assinarmetl tì()nrr',rI rlr( l.l
sua vez realizo ao escreverciÌ(lirililr.r rl.r',lr'lr:rs
'i..,
Ì
(
I| ..
-'í
tl
t:
tt
È
-rt
.J
(
t
{
( .:
-.-:
-è
K
()
-r3-
.-:à
)
<.
f
!<:à
4. F-
I
t
.rÍ',1rr,.i,, I irr,, utl1,,l1lt(11 l)gt
rl)t.it('C
l)1ìliì
.! r,, ! i,!,, , ,,, ìD,llt,.(.uliliziÌrììcortosdados
i ,, , l, r! | rrr.r ( on( luslìo tnais iìmpla, como
t iir,., , r ,rÍ, r( lì( r;ril lltvordameÌhor*gxpli_
. i,, t , rr, , ,1, ,,r r(.v('Ìl lì abdução como um
"' rt rll r' rìì;15('lìÍlìtiZOU que SeUSfesulta-
r i ,,, ì,t, rÍ,, . ,r ,r|rt.f i;1çils racional. No entan_
1.. ,,i rÌ, 1 ,r ,1il, 1,,),,.iiìntosavaliarosresultadosda
,r ,!,r, r,,. rr r, rn,r.,,lt'llrobabilidades, peirce an_
| !t,,,il,, I,,
. Irìr,,lnol)osteriorrelativoàspromes_
, .t, r,,,rr,,l,r,,rrrÍirrnlção.
f,, l:rr rlo. lÌ.<lrrr ( 1079-1142)Filósofo esco-
Ì r ,, ,, r',rrr , ,. rlrcllrrdonasceupefto de Nantese
'. ' ,rìr.r r r,l,r11'rtrrrLt,itlónìdos infortriniossofri-
, ,1,, ,1, t,l,ì ,r) lorÌliuì(c (lue ViVeUem 1118 (para
t,,,,,,,,rì,,ri.. r,.r I lt'lpís:r).EStUdOuem ChArtrese
r,,l' ril. r tr'il I r)lD()tÌìOngeeabadenumaséfie
l1 r"i, t, |,,',rrlrlr.r,lvcu aumatentadonummos_
r ir,,,t, ltr, r,,rr,.rrrll 1.Ì.liiguracontfovefsa, viu
ri, ,,1'rr ., r ,,,1111r.11.1q1;1r.rrrll2l, e Seuceticismo
r , t, r,lr I, rr,l.r,,,lr-:;:,oI)irlnísioforçou_oaaban_
t,,rrrr r t, r,li.r,tr.l.,,rrrrtl)crris.Em 1125tomou_se
,i, r,l, ,1, ',.rrrrr( lrlrl.r,.lt.nrlomaistardevoltadoa
| , r 'Ìil.r ,rlr.r l()t ( (ìlì(lclìlìdapof *Bernardo de
r I Lrrr,rrrr.(lu( r, r( rrsolr(lcnoesforçopâraprovar
t,, l'l,rt,rrrr.r.rr'ilsllro,col.Ìseguirapenasrevelar_
. I I l'r,Ìl'rl(), olrrolrr'lcgc.Foidenovocensurado
,,, I I lo rrr.r.,:rrrrrl;t:ìssilÌllnorreu num dCSmOS_
rrlro1r1111;1111;çì Ahltdia de Cluny.
,1,,l.rr,l,'(.,(tr.v(.ul)tolìlsiìmentesobre o pro_
I ,'ì , 1,,. 'ltrtvcrsius, iì(lotAndotalVeZUm xfea-
i, ,,r., rrr,,,l,r.r,l,'. r.trrlxrlr lCnha siClOp6f VeZeS
i
',,, ,1,,,1, rr,'rrrrrlrlirllrI.,SCTCVCUtambém CO_
,,t,r, , lì,r ll ro r' oltlriÌsitutoridades.O
tt't1,u | r'ttlrçr'r'lClrti t1CSr1O")ótttn
. . r .t. rr, | (,rr,t, ..,. rlr.lr.ilrlt,(lu(. ()
l)Cclìdo
,1,,r, I rn rl,,.lÌrr./() pt.l1s tlt,st.j6Stlt:
, ì ' rrI rrt il rììÍ, [' r,It.tis S,trr, I'rrÍl;ilì
- . !!!,1,,,rt rtrt, .lrrr | 1..11 l)r.:tt.ptrlp r'lttt
,1, r i I I irr'r ||, rtlr'llrìì r'tr'tttlrlrr j,ìtlttr-1il() (lllr. rl(
,,1 L,,,rrr {rr,, ,''rrrr'l,r'l:trilr)vtv(lttìtttÌt;t(.|(,(,t(-iltrlll(.
, , l, lri,,,, .., r,.rrrlr.rr.lr(,tì5(.t('tì(.t:ìrl0t.lt()t1ttt,(.tÌlt(.:t:,.Itl0ll
i ' ,, ,
'irt!,
rl.rrlr.,; lr:rrlrt.totltis; lts lr:t(luçi)r's t('v(.1;lv;ìtìt ()lìl
I i"' i, nlrlr ill()(.s(ltvctgctttcscgcriìI.ìtÌìlÌtìttìl()slctit(li rir.lr;rtr.s
t't tl ',1,'rr,t (:tìÌquc clc sc l'orrlou. O scLr.?r.(l tt()rr(..1'to
,,trrrrr, , /',,r contÍf') é urna coleçãode oontrâdiç(icsdits csr.ri
l'r IrI turas c de escritos antigos, aos quais iìcrcscctìtoll
suasprópriasregraspararesolvercontrovérsias,()
llJe proporcionouo programainicial do método
r)scolástico.O quantaqtulia ("Oh quãograndesc
gloriosossãoessesdomingos")é um doshinosdc
Abelardo.
aborto Intemrpçãoda vidado feto,apósa con-
cepçãr)lÌliìsiìÌttcsdo nascimento.Podesernatural
Ouprtttrtr':trlo,t'ti cslr'liltirn()qucSuSCitaOSpro-
blclnitslrlrt:rrkrs1x.lrrlilosoÍil nloral.Essesques-
tionlrrrt.rrtostIivrtlt'rrr(ts(.otÌsclvadoresoupartidá,
rios"prti virl:r".r;rrr.;rr.lurrrrrlrrco abortoprovoca-
dodcliIlt.r:ul;rrrr,Ìrt(.(l('v('s(Ìtl)foibido,eosliberais
oll ptìt'li(lliti('r;"1rrocsi.ollr;r".(lucachamqueesse
ato(lcv(.s(.tl)(.ililtll(lot.rrrvliri0scasos.Aposição
libcfitllrl)|;rrrrr.rlrr;r,,r'torl;ts;rssituaçõesemquea
mãCtk'sc;r'itlrrr1l,11.i' r'rrvplv('tliVerSaSrestfições,
entrc ('l;t:;:r rrl.rr[. rlo lt.lo Os moderados res-
tringt:rrr()s( ir,,rì,.( nÌ (lu(.1Ì:rlxrlttló permitido,mas
não sc l)(I l{' Ilt/{'t rltt,.torI r r.sstÌdcbatesecaracte_
rizc 1x'l;r||to|li't,r(,,trI z|I'rrIrr;rs(l1cstõesrelevantes
a itl)()nl:lr,.;t{r .r n,rlutr./;rrlo tlttc constitui uma
l)ciìs();ì(' ;rrlr'tr.rrrl rr,rr,,rl,l,r rrtít.ioclavida; a exten-
são rlo rlrrrt, ,r 'r(1,ì,r lr;rlrl rroçãode inviabili-
tllttlt'rl:r'rtl,!.|, 'rotlrì, ,ì1rr| ()l;rliçcitoSem COntìitO
(!cVr'rrì :,1r Ir.rl,rr! r,.,r', Iltl(.,,toI'slX)lítiCaSe SOCiaiS
:t('t'lt:rrli rlurrn t( |ril rlrrr'rto,lt:tlcCidife deïaZef
( lliìÌl)lll .t, tttr rlt,l,r. lrilr(lli,t, ( tìlofals.
:tlrsoltrliur{} | rrr t,,rrr r grrlílica,a posiçãOde
(lll('tì.to rlrr, lr.rrrí t,,.trt1(.s ilos diÍeit6s e pO-
tlt'tt'l tlo I'rtr rr,
Allsoltll,r, o l. r r,l, rlr.rrr,,.rlrsolttto.
áìlfsllilç:rír ',ilI1,' r,, tìr{ì( (,.,.r) tic ÍbrmaçãO de
itlt't:rs rilt, , ,rt.r'.1, , rrr r,,r'l,rr o rlUe é COmUm a
tliÍì'tt'rrtr". ,.ì,(,. l,,r ,,trì l)r(r'{ o destacado, pof
cX('ltll)lo. lr"r
I l,'tìr r. ,1, ;1;111111yeÍn SUa SOIUçãO
lìì(ttlt'tlttl:t ,1,' 1'r',1'1,rrr,r rlos runiVefSaiS (abs-
lntltr'ttltrttrt u,'tt , t t!t. utltrt ilttt: abStfaif nãO é
lrr(,il{ , Io lcvrr ;r :rrltrrt tlttr'r1tt:tltrl;trl:ì ( rrlnr, .l
.rrl',l.rrrr r,r, ,r (,lts;Ìlt(l;ìrl(', it tÌlu(ltìn':t ('o llttìr'rtl
lÌ,ì,lr ilr ,ìlìlr( iÚ :i(-illìo iìl)ClìiìSiì()S(()ll)(ìs s('lr',1''r'.
Llirr 1'rrIrrì,ìril ;|; rrlt:i;rs(lllc [clììos (lclils, Iil:ls liilìt
lì, !,, .r ililr (1,)rìilrìt()('sl)irituiìl (Ott Ottlr()) (lÌ:('(':;{,1
,i, rrr ,l.r r'l)r'|{'rì(iit. i'[,()ckc ó vcct]lclltctÌìr'Dl('
,,
'
r,l(ì l)or
rlìt'rkclcy dcvido a este c iì outfos
r,,,. r, l;rr rorr:rtkrs. V(r tunthénx idéias abstratas.
:rlrsff':r1:r,idéia Veridétasabstratâs.
ill)strâto/concreto Muitas filosofias sentem-
st'tlcsconlìri-táveiscom as esferasdasentidades
ll)slrittlìs,Íaiscomoos númerose os *univeÍsais,
ir()corìlriiriocloqueacontececom objetosempíri-
r'osc srrhstinciaslocâlizadasno espaçoe no tem-
po () {norrrinttlismoé o programageral que
(oÍrtl('('rìrrÌìostrâfquea mençãoa ObjetOSabs-
lr,rlr)rì:ì()r: 0 qUepafece,SendoApenasUma
rÌrirÌ)('il;r('lìlÌiìrìâdoIade falardeobjetosmaisco-
Itìill|', ( )sl):llllcláriosdosobjetosabstratosdizem
(lrr( rr,ì() Ir;rrr:rtladeerradoemreferir-seaeles,mas
rì,rrt lì()(l('nr()scometero enodeimaginá-loscorno
Ir|ì", (l( r)l)l('losconcretosespeciaÌmentegrandes
'ru
(lr,.lì('r:ir)sOutracontrovérsiadiz Íespeitoà
(|il(.r,r()rlcs:rbcfSe,aofazeÍïnoscoisascomoler
rrr l,,rtì.r1,;ìl)tcciarum progfamade computadof
il[ {Irril ilrììlt l)Zìlavfallitefalmente VemOSOUOU-
rrrrro. olr;r'tosâbstÍatos,que, então, seriam ele-
rrrr'rrtrr'.ri,rrìossaexperiência.
:rlrsur rhr (.)u:rlquercrença que seja obviamente
||rrl, Í, |1..r ( l | ,(r tctmbém reductio ad absurdum).
lJo ', '.r..trrrir:rlisttto,um nome para a natureza
i:i;::l , l:
,r(t)rovida de sentido da vida e ação
,lrrrr:ncr' i,r'Al-Farabi,
:t{:r{r { ) ,lr(. rilìì agentefaz, por oposiçãoao que
;t({rr!r{{ ( ,ìlrÌÌ;tqcnte(ouoqueacontecenamentc
rli. rrrrr,rr',rìt() l)Lìscreverosfatos que acontecenl
n,roI,(rrrrrr lrorsi sri,queseÍalederacionalidadc
(' nrt{r!..r., (lr(' slio as categoriasque podemos
:r||lrr.rr ., ,
' , , (ìil(r:bcrTnosCOmOAçõeS.A COtÌl-
', 1 ;rr,','rr.,,,,',l,,,,,,I rIr|('t.cnçasuscitaptAb.lamasmuito
lilr|r,rr1,ilrr,. ,lu:rrlo ìr natufeza da *causalicladc
nrr'lrl.rl, ,i { ,,nllìr('('tìslioda *vontade e do *livrc-
:ìllrllt l"
'rr.r",rrli'.í;trrri:t
t .'n,, :'. i'
r,,rr r lrli r, , ll.rll r, r'1. ' rr; r..r I
,r't, ì',rì{"r. lllrli llllr lllI
lll t'I,.r..,',r.r,l,' |,,r',, r,i''1,".1
r,,t,, r,lr,l.ìtlrl.l,l,lrlll,
' I'i!!t
.l!' .-!.
llrÍ, tllì1 rll,lllo (lll('''ll"1.1 r'
'
i'rl"' ,i" t .'
rr,r '.i rlll( iì( lil tltt 'lt tl ttt,rl lllì. lllr, ,
"
! rrrl!r", t !
ll.t)' (ì? l illìlilttl:il;ll,(') I tttl"'r r ii ltr" rritì t'ir":
tt:rltil ltis, cttttttt ;t tltlt'rl;t lt vt,-,,r .tlr t,- i,, trr rr.r','ti' l
(sirtgttlilnrtctttt' tlt'lttttttttttt,l.t rlr ' , ,'rl,' t t' t,l'..,,r
sido fcconhc(itltls tto 1tt'lttrrIr lrr'. ,rtr.trrl,=1r,,, ,'
sulgimento da lilosoÍ i;r Ì t rtt 1ttt:,r ttLtt r, t,' l',rtrrr .l.
novo as "atrâçõcs", ()Ìt:tç(x'ri;t,lt',l.ttr, t,r',, rr rr,
diações: oargumclìto cllÍsslco (i(lrt(' .l ilt;tl. rt,| |t ì,,
podeagirondenãoexistc".N;tlt'orlt lt 't,,r ' , ,l
tesianatambémsepostulotÌiì cxisl('n(t,rrlr rrrr.r
"matériasutil" parapreenchcro cli1ìirr
'
r' lrrrIr,, , r
o meioparaa atuaçãodaforçac lì l)rolì.rl'.ri,,i,' il,'
movimento.Seusucessor,o *étor,lìrt po'.lll,r'1,,
paraconstituiro meioparaatransnlissir(| rlc 1,,r,,.,
edeinfluênciascausaisentreobjetos(lu('nir(|r".l;t,r
erncontatodifeto.Até *Newton,quc I)lrt1'(r;r, rrrl
cebera gravidadecomo uma âçãou tll;l,rrrrr;i
supôsquesedevepostularum intermc(liiur(ì., nr
boranãotenhaconseguidolbrmuìarquirl(lur'rll
pótesesobresuanâtureza.*Locke,tenclolrlr nr,rr1,,
primeiroqueoscorposinteragem"maniIt'slrrrrr,rr
te poÍ impulsose nadamais" (Ensaio,l" r'rl , tl
VI[, 1l), mudoudeopiniãonaquartaccliçrtrr.r'lr
mjnandoas pâÌavras"e nadamais",crrrlrrrr,r,,
impulsotenhaperïnanecidocomo"a únicirrurrrr,r
ra de podemos concebercomo operattìori rr'l
pos".NosFrndzzmentosmetalísicosda ciírt, t,r,l't
natureza,*Kant apresentaclâramentelr irklr,rrl,
queo modocomooscorposseafastâIÌìltorrr1'rrl
sãonhoé maisnaturalouinteligívelquc:rnr.rIr,|,'
comoagemadistância.Kantinsiste,enìJlttIr,rrI,
num iìspcctoque fora apenasparcialrÌì('[lr,,,r"
prccndidoporLocke:qualquerconccl)ç:r(r'1,rr,,
nulsstiÌidose materiaisrequera conrl)r('r'rIi,' 'I ,
lìrrçaquc Íàz com queeslesse agrc:gu('rrr',,',,,
r'inicltunidade,e talfbrçanãopodes('t( r'rIrl,rr !,!
didacomocolisõeselásticas.Em mtrilo',, ,, ',
ttxrias de *campocontemporânerìs:rrlrrl, m i ,
rÌÌulaçõesaltemativasequivaleotcs:ilrrr,rr "rrr.,
;
rrtiistância,a outraapenascom âç:rr,lr,, rl
ação básica Muitasações.Sãopr;rlr''r,1,,,,,
fazeroutrascoisâs:comprouÍrir( ;r!.,r,t,' I,ì
cheque,oquefaçoaoassinaÍlìÌ('urrìrr,,,'1,!, t,.''
suavez re'dlizoao escrevert':ltl.ttttt,r 'lr i. tr r
i1
.,J
.--/
i,,'
(1
{
.ì1-*
'{
*-3
'..i
:
..
{à
';>-
lìl('ttltt) ( ) lrlrl'l' rrr I , (lul.lÌ iÌbstraçãO Sem res-
5. tL ;{urfttsl* Érr{llFiitteïlxe *# lllrr,r r.
t ||Í ãinlË,lltq it€i|ilÈí f{ÊlË rlltts ttilr!t lFiqrrjt
tttll ê+filllFtsilttFllhr fiEtHlttëlì il !rit lrrú,=rrrl
ttll=llrtl rhr tálpltlrt É 3r1ç1;:rr Ídrr,t t ilri,r
d€ | iltil.r l|ilt tsrÉlttltlil, | tsttril rrì |lll
Itt liiÈrdt Iq rrlflrrq, lttttttrt r ilttrllgnil t.ilt tlilc
alfuÉ lFttltrttl FcqFr!lellÍl ilo nlìleltrt lí.1 vus().
qttef lli:r't rlltritlrlE,rlilr'ít tilrh.ttt rh,rr;rltr itçlio
*rfllrr llt|l'ttlrrsrilr ltnt!í'lorlttsttçr1t.strrìoé tt
|tterlrerrrrtrh'lrnr'utolisi(ìl(igi('irrlcssirsocor-
ller
l||trft l'elo Ârh'stolrt:r'tudacoisacorretaaseÍ
I lrÕí.lltil Írrllrrr'rrsslìonx)rale éticaquantoao
lrtfi,r Nrrrrr.||tl)t(.(:tìccrraa discussãopráúÒa
lrl rìieiiulrlo,rro;ror1rrnrdade,o aspectoprático,
lrltr,rilr| |il|r||(hrzitklscomofatofesnãO-morais
I tililrt v|t/ lttrlt'Dt'ntlCntC,
illottrlurleAtcnas Centrode ensinofun-
r l|ilt
+l'liìtrìoporvoltade387a.C.Aindaque
)illrr'rlIr(.illotl;tsrraorganizaçãosejafragmen-
ì, illr('}fsc rlrrt:llrivilegiavaum métodode
nl lrltnrrhr crn rlisctrssõese seminários.Os
rlnl lrrrrrlnrrrcrrltriscrarna matemáticae a dia-
ir t'l rnrrrrrrrrtlistitrguira AcademiaAntiga
lilrIr,r.u,,1((.ssot()simediatos)daNovaAca-
rltl,Illlt'| |rttt('(il((,1ìl*ArCeSilaU;eSSadiStinçãO
t'tlrtlrt.lirprlrrr.inrvczpor *AntíocodeAsca-
À A, iult'rrrr;rArrtigapertenciam*Aristóteles,
r('u:,tl)o,+lirrrlrxo,*Xenócratese *Teetetode
r;r,,lÌ'tlrt'irvlrsc,sObretudo,a temasmatemá-
, r' t osrrrolírgicos,provenientesdas últimas
', rh'l'l:rt:ìtl,crnboratambémtenhamsurgido
crrr.stilit:os.Arcesilaufazumarupturaradical
r",s.rIrIuIiçio, instaurandoacéticaNovaAca-
r,r,(lrr('s(:lìÌitnteveem contínuoconflitocom
rlrriuncntosrkrs*estóicos.O últimodirigente
r ,rr['nn:rt'óticl Íbi *Fílon de Larissa,que
u Irrrirl(orrrir(c.tl7a.C.)quandoAtenassevia
r!rrrlirlìrt Milti(liìkìsvt da Pérsia,acabando
n tr
^i
ir(l(.nlilt orrroinstituição.Areabilitação
ilr,tìll,tlrrilt(or rlrrl"rrrliticos,queseseguiua
rrrrrrfr'A,,r'rrftrrr(r'./r)ir.('.:vcrtatnbénplato-
rl rrrrirltu),tìihrlrt, trrrrr.irlirlaclc,um rnéritoda
|r.ttrlrr.nrrrrIt(.|iltol o t irrrtittltnparao sutïi-
hlh r +lerr|lrtlottirttto
Ar rrtlllrtn rlr' l,'lrrt'n{rt ('Írcrrlolorntirúrcrl
frrffrrrrll r|;t{|rtor|tlt(: | 462c | 494,numavilla cnt
('rrrr'pltr
||l|litit suil clisp0siçãopor cosimo de
MÕrlrl. li'vc urnainlluênciaintelectualcrucialno
l{errirst:rrrrcntoitaliano; suasprincipaisatividades
cÍllllì il tradução,o estudoe a reinterpretaçãode
tcxtos*platônicose *neoplatônicos.
acaso O acasoé freqüentementcvistocomoalgo
irreal, um mero reflexo da ignorância humana,
condenadoà derrotapela intcrvcnçãoda ciência
determinista.Nas filosoÍìas lntiga c rnedievalo
acasopodiasercontrasta(locolno <lcsígniodivino,
mas até o séculoxvlt o conccito tinha pouca
aplicação,umÍì vcz (luc, sc () rlcsÍgniodiüno se
revelaem l<xlaircrilçllo, n:ull scrlcvesomenteao
acaso.A oposiçilrigrrulnrcrrtclnliga entreo acaso
e a ciêncialìri clintirrlultrtlclxrisrlo apÍìrecimento
da estatísticlc thr lcolrr rlrrsJxobabilidadesno
séculoxvtt.Âsplohrrhilirlirrlt:stornaram-seo"guia
davida", lìrntcccrrrkros irrslnrrncntosparaavaliar
fenômenosulcrrlór'ioslrÌtlxrrtiullcsparaascompa-
nhiasdc $cgrrrositssinrt'orrroparaosjogos,des-
cobrindo-scrk rsrtIollrrrrt orrt.xt-rcscausais,taxas
demoíalirlrulc,rler'rrrrrrrrirlirl:rtlcc dematrimônio.
aindaitntesrln irrvestirfirtIrs lurrias probabilistas
na Íïsicn,tnl <rrnrorrrrrtr'hrrir.lrcstatísticae. mais
tarde,a *nrccÍìrrit'ntprÍlrrtrt.ir,(
Ìroblema.da intêr-
pretaçilo(ln$prolrrrhlltrhtrk.sr.onsisteemdecidirse
estaslnc(lentllgo "rnrl" ou scapenasrefletemas
crençasrlc pcrsous(.nntilsrlilnte de diferentes
quantidil(lesrlcrlnrhrri(rt,r'pclsonalismo).A visão
muito rlilìrrtrlirlrrlt r;rrr.:r rrrr:cânicaquânticaé
inedutivclntcnlrlrrllrrlrrltsl:r((lctalmodoqueos
aconlccittì(.nlr[i rlilíìil1t{osrLì0rìanifestamsomen-
te unrnitltnlorh.rlurk'.,rr1rr.rlit'illque cobreuhra
bascrlt:lclrrrlri',tu).ri o lrrrrrcipalestímulo.pam
tentitrlirrtttttLtrlr.oltrr,,oll(.o t;ue"é realmente"
o ítcils().ou rollr. rrnro ;r lr.isÍundamentaisda
naturcztgrrxh.rrrh,rlrrr;rlolrr;tprobabilista.Uma
dastlilicrrilnrl.,i| {rtr!ritt.(.rÌìvcr comodoisuni-
versos,illttnlrlr )|lnr.rlt/ rr',,pt.iloitosacontecimen-
tosqucnelesrx o||r.nr,Irrxl(.trrrrrcsmoassimdiferir
qUantoil ;ttolrulrlltrlitrlr'rt'l;rltvlrdcssesaConteci-
men1()s,
qccúic (lttl,)li'r rrrtrlrir
aceitaçõo Alr.ilur rrrrlrptrllosiçãoé a mesma
coisaquc ucltrlilur nr.lrr'/Â1rcsardessaspalavras
ilitil rt-irilItliIr'rÌrlllÌritrlislittçÍ0gcrrrl,tlivctrttr
Irl/iì(.rl('vnliunoslilírsolirsl tlistinguirrtrr('oltltl'nrl
rlrrt rt'rrça.O *paradoxoda lotcria,purcxcrttlthr,
lxrrlcscr analisadoafìrmando-scque,cmhonrerr
accitc que um bilhete qualquer não ganhârí o
primeiro prêmio,nãopossodizerqueacreditoquc
não ganhará- evitandoassimcair na amadilha
deum conjunto inconsistentede crenças.Na filo-
sofia da ciência, várias posições anti-*realistas
podemnos aconselhara aceitaruma teoriacientí-
fica - por exemplo, para prever e controlar a
natureza,ou então apenascomo hipóteseabran-
gente- sem que acreditemosnela. A principal
'-$
dilculQgde._dessetipo de recomendaçãoestáem
deÍinir com exatidão o que se esperaque não
façamos;emoutraspalavras,dizero queüstingue
a crençada aceitação,supostamentemaisfracae
legítima. Verempirismoconstrutivo.
X acesso privilegiado A maneira especial que
cadaum tcm dcconhecerseusprópriospensamen-
tos, intcnçe)cse sensações.Muitos filósofos de
tendência* bchavioristae *fu ncionalistaconside-
ram importantc negar a existênciadesseacesso
pri{lcgiado, argumentandoque a maneiracomo
conhcçorninhamenteé,naverdade,semelhanteà
rnanciracorno conheçoa mente de outra pessoa
(c.9., obsclvando o que digo quando me fazem
urnapcrgunta).Outrosfilósofos, no entanto,afir-
lnarÌì (prc o ato de relatar o resultadoda intros-
pccçÍo é urììtipo legítimoeespecíficodecompor-
tarÌrcnlo(llrcmereceserlevadoemcontaemqual-
qrrcrrftrscliçãodapsicologiahumana.Vertambém
hctcrolcrronrcnologia;privacidade(mente).
ucidcnttlismo Teoria que afinna que o devir
rkrsirt'orrlccirnentoséimprevisívelou,nocasodos
*cpit:rrrislrs,que os acontecimentosmentais,es-
pct'iIrcirrrrcrrte,são imprevisíveis.Ver também
cuos; tlt'tt'nrrinismo; libertinismo;tiquismo.
Írcide rrlc Nametafísicaaristotélica,um acidente
ó urrrir;rlrpricdadede algumacoisaque rÃo faz
plrtc (lir*cssônciadamesma:algoqueestapoderia
1rcr'rltr',otr l)ussara ter,semdeixar deseramesma
coisnou ir rncsrnasubstância.Os acidentesdivi-
dctil-st:crrr*cittcgorias:quantidade,ação(i.e.,lu-
1;ll rrironlcrrrcausal,ou capacidadeparaaf'etar
coisusorrscrirlt:ladopor elas),qualidade,espaço,
tcnrlx)(Ìltìlirçii(ì.
art'l.lfurl'ìtiuhr rprell.rlln n pt* C
rlrìlqill rlrr virln, rrottrhrililr rkrf rIf
nlll.tll i lìrtttrlrrrh' Ar;ttltturtr*x.le tt à
volllr ur I rrrlltspnlt o tttttttrhr,grelnrleflËúb I
grr.krritltrrll srnrn{nru,rrrh.llneIrlirülftrhgt #
Iilil tr)rlxìrtlo cspírilor;rrrltrr;nrle[ | illx Éf||t*
Irot;rrchí dc lrottr(,unnmtlhnthryhte,llf ll ll
Mrritlsvczcsó traduzidu('untoptllulçd, rlllgãË
vcrcladeé complctanrurk:tlllerorlR Wr hnthâfl
apatia.
acolasia (do gr.,akolasra:não-corrlglrftr)| t ví.
cio do excesso,quaÍÌdo os dcscj(,snÍìo râo t,ut'
rigidos pelarazão.Em *Aristótelcs, u pcinrn tno
deradaevita essevício cedendo a $eut dotÉlor
apenasatéo ponto coffeto.
acolutia (do gr., akolouthia: que acotÌrpulthn)
Termo aplicado a uma experiênciasensívclque
supostamentetem como partede seuconteúdo(l
fato de se seguir a um acontecimentoprévio, A
existênciade tais experiênciasexplicaria por que
podemosverum acontecimentono presenteconl(t
o fim deum processocujasfasesiniciaisjá nãostkr
perceptíveis.Em gramática,uma anacolutia(d(ì
gr., anakolouthía: que não acompanha)é umn
frasedividida de tal modo que uma parte não sc
i
segueda outra (e.9.,"O fato é, vamosembora").
acontecimento Uma ruàançu ou ocoÍrência.
O debatefundamentalda filosofia dos aconteci-
mentos consisteem discutir se estesdevem scr
entendidos,à semelhançados objetos,como elc-
mentosisoladossuscetíveisaseremlocalizadosno
espaçoenotempo,easeremdescritosdemaneiÍas
diversas,ou se são mais como proposiçõesou
*Íatos, cuja identidade dependeessencialmentc
dos conceitosem que estãoenquadrados.No pri-
meiro modelo toma-se mais fácil compreendcr
como os acontecimentospodem causarcoisas,c
como um acontecimento(e.g.,uma alteraçãono
cérebro)pode ser idêntico a outro (e.9., ter uill
pensamento).O segundomodeloassemelhaltcotr
tecimentosafatos:assim,talcomoo almir0nlcilnrl
terchegadopodeserum fato, a não-çhcgutlurlcr.tr
pode ser um acontecimentosignificÍìtivo (t. rlr.
modoalgumum não-acontecimento)qrtelrrrh.lr.r
seusprópriosefeitose causas,Dc íirrrrrnrr.rrrr'
lhante,é possívelhaveracontecirncnt(ìi(ltsluntl
vos (Pedrovai paraa Índia ou pnrnrr('lrirrir)ou I
F *tt{ t rçdr ç= hgr sgfl rFrrluur'l
ì*r lf-lLtç Erchfgttifir elc : ;,rrr4i ìprr
L-,
6. tlletla rttr.rltltâ rltt I ll|rtÍtgrl
pËltt ilteiüte ttlll tslltl|lFé!illtlF Ê r'il rrttl||uhr
ftr tt|rtttlnh Slrllr, lÍ'nlt, (1u..
arËgttrhri rlt, rtrIrillr| |iltÍ.ilhtr{ ltt(.il1ltls (1il(.
a ìhltt |illtnr lrtll(. rh' ttttt ittrlivít1ilo
fr! *HnlFr llil,illilà iltfillltlr slìo irl{rrrltt(}s rr
rr llslt il'. r'il111|'lç111r,oil iltcsilto sc
lr'lr qr,rrlltkr, sÍì() (lltc{lOc! ('fnlfnix
lf .tifrrlr['ltrtt rlit lilr.illc t'ot1xt. V,l ltntltint
r, lrleillklr[h' lr|rr tipo; nrorìistDoiltrô-
Itflc t,ffrp.t,tt^tIt.'irt:inlcrrrpe.riurçlr)IÌac1ue-
lr vrrttlnrlc rrrtrrIt(iìocttrtlttc,itpclsirrrlcscsaber
Inlltutrlttr-lrrtrrlrrrt't,st:lìrzorrtl'trcoisa.Esse
[tttr.|tilliltrtpilrr+l'llrliurc *Aristírtclcsporque
fttl;tatrtçnlìlr riiltr'irt:nlrcsabcrqucumacoisa
;tAË rlFrFlrtlir tortiÌ tlil'Ícilcntendercomo é
lívrl erlrllr rrlrirrlu:zldc vontade.FilosoÍias
Frr nllnìlàlÍtr'onsitlcrarnigualmenteproble-
lfu.lrlurlrr'r'rrrlcrrrcxistênciadaforçadevon-
I
!A#
tlr lillrllcncrrrliroc. t
II
Itlllxltnm I irt,rurrrrlirrito.
)FfÈtËtt l'ltt lrkr[r;'1;1,lrlìlâ característicade
fif Ëalllilrrrr | illrr ll|il'Íìo ltluitl surgiu AtravéSda
1Êl nnlrurrltlr,r rLrrwtrrisrno).E diferenteda
l{e1Éri.lillltrtl lntrt ( (.tll (.Íìracterísticade um
IllÈlll | Ê| rnI rlrtrIilIrluitutÌl usoespecífico;uma
lrt!t!õ,r É tililrt |til|il(.(l;ì(lc t;uc surgiu para um
lr lltl {ltrr l;lr r I on(.il|(:,ltinclAqUeatfaVéSda
!Ar nrtllrtitl I ltrr,rlritlrlitçiioé UtnaCaraCteríS-
rliir r'tllr, r'ilt lÍ0ilt0v(.l t:ttt Itada a CapaCi-
Frlr ;rrlrir'rlli'ilr lit
Hltâtãll li'r r rrtttph'lttrlr;lclriit tkrs mode-
trlr gr, thlhtll*nrtr rrrrlilr.trrrlc)Na
regkiit.É,Éâ| rll{r Futrllr ro lxxlt ctttrrn-
. ȀiitHr r.lttltprltrrarll, o porh.t,o pntrct
iilÊl üÊaltlâ lttpcttr* rrr[r(,1tilNil rltc rc
!lX*Ë dahF.
l€ãlfttéilttshlá rii r-rrrrlltlrlrt".Iissrttlilcrcttciitçl1o
lFllt üiltrt I r,tllrtËlrl!ilil r ilrrr rr rlislinçlrodc *Kant
tsttllr.il itlrrl ili.rr,tiil0 (. irrstrpCráVClCICUma
vuttlrulr,ll rtrtlnrr=rrlr'Ixrt c itst;uitlidadesgenuínas,
l{[dlil iltr'rrrI r, rlc rrttltltsctlisas.
ut[frllvo ;lsrudoqualiÍicatiyo Um adjetivo
{lttr.l,ir,{.((' tlrrllilÌcarumadescriçãosubseqüente,
It[l rlr,r],),nlrvcrdade,funcionacomoalgoquenega
rrrrt;rrctlcixa em abertoa questãode sabersea
tlcscriçãoseaplica:um papagaiofalso,um suposto
crirninoso,urnavitória aparente.
Adorho, TheodorM. (1903-69)Sociólogoe
pensadorpolítico alemão.Adorno tbi um dosprin-
cipais membros da *Escola dc Frankfurt, parti-
lhandosuaposturageral.Os trirhalhosdeAdomo
pertencemsobretudoi sociologia, ocupando-se
especialmentedas contrilliçircs e distorções
impostasàs pessoaspcla socicdade.Suaobra de
carátergeralmais c<rnhccitliré,TheAuthortnrian
Personality(1950),qucdcscrcvco tipo deperso-
nalidadeconformistnc r'Ígitla,submissaà autori-
dadesuperiormasitrfl)giìtìlccorrrosinferiores.A
apologiaqueAdornoltz rlo *paradoxoe da *am-
bigüidadetambémtcveirrllrrôncianacríticaliterá-
ria e cultural*pós-nxxlcrrristl.
advaíla (sânscr,,nrìrr-rhrirliclade)Doutrina da
escolavcduntailtlihuí(hl;r+Slrankaraquedefende
a identidadccnltc o +ltnilunut e o *atman; o
mundoempí[i('oó urrrrkrs+l,lrcnomenabenefun-
datae,l,alconl(,()eu, í. urrrtirrrrcnteumamanifes-
taçãodc l)crrs.
afasio I)islrillriorrupr.rrl:rtotalda faculdadeda
lingungtru,rrrrgcrrrlrr,rrrll:rrrlt:dcumaÌesãoloca-
lizadl rxrlrcrrrisltÍrio r.,,rprt,rrI rdo *cérebro.Paraa
tradiçi!r*cralrt'urlnArrtrgrtitLulc,a afasiaéosilên-
cio dcslrrrttrrhrnlxi ;r ,,ur,lx.tìsirodo juízo acerca
dascoisrrs,
afctivn  rlrurltrlruh.rrlr.tivirtlc umaexperiência
é it cnlnctcr'Írilicrr(lur,r lorrrir:rprazívelou desejá-
vel, ou o iltventr,rtt rlrrclhc confereum caráter
cmocionrtlpróIrlo
afinldlde elell va' Ii.rrrurusadopor*Weberpa-
rrttlcscrcvcrHc(ìtterlx)txlúrrciaentreaspectosdo
"puro" conr pctìslmentosindependentes,separa-
I dosde suacxprcssãolingüística.
l
,.t
fXt VaÍirmaçõo do antecedente Argumentarval!
V damentequcrlc 2, e sep implicaq, entáoq. Uer'
,mo:{ys lto,tuts.
.t
^-J
A / afirmaçõodoconseqüenteArgumentarin-
(r- - validamcntc(lucsep implica4, logo q implicap;
I e.9.,argurncrìtlra paúir de "se elaestáestudando
v matemáticir,cntãonãoestáestudandoinglês" e de
"ela não cstÍ cstudando inglês", que 'elâ está
esfudanrkrnriìtcmática".
f)rrìfcst:ìlrtislnoc tl<tellut.rdo clllittrlisttto.lllrr
l)r'cpillilo teÍTenoparaqueo outrolìorcsçil,crrrliortr
aspessoasnãosedêemcontadessarelação.
afinnação O queéafirmado,tal comoumjuízo
é o que é julgado e uma proposição o que é
proposto.Contudo,ostrêstermossãousadospara
indicar o *conteúdo de uma elocução ou frase
escrita.A distinçãoentreuma fraseou umaelocu-
ção e seu conteúdo introduz um.!!&lenlaentral
na teoria do significado. Por um lado, estadis-
tinção existe, pois pode-seidentiÍicar uma frase
sem se sabero quc cla signifìca; qualquerfrase
dada poderia tcr tido um conteúdo diferente; e
frasesdiferentcspodcmpartilharo mesmoconteú-
do (ver traduçíio).Poroutro lado,identificaro que
sediz nãoparcccscrmaisdoquepodeÍdizê-lopor
palavras próprils: a mente não tem um contato
afirmativn, proposição Verproposiçõesafir-
mativasc rrcgativas.
ágapc 'li'rrrrt)usadosobretudopelosescritores
cristãos,tlrc significa *amor fratemal e filial, em
oposiçiloir()í,r?)^Íou amorsexual.Na Igrejaprimi-
tiva o ígirpc craumafestaem queosfiéis celebra-
vam scltsclìlr(lode solidariedade.
agallton (gr., 0 bem) Em *Aristóteles, o modo
de vitllr tlrrc irnplicao exercíciodas mais altas
faculdltlcs,r'crrlizando,assim,o fim ou o *relos
pessonl. l,)rrorrlrasfilosofias,o beméidentificado
com o l)nrzcr,l virtude,a ausênciade desejosou
aconlìnr ri(lr(f(:lu clever.Ver tambémética:.eudai-
mottkt: sunntuntIxtnum.
ttulttlr. Âlurrrrrrrrrrrr ruF I I trlr*igd ÚI
rhr rUrll d r rr111;t|1'1'11111r1rl rlllFtFlltB ÊËm Õ ll
ll rtlr'rr'r'nr runl oil n iltlilt, F| | | rrrrtrrrlf{ln ll|.h
rolrrr r'rl(.s;t(oill('('liltcill0ì,txt ìFltt, ilt9ll ËH È
ltrzcr col,irs. Vll irçrìo;tlrlr.tttrltiisltIr, llyt: efãË
Itio: votrllltlc.
agnosticismo A idóiadc t;rrcrrrrrnprulnrrlçLl
nãoé cóúecida equetalvcznikrst lxnnr ruhettê
é verdadeiraou falsa.O tenno al)lic{t"l$lxlllr,tl
larmenteàsdoutrinasteolósicas.
Agostinho de Hipona, sto. (354-4.t()) l,nl
dosmaioresfilósofos e teólogoscristãos,c íiluln
centralnatransiçãodaÍilosofia pagãpatr u llh)io
fia especificamentecristã. Agosiinho nlr$ccuctrl
Tagaste,no norte da Africa, de pai pagãoc rrrle
cristã(santaMônica), estudouretóricaemCurtngo
e lecionoucm Romae Milão. Depoisde perírxltx
sucessivosemqueacreditouno*maniqueísmo,no
*ceticismoe no *neoplatonismo,converteu-se0o
cristianismoem 386, com 31 anos.Agostinho
deÍ'endiaque a teologia cristã estavaprefigursdn
no neoplatonismo: o cristianismo teria apenns
acrescentadoa crençaespecíficana encarnaçãoc
conseqüentesalvação.O cristianismoconseguia,
assim,mostrar às pessoascomo deveriam viver,
um aspectoem que a reflexão Íilosófica por si só
havia falhado.Em 395 foi nomeadocoadjutordo
bispoValérioe um anodepoistomou-sebispo de
Hipona, no norte da Africa. Das suasduasobras
maisconhecidas,asConfissõesforam escritaspor
volta de 400, e A cidade dc Dezs, motivada pela
tomadade Roma por Alarico em 410, foi escrita
de 413 a42'l.
A filosofia de Agostiúo estevesemprea ser-
viçodesuateologia,apesardeconterboasanálises
éticasc metalísicas,em particularsobreo *tempo
e o *livrc-arbítrio. Como bispo, lutou contratrês
grandcsheresias:asdosmaniqueus,dosdonatistas
c dos*pelagianos.Ccntraosprimeiros,Agostinho
aÍgçmcntaque o universo é inteiramentebom, c
clucp mal é apenasa privaçãoou ausênciado quef
é bom.,;Ocasodo mal moral é o resultadotkr'
livre-aì/bítrio(ver defesado livre-arbítrio),O cil
madonatistanasceuporqueosmembrosdrtigroln
alricanaserecusaramaaceitarum bispoqucllrrlrtr
sidoconsagradopor alguém(umtradikt uu trnl
dor) suficientementevil para renegnrtrrn hílrlin
duranteasperseguiçõesconduzidaspelo lrrrlx.nt
dor Diocleciano.Em resposta,Agostirrlrolultru-
l
t1l[
t
Iã,lrlnUtb, ql|€ r.lülttltill n rllll('Al'ol$l
ít ._
7. Ë tdct lll?tl$lllt'lr-rlll,llll (ltl(' lo(los lìós cìlÌrrcga-
ff$, georfvrt rh' I lllrr ilp{'tlllslxrlitgritçlttlc Deus'
, F|!a rfprtttitt,l lttf lllttit rt Prcthrslillitçi1tltlos elei-
ht, ttttis vF, rltlr'Íl lllrlçllc tttttittliltlivit,c não uma
tsG*qulsl||!'rrl Ik'Ixrttlo tttt+t'ltlvittistÌìoâcrcscentar
Ëperlerl lttitçÍlurhx tttttklilos(vrr inl'crno).A obra
de Âgrutltrlur rttl tllllll(t tttltllirittlitlx)r
*Wittgen-
thfltf, F ilt|lr ('(t,lli,,tlrr lotttct:cÍltttt il biìse para
lrrlr|| rtsrtttlrtlrloptrtllttr;xrsletiott's.
iljut th, nlcglrÊrl Srrlrstl"trrt'llda mesma famí-
llrr rlu ttllttttttárlt'('rltllclxlll(lilpor *Berkeley na
rrlrrl ,1rl/,r(l /,1,1)t'ortro tllcdicamento benéfìco
IrilA llltlllrtr lltttt, cttl $i1rccial "para homens do
ilrrrr,tFltllot ilr (' Itottlclts tlc vida estudiosae seden-
lÍlrln" llttttt tlttr lllribuições de *Berkeley como
lrlrlxr rlr l;tzcr o que pudesse paÍa minorar o
lrrltirrrr'trlotkrs pobrcsda sua diocese.
b a Ú|ütttt* dc iËrçte 1111113' rltr lrllet tlol
l-llrr.illi,,llltr.lllF, rllgtttttrtr rlr' lllls
il$ic lttlFllll,tlllFr r'lllÍ'l Êlf lll r t tlllil tt'itçiltr
E€tf rt,l*ír | Él rlri, rt llr't r'r,lrt Ir('lllllliltlil (tllllil
ffttslrrf| ilrtlllrl il rlllrllo ttlllcxívcl Agtlsti-
a rsalIl'lle rIr +1tt'ttltlttttrigtttitlcomo
uhl u ttu (siìttscr.,não-violência)Princípioético
rlrrr proíltt:t;tutlqttct'danoa todas as criaturas
vlvls, rlcli:ttrlitlo;xrr muitos hindus e budistas.
Irrrptìr'u vcgt'lrtriitttistn<le o pacifismo'e em sua
Iorrrrrrrrurir1rrtririrtrplicaquesetomemprecauções
rrrlilrlns,t'otttrtvln cro caminhoantesdeo percor-
rcr,ou lillrrr os líqui<.losque sebebeparaevitar
( iursu(lirll()s,lriuclaqueinadvertidamente,a algu-
ruirt rirlrrlirvivit.A cxpressãopolíticamaisfamosa
,lt.sst:prirrcÍpioíbi o movimentonão-violentode
rr'srslôncianassivade Múatma Gandhicontrao
rlrrrrírriobritâniconaÍndia.
At Ahrcviatura inglesa de *inteligência artifi-
r t:tl.
Altx.rftr Magno (c.1200-80)O *escolástico
rhrrrrrrlnlt:tkr séculoxlll, mestrede *Tomásde
/rlrlo. lrrgurirtlcsal-rcrcnciclopédico,conhecido
I ntl |l,('tt)r unìvrr:rtli.r,AlbeÍtodestacou-sepor
{rrrl('nlrlrvlrtlc sinlclizttrit tradiçãocristãcom as
rhrrlrtrri rlrtsrrlrtttsrlc *l)ltttitoe *Aristóteles,en-
lRrrtFicttl'tÌtcntt'rlcst'ttltcrlits.Escreveucomcntá-
rlrt lrlrrr Atittótclctt'tttttilosoutros,c Inostrou
ült|trrlil!!illlu t.|tlrcclttlIrlrr rrlxxrlagcrncmpÍr'iciltlu
rurfrff(:zif. SuasobrasincluemaSummadecreatu'
lir (trirtl.Compêndiosobreas criaturas) eaSum-
nu lheologiae,ou manualde teologia.
alcance Verescopo.
Alcméon de Crotona (c. séc. vt a.C-) Con-
tcmporâneode *Pitágoras,emboramais novo do
queele,Alcméon deCrotonaeraconhecidocomo
médico.Supõe-sequeidentificouo *cérebrocomo
a sede da *consciência, perspectiva aceita por
*Platão,baseadonaidéiadc quc a faculdademais
elcvadadeveriaestarsituadana partesuperiordo
corpo - a cabeça- Inits rcjeitada por *Aris-
tóteles,quc pcnsitvitquc o cérebrofuncionava
comoum rcliigcrntlrtrtlttcorPo,
aleatoricdudc lrtlìrrtttitltncnte,um aconteci-
mento (till coltttt rlttitntkrsai um determinado
númerocrÌrutÌllt rulctl) ó llcatório senão existe
maneirallgtttturtlc tlizctittttcso queiráacontecer.
IssopodescÍtcl(tttÌìttlll(loctÌìtcrÍnosmetafísicos,
afirmando-st:ettlÍftrrlttc ttiio cxisteneúum fato
empíricotlttt:tlctcttttittclìf(:vialnentea suaocor-
rência;ott lxxlcsct lrrttttttlittlotão-somentecomo
um linritc tkt ttosstttottltccitncnto,sem impli-
caçõcsprrrfrrt *tk'fettttittistlt<t(vcr tambémcaos)'
O sinalrnuterrrílk'rt tlttcxist0ttciadealeatoriedade
num 0colllc('itttcttl(té o tlc llãoexistir,numase-
qüêncinirrlirriturL'rttsrtitts,t;rrllquermétodoefe-
tivo clcselcciottlttttlx'ltirslttlttclcsensaiosem que
o aconlct'ittx'nlo(t('ott(',i.t'.,ttãoexistequalquer
l'unçÍfur *r'ct'utrlvrrtItrt tk'lt'ttItittcquemembrosda
scqilêncil lottcrltotrh'ttt :ro ;tcontecimento.Ver
tutthlttt1x'ttttttlitlriItrlrult';t olctivo.
alcgrlrln íltt t'ttvtrtttt Vr'r'rnitodacavema.
alefo (cuttttlçílttrh'"rtlclottxrrl-o":- do gr.,al-
lélur, ut c r)ulrr I rrtrtrlthos,forma: de outra
fìlrrnn)l)olr ou nrrrl+pctu'st;ttcpodemocorrer
comotrllctilrtlIvlr c r rr ltItr';trvcrsõesdiferentesda
mcsnìnoulr(lt.rl,rllrrrltr'tt'rlilriril(e.g.,coresdife-
fentc$(hrxolltor) lÌrr vlrt's, "alelo"refere-seàs
próprirtr('lttrt(l{'tlqtlr'rrrtllctttlttivas.
alético Ítlt pr ,
'tl,'tltrtí,:
vcÍdade)Os modosou
modulldnrlernldtlrur,rilìoIrttccessidade,a contin-
gêncinottnlrrrlrorrllrtltrliulcdealgoserverdadeiro.
.-a
Alcxnndcr, Samucl ( ltt59- l93tl) lrilósolo
australianoque estudoufilosofia cm Oxlirrd e
psicologiaexperimentalem Freiburg.Foi prolbs-
sor de filosofia em Manchesterde 1893a 1924.
'Sua obra filosófica principal é constituídapelos
dois volumes de Space,Time,and Deity (1920).
Apesardeserum *realista,acreditandoquetemos
conhecimento de um mundo independenteda
mente,Alexanderdefendeuumadoutrinaevoluci-
onistadomundo,segundoaqualestesedirigepara
umadivindadeou um idealirrealizado.Estaéuma
doutrinamaistípica do *idealismo absoluto,rival
do realismo.
Alexandre de Afrodísias (f1.séc.m) Filósofo
peripatético.Alcxandrc começoua ensinarem
Atenaspor volta do ano200.Era um aristotélico,
notavelmentc livrc dc vestígios do platonismo
místicoereligiosotípicodaépoca(verplatonismo
médio). Suas tloutrinas inclúam a negaçãoda
realidadedotcrnpoedaimortalidadedaalma,mas
é conhecidosobrctudopor seuscomentáriossobre
*Aristótelcs.
Alexandria, lìscola de VerEscoladeAlexan-
dria.
Al-Farabi, Abu Nasr (ou Abunaser) (c.870-
950) Dcpois tlc *Aristóteies,o "segundomestre"
dafilosolìirrslarnica.Al-Farabifoi umdosprimei-
rosfilós0lirs iÌ transmitira lógicadeAristótelesao
mundo islirrrrico.Escreveu profusamentesobre
lógica c tlcscrrvolveua descriçãoaristotélicado
intelecto.'lirnrbómdemonstrouter influênciasdo
*neoplirlorrisrrro:a criaçãoé uma emanaçãoe as
imagcns <lrrrrlrnado mundo, ou anima mundi,
tomiuÌr-sc('olpos no espaço.Sua obra A cidadc
virtuostt tí urua versãoda República de Platão,
consistirlkr nurna descriçãoda .sociedadecivil
idealcrrrrlrrctodasasvirtudesflorescem.
álgollnr rlt. lloole A rálgebrade Boole é um
sistcnurtlrc r:onsistenum conjuntoS e duasope-
raçrlcs,r ì (: .,, que respeitam os axiomas se-
guirrtes.l':rlirlodosos conjuntosa, b, c membros
dc S:
I ttÔ (h r rt') :: (11nb) nc.
'liurrhtlrrn r/ (h J c) = (av b) v c
(rtssocillivirLulc)
,l rrr r lr: lr r r tt.
'lilllrdrrr n, rlr - lr r rn (r rlil|llatlyldÈl
I ;1r 1{lrr r1; (rtr rlr}r r{1r rr}
'lìttttlrritttir r I (lt rr t') - (.t l hl r i la il gf
(rltslrrlrrrlrvitliu[:)
4 Â S 1rcrlcnccrrrrkris clctrrrrrlo[, (l e l, t'ttfil êl
proplicrjadesa U 0= iri tr r r I : rr(trhrrrllrlorlãl
5 ParaqualquerconjuntoilcrrrS cxtfrl(.ulil (,orllmt.
to a' com as propricdaclcst .ru' : |, u r r n'
-
(l
(complementação).
O cálculoproposicionalpodcscrreprerortlnúr
como álgebrade Boole, em que ,r é reprorcrrlntftr
por
^,
v por J e I = V 0 = F. Os opcrftJorsr
booleanossãoentãoas*funçõesdeverdudc,contrr
^,
v e ï. Uma pesquisabooleanaé a pnrcrttnrle
elementosque satisfaçamuma condiçãodcfìnldn
com essesoperadores.
Al-Ghazali, Abu Hamid Muhammrd
(1059-l111)Al-Ghazalieraessencialmentetcólo-
go e lecionou em Bagdá,masem 1095,apósurn
esgotamento,abandonouo campoacadêmicopRrn
sededicaraumavidadecontemplação.Davamulr
valor ao discemimentoproporcionadopela conr.
preensãomísticâdascoisasdoqueaoatingidopln
lógica ou pelarazáo.SuaobraA incoerênciadot
filósofos éumataqueàsdoutrinas*aristotélicusdo
*Al-Farabi ede*Avicena.De modogeral,podc.sc
dizerqueAl-Ghazali atacao domínio de conhccl.
mentoreivindicadopelosfilósofos,especialmcntc
por meio deuma crítica aoconhecimentodacrttt-
salidade,acercada qual defendeo *ocasionulis-
mo. A convicçãode seu raciocínio foi vítimn rkr
contÍa-ataquede *Averróis (A incoerênciadu in.
coerência). Al-Ghazalitambémécoúecido corrro
o autordo Renascimentodas ciênciasreligkt:vts,
queteveuma influênciaimportanteno Islã sunitu,
algoritmo (derivado do nome do matemítleo
islâmicoAl-Khowarizmi) Um conjuntodc rcgrar
ou instruçõesque resultarãona solução do unl
problema.Um algoritmo ofereceum proccËnttk
decisão,ou um métodocomputávelparsrcntlvet
um problema.Apesardeum algoritmosolrrclunar
um problema,podenãoo fazereficientam€nlÕiaâ
teoriada computaçãoé possívelavall$rã Fllr,lâtr
cia e o comportamentodos algoritmor ênt vlltlal
circunstâncias,como,por exemplo,nlrr I'trot li
picose noscasosdesfavoúveis, Vark,,nháxt ,ltd.
8. $É la{rlrÊlrlrlr[' rct ltitdttzidoporalÌlstillncnto)
ilplru rrlrrllttrlorrttlóiittlcalgoqrrccstáscpitrit-
# t}, rrttlt,tI rlìrr otl tlttt'11cstratllttlit cssltt:ttitil:
Éghrll6llrttrrrhrrlr tttittt rttr tncclitlltcttt tlttc nãtr
Ftiail rililtlIr'r'ttrh't t)tl ttccitltrit Ittitlt tìÌcsttÌtlltl
FfEatttFttlt, t'qliiitllcttlttlodit tcltlitlittlc,;xris ir rc-
He|crlc llt nr,rlttrult't;ttittllt;cstttultlicnadodc nteus
*cnlrrr trtttrtvr'i' rltc clcs Itilo são ilutcnticalncntc
fflll, railrhr ,utl{' llttlx)st(}sa mim do cxtcrior;
Èlsrt allplu[r rlrr tcsrtltltdtlsde mcu trabalho
ffç;{; mter rÉltìl llilll | * tttcrcatlorias;e possoestar
ill€á*}, rlc tttlttltrt,,ottctlttdc pois em vcz de Ïazer
g|l rh rttttrrtrttlrlit(h's.rrciltlquc a constrói, me
fl*g rlltlt,rl,r,h' lurr clrÌ')rlt l{cgel, o progresso
p6 116Jtrrlrtlo(r'r'r ttlc;ììIitxt absoluto)consiste
iH$ ,t"., lttpttltr tlrt rrttlor'ottsciência,que é um
rhunt
dF llil trE Irtrlr['iltrt rltt rlct'tslìrl; lccilrslvo;
g.; lx1lrh
lit rlttrtttlllilrtrhrt.
I rr( r'llo ltttttlrttttcnlalnitstlhraslìlo-
rle* | l.-eel,+lt.rrcrhirchc * Marx,c titrrtbóm
Hllrr lÍrrlr.tlotr'stlls tradiçõcsiclcalistac
g  rrftetrirçi:kr(tlo itlcrnãolitttli'endung,
rlts'rlFr,tllr!trrrtIIr"lxrt tnciodo qual aqui-
çlr. Frlil qts
lrlrilrrlrI r' lrll'iillllclìlc objetivado recu-
Fíl lll{ ttllltlillF rlllitr'rf i rlit lllllocriâção e da AutO-
FlútrlftÍ l4 lFiitlrillrt rl'r lllt'lll('s lìnitas, agentes
üË* tlril lttelrll 'tllr'ttt'ttt rt' tlt' si mcsmas na
lltfuf*h r tra r1;r ltrrtlr1rr" rh'st'tls prtlclutos ma-
kalil: È erl tai=tlllrtn I r ttr'tlr,t( ll, ltclrr contrário,
jrlttlllqlr --F*ã !tIlt,rl,ì ;tlrrolttlistits da aliena-
r hrS,rll*tre F ,r t,rilr r llil ri ',ttltsllltlítltl pclo de
I dllettal;l,r r!ril-r , ililr||! ilt rt srl sttlx:rada pela
lãlatr rrtterlËl' i4
'll, |rrl rllrl ví'/, ó rr n'stlllltdo da
t dlriilitiiârl,i | illll llrfiiirr! |ltorlttlos c: ittiVi-
flrr rr.rr.grr,' lrl,il r rl,l rlo r rltl( cll(t, scllilfiì-sC
lëã rt =tsfi l'rliìrr ltil 1t'tlilrltt, ltr'1Ìt'lt;ttttl, do
rlr: lerlrrq lxrqlr.tlillt'q, !tlill tllì(ì ft'stillì1
I rltirirla== Ér,lrtr. iil!r rrlt'Eilil llr'llllillì('lìlC ì
dË tlte e ltÉltttFt!t lttttttrttlit *'t1l lctlllttt'ltttltt
I tlËtlH€ tltta h;t1rr !li!lil llrllll(Ìllllilçiìo
I f*i:d*la lç, kfltlt',,1rllnllllil, llll
i t*Fl, fãka rrrttrrlËttrlrr
lãã
, Al,
Klttrllitrllhrrto ltlrtu'ilrork' ttttotlxtt:tçãodopen-
tiltlllclll(t'llelrIltllÔlll(rt r rtttslol('lict)ao mundo
islÍlrtrlIo.lr'r lil[rrrtr.rrrltirplliit: lbi responsável
lx,tlrnrhrçfìFirh.+Attrlolclt'st: *l)lotino.Suapró-
plln llhrxrÍlrtlr,ltrlltttl pcttttitilo domínioda fé
irils n rsrâo,r' t rtttsttlctit-scgcralmentequefoi
olur('nrhrlxrt lÌ'ttstt(lolcslx)steriorescomo *Al-
lrnrnhte +AvlIt'ttrt,
elnil ( ) "crr"irrrrrlcrialquepossuiumaexperiên-
cirtc|}r|r(.icttlt:,(lttccontrolaa paixão,o desejoe a
nçÍlo.r
'llrc
ttutttlótttumaidentidadeperfeitadesde
o n[fr(lilrcltt(](ou itntcs)atéa morte(ou depois).
llrrr oltlclivoliulircntcda modemafilosofiada
ntciltc(rrlcstttitttlt:lltto aglomeradode doutrinas
(luc lorul plitttsÍvcll)cnsarnessestermos.yer
itlcrrtitlntlc;x'ssoirl;prrralogismo;teoriado feixe.
almu-mttlxkr V'rprrnrpsiquismo.
alquimio A cottrbittiiçÍomedievalde química,
ÍilosoÍìnc snl)ctl(n'i:tsccrctiìquetinhacomoobje-
tivo trânsnìutltntclttisnixr-prcciososemouro(por
meiodapcdrl lìlosolìrl)c dcscobrira curauniver-
salparaâ docnçilc il lnorlc.
als ob (a1.,como sc) VcrVaihinger.
alternativas do dilema Verdilema.
Althusser, Louis (1918-90) Marxista francês,
que sedestacoupor rejeitarasprimeirasobrasde
*Marx a favor de suaênfaseposteriorno materia-
lismo dialético, que ele concebede um ponto de
vista *estruturalistade acordocom o qual a com-
binaçãode estruturase práticaspolíticas,econô-
micas,ideológicaseteóricasdeterminamobjetiva-
menteasforçassociaisresultantes.ParaAlthusser,
portanto, o Marx genúno é antiempirista,anti-
hurnanistae anti-historicista.Já na épocaem que
lìri lìrrrnuladaessareinterpretaçãofoi severamente
critrciulir,poiscxcluíaMarx daesferadaatividade
lxrlítit'n,A lcputnçãodeAlthusserdecresceumuito
rlelxrlrrlc tet ussttssinadoa mulher (HélèneRyf
nrnln, ultxr rolirilolit) cm 1980e ser intemado
rrrrrrrlrrrrgtll'tl1t!lrlutrllri('o.Contudo,a doutrina
r.rlutuhrI rIr,rl[gittlf tlu lrlntrctìtcmenteativonão
ô tttulrrkrrltmrl lirlrtuçlrrrlrrcusÍìrrçassociaisem
r{rülllhrr€ Fltilrltlttrtild, uitutithojc, muito in-
b ltnt* Allghlerl
llllenle.Pour Marx (1965)e Lire "Iz capital"
(|965)sãoduasdesuasobras.
altruísmo Preocupaçãodesinteressadapelo
bem-estardeoutro,comoumfim emsi.A reali-
dadedo altruísmo(veregoísmo)e seuvalorsão
algumasdasquestõesrelativasa esseconceito.
Emborao altruísmosejacomfreqüênciaconside-
( radoum dosfundamentosda éticacristã,como
;"çápgoriaé descoúecido9q ptnsamentogrego.
porimpli-
uma desvalorizaçãoou doentiado
denãohaver,defato,indíciosdequeas
,lpersonalidades
altruÍstas tenham em geral um
' amor-próprioparticularmentefraco.
alucinação Experiênciaque em si mesmanão
sedistinguedapercepçãodealgo,masàquaifalta
uma causa extema apropriada.Por vezesdistin-
gue-seaalucinaçãodapseudo-alucinaião,naqual
a experiênciaocoffe masnãoé confundidacom a
percepçãodeum objetoextemo.Ambassãodife-
rentesda ilusão,que tem uma causaextemacuja
naturezaé erroneamenteavaliada(uma miragem,
portanto,é uma ilusão,e não uma alucinação).A
possibilidade de alucinaçãoé muitas vezesum
pontodepartidaparaadistinçãoentreaaparência
e a realidade.Vertambémargumento'dailusão.
ambigüidade A qualidadede ter mais de um
significado. A ambigiiidadelexical, em que uma
palavratem dois significados,é o casomais sim-
ples. Nos casosda ambigiiidadeestrutural, vma
frase ou uma construçãogramaticalmentecom-
plexa pode ser ambígua sem que qualquer das
palavrascomponenteso sejam:"Todasasgarotas
bonitas amam um píncipe" admite,por essara-
záo,pelo menostrêsinte{pretações:(l) háum de-
terminadopríncipe,a quemtodasamam;(tt) cada
garotabonita tem o seupróprio príncipe,a quem
ama;([) os príncipes,em geral,sãoamadospor
qualquergarotabonita. Vertambémambigüidade
ato-objeto;ambigüidadesistemática;anfibolia.
ambigüidade ato-objeto A ambigüidadeen-
trc uÍnaaçãopropriamentedita eo resultadodessa
ruçflo.lìssa ambigüidade é visível em palavras
r'orrur'Ìrhscrvução":umaobservaçãopodeserum
prrx'cuorlrc rhrnturncertotempoe queérealiza-
rhrlor nlgrrFrrr,orrlxxlt:c:onsistirno fragmentode
Amllrrhlo,rl* | |
inÍbrmaçãoqueresultadesseprocerrn,MUlku
filósofosdamenteacreditamqucutnnHtnhll0l
dadesemelhantedistorcea maneiracotnocuil$l
bemosaexperiência.A experiênciadcvc[cr (!tìll=
cebidacomoumprocessodeentrosamcnt(,conto
mundoenãocomoapresença(ouexibição)dcunt
objetonoteatrodamente.'
ambigüidade sistemática (t) O fenômcno,
observadopor *Aristóteles,peloqualosterrnofi
podemaplicar-sedeformasvariadas,emborarc-
lacionadas,a diferentescategoriasdecoisas:unr
lugarpodeseragradável,talcomotambémsepodc
dizerqueumapessoaé.agradâvel.(n)Na *teoriu
dostipos,*Russelltevedepostularumaambigili-
dadesistemáticaligandoosdiversos*significados
queasexpressõesteriamquandousadasemdilb-
rentesníveisdahierarquia,dadoqueé claroquc
háalgodeidênticonousodopredicadodeidenti-
dadè,porexemplo,querrelacioneobjetosnumou
emoutronível.
ambigüidade tipo-espécime Quantaspala-
vrasaparecgmnasobrasde Shakespeare?Com
essapergurltapodemosestarquerendosaberquan-
tostiposde palavrasou, dito deoutramaneira,
quãovastoéovocabuláriodeShakespeare,enestc
casoarespostaseú váriosmilhares;outalvezsc
desejesaberquantosespécimesdessestiposexis-
tem,ouquantaspalavrasexistèmtalcomoserinm
contadasporumprocessadordetexto,casoemquc
a respostaseriamuitasmais,Um fabricantedc
automóveispodeproduzirmeiadúziadecanus
num ano (tipos,equivalentesa modelos),rrrrrr
muitosmilharesde veículos(exemplarcs,cs-
pécimes).Os própriostipospodemseralvorlc
diversoscritériosdeindividuação:oslexicógrllìrn
precisamde princípioscontroversospaÍasitbcr
quandodevemcontarumtipodepalavrasoutloin,
Verprincípiodeindividuação.
Ambrósio, sto. (c.340-97)SantoAmbrdrloftrl
indicadocomobispodeMilãoantesdc$crh[lltt-
do;depoisdasuaordenaçãotomou.souln Ílrtnc
defensordosprivilégiosdalgrcju,tenrhrn rrtla
alturaexcomungadoo imperador'lbttrltirlu;ru
causadeummassacre.CombatouÈh€t€tlttf láná,
escreveusobreéticacristã(Dcq[Ïk'llãüt//nlrrriut.trl
derivaemcertamcdidadctCíg€tol€ ftil rl*,llrr
por*Hobbc$.
9. *ìt$re rle fiLrlrfln tttrlrrl ttrttlll rllqrrr
Fü
aFlgfl +.{rièltìlFlFrr 1r-lrrr'r'r{t1lrtta,
i*t |{rrt,r lg Êlrr{r nlrlr,ntrl, rtlÉirt itlrurrln
lrt{il€rtudlièlrtè F +lr'lilllrlhlitÀ(l;t('llill o lc
f€l|| tesurg|l N'i ,illtlt,trh',tlt'rrillttc rc t;ltr'
ttsElil$,il!||||vc/ (lrrr uilrilnrigoé unì outro
Éãrcirrr,lril| |r|lrrItftt IrtCr|ti()sctédigrxrdcser
lrr! rl, o rr't rkr scttltnigo ó cleigual
ftttshtprr
)l,iit|t| |úrhrtrillrlrrrrçiìot'r)rìstituisompreaprocura
lr ltrlorerrr'Itr'r||no,('rÌrhoriìtal lugaexijaquese
lerrlltt rtrrrprr''lprrilit'irrrcxprcssãodeAristóteles
lle ttrul ltrrkr, ou (l(:nrodoscmelhante".E inte-
:Fltrllrlijililli| rIl(' ir ltrrrizrdeexigesentimentosa
IüF
thurl rrrprrrrrrlrortÍìnciamoral;é um assunto
ItllfrililFlrlr,||r'rsoirl,tluc cxige *virtude masque,
til Eltlriltlil,viil (oillr':ìo requisitouniversalistado
itrrlnrr!.llurrrprrrr'iirlparatodos,poisum amigoé
,ttnnlrqcrìn rlrrcú trirtadade modo diferentedas
rllrirr I Irrrrkrs1rçultlcrnu.sconsisteemreconciliar
!iltti r,r lp0r(illr lrl)ilrclìtcmenteincompatíveis.
Artôttfur Snlni (ll,:Ì(X)-50)Filósofo platônico
rtlFrrrlrhlrxr,Irrolcrrorrlc*Plotinoede *Orígenes
lõrrrurrlrrrrrllrI unrunÌÂrnôniomaisantigo,que
,lrlrrll +l'lrrtlrro).|Ì 1111ysesabedeAmônio,que
rruêu'lr,tlx'rtr'lr'rrl{)à t:orrenteocultista*neopi-
ttprìtlr,t, r.ìtrtlrhrunl lx)ucoà paÍe da filosofia
rllilrlrrrrrrh. .it.ill{.ililx).As tentativasdg feCOnS-
llillt ìilit rkrrrlrrrLrlrl|lrvósdoselementoscomuns
'iltltrltrtrh]r.nrl'krlino C OrígenesnãOfofam
tr'tit ìilr r'{lt(llls,
f f !f lf l Nr I l'1'tl;llll('lÌlo grgg6, O eros tem a CO'O-
*liil r[.rh.,,r.1u,:rrrst'ioc dcsequilíbrio,sendoem
tF*rl Ih' nÍttur('/rrrcxu:rl.(Ìlntudo, em *Platão(em
,tlr.'f ffrl ifil lltilttlil(t.'r: tto l.'edro), embora o €ros
f,rÈElt1..trlr.r1r.rInrhr lcrukrc()mo objeto uma pes-
rilrtr'rl|r:rll tt it, Irtll(lillu(.tttc sc transÍ'efedestapafa
I arlq +lr1'11,7'1(ililtrt(|lril(l(.rÍsticaqUe,em princí-
{H ilttlilt lrr{àrtrllÍrlr' Iorrttit tt<tInCStnOOUem
iËirtt ët*tt t, lrrilÍrllilirlilr'trl('scr iltÍilído por obje-
Ffflãi.ltil$lrrllnll, lrtirr uiltrrtr* lìlrtniltlc bclcza,
tËnJl lrlrr lrelerrrlrrlrtntult'orrslituiunlncs-
Jtfl||lc rlF|
'rlrt ulil
'|il
illllr{t llrxk'sr't vislrt
ilflt FilËrril'hI lilrrltl{r rl{ìr'rr.(&ìstírtclt'st's-
ÉHF á t*'Etilrtt:tr t.I.ltlr. tfllt('loltit sc colÌt
{p 1e ttrrlrrlflrrrll vlrÍlurlrr lrrrttrtts(trtiscorrro
rnrlr ltlrll rr,ILr'ìrllx'(l()Ílirc (krconhccintcnttt),quc
rtu!ntrrlrihh'r'rlrv('rut "lllanícicdaverdade",na
àilúvlrlrrrilrlr'ilurA lrt:lczalísicasuscihareminis-
rtìilrIrtIl{,Ìlt' r'rt:rtkr,ir*anamnese,epermiteàalma
r'rìurí'fntrr srrlrilir cscadade regressoà verdade
rrrpirllultl.() |rlósotb,o poeta,o amantee o discí-
ptrkr rfirsrrrusas(ou seja,o artistacriativo) são
Itrtfosirrspiradospelo poderdivjno do eros,qrue
orirrrtì a buscaapaixonadadaluz puramenteinte-
Icctrral,verdadeiramentereal,atravésdabeleza,da
sabedoriae das artesdas musas.Não há muitos
registrosdo modo como seesperaqueaspessoas
que sejulgam amadasdevemreagira essesrivais
incorpóreos,embora a Beatnz de *Dante seja o
principal exemplo de uma pessoaamadaque ini-
cia,e depoisconduz,uma ascensãoespiritualdes-
meolevalpero*rìcoplittontsmoe,emeÃ)eclat,pela
Ci^dadede Dcus ticsiìrìt()*AÂostinho.)
No pensamcntr)grcgo,,,yJ,i/iod*uis próú-
madaamizade,c inchrio alctoe odesejopelobem
do outÍo. Em *Aristótclcs,cxigem-secondições
bastantescvcriìsplrl n philia recíprocae reco-
úecida: a Íumililritlutlc,u virtudee a igualdade.
O *ágapeó acontribrriçliocristãparaasformasde
afetoaquifcconhcci(lits,c su[lcreumabenevolên-
ciauniversalrrìt:lurst:virlcncilda,quedápoucaou
nenhumairnlxrlíÌncirrit rr:r'iprocidade.Uertam-
bém apatizr:,scxtr,
umorlali (lirl.,irrrtotrlo rlcstino)Aceitaçãoes-
tóicaorr *llrtirlislrrthr trrrsotlc acontecimentos
dctertnirtiukrrrrrpn'rk'tcrrrriruulo.
amor plllôrrlt'o V'r lit rno.
{'rl'
,,' ',1 '/
I
. i
'ql'
tr,rrlt1,t/,hirrrlrirttircstrilssot'iirtloì ;xrsst:tlc *rlit'ei
,
'
,f
to tl'u,r :r{)s(l()sorrlr'osc iì capacidadcdc avltliltt.
/t ' ,rr orrsrslt'rÌcirìdos nossospadrõcstlc vida e açõlcs
crrr rcllrçiìo aos nossos valoreì
,llx.ìrilrh.tr,tiltllilr,iltlrtrIrrliltrrÉlttdã| ffiii
,utplo;rrrrr.rtriutit(litIr lnu,ltrtlrptnlarlHffi lÍ
c irrrulrrrrrrrirl)nttc lHltill(itllvrliÉlrtêlarEdig *
rxuc,
Emhorao itlclrltlirirrrrllrrt.trnlttr;rtlrlt|llth SH
efeitoproÍundarnciltcsrrruldvrlrrrrllhrilrfla,FHÍ
insistirnaatençãorigorosirto stËntIl('Hlftrelltltlth
asfasesdo atodc likrsolrrlrrr.rrrrlllrçítotlglnll tilt
métodorevelou-sc<lcrlirsiiuhr{rtlltirtit llnl lfl
meirolugar,só algrrrrslxru(1)s('()il(.tl||rlnltrl€r.
santesadmitcm aníliscs incorrlrovcrrnl lifll
segundolugar,éplausívclquccxistitrnltoltlIttrôér
paraisso,umavezqucosconccitosiulqrrlrcttrr||t
identidadenãotantoatravés<lcsuacstrulur{ lttlêt-
na, mas atravésdo seu lugar numa tc0r.irttttglt
vasta,ounumaredededoutrinase práticiuicontFr
quaisestãoassociados(verholismo).Enrtcrelrrr
lugar,à exceçãodo *empirismoou dit d(xtltinn
atomista(veratomismológico),não há quultlrer
maneirasistemáticade tìxar ondedevc tcrntltrnt
um processode análise,nem sequer,talvCe,rlC
determinarquedireçãoestedevetomar.Por llrrr,
o testeparauma aniílisebem-sucedida,nomcndu-
mentea exibiçãode uma estruturacomplexitquc
seriadefatoum *sinônimodo conceitooriginll, í
incerta em sua aplicação e, em vez de ser unr
árbitro imparcial das doutrinas filosófìcas, scrí
semprecontestadaà luz de tais doutrinas.
r analítica transcendental Na Crítica da ra.
zão pura, é a seção onde *Kant se ocupa dos
princípiosdo entendimento,eondetentademons-
trara aplicaçãodas*categoriasaosfenômenos.
amoral O que não tem moral, ou que não tem
implicaçõesparaa moral.A pessoaamoralignora
ou deplorâo modo como a moraìcomandaa vida
humana.
anáfora A anáforaé, em geral, usadapÍìrare-
laçõesco-referenciais,em que um elementode
uma frasetoma seu significado ou referênciade
outro elemento.Em "Pedro disseque vai chover,
masnão acreditonisso",a expressão"nisso" re-
fere-seao que Pedro disse.Na teoria lingüística
conhecidapor tcoria da regênciae da ligação,
expressõescomo"clepróprio"ou"unsaosoutÍos"
constituemIocuçircsnominaisquesãonecessaria-
mentedependentesdeum antecedente.É possível
simbolizaralgumasrelaçõesanafóricasatravésdo
uso _de
*variávcis ligadas.Fala-sede catáfóra
quandouma cxpressãotem de seÍ interpretadaà
custadeexprcssõ)esqueaindaestãoparásurgirno
discursosubscqüente:anáfora"avançada".
análise O processode dividir um conceitoem
paÍtesmais simplespararevelar suaestruturaló-
gica.Em sualìrrmamaiselementar,aanálisepode
realizar-scatravésdeuma definiçãodedicionário
("a éguaé a Íêmeado cavalo"). Mas a *filosofia
analítica,tal comofoi praticadapor *Russell,pelo
*Wittgenstcindaprimeirafaseepor*Moore,usou
v(
amor-ptú1trl0 A t rr|)rrcirliìdcde suportaro
auto-cxilnt(',A cx||rcssriot(rlt:* Ilume,maso amor-
próprioé untn ptr(x ul)ltçtìor:cntraldos filó^sofos
àadticl.;,,"*"pì,,',,,,,i,,,,l,ç,,,,*krntiafiffimor-
próprioé tttttltctttr'rh'vr'.|orttrrrtn,serdiMinguido
desery(ttctrlrr,,,pr(Ìrunosr'orrrolt vaidadee a pre-
sunç{r/[ ttntu lrrrrr.,r p:rrlirtla qual se podem
criticurllltInslttrrrç{trrr;rrco 1lõemem causaou
impedctn n $un rxltcssiìo rnáxima,tomando
impossívcIn r'ct||)Ì||rr.rIrhrostleumacomlrni4ade
possuirlnt(ìr.pt(1llrt{rcrÌttodaa suaexterlí}úNa
K
osêxitoscll lógicado princípiodo séculoxx para analítico/sintético Contraste originalmenrc
abrir carninho a um programa geral, no qual o introduzido por *Kant entre tipos dejuízos. Unt
significadoou as *condiçõesde verdadedaspro- juízo analítico é aquele em que o conceito 4p
posiçõcsscriamexibidospor um processoquere- predicadoesiá "contido" no conceito do sujeito.
velaria a cslrutuÍa lógica escondidadebaixo da "Todas as irmãs são do sexo feminino" è unr
formadc sttpcrÍíciedasfrases(veratomismo lógi- exemplo.Um juízo sintéticoé aqueleem que iss(l
co; Íbrmit lírgica).A análiseÍilosófica proporcio- nãoacontece,e que portaÍrtopoáefomecei inlirr-
naria urnrìahordagemcientíficae objetiva dos maçõessubstanciais.AdefiniçãodeKantéapcnln
problemastradicionaís.Tal comoum matemático prelirninar,umavez quenemtodososjuízrx tô1t
podef'orncccradefiniçãodeumanoçãocomplexa, a Íbrmasujeito-predicado,e quea noçáodc cttflr
revelandostrl identidadecomo uma seqüênciade j6 "contido" é apenasmetatórica.Com os re('urrrìi
operaçt)csrrririssimples,tambémo filósofoOeveJË glçegltnodema pode_setenrarchegiu.n{,ohln
ccnseguiridcntiÍìcara naturezade um conceito [ivo díKant de deÍìnir uma classedcjuíror rlie
complexoclÌì tcflÌìosdasidéiase operaçõessim- sãotriviaismasimportantes.Assim,pn.l,.rr,,r,ilu
plesque o constituem.Esteprogramade anátise fìnir um juízo como analíticosetiver n lìrrrnrrrle
atingiu seu apogcu com as primeiras obras dos uma *tautologia, ou de uma fórmrrlâ vrlltrhrrlir
*positivistaslógicos,em especialasde *Camap, lógica elementar,ou se puder scr reprçrelturhr
I
I'
10. frealillÉ 'lr '
Il'l illll rlil illlllil lltrl('sr'l vllll
ltll tsttÈtr,rt'l'
'
trr tllu ,hr rrr /Áhstr'rtclt's t's
$rr o 1u'",,,, r tr t'lt'lllt' ,,'[,u]ì,,tt,, *" ca,ttt
l1i;r;r l rle fihtrrll* ttÍil:tl lrllll rllàr tl
Ffi
lFl$ir, +.{ri.tr1h.h-r c lr=lrrl
+r'qlr'i! or,
iliil lrrtrr r4 Èiilr !t lllrtrl.'lllrl. rll.' rlì illÌrtllrl
l! t,|tl].1il{li.l4*
'
I l' Itlltlhlrlh ilrt r'ttt rl 0 lt'
Elhr ,Fsciltëlt ll,t ,ttttlrrtrlr', rlfrr illrtr' rc tlllr'
tl=tfrtta r}. r rrrlrllllll rlil ttllllil lltlh'scl vlslll
rurhllilhll! rt,rlrrrrrlrr I rttitc tlot:tlttltccitttctlttl),t;ttc
Irnltlrrpìtl' r'rttrr'vr'rn;r"l)liuìÍc:icdavcrdadc",na
ãit.rvlrl't,ilrlí ril| A lrt'lczitlísicasuscitaa reminis-
I cilrlrrIlr'1lfr",l;rrkr,:t+itltamncsc,epermiteàalmâ
rrìtilf'!itrrt lrlìil ir cscadade regfessoà verdade
frllitrlil]|l ( ) lrlrisoÍ'o,o poeta,o amanteeo discí-
1rulo(llrsnrtrsas(ou seja,o artistacriativo) são
trxfrrsirrsyriradospelo poderdivino do eros,que
olicntir '.rbuscaapaixonadadaluz puramenteinte-
lcctuat,verdadeiramentereal,atravésdabeleza,da
sabedoriae das artesdas musas.Não há muitos
registrosdo modo como seesperaqueaspessozrs
que sejulgam amadasdevemreagira essesrivais
incorpóreos,embora a Beatnz de *Dante seja o
principal exemplode uma pessoaamadaque ini-
cia,e depoisconduz,uma ascensãoespiritualdes-
setipo: infelizmente,contudo,antesde conduzir .t
Danteqgscírculosmlis altosdo Paraíso,terá4 ;
morrer.Fifléia clchclczl cumo estímulovisívelde2t2l
umaasõensãocsniriluullìri transmitidaao mtndo / - '. ., | /.
madaamizadc,c irrclrrio llcto c o desejopelobem
do outro. Em *Arrstótclt:s,cxigem-secondições
bastantescvcriÌsl)iuir t ltltilia recíprocae reco-
úecida: a luntiliiuitlruk:,ir virtudee a igualdade.
O *ágapcé l c()ntfil)uiçiiot ristãparaasformasde
afetoaquiLccorrlìcci(Lls,(:sugcreumabenevolên-
ciaunivcrsllrt'rt'noscvirlcrrcilula,quedápoucaou
nenhumirirtr;xrr'lirrtirrì r't:r'iprocidade.Vertam-
óámapatia;scxo.
amorJali (lirl.,rrtrrorrkrtlcstino)Aceitaçãoes-
tóicn<lrr*lirlirlrslirtkr t urso tlc acontecimentos
dctcrtuinirthroll Ir('(l('l('rnrilìir(lo.
amor plltlitttlt'tt ì/r'rIit rrro.
FnY q'.
'( ',t
il
,''!l' il,,,lt,.ir/'l.,rrrtrrrrr t'slri:tssotrrtkr ì posst:rlc *tlitr.t
, ,,f
llr ll'r,l', ,rostkrsoltltttsc: citplcidltdc tlc ltvitliltt
..i it I nn',tt('n(lÌ rLrsrìossospcdrõ)cstlc vidl c açitcs
('nr r('l;rç:roitos nossosyalore
It||r.lrtt!h.l(.t tillllu.ilrlrrrkrr;rrr||etrrlr r ffiF
irttpililrrtilr'rtIrilrurln1lrlur.ltlrirret{rlertr t&{5 f t,
c ltitttllttttn;tl)ilrl('tl!|llllrirllvilrlplttrrlÉt|ediü tt
hojc.
Emborlo itlcirltlirirrrrìlrrclrrrlruIrrrlu*l*r Uffl
eÍèitoprolirnd;rrrrcrrlcsrrrrrlilvr.lnir lllulrlle, ltll
insistirnaatcnçÌìorigurosirrurtltllIlllh ìetl lutlil
asfasesdo atotlc likrsolirrtrcorrltrrnlurtlHllltl lttl
métodorcvckrtt-sr:tl0ilrirsriukr()1ilÌllrlttlillt lrll
meirolugar,sírttlgttttslx,lt('(ìsr'on((.tl(|rltllFlél
santesaclrnitcrnlrrÍliscs tn('(,nttovrtrflhl{nt
segundolugar,ópllusívclt;uccxrstrrrrrlxrnsrruôêt
pafaisso,umavczqucoscorrtcilosrrtL;rtttr.tttrUl
identidadenãotantoatravóstlc suitcstÍillunltltl$l
na, mas atravésdo seulugarnunrirltruiil ilr[lr
vasta,ou numaredededoutrinasc prÍticits(.{)tilltr
quaisestãoassociados(verholismo).lirrrlt rt.clru
lugar,à exceçãodo *empirismoou tll dorrlrirru
atomista(veratomismológico),nlxr hírrlrilltgrrer
maneirasistemáticade fìxarondctlcvclcrntirrnr
um processode análise,nem scqucr,lllvcz, rh.
determinarquedireçãoestedevctorrriu.lÌrr. lirrr,
o testeparaumaanálisebem-sucedidir.uorrrclrrlir
mentea exibiçãode uma estruturacorrrplt.xlrt;rrc
seriadefatoum *sinônimodo conceitoorigirrlrl,ó
incertaem sua aplicaçãoe, em vez clc stl urrr
árbitro imparcialdas doutrinasfilosólìcns,scrÍ
semprecontestadaà luz de taisdoutrinas.
r analítica transcendental Na Crítica da nt-
zão pura. é a seçãoonde *Kant se ocupa dos
princípiosdo entendimento,e ondetentademons-
trar a aplicaçãodas*categoriasaosfenômenos.
amoral O que não tem moral, ou que não tem
implicaçõesparaa moral.A pessoaamoralignora
ou deplorao modo como a moral comandaa vida
humana.
anáfora A anáforaé, em geral, usadaparare-
laçõesco-referenciais,em que um elementode
uma frasetoma seu signiÍìcado ou referênciade
outroelemento.Em "Pedrodissequevai chover,
mas não acreditonisso",a expÍessão"nisso"re-
fere-seao que Pedrodisse.Na teorialingüística
conhecidapor tcoriâ da regênciae da ligação,
expressõescomo"clepróprio"ou"unsaosoutros"
constituemlocuçõcsnominaisquesãonecessaria-
mentedependcntcsdeum antecedente.É possível
simbolizaralgunìasrelaçõesanafóricasatravésdo
uso de *variávcis ligadas.Fala-sede catáfora
quandouma cxpressãotem de ser interpretadaà
custadeexprcssa)esqueaindaestãoparasurgirno
discursosubscqüente:anáfora"avançada".
análise O processode dividir um conceitoem
partesmâis simplespararevelar suaestruturaló-
gica.Em sualìrrmamaiselementar,aanálisepode
realizar-scutravésdeumadefrniçãodedicioniírio
("a éguaé a lômeado cavalo").Mas a *filosofia
analítica,talcomofoi praticadapor*Russell,pelo
xWittgenstcindaprimeirafaseepor*Moore,usou
osêxitosda lógicado princípiodo séculoxx para analítico/sintético Contraste originalmentc
abrir carninhoa um programageral,no qual o introduzidopor *Kant entÍetiposdejuízos.Um
signifìcatlootr as*condiçõesde verdadedaspro- juízo analítico é aquele em que o conceito do
posiçõcsscrramexibidosporum processoquere- predicadoestá"contido" no conceitodo sujeito.
velaria a cstrutura lógica escondidadebaixo da ''Todas as irmãs são do sexo feminino" é um
formadcsupcrlíciedasfrases(veratomismológi-excmplo.Umjuízosintéticoéaqueleemqueisso
co; fbrnìit lirgica).A análisefilosófica proporcio- niio iÌcontece,e que portantopodefornecerinfor-
naria urnrtrtbordagemcientíficae objetiva dos maçõessubstanciais.AdefiniçãodeKantéapenas
problcmastrltdicionais.Talcomoum matemático prclirninar,umavezquenemtodososjuízostôrrr
podeÍ'orncccrttdefiniçãodeumanoçãocomplexa, a Íormasujeito-predicado,e quea noçãodc csltrr
revelandostraiclcntidadecomoumaseqüênciade |1 "contido" é apenasmetaÍõrica.Com os rccun{ì
operaçricsrrruissimples,tambémo filósofodeveJË da tógjcanodema pode-setentarchegariroolr;r,
ccnseguiritlcntilicara naturezade um conceito livo díKant de detÌniruma classedejuíeor rlrrr,
colnplexoclÌì tcrmosdasidéiase operaçõessim- sãotriviaismasimportantes.Assim,p(xletnorh,
plesque o constituem.Esteprogramade análise Íìnir um juízo como analíticosetivcr u lotllit rh,
atingiu seu itpogcucom as primeirasobrasdos uma *tautologia,ou de uma fónnultr vrllitlirr|rr
*positivistasklgicos,em especialasde *Camap, lógica elementar,ou se puder scr n.prcrcrrrirtkr
{lftl€rr rlrt 1il. qlll,l lililll('ltil (lllc s(: tt'l:tclitltllt
ËHffrFàrlr,urrir vr'l (1tr tttttiuligo tl trtttoutnl
BsÈiÍil,titl | ilitilr .i(.il
|rrÍr1r|itlscró digno clcscr
)lhltluplr ql, o r't thr scttutnigttó dc igual
Ir ll rlu;rlrhr,,r,trrcllrnltc,
(ligtx)dcscresco-
il 1r||rr(/Â /1ilil/.ir(lc,cnllkr.irhlca portapara
t lrrgrrrlór('HoÍsnr(),ortscja,dacrcnçadeque
Iril |rrrlrrrrrrlrl.r:rçilot ()rtstituiscmpreaprocura
|ttFrFìÍ'plr'rplr(),t:nthoriìtal Íügaexijaquese
Irlr ÍrIrr||rr'rirprrilicrrl cxpressãodeAristóteles
tpilrrlrilrxl(r,orrrlcrnodosemelhante".É inte-
rilrlr:il{rlr||tlrrt';rirrìizadeexigesentimentosa
*h rilrlilr'ltirrrrrgrortânciamorâl:é um assunto
lrr=rrlr'pcssoirl,(luc exige xvirfudemasque,
,|llrilrlil,virr(()rìtrito requisitouniversalistâdo
rrrrt'trlorrrrp:rttill pzratodos,poisum amigoé
I lr'lrnr tlrrcó tratadade modo diferentedas
n., I ltrtrkrsl!-oblcma.sconsisteemreconciliar
|ì r'|(iI(.rrr'iirsirl)ilrcntcrÌenteincompatíveis.
tôrrlo Snt'us (11.2(X)-50)Filósofo platônico
rurlrllo, lrrrrlcssoltlc *Plotinoede *Orígenes
| | ultÍlnrlr ((,ullrrÌÌÂrnôniomaisantigo,que
Irtl +l'lrt|;rrt o).IÌrucosesabedeAmônio,que
,l. lr.l |r.tt{.n(ltkrìì c<lrrenteocultista*neopi-
rririt, r'rtrrrrrkrurn poucoà padeda filosofia
rhrr;rrft' ('lt lcllìl)o.As tentativasde recons-
r irrirrhrrrlrrnlrlrtriìvésdoselementoscomuns
riltrir{l{rst'rn l)lolinoe Orígenesnão foram
',tt(('(lr(llls.
)r N(l fx'ilsittÌtcntogrego,o erostema cono-
rrr|.'r|r'rr';o,rrrrscioc desequilíbrio,sendoem
| '|.'nirlur('/irst'xrrrl.Contudo,em*Platão(em
1 túltt lhuttltk'tt'c rxtF'edro),emborao eros
,rthi=trh.r|r.tlil(|rlcrrtklcomoObjetoumapes-
.11rr=rIItrn,rnlrtrlilrrÌ(.nkÌsctransfèredestapara
rr tlr.lr'/rllltrrrrr irriult.rísticâque,em princi
iltiltrt l['srilrt ||ilrl('l)(,ssiliÍtìo mcslno ou em
[t Ëirllrt, ||rrrrrliilrrl|trr'Il('scr atraídopor obje-
tttìëi,lilrrrlr'tlltlà,Irrlri|ilrruril * l<trnìlttlc bclcza.
!€FlH lh,lrtlrr.lel* lrrrult.ilrrlc0rrstituiulnil cs-
p tlelrl rrrlrrlitrI rlÍtvlàiìo(lit |orrrrits(titistrltto
umaasóensãocspirituirlÍìritransmitidaaomundoa m
medievalpckr*rrcoplltonisrnoc,eme,qpecial,pela íqo
CidadedeDeusrJcsunto*Âgtrstinho.
)
No pensamcntogrcgo,l2lriliaãsTã/maispróxi- -J
am(rr-prrítrrkr A r'irprrtitllilc de suportaro
auto-cxlunc,A cr prr':,r;rìoi' tk:* I Iume,maso amor-
próplioé ltttln1rr('rxulì,rr,',lotcntraldo-sfiló^sofos lt
daéticu(lu('('l:lr{'rr;rtr;rrlrçrur*kantialìf,fidmor- Í
próprioú s1111|rr'rrrl rk'vr',;rrrIrrìttl,serdiVinguido
desctìlt|('nl(ìprrrrnrrs, orrrottvaidadee a pre-
sunçiy5l['iunrn lrrrrr',r |;iltil th quat se podem
criticilrltltInltluttr)r'r;rrro 1lõcmem causaou
impetlctttll Bilrtcrlìr('sriiìornáxima,tomando
impossÍvclu(('tloi nrcrrrlrrosdcumacompni4ade
possuirttttxrtlttri|11o1'111l()dita suaextedsãg(Na
t
t"
I
11. rf*r.l
aÈltrlr F=É.1 ÍrrÍ lll,t I rrrt r'lll rhl lltll! ilr | . l(' l,lllolll
lltl tiilalitililr,à l'rrt' r-lll|1il' fil' tlll'rllllltllÌÌos
.Ir Èer,, lr llllllltlrt r' ltlltits tl0s tttcsltttls
a Filr lçillaè r'ltlilrr
'l
ltilr"'ltxllts its irttlãs sãtl
aflil fFttlirlll'r" lr'lll il l('llllll "lotlits lts l)css;oas
lllr f'r t i ritl l"', l rlttr'd'ttltttitlttrrlttíórmula
dl ir dl, ttIr rh'|rtt'tllt iltlot;
â itiililrrl'irr irt rlrrrllvlslì{)tlc Kitttt ó o Íàto de
r fl* álllt llhr{rll(nlll('lll('Itclttlrhlldossc tudo
iftttslfrfrlrr
qr't r ttltltt't itlo *tt prütri lìrr analítico:
rgs y1,11l11rlr'rrrrtlílt('tts silo liio triviais que mal
;rlhtrr r ltrpitt it r'ottl:trcolno conhecimento.Mas
ar=|rrrrfr'fIrrlr' r'orrlu'r'cr.juÍz,ossintéticos a priori, a
rpl,rrlilrrrh' .lrlx't t'otttttlitl conhecimento é possível
trrtrrrrhr'rr É('rl(', l':ttlc do programa do *positivis-
lu r [ú$:Lur'ottsislittt:ttrInostrarque todos osjuízos
,t lutt'tt rÍìo,ltu ltttttlo,itnalíticos.Aprópriadistin-
ill Il| rlrtr"iIio|tiu|it ttttln dos mais famosos ensaios
,|r llluslllrr ttutrlt'tttit,o artigo "TWo Dogmas of
lirrrlrlrlrtrrrr" ( l()50),dc *Quine, que atacaâ idéia
ifÍ,fffrr'fr'rno utÌr critério razoírvelpara a sinoní-
rltrr, rlo {lu:rl rrtlclìnição de "analítico" depende.
luilukrgilr Um aspectoa respeito do qual uma
rorsirí' scrrrclhantea outra.A extensãoanalógica
r|r'rrrrrlr:rrlo é o modo como ele abrangecoisas
.r'rrrr'llrirrrtcs:pessoas,rios e garrafastêm bocas.
I o;rrs,t rrixas,concursos,mentalidades,estradase
lrvrosrxrtlcmtodosserou estarabertos,Ìnasem
.,r'rrtrrIrsrrrrirl<'rgicos.Aanalogiaestáalémdosigni-
Írlrrrhrlilcml daspalavras,mas não seidentifica
{otÌl ir +rrctíÌl'ora,constituindoassimum fenôme-
rrorrrtriglnlcparaa *filosofla da linguagem(ver
ttiln1,.;tìtscguirumaregra).Argumentarpor analo-
g,r,ri' ;ugurncntarque,uma vez que ascoisassão
1r;rrt'titlirs cm alguns aspectos,provavelmente
.,.to
;rrlcciclasemoutros.Usosfamososdessetipo
'|r'
rlÌluncntação em filosofia incluem o *argu-
lrrrrto tlo tlcsígnioe o argumentopoÍ analogiaa
litvr)l(l;tcxistônciade *outrasmentes:seoutras
lx',i,.oilstôrÌìuÌn comportamentoidênticoao meu
r' r'u lr'rlro tr.:rtoscstitdosmentaisquandotenho
, 'ìr'( orIrlì()rIirrìÌonto,cntão,poranalogia,asoutras
Itr=EonriltrrrrlÍ'rrroslôtn.No entanto,"comoposso
ËFu'rirlt/iuirlrirrlrltlc utnsócasodemaneiratão
Irr.rprrrrriivr'l'/"1+Wiltg,t:rtstcin).Na Íìlosofia me-
rlllvril,rrnrrr.lursliìoinrlxìt'tiuìtcerasabcrsepode-
|trrclruerirllnnlrçôcrru't,tr:ittlc Deusapcnaspor
ËtlehrËlft ll,r tttn Inim ('lt('lntr();rnctíÍìlra; nttxlclos
lplËselat
k
ânamnese (do gr., anamnêsis'.reminiscência)
Em *Platão, a reminiscência do conhecimento,
possivelmenteobtido num estadoprévio de exis-
tência.A abordagemmais famosado tópico é no
diátogo Mênon, e a doutrina é uma tentativa de
explicar o caráter"inato", ou não-aprendido,do
conhecimentodos primeiros princípios. Vertam-
bém amor; beleza; paradoxo da aprendizagem;
tabula rasa.
anangkê Gr., necessidadeou destinó.
anarquismo Doutrina associadaa *Godwin,
*Bakunin, *Proudhone outros,segundoa qual as
comunidadeshumanaspodem e devemflorescer
sem govemo. A cooperaçãovoluntiáriadeveria
substituiramáquinacocrcivadoEstado.O próprio
govemo corrompc os scntimentosnaturaisdas
pessoas.Os anitrquistaspodcm diferir acercada
naturezada rcvoluçãotluc clcvedestruiro poder
do Estado,ntas ltistolicamcntetenderama as-
sociar-sectn dclcsittll oposiçãoviolentaao Es-
tado, Isso lìrz cottt (luc l)afcçamser aliadosda
*esquerda,ntrsosirsl)cclos*libertiíriosdadoutri-
natambénlsÍo crrtlltittívciscoln a *direita.
Anaxágorus de ( lluzomcnas (c.5001499-
4281427a.('.) () prirrrt:iloIrlósofoqueensinouem
Atenas.l.'oiptrrccssiuIr,lttovavclmentepor volta
de 450 a.(1.,soltir itctlsltçiurtlc impiedadee por
sustentarlrnir lc()rlr rtsltrrttirtnicaque incluíaa
idéiadc qttc o Sol í' ttttttotlxr vermelhoquente,
maiorquco lì:kr;xrttrso,tlt'otrdcprovéma luzda
Lua.tÌri cxrlirrkrc lnon('u( ()rì'ìtodasashonrasem
Lâmpsiu'o.Solrrcvtvt'tttpotttosliagmentosdasua
obra,c ir itrlerlrtcllçrìorlt' scttsistemafilosófico
suscitll('onlIovritstrtAtt:txrigorasatribuíaum pa-
pel costttok'rgtloltttrlrtntt'ttlltlao espírito,quer
comoruprrhr(ptr rr( r;ro tttovimento,quercomo
o princípiorprcnrlrlr irsplirtttitse osanimais.Sua
doutlinnnntr ( nlr(l('tlslttirú :tcleque"umapartb
detutkrcrtrlctttlttrlrr",o r1rrcsigniíìcaque,quando
umacoitu rrltrlurr'1,rpiuiro (ltrcÍ'or,aquilo'para
qucnttxhrttlil r'!iluvn,rlcrrtturrttanciraimperceptí-
vel, prcsr:ttlctu'ln nttlcsrl;r rttudança.Afirmava
tambént(ltt('l{r(llrur rpr;rlitlirdcsestãopresentes
em todu$r1r('ulrr, r'rtlxrtirsíraspreponderantes
<lcdcscttvtrfvttttr Ar r {)ls:rssão homoiòmereiai
(coistrscotrrprrlrr rr'rrlllrirtttcs)em relaçãoumas
à$ outrut, () grrlnr'íptotlit homeomereidadefoi
illrlr'1ilrL' rrrrrlltplrrsilrlerlilclirç(lcs,trtrtstr irlClttrle
rlil{'Ír il||r(lirrÌçlrr( lllllil t;ttcslÍ(, tltl;litssttt ltttttl
rrlplrrrrrrrr'oislr (luL:.lá cslilvit prcsôtllc l(:ve tttttÍl
rrllu('lr( ir tltrtadouritna mctalÍsica da *cattsitli
tlnrlc, cspccialmcntena biologia.
Anaxarco (c.séc.tv a.C.)Discípulode*Dernó-
crito e professorde *Pirro. Acompaúou Alexan-
dre, o Grande, que muito o estimava,em suas
viagensao oriente. Supõe-seque Pirro, treinado
paradesconfiarceticamentedossentidos,nãoteria
reconhecidoAnaxarcoquandoesteafundavanum
pântano.
Anaximandro de Mileto (c.610-c.54716a.C.)
O primeiro filósofo e astrônomogregocujo pen-
samento é conhecido com algum pormenor.
Anaximandro construiu o primeiro modelo geo-
métrico preciso do universo e elaborou mapas
tanto da Terra como do universo.O gnômon, a
hastevertical do relógio de Sol usadaparadeter-
minar as horas e as estações,é uma das suas
irivenções.Na Íìlosofia, Anaximandro é conhe-
cido por suaconcepçãoquaseteológicado *apei-
ron,o ilimitado, indefìnidoe imperecívelquetudo
rodeia etemamentee que é tambéma*archê, ou
o princípio do processocosmológico.Esta con-
cepçãoé um desenvolvimentoda cosmologiade
*Tales. Anaximandro entendeque a tentativade
encontrarum tipo de matériaa partir daqual tudo
o mais,emtodaasuadiversidade,éfeito,nãodeve
terminar na água,no fogo ou em qualqueroutro
tipo particularde matéria,rnasem algo indepen-
dentetantonaestruturacomonaforma:algosobre
o qualnadasepossadizer.Osmundossãoproduzi-
dosa partir do apeiron, atravésde um conflito de
contráriosque, em si mesmo,é uma "injustiça",
pelaqual ascoisaspagamtributo umasàsoutras.
Anaxímenes de Mileto (fl. c.546 a.C.) O
membro maisnovo da escolamilésia,tendosido,
provavelmcnte,discípulo de *Anaximandro. Sua
astronomiaó relativamenteingênua,mas Anaxí-
menesé conhecidopela doutrina de que a única
substânciaprirnária, o ar (aêr), produz todas as
outras,tanto por se rarefazerem fogo, como por
secondensarcm vento,névoa,água,terraepedra.
Essafoi a primeira vez na tradiçãoocidentalque
se ofereceu um tratamentofísico das diferentes
substânciasem tcrmos de modificacõesde uma
ltlrrtlilr lrrllltlr rt  terlrltruÈrthll
lilll rtr.bhlrürírtt Altrtr ||l|Fllttt, lxtf rllll
Irtil ril rItr,iltr.írIrrrrrrlilrìlF Frlal1anfftl; i*'
rlilriltrlilrllxrrlrr'lrlrtlrrtlrt)ilil rttltltìlr;Uf$#ff
í{roiltlìtlilrt(loorrtlrnttrlorrr.[crillrlnl fÈl mflt.
nl(,rnlrlrroliltitl(1rilt l,tlnl|t,
Andcrson, John ( lfl()ì lr)fr,l) lrtlrlruln et,
cocês,proÍ'cssorcrn Sythrtrynrtrr ltJJl r: lUiË
Andersonfbi o Íìlósolìrnrnisirrllrrrrrlr,o nllvurla
Austráliaem seutcmpo,tirnl(ìl)r1'lliiiorr||lrrrcltle
como nos debatessociaisc lxrlíltcorirln dlrtrn
Defendeuumâ concepçãorrxrdclrn rhr ttttiltrkr,
baseadano realismocientítico,no nltterlãllillln,
no ateísmoe no empirismo.O pcnsnrncrrloíllut F
políticodeAndersonsebaseavanurnl lirrlcprel
cupaçãopelaindependência.Seuscnsuiorfulnttr
publicadossob o título Smdiesin Entpiriuil l'ltl
losophy(1962) e seustextos sobrecducuçÍluorrr
Education and Inquiry (1980).
anfibolia (do gr.,amphibolos:falainceía) t lnrn
frasecuja estruturagramaticalpermite diÍbrcnler
interpretações,e.g.,"Elao viu combinóculos" (cnr
elequeestavacombinóculos?Ou foi elaqucunorr
binóculos para o ver?). Para *Kant a conlbn6o
entreum objeto do entendimento*puro e a upn.
rênciaé uma anfibolia transcendental.
Angst (a1., temor, desespero, angústia; lr,,
angoisse)Temor resultante sobretudo dn irr
diferença,da falta de objetivos ou de sentidorro
universo.Vertambémnada.
ì-.
angfústia [ía filosofiade*Sartre,um sentimentrI
inevitáveldeprofundaetotalresponsabilidadepor
nossasprópriasescolhas. uçtuI)J$g*fL,
N"*Otrr'trl*
animamundi (lat.,almadomundo)Verpun ì
psiquismo.
animismo Verpampsiquismo.
anoético (do gr., anoêtikos:não.ãprFFtxlhhr,
não-consciente)Estadosmentaispú-t{ìtrrr!léiltF!
ou subliminares.VerÍatnbémnoótlco,
:
12. *nh ldlr El ttrtr'rÍ,'t |t'ttt lcl) lltlt t'ltttlotlt:
Fl*l tlllÉllrÉ | | lFtllIr É lrrllllt lllAllll('lllt'llsso(lit-
*
ï
f*lttl, rrttrt rllll'ltl il llllolllllt t'ilÍllCtCIlZa
de ;llrrllrrlllu rlrtr tutrtttas soclals,
e trÊlrlàrlc rrttlutltlttth'lctttlc it Íclaxar as
tffi ÉaÊlx lrt ltrh llirl4lt'tt, tlc *itlicnação, embora
l# ln||rril|l ttrtrlttrit tlltl cslildo rclâtivamente
Ftttt*lf lÉlllF r|;tr ItttHtItctttittlilssocicdadesmoder-
,ts
Inr|.|rrllllrËlll lttt'irplrcitladc<Jepercèberuma
lrtlFi lr!illlrI orrirtsrrí'iciettcia.Normalmentetoma-
|t]rì | unro(rrlo (luc,lx)rcxcmplo,vercorese ter
I llx l0lr'lu tlt' verttxrscoressãocoisasinsepará-
velr I lrrrrrlì('ssoiìclue sofre de anosognosiaé
lm rtprr/(h' v('t ('orcsmasnãotem consciênciade
nurtlil(i|Ilr(t(ll|(lc.O casomaisextremotalvezseja
rrrlrrclr(ltotttt'tlt:Anton,em queo pacientenega
rrlnlurlt'lct lit:rttlocego.
Ansrhmturt14 (a1.,intuição)y€rintuição.
Aniconrbo, Gcrtrude Elizabeúh Margaret
(ltrl9 ) lrilósolìringlesa.Formou-seno St. Hu-
plrir ( irllc;1ctlc Oxlbrd, ondeestudouliterâtura
r f,lrrrrrrr' lrlosoliir(Greats).Anscombegraduou-
tr. r.rrrltll l, irnot:tnquesecasoucom o filósofo
l''l' (;('irllr 'lirrrrort-scResearchFellowdo Som-
rr('rvrllr ('ollclic crn 1946,pennanecendocomo
tntt,t nl. l()70, tluandose tomou professoraem
( ';rrrrlrttll,.c,rrltoscntando-seem 1986.Suasobras
rorrrlrrÌ:uÌrurÌìlrprcocupaçãoaristotélicacom a
vtrrl;ulcirrrÌaturczadosfenômenosdamentee da
rrrur:rl,ct)rÍÌa atençãoà linguagemcaracterísüca
rlrrlilosolìade Oxf'orddo pós-guerra.Entresuas
rrlrr:rscstifoIntention(1957)eAn Introducïionto
Wtut(,tstú,l'sTractatus(1959).Suatraduçãodas
Inv :;ti 1ittçõrsfilosóficas (1953)de *Wittgenstein
I unrrrirrcoda fìlosoÍiamodema.
Àrrrelnro, sto. ( 1033/34-1109)Filósofo e teó-
Irpl rrrcrlitrv:rl.Ansclmo nasceuem Aosta, no
rrlrli.rk'llr'rliir,lotrtort-scbcneditinoefoi arcebispo
rlÍ.('rurt('tlìlu'yu lturtirdc 1093,emboratenha
pnrlrrLrgrntxlcptttlctlosittrosposterioresno cxí-
!lu I leíclrlcrrt'onrIitttttrzrtosdireitosdalgrcjac,
FttrlFilhrgllr,oxrlirtrilorrlrttrtziìo,qucclcviaconxr
rrrnsuportcda tõ e nãocomouma fbntedeceticis-
rrro.Scusdoisprincipaistratadosteológicossãoo
Monologion ("Monólogo") e o Proslogion ("Dis-
curso").O primeirocontémversõesdo *argumen-
to cosmológico e da demonstraçãoque parte da
bondade para chegar à existência de um bem su-
premo. O segundo contém o famoso *argumento
ontológicoafavordaexistênciadeDeus.Anselmo
escreveu muitos diiálogos sobre problemas es-
pecíficos d lógica.e teologia: De veritate ("Da
verdade-),ffiírnt, oibitrii ("Do livre-arbí-
trio") e De grammatico contêm investigações
lingüísticase analíticassuficientesparajustifìcar
a aflrmaçãodequefoi o pai dafilosofia *escolás-
tica. SeuCur Deus homo ("Por que Deus foi um
homem?") interpretaa *expiaçãodeCristo como
umareparaçãojustaàmajestadeultrajadade'Deus;
estaé ainda hojc uma das explicaçõesmais fre-
qüentementeadotiìduìsnateologiacristã.
ansiedade Rcccioou tcmorgeneralizados,por
vezesneurótico.V'r Angsl.
antecedentc Vrr contlicional.
Antifontc (c.4tÌ0-4ll a.C.) Orador e *sofista
ateniensc.Oscstrl(liosostômdiscordadoacercado
problema dc srrhcrsc há dois Antifontes ou se,
como gcrirlrrrcrìl(:s(:l)cnslr,o oradoré tambémo
sofista.O Antilirntt:otiukrrtcveuma caÍTeirapú-
blicanotilvcl,ot'rrprrrllrplincipalmentena redação
dediscursoslìirrnr)rtlfrsl)csso:ìs.Foi o cérebrode
umaconspirrrçi1ooligíur;rricitc quandoestafracas-
soulÌli contlcrrrrthrì tturtlr:,ctnborao discursoque
elemcsnìorctlipittctttsttitrlclcsateúa sidoconsi-
deradoo ru'llror 1í lcilo tlo gônero.O Antifonte
sofístiurí' tttr'ttr'totrtrhrlxrr'
*Xcnófanese *Aris.
tótclcsconruo|)(rulo|rlt'+Sírcrates.
antiloglsnto Ilnr t orr;unlo inconsistentede
frascs.
anünontf tt I Irrr*
|ttttrrrhrxr,. NaCríticada razão
pura,Jc*Kurrt,uriurrlrrrorrrìlsdarazãopuramos-
tramquc é ltorrívr'lcltcgrtr,com igualexatidão,a
conclu$Õcrironlturlilr'rrirrssoltrco mundocomoum
todo.Cudnnltlltrrttrrrlcnt utÌìateseeumaantítese
contr0ditórt[. A Ir trrrcrrrriìtÌtinomiatempo$! tese
quc o mrrrrthrlcvc unr(()rìÌcçono temph.e{ue é
/',tÁ
l)Y ')
1Í
!
1
llrrrllrrrftruorslnrço,r ('ottìoittttítcsc(lucnílo(cve
r'otlr'!nnllÍitÌlc (lttcnllotcm lirnites.A scgundu
luiltltÌo|iliIprovilsirnultaneamentea inÍìnitadivi-
stlrrlrrlrrrlctkr cspaçoe o seucontrário;a terceira
" llrl)virl rrccessidade,mastamMm a impossibili-
tliulc, da liberdadehumana;a quartaprovaaexis-
tônciade um sernecessárioe a inexistênciadetal
ser. A solução deste conflito da razão consigo
mesmaé aseguinte:osprincípiosdarazãousados
nesseprocessonão são 'tonstitutivos", não nos
mostrando assimcomo o mundo é, mas "regulati-
vos", constituindo um corpo de determinações
sobreo modocomodevemospensarsobreo mun-
do.Quandoosprincípiosregulativossãoretirados
de suaesferaadequadade uso,tal como quando
teorizamos acerca do mundo como um todo. o
resultado é a contradição.
antinomianismo Crença sustentadapor várias
seitas, mas particularmente pelos movimentos
protestantesradicaisdosséculosxu exv[, deque
certoscristãoseleitossãoincapazesde pecar,por
fé ou por predestinação,libertando-se,assim,da
-obrigação
de obediênciaa qualquerlei moral. O
antinomianismoestáfreqüentementeassociadoa
estilosde vida e práticassexuaisnão-convencio-
nais.
'Antíoco de Áscalon (c.130-68 a.b.) Filósofo
helenistaeclético.Antíoco defendiao acordoes-
sencialentreasescolasdefilosofia opostasde seu
tempo. A rupturadecisivacom *Fílon de Larissa
nÍNceude suaconvicçãode que o *ceticismo da
*AcademiadeAtenaseraumatraiçãoàsverdadei-
ras idéias platônicasda Academia Antiga, que
podiam na verdadeser reconciliadascom o *es-
ioicismo c com asdoutrinasdos *peripatéticos.É
conhccidocomo uma dasinfluênciasde *Cícero
e corno lìrntladordo *platonismomédio.
anti perístase Termousadopor *Aristótelespa-
ririr lc(n'il rkr movimentoquenegaquehajavazio
c quc cxisll outra força além da impulsão.A
intclrçiio crl climinar da nafurezaas "atrações"
rìlislcfiosils.Na naturezapodem haver "empur-
r'õcs",rrursrrrrnca"puxões".O vôo deprojéteis,a
irlluçilrnrrrgrréticaeasucçãodefluidosestãoentre
os li:nôrnr:rursrlue a teoria tem de explicar.Essa
irléirrrenurntrra *Empédoclese foi adotadapor
*f
'frrlllrrnrt'l'inn'u.No séculoxvtr, o teÍÌnopassou
rurcrntnirrttiltnuhrprttnoultÊlhillfitn
ncgrrlrkru tlrrulrurtlurllrlnrlerrïxtltlflaf rïa
lcrrr",tcrrtlcrrtlorrlclotçrrrrr ntuluunêlllltã
umadaoutra.O cxcrrrplolr{rlk'lorrrlè il tsÊlHtËH
frio,mas*Boylc rncncir)rìnu lrorlÃrlerlurt $
formagotaseslëricaspol'r;rrcn litlrlh,r, "rtrrftlgld'
da secura,tentaconcctìlflìt1s(:lur rrtr.ttrrttltat tl:
superfíciepossível.V(!rkil,thi,,t rrçÍlou rllrlAttrh;
campo.
anti'-realismo Verrcalismr/arrti-r'cnIisnro.
anti-simétrica Umâ *relaçãoé anti-sinrótrlcs
semprequeRry eRyx,entãoÍ = y.
Antístenes (c.445-c.360a.C.)Dscípulodall
cadode*Sócrates,tamWmconsiderado(c.g,,lxlr
*DiógenesLaércio)umainfluênciaimpoíuntarkr
primeiro*cínicofamoso,*Dógenesde Sino;rc,
Partilhavagrandepartedaéticasocrática,embore
comumafortequedapelosestadosdeauto-suÍì-
ciênciaqueresultamdo esforçoe dadedicuç[u,
*Aristótelesafirmaqueeledefendiaumateoriudn
linguagemsegundoa qualnãoexistemcontrn-
diçõesoudefinições,podendodarassimaimprcl"
sãodetersidoumenérgicosacerdoteprovinciuno,
apesaÍdetervividoumavidadegranderenúncln,
anútese (do gr.,anüthesls:pôrcontra)A propo.
siçãocontraditóriadeumatese.No*materialismo
dialético,areaçãoaumamudançaouaumprocor.
so.Do processoe dareaçãoemergeumasíntcËa
quetranscendeambos.
antônimo PalawacomsigniÍicadooposto:rcnl/
irrealebom/mausãoparesdeantônimos.
antropocentrismo Qualquerperspectivo(lue
aumenteaimportânciadossereshumanosnocor
mo,e.9.,vendo-ocomoalgoquefoi crladopnrE
nossobenefício,é antropocêntricâ.O tratnmonlt,
deumapropriedadecomoacoróantropocônldír
seincorporarumelementoquerelacioncâlt(ìtr€
dapropriedadecomo estadodecertoohrêÍvnrhrl
emcertascondições.
antropomorfismo (do gr.,anthftIn,{ + üt,,
pâe)Representaçãodedeuses,danËlilrËtnriltrle