Bt duc

Bé m«n Kü ThuËt ChÕ T¹o M¸y H−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc
Lêi nãi ®Çu
N»m trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ®¹i häc ngµnh c¬ khÝ cña tr−êng ®¹i häc kü
thuËt c«ng nghiÖp. Kü thuËt chÕ t¹o m¸y lµ m«n häc kü thuËt c¬ së giíi thiÖu çc
ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o ph«i vµ çc chi tiÕt m¸y dïng trong ngµnh chÕ t¹o m¸y vµ
nhiÒu ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. M«n häc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬
b¶n vÒ çc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®óc, hµn vµ rÌn dËp, h−íng dÉn çch thiÕt kÕ c«ng
nghÖ vµ chän dông cô, thiÕt bÞ ®Ó thùc hiÖn çc qu¸ tr×nh c«ng nghÖ ®ã.
§Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu nªu trªn cña m«n häc, g¾n häc víi hµnh, cïng víi
viÖc tiÕp nhËn çc kiÕn thøc qua ch−¬ng tr×nh häc häc tËp lý thuyÕt theo çc gi¸o
tr×nh m«n häc, ng−êi häc cßn ph¶i thùc hiÖn çc bµi thÝ nghiÖm vµ çc bµi tËp thùc
hµnh. Tµi liÖu bµi tËp m«n häc kü thuËt chÕ t¹o m¸y nµy gióp cho ng−êi häc cã c¬
së vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hiÖn ®−îc çc bµi tËp m«n häc ®−îc giao trong
qu¸ tr×nh häc tËp, gióp ng−êi häc lµm quen vµ cã kh¶ n¨ng thiÕt kÕ c«ng nghÖ chÕ
t¹o çc lo¹i ph«i vµ chi tiÕt m¸y cã kÕt cÊu t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n.
Tµi liÖu ®−îc mét tËp thÓ gi¶ng viªn cña bé m«n C«ng nghÖ kim lo¹i biªn
so¹n, do PTS Lª Cao Th¨ng lµm chñ biªn. Ph©n c«ng biªn so¹n nh− sau:
PhÇn I: H−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc
Môc A, B vµ C – PTS Lª Cao Th¨ng
Môc D – GV Bïi Ngäc Tr©n
PhÇn II: H−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ rÌn tù do
GV Vò §×nh Trung
PhÇn III: H−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ dËp thÓ tÝch trªn m¸y bóa
PTS Lª Cao Th¨ng
PhÇn IV: H−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ hµn nãng ch¶y
GV Ph¹m ViÖt B×nh
§Ó thuËn tiÖn cho viÖc sö dông, mçi phÇn ®−îc in thµnh mét tËp riªng.
Çc t¸c gi¶ mong nh÷ng tËp tµi liÖu nµy sÏ gióp Ých cho sinh viªn trong qu¸
tr×nh häc tËp t¹i tr−êng. Tµi liÖu còng cã thÓ dïng ®Ó tham kh¶o cho çc b¹n ®ång
nghiÖp, çc kü s− trong c«ng t¸c kü thuËt.
Nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó hiÖu chØnh, bæ sung n©ng cao chÊt l−îng cho
nh÷ng lÇn xuÊt b¶n sau xin göi vÒ ®Þa chØ:
Bé m«n C«ng nghÖ kim lo¹i, khoa C¬ khÝ, tr−êng §¹i häc kü thuËt c«ng
nghiÖp Th¸i Nguyªn.
1

PhÇn I - h−íng dÉn thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc
§Ò bµi:
ThiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc chi tiÕt... (®−îc chØ ®Þnh theo b¶n vÏ ®Ò bµi sè...) víi
çc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nhá, mÉu gç, lµm khu«n çt b»ng tay. VËt liÖu chi tiÕt vµ vËt
liÖu mÎ kim lo¹i ®−îc chØ ®Þnh theo sè ®Çu ®Ò bµi tËp.
NhiÖm vô cô thÓ:
1) PhÇn b¶n vÏ:
a) B¶n vÏ c«ng nghÖ ®óc (b¶n vÏ vËt ®óc) (A2)
b) B¶n vÏ mÉu, hép lâi (A1)
2) PhÇn thuyÕt minh:
a) Ph©n tÝch tÝnh c«ng nghÖ cña kÕt cÊu vËt ®óc
b) Çch chän mÆt ph©n khu«n
c) ThuyÕt minh qu¸ tr×nh lµm khu«n
d) Çc tÝnh to¸n: HÖ thèng rãt, ngãt, h¬i, mÎ liÖu kim lo¹i, lùc kÑp giø
hai nöa khu«n
a. H−íng dÉn thùc hiÖn bµi tËp thiÕt kÕ
c«ng nghÖ ®óc
D−íi ®©y h−íng dÉn tr×nh tù çc b−íc tiÕn hµnh ®Ó lµm mét bµi tËp thiÕt kÕ
c«ng nghÖ ®óc, chñ yÕu dïcho ph−¬ng ph¸p lµm khu«n b»ng tay ®Ó ®óc vËt ®óc
gang x¸m
I. Nghiªn cøu b¶n vÏ chi tiÕt ®óc, ph©n tÝch tÝnh c«ng nghÖ
cña nã, ®Ò xuÊt nh÷ng kiÕn nghÞ söa ®æi h×nh d¹ng, kÕt cÊu
cho phï hîp víi kh¶ n¨ng cña s¶n xuÊt ®óc
Khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ mét chi tiÕt ®óc ta ph¶i nghiªn cøu b¶n vÏ chi tiÕt ®óc
®Ó hiÓu h×nh d¸ng, kÝch th−íc, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, vÞ trÝ cña chi tiÕt trong m¸y, ®Æc
®iÓm cña vËt liÖu chÕ t¹o chi tiÕt còng nh− yªu cÇu vÒ c¬ lý tÝnh cña toµn bé chi
tiÕt, cña tõng phÇn chi tiÕt, çch gia c«ng chi tiÕt sau nµy v.v... T×m hiÓu cµng ®Çy
®ñ th× b¶n thiÕt kÕ c«ng nghÖ cµng cã chÊt l−îng tèt, s¶n phÈm ®óc ra sÏ ®¹t ®−îc
hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, vËt ®óc Ýt bÞ h− háng.
1. §äc b¶n vÏ chi tiÕt ®óc:
Muèn h×nh dung ®−îc chi tiÕt ph¶i ®äc kü b¶n vÏ. §ã lµ ®ßi hái tr−íc tiªn ®èi
víi ng−êi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc. Khi h×nh dung ®−îc chi tiÕt ®óc mét çch ®Çy ®ñ
míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó chän mÆt ph©n khu«n, r¸p khu«n, thiÕt kÕ lâi, ®Ëu ngãt vµ hÖ
thèng rãt, vËt lµm nguéi, l−îng d− gia c«ng vµ l−îng d− c«ng nghÖ mét çch thÝch
hîp nhÊt ®èi víi quy m« s¶n xuÊt vµ trang thiÕt bÞ hiÖn cã cña ph©n x−ëng.
2. t×m hiÓu ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña chi tiÕt :
Nghiªn cøu ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña chi tiÕt ®óc ®Ó cã thÓ ®Ò ra çc biÖn ph¸p
thÝch hîp trong qu¸ tr×nh chÕ t¹o vËt ®óc. VÝ dô khi ®óc çc th©n m¸y c«ng cô, çc
2

sèng tr−ît lµ bé phËn rÊt quan träng kh«ng cho phÐp cã khuyÕt tËt ®óc th× ph¶i ®Æt
phÇn nµy n»m ë khu«n d−íi v.v...
3. nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña vËt liÖu chÕ t¹o vµ yªu cÇu
vÒ c¬ lý tÝnh cña chi tiÕt :
Mçi hîp kim ®óc ®Òu cã ®Æc ®iÓm riªng vÒ tÝnh ®óc, do ®ã khi thiÕt kÕ c«ng
nghÖ cÇn ph¶i chó ý ®Ó cã biÖn ph¸m c«ng nghÖ thÝch øng (vÝ dô ®Ó l−îng trõ co ë
mÉu kh¸c nhau t−¬ng øng víi mçi hîp kim ®óc; Chó ý thiÕt kÕ hÖ thèng rãt cã kh¶
n¨ng ®iÒn ®Çy vËt ®óc ®èi víi çc hîp kim cã ®é ch¶y lo·ng kÐm; Cã biÖn ph¸p
chèng nøt vËt ®óc ®èi víi çc hîp kim truyÒn nhiÖt kÐm). Dïng ph−¬ng ph¸p ®óc
®¹t ®é chÝnh x¸c cao ®Ó ®¶m b¶o kÝch th−íc cña chi tiÕt ®óc ra ®¸p øng ®−îc ®óng
yªu cÇu cña b¶n vÏ mµ kh«ng cÇn gia c«ng c¬ khÝ víi çc hîp kim khã gia c«ng c¬
khÝ nh− thÐp chÞu mµi mßn (thÐp mangan cao), thÐp chÞu axit (thÐp silic)...
4. t×m hiÓu çch gia c«ng chi tiÕt, vÞ trÝ g¸ l¾p
cña chi tiÕt trong khi gia c«ng c¬ khÝ
Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ çch gia c«ng, vÞ trÝ g¸ l¾p chi tiÕt khi gia c«ng c¬ khÝ sÏ
gióp cho ng−êi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc trong viÖc chon mÆt ph©n mÉu, r¸p khu«n,
quy ®Þnh çc l−îng d− c«ng nghÖ... ®−îc hîp lý, chÝnh x¸c, còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn
cho viÖc gia c«ng c¬ khÝ ®−îc thuËn lîi, chi phÝ gia c«ng Ýt vµ Ýt bÞ sai háng.
5. §Ò xuÊt ý kiÕn ®Ó söa ®æi h×nh d¸ng, kÕt cÊu chi tiÕt ®óc
Sau khi ®· ®äc b¶n vÏ chi tiÕt ®óc, t×m hiÓu ®iÒu kiÖn lµm viÖc, ®Æc ®iÓm cña
vËt liÖu, çch gia c«ng c¬ khÝ sau khi ®óc nÕu thÊy cã phÇn nµo cña chi tiÕt cã h×nh
dang vµ kÕt cÊu kh«ng hîp lý (kh«ng ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh ®óc vµ qu¸ tr×nh gia
c«ng c¬ khÝ tiÕp theo ®−îc thuËn lîi, hoÆc kh«ng ®¶m b¶o ®−îc chÊt l−îng vËt
®óc... ) th× ng−êi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc cÇn th¶o luËn vµ ®Ò xuÊt víi ng−êi thiÕt kÕ
chi tiÕt ®óc vµ ng−êi thiÕt kÕ g¸ l¾p gia c«ng c¬ khÝ (trong ph¹m vi sinh viªn thùc
hiÖn bµi tËp ®óc th× ®ã lµ sù th¶o luËn vµ ®Ò xuÊt ý kiÕn cña sinh viªn víi gi¸o viªn
h−íng dÉn) sù thay ®æi h×nh d¸ng vµ kÕt cÊu cña chi tiÕt ®óc cho phï hîp víi kh¶
n¨ng s¶n xuÊt. Mäi sù thay ®æi h×nh d¸ng vµ kÕt cÊu chi tiÕt ®óc cho phï hîp víi
c«ng nghÖ ®óc kh«ng ®−îc lµm ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng lµm viÖc cña nã.
II. ThiÕt kÕ vËt ®óc
1. Chän vÞ trÝ vËt ®óc trong khu«n rãt:
VÞ trÝ cña vËt ®óc trong khu«n lóc rãt th−êng chän theo ph−¬ng ph¸p lµm
khu«n, çch bè trÝ hÖ thèng rãt, l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ vµ l−îng d− c«ng nghÖ,
kÝch th−íc cña hßm khu«n... Khi chän vÞ trÝ vËt ®óc trong khu«n khi rãt cÇn chó ý:
- Nh÷ng phÇn quan träng cña chi tiÕt cÇn sÝt chÆt, nh÷ng bÒ mÆt gia c«ng
quan träng, lín nªn ®Æt ë phÇn d−íi cña khu«n (vÝ dô phÇn sèng tr−ît cña
th©n m¸y tiÖn, çc bÒ mÆt r¨ng cña b¸nh r¨ng... ).
- NÕu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nªu trªn th× ®Æt çc mÆt nµy dùng ®øng
hoÆc nghiªng ®Ó tr¸nh khuyÕt tËt rç xØ, rç khÝ...
3

- NÕu v× nguyªn nh©n nµo ®ã nh÷ng mÆt gia c«ng quan träng b¾t buéc ph¶i
®Æt quay vÒ phÝa trªn th× ph¶i t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó nh÷ng khuyÕt tËt ®óc (rç
co, rç xØ, rç khÝ... ) chØ sinh ra ë nh÷ng phÇn cña vËt ®óc mµ khi ®óc cã thÓ
c¾t bá ®i (®Ëu h¬i, ®Ëu ngãt, phÇn gia c«ng c¬ khÝ... )
- Nh÷ng vËt ®óc b»ng hîp kim cã ®é co lín khi ®«ng nguéi th× khi rãt ph¶i
®Æt ë vÞ trÝ cã thÓ ®¶m b¶o cho h−íng ®«ng cña kim lo¹i trong khu«n vÒ
phÝa bæ ngãt cho ®Ëu ngãt.
- §Æt nh÷ng phÇn vËt ®óc cã thµnh máng vµ réng ë phÝa d−íi cña khu«n hoÆc
n»m nghiªng lóc rãt ®Ó tr¸nh çc khuyÕt tËt nh− thiÕu, khíp... cña vËt ®óc.
2. chän vÞ trÝ cña mÉu khi lµm khu«n, chän mÆt
r¸p khu«n vµ mÆt ph©n mÉu:
ViÖc chän vÞ trÝ cña mÉu khi lµm khu«n còng nh− mÆt r¸p khu«n cã ¶nh
h−ëng lín ®Õn qu¸ tr×nh kü thuËt lµm khu«n vµ ®é chÝnh x¸c cña vËt ®óc. Chän
mÆt r¸p khu«n nªn c¨n cø vµo çc chØ dÉn sau ®©y:
- §¶m b¶o cho qu¸ tr×nh lµm khu«n ®−îc dÔ dµng, thuËn lîi (rót ®−îc mÉu
ra khái khu«n dÔ dµng sau khi lµm khu«n ®¶m b¶o cho viÖc söa khu«n
®−îc thuËn tiÖn, viÖc thao t¸c khi lµm khu«n vµ khi l¾p ®−îc dÔ dµng... ).
Muèn vËy nªn chän mÆt r¸p khu«n qua tiÕt diÖn lín nhÊt; chän sao cho
lßng khu«n réng vµ lßng khu«n trªn nªn chän n«ng h¬n lßng khu«n d−íi
®Ó gi¶m chiÒu cao vµ träng l−îng cña nöa khu«n trªn.
- MÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ cña mÉu trong khu«n nªn chän sao cho kÕt cña
mÉu ®¬n gi¶n, cµng Ýt phÇn l¾p rêi cµng tèt ®Ó gi¶m chi phÝ chÕ t¹o mÉu vµ
khu«n, ®¶m b¶o ®é bÒn vµ cøng v÷ng cña mÉu.
- MÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ cña mÉu trong khu«n nªn chän sao cho khu«n chØ
cã mét mÆt r¸p khu«n vµ mÆt r¸p khu«n nµy ®ång thêi lµ mÆt ph©n mÉu,
®iÒu ®ã lµm cho cÊu t¹o khu«c ®óc ®¬n gi¶n, cho phÐp lµm khu«n c¶ trªn
m¸y vµ vËt ®óc ®¹t ®é chÝnh x¸c. §Ó thùc hiÖn chØ dÉn nµy cã tr−êng hîp
ng−êi ta dïng thªm çc lâi ®Ó t¹o h×nh bÒ mÆt bªn phøc t¹p cña vËt ®óc
(H×nh 1).
- MÆt r¸p khu«n nªn lµ mÆt ph¼ng. NÕu ph¶i dïng ®Õn ô çt th× ô çt nªn
n»m ë khu«n d−íi (H×nh 2).
- MÆt r¸p khu«n còng nh− vÞ trÝ cña mÉu khi lµm khu«n nªn chän sao cho sè
lâi lµ Ýt nhÊt, nÕu cã thÓ ®−îc nªn dïng thªm ô çt thay cho lâi. §iÒu ®ã
lµm gi¶m thêi gian chÕ t¹o vµ l¾p r¸p lâi, n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña vËt
®óc, gi¶m bavia ë chç mèi r¸p khu«n vµ lâi (H×nh 3). ChiÒu cao cña ô çt
n»m ë phÇn khu«n d−íi Hd ≤ D, cßn ô çt n»m ë phÇn khu«n trªn Htr≤ 0,3D
(D lµ ®−êng kÝnh cña ô çt) ®èi víi tr−êng hîp lµm khu«n çt t−¬i trªn
m¸y. Khi lµm khu«n b»ng tay cã thÓ gi¶m çc trÞ sè nµy ®i gÇn mét nöa.
- MÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ cña mÉu khi lµm khu«n nªn chän sao cho chiÒu cao
chung cña khu«n lµ bÐ nhÊt, v× nÕu ph¶i dïng mÉu cã chiÒu cao lín ®Ó lµm
khu«n th× võa khã rót mÉu ra khái khu«n, khu«n dÔ søt vì, l¹i khã l¾p ®Æt
lâi vµo khu«n, h×nh d¹ng vËt ®óc thay ®æi nhiÒu do ®é nghiªng thµnh vËt
4

®óc lín. Ngoµi ra khu«n ®óc cao dÔ bÞ ph×nh, khu«n trªn dÔ bÞ næi lªn do
¸p suÊt cña kim lo¹i láng lín, ph¶i dïng çc biÖn ph¸p ®Æc biÖt ®Ó xö lý.
H×nh 1- Lµm khu«n ®Õ bµn xoay cña m¸y
a) Chi tiÕt; b) Khu«n
H×nh 2- Khu«n gi¸ ®ì víi mÆt r¸p khu«n gÊp khóc
a) Kh«ng ®óng- ô çt 1 treo ë nöa khu«n trªn
b) §óng - ô çt 2 n»m ë nöa khu«n d−íi
- MÆt r¸p khu«n nªn chän sao cho tÊt c¶ çc lâi ®Òu n»m ë phÇn khu«n d−íi
®Ó dÔ l¾p ®Æt lâi, dÔ kiÓm tra vÞ trÝ cña lâi trong khu«n.
- MÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ cña mÉu trong khu«n nªn chän sao cho toµn bé
hoÆc phÇn lín çc phÇn vËt liÖu ®óc ®ßi hái ®é chÝnh x¸c vµ chÊt l−îng
®−îc n»m trong cïng mét hßm khu«n vµ tèt nhÊt lµ c¶ vËt ®óc n»m ë
khu«n d−íi. Çc mÆt kh«ng qua gia c«ng c¬ khÝ, l¹i kh«ng cho phÐp cã ®é
nghiªng cña vËt ®óc th× kh«ng ®−îc bè trÝ n»m ë thµnh bªn cña khu«n ®óc.
- Víi çc vËt ®óc cã khe hÑp hoÆc thµnh máng mµ chiÒu réng hay chiÒu dµy
cña khe hÑp hay thµnh cÇn ®¶m b¶o kÝch th−íc chÝnh x¸c th× mÆt r¸p khu«n
ph¶i chän sao cho nh÷ng phÇn nµy cïng n»m trong mét hßm khu«n ®Ó çc
5

kÝch th−íc cña çc phÇn nµy kh«ng hoÆc Ýt bi thay ®æi nhÊt khi hßm khu«n
bÞ xª dÞch (H×nh 4).
H×nh 3- Lµm khu«n ch©n bÖ m¸y
a) H×nh vÏ ch©n bÖ ; b) Khu«n cã lâi ; c) Khu«n cã ô çt
H×nh 4- Khu«n vµnh ®−êng kÝnh 3m dµy 25mm lµm d−íi nÒn
a) Kh«ng ®óng- cã thÓ háng nÕu lÖch hßm; b) §óng
- MÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ cña khu«n ®−îc chän sao cho mÆt chuÈn gia c«ng
nªn n»m trong mét hßm khu«n, kh«ng cã mÆt r¸p c¾t ngang vµ tèt nhÊt lµ
bè trÝ ®−îc mÆt chuÈn vµ çc mÆt gia c«ng theo chuÈn ®ã trong cïng mét
hßm khu«n.
Ngoµi ra mÆt r¸p khu«n vµ vÞ trÝ mÉu trong khu«n còng ph¶i chó ý b¶o ®¶m dÔ
l¾p r¸p khu«n, dÔ söa ch÷a, dÔ kiÓm tra vµ dÔ sÊy.
3. thµnh vËt ®óc- thiÕt kÕ chuyÓn tiÕp thµnh vËt ®óc
Thµnh vËt ®óc nèi liÒn çc bé phËn lµm viÖc c¬ b¶n cña vËt ®óc víi nhau t¹o
nªn mét kÕt cÊu v÷ng ch¾c. ChiÒu dµy thµnh vËt ®óc ®−îc thiÕt kÕ kh«ng chØ dùa
vµo yªu cÇu lµm viÖc cña chóng mµ cßn ph¶i ®¶m b¶o ®−îc kh¶ n¨ng cã thÓ ®óc
®−îc. Dïng hîp kim cã ®é ch¶y lo·ng cao cã thÓ ®óc ®−îc nh÷ng vËt ®óc cã thµnh
máng.
Khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc cÇn c¨n cø vµo b¶ng B1 ®Ó kiÓm tra xem víi chiÒu
dµy çc thµnh cña chi tiÕt cÇn ®óc cã ®óc ®−îc kh«ng. NÕu cã thµnh nµo cña vËt
®óc qu¸ máng kh«ng ®óc ®−îc th× ph¶i söa ®æi kÕt cÊu hoÆc cã nh÷ng biÖn ph¸p
c«ng nghÖ ®Æc biÖt.
6

Gi÷a çc thµnh vËt ®óc cã phÇn chuyÓn tiÕp. NÕu çc thµnh vËt ®óc cã chiÒu
dµy gÇn b»ng nhau th× sù chuyÓn tiÕp ®¬n gi¶n chØ lµ nh÷ng gãc l−în víi b¸n kÝnh
thÝch hîp ®Ó khu«n kh«ng bÞ vì khi rót mÉu vµ vËt ®óc kh«ng bÞ nøt khi hîp kim
®óc kÕt tinh vµ ®«ng ®Æc trong khu«n. trong tr−êng hîp chiÒu dµy çc thµnh vËt ®óc
kh¸c nhau nhiÒu th× ph¶i thiÕt kÕ phÇn chuyÓn tiÕp (b¶ng B2).
4. Sai lÖch cho phÐp vÒ kÝch th−íc, khèi l−îng
cña vËt ®óc vµ l−îng d−:
4.1. sai lÖch vÒ kÝch th−íc vµ khèi l−îng:
Khi chÕ t¹o vËt ®óc bao giê còng cã sù sai lÖch gi÷a kÝch th−íc, khèi l−îng
danh nghÜa vµ thùc tÕ, sai lÖch nµy phô thuéc vµo d¹ng s¶n xuÊt, tr×nh ®é c«ng nh©n
méc mÉu, lµm khu«n, lµm lâi vµ l¾p r¸p...
- B¶ng B3 giíi thiÖu çc gi¸ trÞ sai lÖch cho phÐp vÒ kÝch th−íc ®èi víi vËt
®óc b»ng gang x¸m vµ b»ng thÐp.
- B¶ng B4 – sai lÖch cho phÐp vÒ chiÒu dµy thµnh vµ g©n kh«ng gia c«ng cña
vËt ®óc b»ng gang x¸m.
- B¶ng B5 – sai lÖch cho phÐp vÒ khèi l−îng cña vËt ®óc b»ng gang x¸m.
§Ó x¸c ®Þnh ®−îc sai lÖch vÒ kÝch th−íc vµ khèi l−îng vËt ®óc tr−íc hÕt cÇn
x¸c ®Þnh ®−îc cÊp chÝnh x¸c vËt ®óc. Tuú theo ®é chÝnh x¸c yªu cÇu, tÊt c¶ çc vËt
®óc ®−îc chia ra lµm ba cÊp chÝnh x¸c. §é chÝnh x¸c cÊp I dïng cho s¶n xuÊt hµng
lo¹t lín, sö dông mÉu kim lo¹i vµ m¸y ®Ó lµm khu«n ®óc. §é chÝnh x¸c cÊp II dïng
cho s¶n xuÊt hµng lo¹t võa. §é chÝnh x¸c cÊp III lµ s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lµm khu«n
b»ng tay víi mÉu gç.
Sè l−îng s¶n phÈm cÇn ®óc lµ th«ng sè quan träng ®Ó ®−a vµo ®ã mµ ®Þnh ra
d¹ng s¶n xuÊt. Víi çc vËt ®óc cì nhá (khèi l−îng < 100 kg) vµ cì trung b×nh (khèi
l−îng ®Õn 500 kg) sè l−îng cÇn thiÕt ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt theo d¹ng s¶n xuÊt hµng
lo¹t lín lµ trªn 1000 vËt ®óc, hµng lo¹t võa lµ tõ 100 ®Õn 1000 vËt ®óc, s¶n xuÊt
®¬n chiÕc vµ lo¹t nhá lµ d−íi 100 vËt ®óc. Víi çc vËt ®óc cì lín (khèi l−îng trªn
500 kg) sè l−îng vËt ®óc cÇn thiÕt ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt theo çc lo¹i h×nh trªn cã thÓ
lÊy gi¶m ®i 20 ÷ 40 % so víi tr−êng hîp çc vËt ®óc trung b×nh vµ nhá.
Trong çc b¶ng kÓ trªn giíi h¹n sai lÖch trªn cña vËt ®óc lµ ®é sai kh¸c gi÷a
kÝch th−íc (hay khèi l−îng) cho phÐp lín nhÊt vµ kÝch th−íc (hay khèi l−îng) danh
nghÜa trªn b¶n vÏ vµ ®−îc ghi b»ng dÊu (+). Giíi h¹n sai lÖch d−íi lµ ®é sai kh¸c
gi÷a kÝch th−íc (khèi l−îng) danh nghÜa víi kÝch th−íc (khèi l−îng) cho phÐp bÐ
nhÊt vµ ®−îc ghi b»ng dÊu (-).
4.2. l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ:
L−îng d− gia c«ng c¬ khÝ lµ phÇn kim lo¹i ®Ó d«i ra trªn çc bÒ mÆt cña vËt
®óc ®Ó sau khi gia c«ng c¬ khÝ c¾t bá líp kim lo¹i nµy ®i sÏ nhËn ®−îc chi tiÕt m¸y
cã ®é chÝnh x¸c kÝch th−íc vµ ®é bãng bÒ mÆt yªu cÇu. Khi chä gi¸ trÞ l−îng d− gia
c«ng c¬ khÝ cÇn c¨n cø vµo cÊp chÝnh x¸c cña vËt ®óc, vÞ trÝ bÒ mÆt cÇn ®Ó l−îng d−
khi ®óc, ®é phøc t¹p cña lo¹i hîp kim ®óc. Ngoµi ra l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ ®−îc
chän còng cÇn c¨n cø vµo lo¹i hîp kim ®óc, kÝch th−íc vËt ®óc, d¹ng s¶n xuÊt.
Víi çc vËt ®óc b»ng gang x¸m, cã thÓ chän l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ theo
b¶ng B6, trong ®ã cã ba nhãm l−îng d− víi çc lo¹i h×nh s¶n xuÊt kh¸c nhau vµ
7

trong mçi nhãm vËt ®óc l¹i ®−îc chia ra lo¹i ®¬n gi¶n vµ phøc t¹p. Çc gi¸ trÞ l−îng
d− trong b¶ng nµy ¸p dông ®èi víi çc mÆt d−íi vµ mÆt c¹nh cña vËt ®óc theo vÞ trÝ
khi rãt. §èi víi çc mÆt trªn cña vËt ®óc nhãm 2 nªn lÊy l−îng d− theo nhãm 3,
cßn ®èi víi mÆt trªn cña vËt ®óc thuéc nhãm 3 l−îng d− ®−îc tuú theo ph−¬ng ph¸p
chÕ t¹o vËt ®óc nªn kh«ng ghi ë b¶ng.
B¶ng 7 lµ gi¸ trÞ l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ quy ®Þnh theo tiªu chuÈn ViÖt Nam.
L−îng d− gia c«ng c¬ khÝ çc lç l¾p ghÐp cña vËt ®óc b»ng gang x¸m nªu ë
b¶ng B8. Khi gia c«ng çc lç cã chiÒu dµi gÊp n¨m lÇn ®−êng kÝnh th× l−îng d− ®èi
víi nhãm 1 vµ 2 ®−îc x¸c ®Þnh t−¬ng øng theo nhãm 2 vµ 3, cßn l−îng d− ®èi víi
nhãm 3 t¨ng lªn tuú theo ph−¬ng ph¸p ®óc.
KÝch th−íc bÐ nhÊt cña nh÷ng lç kh«ng gia c«ng trong çc vËt ®óc gang chÕ
t¹o b»ng çt, tÝnh b»ng mm nh− sau:
ChiÒu dµy thµnh vËt ®óc 6 ÷ 10 20 ÷ 30 40 ÷ 50
§−êng kÝnh lç ®óc 6 ÷ 10 10 ÷ 15 12 ÷18
§èi víi vËt ®óc b»ng thÐp lÊy trÞ sè lín h¬n mét chót
KÝch th−íc lín nhÊt cña lç gia c«ng b»ng çch khoan vËt ®óc ®Æc, th−êng lÊy
b»ng 20mm trong s¶n xuÊt lín , 30mm trong s¶n xuÊt hµng lo¹t võa, 40mm trong
s¶n xuÊt ®¬n chiÕc.
Khi x¸c ®Þnh gi¸ trÞ l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ cÇn chó ý lµ nÕu l−îng d− gia
c«ng qu¸ lín sÏ kh«ng cã lîi v× lµm t¨ng khèi l−îng vËt ®óc vµ t¨ng chi phÝ cho
qu¸ tr×nh gia c«ng. Nh−ng nÕu l−îng d− gia c«ng qu¸ nhá còng kh«ng cã lîi v× cã
thÓ t¨ng phÕ phÈm, lµm dao c¾t chãng bÞ mµi mßn do c¾t trùc tiÕp líp vá cøng bÒ
mÆt vËt ®óc vµ th−êng lµm gi¶m 30 ÷ 60 % tèc ®é c¾t gät, kÐo dµi thêi gian gia
c«ng.
4.3. l−îng trõ co:
Çc b¶ng l−îng d− gia c«ng kÓ trªn kh«ng tÝnh ®Õn l−îng d− cÇn thiÕt ®Ó bï
trõ cho sù biÕn d¹ng cña vËt ®óc, sù thay ®æi kÝch th−íc do vËt ®óc bÞ cong vªnh,
còng nh− kh«ng tÝnh ®Õn sù co ngãt. Trong thùc tÕ khi kÕt tinh vµ lµm nguéi vËt
®óc bao giê còng bÞ co ngãt. B¶ng B9 tr×nh bµy nh÷ng trÞ sè cña ®é co theo chiÒu
dµi cña çc hîp kim ®óc kh¸c nhau. Çc trÞ sè nhá dïng cho çc vËt ®óc cã lâi lín,
cã çc ô çt vµ çc phÇn lâi c¶n trë sù co, çc trÞ sè lín dïng cho çc vËt ®óc ®¬n
gi¶n, co tù do.
Khi chÕ t¹o çc vËt ®óc cã kÝch th−íc lín tõ çc hîp kim co nhiÒu cÇn ph¶i
x¸c ®Þnh chÝnh x¸c l−îng co, v× nÕu sai sãt nhá trong ®¸nh gi¸ l−îng co còng cã thÓ
g©y ra sai lÖch lín vÒ kÝch th−íc, sai lÖch lín nh− vËy kh«ng thÓ dån ®−îc trong
giíi h¹n cña l−îng d− gia c«ng. Do ®ã cã thÓ ph¶i lo¹i bá vËt ®óc hoÆc ph¶i söa
ch÷a rÊt tèn kÐm. Sai sè vÒ ®é co kh«ng chØ lµm thay ®æi çc kÝch th−íc dµi cña vËt
®óc mµ cßn lµm xª dÞch çc riªng biÖt so víi vÞ trÝ quy ®Þnh trªn b¶n vÏ, dÉn tíi kÕt
qu¶ lµ sau khi gia c«ng vËt ®óc cã chiÒu dµy thµnh kh«ng ®Òu, çc lç khoan cã thÓ
bÞ xª dÞch so víi çc vÊu ®Ó b¾t bu l«ng...
L−îng co phô thuéc vµo lo¹i hîp kim, h×nh d¸ng vËt ®óc, chiÒu dµi vËt ®óc,
chiÒu dµy thµnh kim lo¹i vµ ®é r¾n cña khu«n, nhiÖt ®é cña hîp kim rãt vµo. tuú
theo h×nh d¸ng vËt ®óc, ®é co theo çc h−íng kh¸c nhau còng cã thÓ kh¸c nhau.
8

Nh−ng ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ ë b¶n vÏ mÉu ng−êi ta quy ®Þnh mét l−îng co ®èi víi toµn
bé vËt ®óc.
4.4. l−îng d− c«ng nghÖ:
L−îng d− c«ng nghÖ bao gßm l−îng d− khi ®óc çc lç, r·nh, chç hâm vµ çc
phÇn rçng, l−îng d− do ®é nghiªng cña çc thµnh vËt ®óc sinh ra, l−îng d− ë chç
c¾t ®Ëu ngãt, phÇn ®óc thªm ®Ó g¸ vËt ®óc lóc gia c«ng, g©n chèng nøt, l−îng d− bï
cho sù co lÖch theo h−íng nµo ®Êy vµ bï cho vËt ®óc biÕn chèng.
4.4.1. l−îng d− c«ng nghÖ khi ®óc çc lç, r∙nh,
çc chç hâm vµ hèc:
Nh÷ng lç nhá vÒ sau ph¶i gia c«ng th−êng kh«ng ®óc lç. ChØ trong tr−êng hîp
ç biÖt khi thay çc lç ®óc b»ng çc lç khoan gùp khã kh¨n do h×nh d¸ng cña lç
hay do vËt liÖu ®óc (vÝ dô trong çc vËt ®óc b»ng thÐp mangan ostenit), ng−êi ta
míi ®óc çc lç nhá, ngay c¶ trong nh÷ng vËt ®óc kh¸ lín.
CÇn ph¶i c©n nh¾c xem xÐt ®Ó chän ph−¬ng ¸n hoÆc ®óc ra çc r·nh lâm vµ
hèc, hoÆc ®óc liÒn råi gia c«ng c¬ khÝ. L−îng d− c«ng nghÖ khi ®ã tuú theo h×nh
d¸ng cña chi tiÕt, kh«ng cã quy ®Þnh cô thÓ nµo. nãi chung cã thÓ kh«ng ®óc çc lç,
çc r·nh, lâm, hèc trong çc tr−êng hîp sau:
- Khi kim lo¹i cÇn ph¶i ®iÒn ®Çy nh÷ng chç ®ã míi nhËn ®−îc nh÷ng vËt ®óc
hoµn h¶o.
- Khi nh÷ng lç, hâm ®óc thùc sù g©y phøc t¹p cho viÖc chÕ t¹o mÉu hoÆc
viÖc lµm khu«n.
- Khi ®iÒu kiÖn kü thuËt cho phÐp cã thÓ ®óc ®Çy, liÒn vµ gi÷ l¹i ë thµnh
phÈm mµ kh«ng ph¶i c¾t bá ®Þ.
- Khi viÖc c¾t gät ë nh÷ng chç ®ã kh«ng g©y khã kh¨n g× vµ kh«ng ®ßi hái
nh÷ng chi phÝ lín.
- Khi cÇn ®óc ®Çy çc lç, hèc ®Ó dÒ gia c«ng vËt ®óc sau nµy.
4.4.2. l−îng d− do ®é xiªn cña thµnh vËt ®óc sinh ra:
ë çc mÆt mÉu vµ hép lâi song song víi h−íng rót mÉu ra khái khu«n cÇn
ph¶i cã ®é xiªn ®Ó dÔ rót mÉu khi lµm khu«n. §iÒu ®ã t¹o ra ®é xiªn cña thµnh vËt
®óc sau khi ®óc. Khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc cã thÓ x¸c ®Þnh ®é xiªn theo b¶ng B10.
H×nh 5- §é xiªn trªn mÉu
a) §é xiªn t¹o nªn do t¨ng chiÒu dµi thµnh vËt ®óc(“céng”;
b) §é xiªn t¹o nªn do lµm nöa t¨ng nöa gi¶m chiÒu dµy thµnh
vËt ®óc (“céng – trõ”);
c) §é xiªn t¹o nªn do lµm gi¶m chiÒu dµy thµnh vËt ®óc (“trõ”)
α α
α
9

Tuú theo tÝnh chÊt cña bÒ mÆt vËt ®óc (gia c«ng hay ®Ó th«) vµ çch nèi ghÐp
nã víi çc chi tiÕt kh¸c, ®ång thêi tuú thuéc vµo sai lÖch cho phÐp vÒ kÝch th−íc mµ
cã thÓ t¹o dé xiªn theo çc çch kh¸c nhau (H×nh 5).
§èi víi çc mÆt kh«ng gia c«ng, ®é xiªn thµnh vËt ®óc th−êng ®−îc chän nh−
sau:
“Céng” khi chiÒu dµy cña thµnh bªn nhá h¬n 8
“Céng – trõ” khi chiÒu dµy cña thµnh bªn n»m trong kho¶ng 8 ÷ 12
“Trõ” khi chiÒu dµy cña thµnh bªn lín h¬n 12
§èi víi çc mÆt gia c«ng, ®é xiªn “céng” ®−îc tÝnh thªm vµo l−îng d− gia
c«ng quy chuÈn. §é xiªn trªn çc bé phËn cña mÉu ®Ó t¹o nªn nh÷ng ô çt trong
khu«n hoÆc nh÷ng g©n máng cã thÓ t¨ng lªn 50 ÷ 100 %, nh−ng kh«ng qu¸ 30
(xem
b¶ng B11).
4.4.3. l−îng d− ë nh÷ng chç c¾t ®Ëu ngãt cña vËt ®óc:
Víi çc vËt ®óc b»ng çc hîp kim cã ®é co lín (vÝ dô vËt ®óc thÐp) cÇn ph¶i
®Æt ®Ëu ngãt ®Ó bï ngãt cho vËt ®óc, phÇn ®Ëu ngãt sÏ ®−îc c¾t bá khái vËt ®óc sau
khi ®óc. L−îng d− ë nh÷ng chç c¾t ®Ëu ngãt tuú thuéc chiÒu réng hoÆc ®−êng kÝnh
cña ®Ëu ngãt ph¶i c¾t (xem b¶ng B12).
NÕu ®iÒu kiÖn kü thuËt ghi trªn b¶n vÏ cho phÐp th× cã ®Ó mÆt kh«ng gia c«ng
cña vËt ®óc ë ch©n ®Ëu ngãt dµy lªn hoÆc lâm xuèng mét Ýt. §èi víi çc mÆt cã gia
c«ng l−îng d− chung lµ tæng çc gi¸ trÞ l−îng d− x¸c ®Þnh theo b¶ng trªn víi l−îng
d− gia c«ng c¬ khÝ.
4.4.4. nh÷ng phÇn ®óc thªm ®Ó kÑp chÆt vËt ®óc khi gia c«ng,
thanh gi»ng chèng biÕn d¹ng, çc g©n co ngãt:
§Ó g¸ l¾p ®−îc thuËn lîi vµ v÷ng ch¾c khi gia c«ng c¬, trªn th©n vËt ®óc trong
nhiÒu tr−êng hîp ®−îc ®óc thªm nh÷ng phÇn ®Ó g¸ kÑp vËt ®óc khi gia c«ng. Xem
vÝ dô trªn h×nh vÏ H.6.
H×nh 6- Dïng chuÈn tù t¹o
a) Thªm vÊu1, 2, 3, 4 khi gia c«ng n¾p th©n ®éng c¬ m«t«;
b) Thªm hai thµnh ngang M vµ N (vÏ b»ng nÐt liÒn m¶nh) khi
gia c«ng vá hép vi sai cña «t« vËn t¶i
Víi çc vËt ®óc cã kh¶ n¨ng bÞ biÕn d¹ng nhiÒu cÇn sö dông nh÷ng thanh
gi»ng trªn kÕt cÊu vËt ®óc ®Ó tr¸nh cho vËt ®óc khái bÞ biÕn d¹ng trong thêi gian
lµm nguéi, vËn chuyÓn vµ nhiÖt luyÖn (vÝ dô xem trªn çc h×nh vÏ H.7 vµ H.8).
Nh÷ng thanh gi»ng nµy th−êng chØ ®−îc c¾t bá ®i sau khi chi tiÕt ®óc ®−îc chÕ t¹o
10

xong. Trong mét sè tr−êng hîp ë nh÷ng vËt ®óc rÊt lín nh÷ng thanh gi»ng chØ ®−îc
c¾t bá ®i sau khi l¾p r¸p.
H×nh 7- C«n n¹p liÖu
§é co t?nh to¸n 1,5%
Thanh gi»ng
Trªn kÕt cÊu vËt ®óc còng cã thÓ cãn cã
nh÷ng g©n chèng nøt (xem vÝ dô trªn h×nh vÏ H.9)
®Ó ng¨n ngõa cho vËt ®óc kh«ng bÞ nøt trong thêi
gian nguéi. G©n chèng nøt th−êng ®−îc dïng
nhiÒu trong nh÷ng vËt ®óc b»ng thÐp. ChiÒu dµy t
cña g©n b»ng 0,2 ÷ 0,3 chiÒu dµy S cña thµnh vËt
®óc (nh−ng kh«ng ®−îc nhá h¬n 2,5 ÷ 3 mm),
H×nh 9- G©n chèng nøt
trªn c¸c vËt ®óc b»ng thÐp
H×nh 8- VËt ®óc thÐp- phÇn phÝa sau gÇu xóc
11

chiÒu cao h cña g©n b»ng 1 ÷ 2,5s, cßn chiÒu dµi l b»ng 4 ÷ 5s.
4.4.5. l−îng d− ®Ó bï trõ vËt ®óc bÞ biÕn d¹ng vµ
co theo mét sè h−íng sai lªch víi dù tÝnh:
Cã thÓ thÊy râ vao trß cña l−îng d− ®Ó bï trõ cho sù biÕn d¹ng cña vËt ®óc qua
mét sè vÝ dô sau:
- Khi chÕ t¹o çc vËt ®óc cã bÝch ë çc ®Çu mót (xem h×nh vÏH.10a,b) th× sau
khi gia c«ng mÆt bÝch th−êng cã chiÒu dµy nhá h¬n so víi b¶n vÏ. Nguyªn nh©n lµ
do cã lùc c¶n lín cña khu«n ®óc gi÷a hai mÆt bÝch lµm gi¶m ®é co theo h−íng
th¼ng gãc víi bÝch. V× thÕ khi gia c«ng c¬ khÝ ®Ó ®¶m b¶o kÝch th−íc kho¶ng çch
gi÷a çc mÆt bÝch phÇn kim lo¹i thõa ra ë mÆt ngoµi cña bichs sÏ bÞ c¾t ®i lµm cho
chiÒu dµy cña bÝch nhá h¬n kÝch th−íc yªu cÇu theo b¶n vÏ.
§Ó tr¸nh hiÖn t−îng nµy ta thªm líp l−îng d− t−¬ng øng a ë phÇn mÆt trong
cña hai bÝch. Víi nh÷ng vËt ®óc nhá b»ng thÐp cã chiÒu dµi 100 ÷ 200 mm l−îng
d− a = 2 ÷ 4 mm, ®èi víi nh÷ng vËt ®óc lín cã chiÒu dµi 1000 ÷ 2000 mm, a = 6 ÷
8 mm.
Khi chÕ t¹o çc vËt ®óc d¹ng th©n m¸y phÇn rçng bªn trong lµ do mét sè lâi
lín t¹o nªn. do lâi c¶n co nªn ®−êng kÝnh D cña vËt ®óc sÏ lín h¬n so víi b¶n vÏ ®·
quy ®Þnh, khã b¾t ®−îc bu l«ng S khi l¾p r¸p. §Ó tr¸nh ®iÒu nµy, trªn mÉu ë chç l¾p
bu l«ng ng−êi ta khoÐt thªm vµo thµnh ngoµi vËt ®óc mét l−îng d− ©m C vµ ®Ó ®¶m
b¶o chiÒu dµy thµnh vËt ®óc ng−êi ta gi¶m mét l−îng còng b»ng C ë ®−êng kÝnh
cña hép lâi (xem h×nh vÏ H.10c)
VÞ trÝ A VÞ trÝ B
H×nh 10- L−îng d− c«ng nghÖ ®Ó bï trõ
cho sù co kh«ng b×nh th−êng
NÕu do lùc c¶n cña khu«n mµ sù co cña vËt ®óc theo h−íng th¼ng ®øng nhá
h¬n so víi dù kiÕn th× ®Ó ®¶m b¶o kt H theo yªu cÇu cña b¶n vÏ cã thÓ ph¶i gi¶m
bít chiÒu cao cña bÝch K vµ vÊu N, cã tr−êng hîp cßn khoÐt lÑm vµo bÒ mÆt phÝa
d−íi cña thµnh vËt ®óc. §Ó tr¸nh ®iÒu ®ã ng−êi ta ®Ó mét l−îng d− “©m” –e trªn
mÉu, ®ång thêi còng ®Ó mét l−îng d− “d−¬ng” +e trªn hép lâi
12

4.4.6. “l−îng d− ©m” trªn mÉu liªn quan víi mÆt r¸p khu«n vµ
®¸nh ®éng ®Ó rót mÉu ra khái khu«n:
Do hai phÇn khu«n kh«ng ¸p s¸t nhau sau khi r¸p khu«n nªn chiÒu dµy cña
thµnh n»m song song víi mÆt ph¼ng r¸p khu«n cã thÓ lín h¬n so víi kÝch th−íc ghi
trªn b¶n vÏ. §Ó bï trõ cho viÖc thµnh vËt ®óc dµy lªn do ®¸nh ®éng khi rót mÉu ra
hoÆc do khu«n bÞ ph×nh ng−êi ta th−êng lµm gi¶m bít çc kÝch th−íc t−¬ng øng ë
mÉu mét l−îng nµo ®ã (xem b¶ng B12). “L−îng d− ©m” bï trõ cho thµnh vËt ®óc bÞ
dµy thªm ë mÆt ph¼ng r¸p khu«n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çch lÊy çc sè liÖu trong
b¶ng B12 nh©n víi hÖ sè 1,2 (khi lµm khu«n b»ng tay ë çc hßm khu«n) hoÆc nh©n
víi hÖ sè 1,5 (khi lµm khu«n b»ng trªn nÒn).
5. ThiÕt kÕ lâi:
5.1. H×nh d¸ng cña lâi:
H×nh d¸ng cña lâi vÒ c¬ b¶n t−¬ng øng víi h×nh d¸ng phÇn rçng trong vËt ®óc.
Khi thiÕt kÔ c«ng nghÖ ®óc ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc h×nh d¸ng lâi, sè l−îng lâi t¹o nªn
hèc rçng bªn trong vËt ®óc, mÆt tiÕp gi¸p gi÷a çc lâi vµ thiÕt kÕ hép lâi.
Khi x¸c ®Þnh h×nh d¸ng lâi vµ sè l−îng lâi cÇn thiÕt ®Ó t¹o hèc rçng bªn trong
vËt ®óc cÇn l−u ý mét sè vÊn ®Ò sau:
- Sö dông nhiÒu lâi (chia lâi ra nhiÒu phÇn) sÏ lµm t¨ng sè l−îng çc bé phËn
hîp thµnh khu«n, t¨ng sè l−îng hép lâi, ®å g¸ vµ d−ìng ®Ó chÕ chÕ t¹o lâi,
t¨ng çc nguyªn c«ng ®Ó lµm vµ l¾p ghÐp lâi. §©y lµ ®iÒu kh«ng mong
muèn cña ng−êi thiÕt kÕ còng nh− ng−êi s¶n xuÊt.
- Nh−ng xÐt ë mÆt kh¸c viÖc ph©n chÝ lâi ra nhiÒu phÇn còng t¹o ra nh÷ng
thuËn lîi, chñ yÕu lµ:
+ Lµm ®¬n gi¶n h×nh d¸ng çc lâi nªn chÕ t¹o hép lâi ®ì phøc t¹p.
+ Cã thÓ dïng mét lo¹i hép lâi ®Ó chÕ t¹o çc lâi t−¬ng tù nhau trªn c¬ së bæ
sung thªm mét sè tÊm lãt thay ®æi ®−îc nªn gi¶m chi phÝ chÕ t¹o bé mÉu, cã
thÓ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ khi chuyÓn sang lµm khu«n trªn m¸y víi hép lâi
kim lo¹i ngay c¶ khi loaÞ s¶n xuÊt kh«ng lín l¾m.
+ Cã thÓ t¹o ra çc mÆt ph¼ng ë çc lâi ®Ó ®Æt dÔ dµng vµ ch¾c ch¾n trªn çc
tÊm sÊy cã h×nh d¸ng ®¬n gi¶n mµ kh«ng ph¶i dïng çc khay sÊy ®Þnh h×nh
®¾t tiÒn. §iÒu nµy rÊt quan träng víi nh÷ng lâi cã h×nh d¸ng phøc t¹p.
+ Cã thÓ dïng çc m¸y lµm lâi cì nhá, dông cô ®Ó quay (lËt) vµ vËn chuyÓn
lâi ®¬n gi¶n vµ rót ng¾n ®−îc thêi gian sÊy lâi.
+ Çc lâi cã kÝch th−íc (nhÊt lµ chiÒu cao) nhá sÏ Ýt bÞ biÕn d¹ng khi sÊy, ®¶m
b¶o vËt ®óc chÝnh x¸c.
Nh÷ng Ých lîi cña viÖc chän ph−¬ng ¸n ph©n chia lâi thµnh nhiÒu phÇn cã thÓ
thÊy râ qua çc vÝ dô sau:
- VÝ dô 1: §óc b¸nh xe thÐp ®Üa kÐp (xem h×nh vÏ H.11)
NÕu dïng lâi d¹ng vßng liÒn khèi cã kÝch th−íc lín th× lâi sÏ yÕu, kh«ng
thuËn tiÖn khi vËn chuyÓn vµ khi ®Æt vµo khu«n. V× thÕ thuËn lîi lµ nªn chia lâi lín
thµnh nhiÒu m¶nh lâi nhá. Lâi 1 cã d¹ng h×nh cung, çc lâi 2 vµ 3 còng cã d¹ng
h×nh cung chÕ t¹o riªng, sÊy xong th× ®−îc d¸n liÒn l¹i (chó ý cÇn dïng d−ìng kiÓm
kiÓm tra ®é co khi r¸p khu«n vµo ruét). Lâi 4 t¹o lç ë gi÷a vËt ®óc vµ lâi phô 5 ®Ó
t¹o ®−êng rãt xi ph«ng.
13

H×nh 11- Khu«n ®óc b¸nh xe
thÐp ®Üa kÐp;
1. Ruét d¹ng cung; 2,3. Ruét
d¹ng cung chÕ t¹o riªng, sÊy
xong d¸n liÒn, cÇn dïng d−ìng
kiÓm ®é cao khi r¸p vµo ruét 1;
4. Ruét gi÷a; 5. Ruét phô ®Ó rãt
xi ph«ng
- VÝ dô 2: §óc b¸nh r¨ng lín lßng khu«n ghÐp toµn b»ng lâi (xem h×nh vÏ
H.12).
B¸nh r¨ng lín (H.12a) ®−îc ®óc khu«n ba hßm chÕ t¹o b»ng çch ghÐp nhiÒu
lâi (H.12b). Hßm d−íi ®−îc ®Çm chÆt vµ lµm ph¼ng mÆt tr−íc, trong ®ã bè trÝ 8
r·nh dÉn ngang. Sau ®ã l¾p ghÐp lâi theo tr×nh tù sau:
- Lâi L1 ®Æt gi÷a, ®Ëu rãt qua trung t©m lâi, ®Æt trôc cã g¾n d−ìng kiÓm
xuyªn qua t©m cña lâi nµy.
- Dïng d−ìng kiÓm ®Æt 8 lâi L2 trïm lªn 8 r·nh dÉn ngang, mçi r·nh dÉn
nµy cã ®Ëu dÉn th¼ng lªn ®óng vÞ trÝ cña ®Ëu ngãt.
- §Æt 8 lâi L3 t¹o vµnh r¨ng sau khi kiÓm tra chÝnh x¸c, ®Çm chÆt çt ®Öm ë
ngoµi ®Ó cè ®Þnh lâi víi hßm khu«n gi÷a.
- §Æt 8 lâi L4.
- §Æt 8 lâi L5 ®èi diÖn víi L2.
- Rót trôc vµ ®Æt èng rãt vµo, sau ®ã ®Çm chÆt çt ë hßm trªn, t¹o ®Ëu ngãt.
H×nh 12- §óc b¸nh r¨ng trong khu«n ghÐp toµn b»ng lâi
14

Nh− vËy khi thiÕt kÕ h×nh d¹ng lâi cÇn xem xÐt c©n nh¾c ®Ó chän ph−¬ng ¸n
cho hîp lý. Nªn chän ph−¬ng ¸n ph©n chia lâi thµnh nhiÒu phÇn khi ®¶m b¶o çc
yªu cÇu sau:
- Nh÷ng phÇn hîp thµnh cña lâi ph¶i ®¶m b¶o cã ®é bÒn cÇn thiÕt khi vËn
chuyÓn còng nh− khi ®Æt lâi vµo khu«n, l¾p ghÐp v÷ng ch¾c trong khu«n,
tho¸t h¬i dÔ dµng vµ an toµn, kh«ng qu¸ cao ®Ó lâi kh«ng bÞ biÕn d¹ng d−íi
t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n, nªn thiÕt kÕ cã mÆt ph¼ng ®Ó ®Æt lâi
n»m v÷ng ch¾c trong thêi gian sÊy.
- MÆt ph©n lâi ph¶i chän sao cho hép lâi cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n vµ gåm Ýt phÇn
nhÊt ®Ó dÔ gi÷ hçn hîp lâi còng nh− dÔ ®Æt çc x−¬ng lâi vµ vËt lµm nguéi.
- Kh«ng nªn ®Ó ®−êng tiÕp gi¸p gi÷a hai lâi n»m ë nh÷ng gãc l−în chuyÓn
tiÕp tõ h×nh nµy sang h×nh kh¸c; nªn ph©n chia lâi theo tiÕt diÖn mµ biÕn
d¹ng ë ®ã ®−îc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c b»ng çc kÝch th−íc trªn b¶n vÏ.
5.2. ®Çu g¸c lâi vµ æ g¸c:
5.2.1. ®Æt lâi vµo khu«n:
§é bÒn cña khu«n vµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó r¸p khu«n phÇn lín phô thuéc vµo
ph−¬ng ph¸p ®Æt lâi vµo khu«n còng nh− kÕt cÊu cña ®Çu g¸c lâi vµ æ g¸c lâi. Lâi
cÇn cã ®Çu tùa v÷ng ch¾c, kh«ng bÞ biÕn d¹ng hoÆc xª dÞch trong khu«n d−íi t¸c
dông cña träng l−îng b¶n th©n còng nh− ¸p suÊt cña kim lo¹i láng. ViÖc ®Æt lâi vµo
khu«n ph¶i dÔ dµng vµ thuËn tiÖn. Khi h¹ lâi vµo khu«n ng−êi thî lµm khu«n ph¶i
quan s¸t ®−îc ®Çu g¸c lâi cã n»m ®óng vÞ trÝ trong æ g¸c lâi hay kh«ng. Çc h×nh
vÏ H.13 vµ H.14 tr×nh bµy çc kiÓz u ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi ®èi víi lâi ®Æt n»m
ngang vµ th¼ng ®øng.
H×nh 13 - KÕt cÊu cña ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi n»m ngang
G¸c hai ®Çu G¸c mét ®Çu
15

H×nh 14- KÕt cÊu ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi th¼ng ®øng
Chó ý çc yªu cÇu nªu ra ë trªn ®èi víi viÖc ®Æt lâi vµo khu«n, khi thiÕt kÕ lâi
vµ ®Çu g¸c lâi nªn chó ý tíi çc chØ dÉn sau:
- CÇn tr¸nh thiÕt kÕ çc lâi (®Æt n»m ngang hoÆc th¼ng ®øng) cã chiÒu dµi
qu¸ lín, võa cã ®é bÒn kÐm l¹i khã l¾p ®Æt v÷ng ch¾c trong khu«n. Trong
tr−êng hîp b¾t buéc ph¶i dïng çc lâi dµi th× ph¶i t¨ng c−êng ®é æn ®Þnh
v÷ng ch¾c cho lâi b»ng çch ®ì lâi nhê ®Çu g¸c phô hay m· ®ì. Víi nh÷ng
lâi ®Æt ®øng cã chiÒu cao lín h¬n ®−êng kÝnh 2,5 lÇn trë lªn th× th−êng ph¶i
më réng ®Çu g¸c phÝa d−íi theo h×nh nÊm ng−îc (H.15).
H×nh 15- Cè ®Þnh lâi trong khu«n:
§Çu g¸c lâi ®−îc më réng ë phÝa
d−íi; phÇn trªn lâi ®−îc gi÷ chÆt b»ng
çc m· ®ì
H×nh 16- Çc ph−¬ng ph¸p
cè ®Þnh lâi treo
- Tr¸nh thiÕt kÕ lâi ph¶i treo ë çc phÇn trªn cña khu«n, nÕu cã thÓ ®−îc nªn
thay thÕ nh÷ng lâi nµy b»ng nh÷ng lâi cã ®Çu g¸c më réng tùa lªn khu«n,
v× r»ng treo lâi vµ cè ®Þnh lâi lªn hßm khu«n trªn lµ c«ng viÖc khã kh¨n vµ
nÆng nhäc, tèn thêi gian gÊp tõ 3 ®Õn 6 lÇn so víi viÖc l¾p ®Æt lâi th«ng
th−êng. Lâi treo th−êng ®−îc cè ®Þnh b»ng vÝt hay d©y thÐp (H.16a). H×nh
16

H.16b lµ lâi cã ®Çu g¸c më réng, tùa vµo phÇn d−íi cña khu«n. Lo¹i nµy
l¾p ®Æt dÔ dµng, Ýt tèn thêi gian h¬n. H.16c,d lµ lâi ®−îc l¾p tõ ngoµi vµo
sau khi r¸p khu«n. Víi çch ®Æt lâi nµy cÇn chó ý ®Ì lâi cÈn thËn ®Ò phßng
lâi cã thÓ bÞ kim lo¹i láng rãt vµo khu«n ®Èy næi lªn.
- Khi thiÕt kÕ lâi còng nªn tr¸nh nh÷ng lâi n»m ngang chØ g¸c mét ®Çu v×
kÐm cøng v÷ng. NÕu b¾t buéc ph¶i dïng lo¹i lâi nh− vËy th× cÇn ph¶i cè
®Þnh chóng ®Ó lâi kh«ng xª dÞch d−íi t¸c dông cña träng l−îng b¶n th©n vµ
¸p suÊt cña kim lo¹i láng. Cã thÓ cè ®Þnh lâi theo çch sau: dïng nöa
khu«n trªn ®Ì chÆt lâi ®· ®−îc ®Æt trªn nöa khu«n d−íi; g¾n lâi lªn khu«n
b»ng çc ®inh, mãc; ®ì lâi b»ng lâi phô hoÆc m· ®ì; t¨ng kÝch th−íc ®Çu
g¸c ®Ó t¹o ®èi träng ®Æt träng t©m cña lâi r¬i vµo æ g¸c lâi ®Ó ruét kh«ng bÞ
nghiªng ®æ (H.17a), lµm kho¸ h·m ®Ó cè ®Þnh vÞ trÝ lâi (H.17b), ghÐp hai
lâi thµnh mét ®Ó cã chung ®Çu g¸c (H.17c).
H×nh 17- Bè trÝ çc ®Çu g¸c
®Ó tr¸nh lâi bÞ nghiªng ®æ;
a) §Çu g¸c cã ®èi träng;
b) §Çu g¸c cã khã h·m;
c) Lâi chung ®Çu g¸c
H×nh 18-Cè ®Þnh lâi vµ
tho¸t h¬i lâi 1, 3 qua lâi 2 ra
ngoµi; 4- Lâi phô
Trong tr−îng hîp lâi kh«ng n»m v÷ng trong æ g¸c lâi (H.15) hoÆc lâi cã thÓ bÞ
næi lªn do t¸c dông cña ¸p suÊt kim lo¹i láng (H.18) th× nªn dïng con m· ®ì. V×
m· ®ì lµm gi¶m tÝnh ®ång nhÊt cña kim lo¹i vµ ®é sÝt kÝn cña vËt ®óc nªn chØ dïng
m· ®ì trong nh÷ng tr−êng hîp thËt cÇn thiÕt.
§Ó cho çc m· ®ì kh«ng Ên lâm khu«n (do t¸c dông cña ¸p suÊt kim lo¹i láng
vµ träng l−îng cña lâi – ®Æc biÖt lµ çc lâi lín), cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn sau
®©y:
P < n.f.K
ë ®©y: P- lùc t¸c dông lªn lâi [N]
K- øng suÊt nÐn cho phÐp cña hçn hîp khu«n, lâi [N/cm2
]
f- diÖn tÝch bÒ mÆt cña m· ®ì [cm2
]
n- sè l−îng m· ®ì chÞu lùc t¸c dông.
Víi khu«n t−¬i K = 2,5 N/cm2
, cßn ®èi víi khu«n kh« K = 25 N/cm2
.
17

VËy ®èi víi khu«n t−¬i ®iÒu kiÖn trªn ®−îc viÕt lµ:
P < 2,5 .n .f
Tõ ®ã cã thÓ tÝnh ®−îc sè m· ®ì cÇn thiÕt:
f
n
Trong tr−êng hîp kh«ng dïng m· ®ì mµ më
réng ch©n ®Çu g¸c (H.19) th× ®iÒu kiÖn ®Ó cho lâi
kh«ng bÞ kim lo¹i láng ®Èy næi lªn ®−îc biÓu thÞ
b»ng ph−¬
P4,0
ng tr×nh c©n b»ng çc lùc t¸c dông lªn lâi
nh− sau:
®ã (vÝ dô diÖn tÝch F ) th× cã thÓ
x¸c ®
g thøc trªn G lµ khèi l−îng cña lâi, cßn γ lµ träng l−îng riªng cña
kim
ng tÝnh ®−îc
nh÷ng ®iÒu ®ã th× ph¶ hu«n.
h×nh vÏ H.20 ®èi víi çc lâi ®Æt n»m ngang vµ H.21 ®èi víi çc lâi ®Æt th¼ng ®øng.
H×nh 19- Më réng ®Çu
g¸c ®Ó c©n b»ng víi
lùc ®Èy næi lâi
>
H.F1.γ + G = h.F2.γ
Tõ ph−¬ng tr×nh nµy nÕu cho mét trÞ sè nµo 2
Þnh ®−îc çc trÞ sè kh¸c (vÝ dô diÖn tÝch F1).
Trong c«n
lo¹i láng.
Ngoµi çc chØ dÉn nªu trªn, khi thiÕt kÕ lâi cÇn chó ý ®¶m b¶o ®Æt lâi vµo æ
g¸c lâi (do mÉu t¹o nªn), nªn tr¸nh tùa çc ®Çu g¸c cña lâi nµy vµo æ g¸c n»m trong
lâi kh¸c, tr¸nh ®Æt vµi ba lâi vµo mét æ g¸c. Trong tr−êng hîp kh«
i dù kiÕn tr−íc çch kiÓm tra ®Æt lâi vµo k
5.2.2. h×nh d¸ng cña ®Çu g¸c lâi:
H×nh d¸ng vµ kÝch th−íc cña ®Çu g¸c lâi ®−îc x¸c ®Þnh ph¶i ®¶m b¶o dÔ ®Æt
lâi vµo khu«n, ng¨n ngõa s¶n xuÊt sù xª dÞch cña lâi trong æ g¸c theo h−íng th¼ng
gãc víi trôc ®Çu g¸c, xª dÞch däc theo trôc hoÆc xoay quanh trôc. §Ó tr¸nh sù xª
dÞch däc hoÆc quanh trôc cã thÓ dïng çc kiÓu “kho¸” lâi ®−îc giíi thiÖu trªn çc
H×nh 20- KÕt cÊu khãa ®èi víi çc ruét n»m ngang;
a) Khãa vßng; b) Khãa cã mét mÆt v¸t; c) Khãa cã hai mÆt v¸t;
d) Khãa h×nh thang; Khãa a vµ d ng¨n ruét xoay vµ xª dÞch theo
trôc; Khãa b vµ c chØ ng¨n ruét xoay
18

H×nh d¸ng vµ h×nh thøc ®Çu lâi còng ph¶i ®¶m b¶o kh«ng bÞt kÝn ®−êng th«ng
h¬i, kh«ng lµm lón, háng bÒ mÆt ®Çu g¸c lâi vµ æ g¸c do ¸p lùc trªn mét ®¬n vÞ
diÖn tÝch bÒ mÆt cña æ g¸c vµ ®Çu g¸c lâi
H×nh 21- KÕt cÊu khãa ®èi víi çc lâi th¼ng ®øng;
a) Khãa kiÓu c¾t v¸t; b) Khãa më réng cã mét mÆt
c¾t v¸t; c,d) Khãa cã r·nh chèt
sinh rabëi träng l−îng cña lâi vµ ¸p suÊt
cña ch
y trong çc b¶ng B13 vµ B14.
còng
sè c¬ b¶n ®èi víi çc ®Çu g¸c h×nh
trô. Ç ia lµm ba lo¹i:
µi hoÆc nÆng) (xem B13)
C
o vµ ®−êng kÝnh b»ng 1 (xem B14)
Nãi chung kh«ng nªn lÊy kÝch th−íc ®Çu g¸c lín v× lµm t¨ng träng l−îng cña
lâi.
theo b¶ng B18 cã thÓ
®iÒu chØnh tuú theo hoµn c Êt.
Êt láng v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp.
5.2.3. kÝch th−íc ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi, khe hë gi÷a chóng:
- KÝch th−íc ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi ®−îc tr×nh bµ
cã thÓ dïng sè liÖu ë çc b¶ng B15, B16, B17.
Th«ng th−êng lÊy ®−êng kÝnh lµm th«ng
c lâi n»m ngang ®−îc ch
I. Lâi cã ®Çu g¸c d−íi
II. Lâi kh«ng cã ®Çu g¸c d−íi
III.Lâi cÇn ®Çu g¸c dµi (do lâi d
¸c lâi th¼ng ®øng ®−îc chia ra:
I. Lâi cøng v÷ng, khi tû sè gi÷a chiÒu ca
II. Lâi kh«ng v÷ng, khi tû sè lín h¬n 1.
- Khe hë gi÷a ®Çu g¸c lâi vµ æ g¸c cã ¶nh h−ëng lín ®Õn ®é chÝnh x¸c cña vËt
®óc. Khe hë cµng lín cµng dÔ l¾p r¸p lâi vµo khu«n nh−ng ®é chÝnh x¸c cña vËt
®óc cµng kÐm. Thùc ra trÞ sè khe hë lµ vÊn ®Ò phøc t¹p v× nã kh«ng chØ phô thuéc
vµo kÝch th−íc ®Çu g¸c vµ æ g¸c lâi chän khi thiÕt kÕ ®óc mµ cßn chÞu ¶nh h−ëng
cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nh−: biÕn d¹ng khu«n, lâi khi chÕ t¹o, sÊy vµ vËn chuyÓn...
V× thÕ çc sè liÖu vÒ khe hë gi÷a ®Çu g¸c lâi vµ æ g¸c chän
¶nh thùc tÕ ë mçi x−ëng s¶n xu
6. ThiÕt kÕ hÖ thèng rãt
6.1. Chän kiÓu hÖ thèng rãt vµ chØ dÉn kim lo¹i vµo khu«n
HÖ thèng rãt dïng ®Ó dÉn kim lo¹i vµo khu«n. Yªu cÇu ®èi víi hÖ thèng rãt lµ
ph¶i t¹o ®−îc dßng ch¶y ªm, ®ång ®Òu vµ liªn tôc, ®¶m b¶o ng¨n xØ vµ t¹p chÊt
kh«ng ch¶y theo kim lo¹i vµo khu«n ®óc còng nh− cã kh¶ n¨ng cung cÊp kim lo¹i
19

láng cho vËt ®óc trong thêi gian kim lo¹i vËt ®óc ®«ng ®Æc. Ngoµi ra hÖ thèng rãt
ph¶i cã khèi l−îng kh«ng qu¸ lín, chiÕm Ýt chç trong khu«n ®Ó cã thÓ tËn dông thÓ
tÝch cña hßm khu«n. viÖc chän kiÓu vµ kÝch th−íc hÖ thèng rãt còng nh− chän chç
dÉn kim lo¹i vµo khu«n cã ¶nh h−ëng nhiÒu tíi chÊt l−îng vµ gi¸ thµnh chÕ t¹o vËt
®óc nªn ®ßi hái c«ng viÖ ét çch cÈn thËn.
i vµo khu«n thÝch hîp. Khi chän kiÓu hÖ
thèng ã
-
chÊt l−îng nªn ®−îc dïng
phæ biÕn.
-
c ®ã ph¶i ®−îc xem xÐt, ph©n tÝch m
6.1.1. Chän kiÓu hÖ thèng rãt:
Mçi vËt ®óc ®Òu cã ®Æc ®iÓm kÕt cÊu riªng vµ do ®ã ®ßi hái çch thiÕt kÕ hÖ
thèng rãt riªng vµ chän chç dÉn kim lo¹
r t cã thÓ dùa vµo çc chØ dÉn sau:
KiÓu hÖ thèng rãt kim lo¹i vµo bªn
h«ng (H.22) dïng trong tr−êng hîp
®óc çc vËt ®óc nhá hoÆc trung b×nh.
KiÓu hÖ thèng rãt nµy cã −u ®iÓm lµ
dÔ chÕ t¹o v× chóng n»m trªn mÆt r¸p
khu«n, cã kh¶ n¨ng läc xØ kh¸ vµ ®iÒn
®Çy khu«n tèt cho phÐp nhËn ®−îc çc
vËt ®óc cã
H×nh 22- Rãt vµo bªn
h«ng vËt ®óc
KiÓu hÖ thèng rãt kim lo¹i vµo khu«n ®óc tõ trªn xuèng (H.23) cã lîi lµ
nhiÖt ®é phÇn vËt ®óc phÝa trªn cao h¬n çc phÇn nhiÖt ®é cßn l¹i, t¹o
h−íng ®«ng thuËn lîi ®Ó bæ ngãt cho vËt ®óc, nhÊt lµ khi ®óc çc hîp kim
cã ®é co lín. HÖ thèng rãt lo¹i nµy th−êng cã khèi l−îng bÐ h¬n çc kiÓu
H×nh 23- S¬ ®å hÖ thèng rãt trªn xuèng;
a) Rãt trùc tiÕp qua mét r·nh dÉn; b,c) Rãt qua vµi r·nh dÉn nhá;
d) Rãt trªn xuèng cã dïng m¹ng läc; ®) Rãt trªn xuèng kiÓu m−a r¬i;
e) Rãt trªn xuèng qua r·nh dÉn h×nh nªm; g) Rãt trªn xuèng dïng cèc nót.
1-Cèc rãt; 2- èng rãt; 3- VËt ®óc; 4- M¹ng läc;
5- R·nh läc xØ vßng; 6- §Ëu ngãt; 7- §Ëu h¬i; 8- Nót.
20

hÖ thèng rãt kh¸c. lo¹i nµy cã nh−îc ®iÓm lµ nÕu lßng khu«n cao th× khu«n
®óc rÊt dÔ bÞ vì do t¸c dông cña dßng kim lo¹i r¬i tõ trªn cao vµo khu«n.
V× thÕ kiÓu hÖ thèng rãt nµy chØ nªn dïng ®óc çc vËt cã chiÒu cao kh«ng
lín l¾m vµ kh«ng cã yªu cÇu cao vÒ chÊt l−îng vµ yªu cÇu gia c«ng c¬ khÝ
Ýt (çc lo¹i ®Üa, t¹... ). §Ó kh¾c phôc mÆt nh−îc ®iÓm cña kiÓu hÖ thèng rãt
nµy, ngoµi kÕt cÊu th«ng th−êng cã thÓ dïng çc kÕt cÊu hÖ thèng rãt rãt
qua mét vµi èng rãt, rãt qua m¹ng läc ®Ó gi¶m nguy c¬ xãi lë khu«n vµ g¹n
gi÷ ®−îc xØ, hÖ thèng rãt kiÓu m−a r¬i, hÖ thèng rãt cã r·nh dÉn h×nh nªm,
o vËt ®óc v× khu«n sÏ phøc t¹p, t¨ng khèi l−îng hÖ thèng rãt vµ chi phÝ lµm
®å çc kiÓu hÖ thèng rãt xi
ph«ng.
hÖ thèng rãt cã nót ®Ëy cèc rãt ®Ó gi÷ xØ l¹i trong cèc.
Nãi chung nªn tr¸nh sö dông ®ång thêi nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó chèng
xØ r¬i vµ
khu«n.
KiÓu hÖ thèng rãt kim lo¹i tõ d−íi
lªn (xi ph«ng) cã thÓ ®iÒn ®Çy khu«n ªm
vµ dÔ dµng tho¸t khÝ, nh−ng cÊu t¹o
khu«n ®óc trë nªn kh¸ phøc t¹p, lµm t¨ng
khèi l−îng hÖ thèng rãt, t¹o mµng oxit vµ
bÈn trªn mÆt kim lo¹i dÝnh vµo thµnh bªn
cña vËt ®óc, rÊt nguy hiÓm khi ®óc çc
vËt ®óc cao cã çc thµnh bªn th¼ng ®øng.
V× thÕ kiÓu hÖ thèng rãt xi ph«ng th−êng
¸p dông khi nh÷ng vËt ®óc b»ng hîp kim
nh«m, ®ång thanh nh«m ®Ó ®iÒn ®Çy
khu«n ªm vµ dÔ lµm næi lªn trªn çc chÊt
bÈn d¹ng « xÝt, xØ. H×nh vÏ H.24 giíi
thiÖu s¬
H×nh 24- S¬ ®å hÖ thèng rãt d−íi lªn (xi ph«ng)
) HÖ thèng rãt kiÓu sõng bß; b) HÖ thèng rãt kiÓu sõng bß cã m¹ng läc; c)
¸ch rãt hép trôc chÝnh cña m¸y tiÖn; d) Çch rãt chi tiÕt b»ng gang cña
tuabin h¬i; 1-Cèc rãt; 2- èng rãt; 3- R·nh läc xØ; 4- R·nh dÉn;
5- M¹ng läc; 6- §Ëu h¬i hay ®Ëu ngãt.
H×nh 25- ph−¬ng ph¸p rãt th©n tuabin
h¬i b»ng gang dÉn kim lo¹i vµo 2 tÇng.
1-Cèc rãt; 2- èng rãt; 3- R·nh dÉn phÝa
trªn; 4- R·nh dÉn läc xØ phÝa trªn;
5- R·nh dÉn; 6- R·nh läc xØ phÝa d−íi.
a
C
21

- KiÓu hÖ thèng rãt nhiÒu tÇng dïng khi ®óc nh÷ng vËt ®óc cao vµ dÇy. Khi
®ã kim lo¹i láng ®−îc dÉn ch¶y vµo khu«n ®óc ë mét sè ®é cao kh¸c nhau,
tuÇn tù theo çc hµng r·nh dÉn n»m ë d−íi råi lªn çc møc cao dÇn, nhê
vËy kim lo¹i ®iÒn ®Çy khu«n ªm vµ ®ång ®Òu. H×nh vÏ H.25 giíi thiÖu kiÓu
hÖ thèng rãt khi ®óc th©n tuabin: kim lo¹i ®−îc dÉn vµo khu«n tõ d−íi lªn
qua mét lo¹t r·nh dÉn máng. Khi kim lo¹i trong vËt ®óc d©ng lªn ®Õn ®Ëu
ngãt th× sÏ b¾t ®Çu cã kim lo¹i nãng ch¶y bæ sung vµo qua r·nh dÉn 3.
6.1.2. chän vÞ trÝ dÉn kim lo¹i vµo khu«n:
Khi chän vÞ trÝ dÉn kim lo¹i vµo khu«n nªn theo çc chØ dÉn sau:
- Víi vËt ®óc b»ng gang x¸m nªn dÉn vµo chç thµnh máng ®Ó ®¶m b¶o cho
çc thµnh dµy – máng cña vËt ®óc kÕt tinh vµ nguéi ®ång ®Òu, kh«ng bÞ nøt
do øng suÊt nhiÖt.
- Víi vËt ®óc cã d¹ng trßn xoay nªn dÉn kim lo¹i ch¶y tiÕp tuyÕn víi thµnh
khu«n theo cïng mét chiÒu.
- Víi vËt ®óc khèi l−îng d−íi 1,5 tÊn, cã chiÒu dµi nhá h¬n 3m cã thÓ dÉn
kim lo¹i vµo mét thµnh bªn, cßn nÕu vËt ®óc dµi h¬n 3m th× nªn dÉn kim
lo¹i vµo gi÷a ®Ó kim lo¹i ch¶y ®Òu ra hai bªn.
- VÞ trÝ dÉn kim lo¹i vµo khu«n nªn −u tiªn chän dÉn vµo çc thµnh kh«ng
gia c«ng c¬ khÝ ®Ó phßng ngõa rç ch©n ®Ëu còng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn
chÊt l−îng bÒ mÆt gia c«ng
6.2. TÝnh to¸n hÖ thèng rãt:
X¸c ®Þnh kÝch th−íc çc thµnh phÇn cña hÖ thèng rãt cã thÓ b»ng ph−¬ng ph¸p
gi¶i tÝch, b»ng ph−¬ng ph¸p biÓu ®å hay b»ng çc b¶ng tra.
6.2.1. TÝnh to¸n hÖ thèng rãt b»ng ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch:
§Ó tÝnh to¸n hÖ thèng rãt cho vËt ®óc vËt ®óc b»ng gang vµ b»ng thÐp tr−íc
hÕt cÇn x¸c ®Þnh thêi gian rãt cã lîi nhÊt ®èi víi vËt ®óc ®· cho vµ sau ®Êy x¸c ®Þnh
tiÕt diÖn cña çc thµnh phÇn cña hÖ thèng rãt ®¶m b¶o ®−îc thêi gian rãt quy ®Þnh.
Thêi gian rãt hîp lý ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc thùc nghiÖm:
3
.. GSKt =
Trong ®ã:
S- ChiÒu dµy chÝnh hay trung b×nh cña thµnh vËt ®óc, mm;
G- Khèi l−îng cña vËt ®óc cïng hÖ thèng rãt, ngãt, kg;
K- HÖ sè
Víi vËt ®óc b»ng gang th×:
- vËt ®óc thµnh dµy, khèi l−îng lín (10 ÷ 50 T) K = 1,9 ÷ 2,3
- vËt ®óc khèi l−îng trung b×nh (1 ÷ 10 T) K = 1,6 ÷ 1,9
- vËt ®óc khèi l−îng < 1 T K = 1,4 ÷ 1,6
X¸c ®Þnh thêi gian rãt kim lo¹i vµo khu«n cÇn tÝnh ®Õn tèc ®é d©ng cña kim
lo¹i trong khu«n khi rãt. Tèc ®é nµy nÕu nhá qu¸ sÏ lµm cho thµnh vËt ®óc kh«ng
ph¼ng do kim lo¹i bi nguéi còng nh− bÞ bÈn do « xÝt hat t¹p chÊt phi kim lo¹i t¹o
thµnh trªn bÒ mÆt kim lo¹i. Cã thÓ tÝnh tèc ®é d©ng kim lo¹i nh− sau :
t
C
v =
22

ë ®©y: C – ChiÒu cao cña vËt ®óc, cm, ®o tõ ®iÓm thÊp nhÊt ®Õn diÓm cao nhÊt
theo vÞ trÝ khi rãt.
Tèc ®é d©ng bÐ nhÊt cho phÐp (cm/s) phô thuéc vµo chiÒu dµy thµnh vËt ®óc
vµ cã i
rãt t tÝnh ®−îc theo c«ng thøc trªn ph¶i ®−îc kiÓm tra l¹i ®Ó ®¶m
b¶o ®
hîp lý t, ta tÝnh diÖn tÝch tiÕt diÖn
chç hÑp nhÊt cña hÖ thèng rãt Fmin , x¸c ®Þnh l−îng kim lo¹i ch¶y trong mét ®¬n vÞ
thêi gian qua hÖ thèng rãt theo c«ng thøc sau:
g ¸ trÞ nh− sau (víi vËt ®óc gang) :
- ChiÒu dµy thµnh vËt ®óc ≤ 4mm [v] = 3 ÷ 10 cm/s
- ChiÒu dµy thµnh vËt ®óc 4 ÷ 10 mm [v] = 2 ÷ 3 cm/s
- ChiÒu dµy thµnh vËt ®óc 10 ÷ 40 mm [v] = 0,3 ÷ 1 cm/s
Thêi gian
iÒu kiÖn tèc ®é d©ng kim lo¹i trong khu«n kh«ng ®−îc nhá h¬n tèc ®é d©ng
cho phÐp [v].
Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian rãt khu«n
ththZ tbtb 31,0.31,0
min
µµ
GtG
F .==
Tron
G ngãt, kg
g ®ã:
- khèi l−îng vËt ®óc, kÓ c¶ hÖ thèng rãt,
µ- hÖ sè trë lùc chung cña khu«n
t
G
- tèc ®é cung cÊp kim lo¹i tõ thïng rãt.
§èi víi çc vËt ®óc b»ng gang, lµm khu«n
t−¬i th× µ = 0,35 (khi vËt ®óc phøc t¹p cã
H×nh 26- S¬ ®å vÞ trÝ
vËt ®óc trong khu«n
trë lùc
khu«
çc trÞ sè t−¬ng øng cña µ lµ 0,41 vµ 0,60.
Cét ¸p suÊt thuû tÜnh trung b×nh cña kim lo¹i
( htb tÝnh nh− sau:
n lín), µ = 0,50 (víi vËt ®óc h×nh d¸ng ®¬n
gi¶n cã trë lùc khu«n nhá). Khi lµm khu«n kh«
) trong thêi gian rãt khu«n ®−îc
C
Hhtb
.2
.0=
P2
Tron
H -
ót ng¾n thêi gian tÝnh to¸n.
Tõ ®iÓm n»m trªn trôc hoµnh phÝa ph¶i cña biÓu ®å øng víi khèi l−îng cña vËt
®óc v¹ch ®−êng th¼ng gãc ®Õn gÆp ®−êng xiªn øng víi thµnh dµy S, tõ ®ã kÎ ®−êng
n»m ngang ®Õn gÆp ®−êng xiªn øng víi ¸p suÊt thuû tÜnh htb ë phÝa tr¸i cña biÓu ®å.
g ®ã: (xem h×nh vÏ H.26)
0
P- chiÒu cao vËt ®óc trªn r·nh dÉn, cm;
C- chiÒu cao cña vËt ®óc ë vÞ trÝ rãt, cm;
¸p suÊt thuû tÜnh ban ®Çu lín nhÊt, cm;
6.3.2. TÝnh to¸n hÖ thèng rãt dùa vµo biÓu ®å;
§èi víi çc vËt ®óc b»ng gang cã thÓ sö dông biÓu ®å ®Ó x¸c ®Þnh tæng diÖn
tÝch r·nh dÉn cho vËt ®óc. Ph−¬ng ph¸p nµy cho phÐp r
ThÝ dô vËt ®óc cã khèi l−îng 1000kg, chiÒu dµy thµnh 15mm, cét ¸p trung
b×nh 60cm. H·y dïng biÓu ®å (H.27) ®Ó x¸c ®Þnh tæng diÖn tÝch tiÕt diÖn r·nh
dÉn(cm2
). §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy ta lµm nh− sau:
23

24
H×nh 27- To¸n ®å X«b«lev dïng ®Ó tÝnh tæng diÖn tÝch r∙nh dÉn
cho vËt ®óc gang (khu«n t−¬i)
h-cét¸ptÜnhcñakim
lo¹itrongkhu«n,cm
F-tængdiÖnt?chti?tdiÖnr·nhdÉntrongkhu«n,cm2
g-chi?udµythµnh
vËt®óc,mm
VíivËt®óctrongkhu«n
c?trëlùclín
c?trëlùctrungb×nh
c?trëlùcnhá
G-KhèiluîngvËt®óc,kg

T¹i ®iÓm gÆp nhau kÎ ®−êng th¼ng gãc ®Õn trôc hoµnh cã ghi tæng diÖn tÝch tiÕt
diÖn r·nh dÉn trªn ba thang: thang thø nhÊt ®èi víi çc khu«n ®¬n gi¶n trë lùc bÐ,
thang thø hai trung b×nh vµ thang thø ba víi çc khu«n phøc t¹p cã trë lùc lín. §å
thÞ nµy dïng cho çc vËt ®óc trung b×nh vµ lín ®óc trong khu«n t−¬i. §èi víi khu«n
kh« còng cã thÓ x¸c ®Þnh Fd theo ®å thÞ, sau ®ã gi¶m gi¸ trÞ ®i 15 ÷ 20 %.
6.3.3. tÝnh to¸n hÖ thèng rãt dùa vµo b¶ng tra:
§èi víi çc vËt ®óc b»ng gang kh«ng phøc t¹p l¾m, cã khèi l−îng 200kg trë
xuèng cã thÓ x¸c ®Þnh tiÕt diÖn r·nh dÉn bÐ nhÊt cho phÐp vµ sè r·nh dÉn phô thuéc
vµo chiÒu dµy thµnh vËt ®óc theo b¶ng B19 (khi ®óc trong khu«n t−¬i).
Sau khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc tæng diÖn tÝch tiÕt diÖn r·nh dÉn cña hÖ thèng rãt
theo çc ph−¬ng ph¸p tr×nh bµy trªn ®©y ( Fd ) cã thÓ tÝnh diÖn trtÝch tiÕt diÖn r·nh
läc xØ Fx vµ èng rãt ( Fr ) nh− sau:
- §èi víi vËt ®óc b»ng gang: Fd : Fx : Fr = 1: 1,2 : 1,4
NÕu hÖ thèng cã m¹ng läc th×: Fd : Fx : Fm : Fr = 1: 1,2 : 1 : 1,2
( Fm – tæng diÖn tÝch çc lç trªn m¹ng läc )
- §èi víi vËt ®óc b»ng thÐp:
VËt ®óc ®¬n gi¶n, thµnh dµy : Fd : Fx : Fr = 1: 1,05 : 1
VËt ®óc phøc t¹p, thµnh máng: Fd : Fx : Fr = 1: 1,1 : 1,2
Çc thµnh phÇn cña hÖ thèng rãt ®−îc giíi thiÖu trªn h×nh vÏ H.28. Dung tÝch
cèc rãt ®èi víi vËt ®óc b»ng gang x¸c ®Þnh theo b¶ng B21. Cèc rãt cã d¹ng h×nh
nãn côt víi ®é c«n 3 ÷ 50 . KÝch th−íc çc thµnh phÇn cña hÖ thèng rãt x¸c ®Þnh
theo b¶ng B21vµ H.28.
7. §Ëu ngãt:
T¹i nh÷ng n¬i tËp trung kim lo¹i trªn vËt ®óc dÔ x¶y ra hiÖn t−îng thiÕu hôt do
co ngãt, ®Ó l¹i trong vËt ®óc nh÷ng lç rçng, gi¶m ®é xÝt chÆt cña kim lo¹i vËt ®óc.
§iÒu nµy cµng thÊy râ khi ®óc çc hîp kim cã ®é co ngãt lín nh− thÐp, gang
graphit cÇu, gang hîp kim thÊp, gang dÎo còng nh− mét sè hîp kim mµu. §Ó kh¾c
phôc hiÖn t−îng nµy cÇn ph¶i dïng ®Ëu ngãt ®Ó bæ sung kim lo¹i.
7.1. vÞ trÝ ®Æt ®Ëu ngãt:
VÞ trÝ ®Æt ®Ëu ngãt lµ t¹i çc nót nhiÖt, tøc lµ chç tËp trung kim lo¹i víi sè
l−îng lín vµ ph©n çch víi nh÷ng nót nhiÖt kh¸c b»ng nh÷ng thµnh máng. Nót
nhiÖt lµ n¬i nguéi sau cïng vµ cÇn ®−îc bæ sung kim lo¹i b»ng nguån kim lo¹i tõ
çc ®Ëu ngãt hoÆc ®−îc lµm nguéi nhanh b»ng çc vËt lµm nguéi ®Æt bªn ngoµi hay
bªn trong nót nhiÖt. Th«ng th−êng çc ®Ëu ngãt th−êng bè trÝ ë phÝa trªn cña vËt
®óc. H.29 tr×nh bµy çch ®Æt ®Ëu ngãt vµ s¾t lµm nguéi khi ®óc b¹c lãt vµ b¸nh r¨ng
b»ng thÐp. Nh− ®óc b¹c lãt (H.29a) ng−êi ta ®Æt ®Ëu ngãt §.n ë phÝa trªn mÆt bÝch
vµ c¾m s¾t nguéi Ng.tr b»ng thÐp mÒm cã ®−êng kÝnh nhá h¬n ®−êng kÝnh lç khoan
sau nµy ë phÝa d−íi vËt ®óc phÇn vÊu b¾t bu l«ng. Khi ®óc b¸nh r¨ng (H.29b) ®Ëu
ngãt thùc ®Æt ë çc phÇn dµy cña vËt ®óc: may ¬ vµ chç gÆp nhau gi÷a nan hoa vµ
vµnh ngoµi.
25

H×nh 28- C¸c thµnh phÇn cña hÖ thèng rãt
a) PhÔu rãt; b) PhÔu rãt cã m¹ng läc; c) Cèc rãt; d) Cèc rãt cã hai lç; ®)
M¹ng läc; e) H×nh d¸ng tiÕt diÖn ngang r·nh läc xØ; g) R·nh dÉn h×nh
thang thÊp; h) R·nh dÉn h×nh thang cao; f) R·nh dÉn h×nh tam gi¸c.
Khi x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Æt ®Ëu ngãt cÇn theo nh÷ng chØ dÉn sau:
- §Ëu ngãt ®−îc ®Æt trªn phÇn dµy nhÊt cña vËt ®óc.
- §Ëu ngãt kh«ng lµm c¶n trë sù co tù do cña vËt ®óc. §Ó tr¸nh nøt cã thÓ
ph¶i ®Æt lâi xèp ë vïng c¶n co.
- §Ëu ngãt ph¶i dÔ c¾t khái vËt ®óc vµ dÔ lµm s¹ch vÕt c¾t.
- NÕu cã thÓ ®−îc nªn bè trÝ ®Ëu ngãt ë chç cao cña vËt ®óc ®Ó ®Ëu ngãt cã
thÓ kiªm lu«n nhiÖm vô cña ®Ëu h¬i tho¸t khÝ vµ chÊt bÈn ra ngoµi khu«n.
- Tr¸nh ®Æt ®Ëu ngãt qu¸ s¸t thµnh vËt ®óc t¹o nªn khe c¸t máng, khi rãt bÞ
nung nãng nhiÒu dÔ sinh rç ngãt ë thµnh vËt ®óc.
26

H×nh 29a- B¹c lãt ®óc
b»ng thÐp dïng ®¹u ngãt
vµ vËt lµm nguéi trong.
H×nh 29b- B¸nh r¨ng ®óc b»ng thÐp
víi ®Ëu ngãt kÝn;
R1= r1 + d1; R2 = r2 + d2
D<D1<D2; d1<d1<d3; d3 = 1,7d2
7.2. c¸c lo¹i ®Ëu ngãt:
Theo kÕt cÊu cã ®Ëu ngãt ®Æt bªn trªn vµ ®Ëu ngãt ®Æt bªn h«ng. C¸c lo¹i ®Ëu
ngãt nµy ®Òu cã thÓ ®Æt kÝn trong khu«n hay ®Æt hë th«ng víi khÝ trêi.
Lo¹i ®Ëu ngãt ®Æt bªn trªn hë ®−îc ®Æt trùc tiÕp trªn nót nhiÖt lµ ®−îc dïng
phæ biÕn h¬n c¶, võa ®¹t hiÖu qu¶ bæ sung kim lo¹i cao, võa kiªm lu«n nhiÖm vô
cña ®Ëu h¬i, l¹i dÔ r¸p khu«n, cã thÓ kiÓm tra ®−îc khu«n tr−íc lóc rãt vµ quan s¸t
®−îc kim lo¹i ch¶y qua khu«n trong lóc rãt. Nh−îc ®iÓm cÇn kÓ ®Õn cña lo¹i ®Ëu
ngãt nµy lµ chiÒu cao ®Ëu ngãt phô thuéc vµo chiÒu cao hßm khu«n, tèn nhiÒu kim
lo¹i vµ khu«n dÔ bÞ bÈn r¬i vµo qua ®Ëu ngãt hë.
H×nh 30a- Ph−¬ng ph¸p ®Æt tÊm ng¨n khi dïng ®Ëu ngãt dÔ ®Ëp
a) TÊm ng¨n ë mÆt r¸p khu«n;
b) TÊm ng¨n ®Æt khi ®Çm chÆt khu«n.
§Ëu ngãt kÝn ®Æt bªn trªn ®−îc dïng khi hßm khu«n qu¸ cao, dïng ®Ëu ngãt
hë sÏ tèn nhiÒu kim lo¹i. Khi lµm khu«n trªn m¸y b»ng tÊm mÉu dïng ®Ëu ngãt hë
kh«ng thuËn tiÖn. PhÇn trªn cña ®Ëu ngãt kÝn th−êng lµm thµnh nöa h×nh cÇu ®Ó
gi¶m bÒ mÆt tiÕp xóc cña kim lo¹i víi thµnh khu«n nguéi vµ h¹n chÕ thÓ tÝch ®Ëu
ngãt.
27

§Ëu ngãt ®Æt bªn h«ng vËt ®óc dïng
khi nh÷ng nót nhiÖt cña vËt ®óc n»m ë bªn
h«ng hay phÝa d−íi hoÆc khi do kÕt cÊu cña
vËt ®óc kh«ng thÓ ®Æt ®Ëu ngãt ë phÝa trªn.
So víi ®Ëu ngãt ®Æt bªn trªn, ®Ëu ngãt ®Æt
bªn h«ng cã hiÖu qu¶ bï ngãt kÐm h¬n, lµm
t¨ng kÝch th−íc cña khu«n, t¹o thµnh phÇn
khu«n yÕu gi÷a thµnh vËt ®óc vµ ®Ëu ngãt,
dÔ bÞ dßng kim lo¹i lµm xãi lë. §Ëu ngãt
bªn h«ng phæ biÕn lµ lo¹i kÝn.
H×nh 30b- Lâi sinh khÝ dïng cho
®Ëu ngãt ¸p lùc cao
a) S¬ ®å ®Æt vá sinh khÝ trong
®Ëu ngãt; b) CÊu t¹o lâi:
1-ChÊt sinh khÝ; 2-Vá; 3-N¾p ®Ëy.
Ngoµi çc lo¹i ®Ëu ngãt th−êng, ®Ó dÔ
t¸ch ®Ëu ngãt khái vËt ®óc ng−êi ta th−êng
dïng ®Ëu ngãt dÔ ®Ëp (cã mµng ng¨n ) (xem
h×nh vÏ H.30a) vµ ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ bæ ngãt
cßn dïng ®Ëu ngãt sinh khÝ (xem h×nh vÏ
H.30).
7.3. tÝnh to¸n ®Ëu ngãt:
Çc h×nh vÏ H.31 vµ H.32 giíi thiÖu çc kiÓu ®Ëu ngãt vµ bè trÝ ®Ëu ngãt:
H×nh 31- §Ëu ngãt ë nh÷ng vËt ®óc
®iÓn h×nh víi thµnh ®øng ph¸t triÓn.
a) Xilanh; b) Cèc, bÝch; c) Xilanh;
H×nh 32- §Ëu ngãt ë nh÷ng vËt ®óc ®iÓn
h×nh víi thµnh n»m ngang ph¸t triÓn.
a) Bµn tùa; b) May¬; c,e) BÝch; d) §Üa; e)
Buli; h) èng nèi.d,e) Vµnh r¨ng; g,h) May¬.
Cã thÓ x¸c ®Þnh kÝch th−íc vµ thÓ tÝch cña ®Ëu ngãt theo mét sè ph−¬ng ph¸p
d−íi ®©y:
7.3.1. ph−¬ng ph¸p tra b¶ng;
Tr×nh tù nh− sau:
- Tuú theo d¹ng chi tiÕt chän kiÓu ®Ëu ngãt vµ quy ®Þnh sè l−îng ®Ëu ngãt
(tham kh¶o çc h×nh H.31 vµ H.32).
- X¸c ®Þnh ®−êng kÝnh T cña vßng trßn néi tiÕp ë phÇn dµy nhÊt cña ch©n
®Ëu ngãt.
28

- Dïng mét trong hai b¶ng B22, B23 dùa vµo T vµ
T
Hvd
®Þnh ra çc kÝch
th−íc kh¸c cña ®Ëu ngãt.
T on
;
i cÇn bæ ngãt;
ãt;
Møc kÐo dµi t−¬ng ®èi cña ®Ëu ngãt tÝnh b»ng tû sè:
r g ®ã:
d - chiÒu réng ch©n ®Ëu ngãt
b - chiÒu dµi ch©n ®Ëu ngãt;
Hvd- chiÒu cao vËt ®óc n¬
Hn - chiÒu cao ®Ëu ngãt;
B - chiÒu réng phÇn vËt ®óc ®−îc bæ ng
L - bÒ dµi phÇn vËt ®óc ®−îc bæ ngãt;
100.
B
di∑ hoÆc 100.
L
bi∑ ;
ë :®©y ...21 ++=∑ dddi tæng chiÒu réng çc ch©n ®Ëu ngãt.
...21 ++=∑ bbbi tæng chiÒu dµi çc ch©n ®Ëu ngãt.
Khi ®· cã kÝch th−íc ®Ëu ngãt sÏ tÝnh ®−îc khèi l−îng vµ t×m ra hÖ sè tiªu hao
kim lo¹i cho ®Ëu ngãt (lµ tû sè gi÷a tæng khèi l−îng ®Ëu ngãt víi khèi l−îng cña
vËt ®óc th« kh«ng cã ®Ëu rãt, ®Ëu ngãt) hoÆc t×m ra hiÖu suÊt thùc thu thµnh phÈm.
§èi chiÕu víi chØ tiªu cho trong b¶ng B24 nÕu thÊy sai lÖch lín (> ±3 %) th× cÇn
ph¶i ®iÒu chØnh l¹i kÝch th−íc ®Ëu ngãt (chñ yÕu lµ thay ®æi sè l−îng vµ møc ®é
kÐo dµi t−¬ng ®èi cña ®Ëu
tÝch:
Ph−¬ng ph¸p tÝnh theo c«ng thøc cña Psibun:
ngãt).
7.3.2. ph−¬ng ph¸p gi¶i
V
x
x
DH .
.1
.
.085,1 3
β
β
−
==
G
x
DH .
.1
..085,1 3
βγ −
==
x.1 β
Hay
ë y: D- ®−êng kÝnh ®Ëu ngãt, dm;®©
β- ® ng kho iÖt ®é rãt ®Õn nhiÖt ®é
®«ng ®
x- hÖ sè “kh«ng kinh tÕ” cña
ngãt víi thÓ tÝch rç ngãt tËp trung trong ®Ëu ngãt.
H- chiÒu cao ®Ëu ngãt, dm;
V- thÓ tÝch phÇn vËt ®óc cÇn bæ sung, dm3
;
G- khèi l−îng phÇn vËt ®óc cÇn bæ sung, kg;
é co cña kim lo¹i (%) tro g tõ nh¶n
Æc.
§èi víi thÐp cã 0,1 % C β = 0,02
§èi víi thÐp cã 0,35 % C β = 0,03
§èi víi thÐp cã 0,45 % C β = 0,043
§èi víi thÐp cã 0,70 % C β = 0,053
®Ëu ngãt, b»ng tû sè gi÷a thÓ tÝch ®Ëu
HÖ sè x ®−îc x¸c ®Þnh b»ng thùc nghiÖm, cã gi¸ trÞ
§Ëu ngãt th−êng x = 1,2
29

§Ëu ngãt ¸p suÊt khÝ q y ë x = 9 ÷ 12u Ón h
3 ÷ 4
,085 mµ lµ 1,15.
Ëu t v êng kÝnh th× khi tÝnh ®Ëu ngãt kÝn c¸c thõa
sè tr−íc dÊu c¨n ®−îc chän nh− sau:
§Ëu ngãt ¸p suÊt khÝ quyÓn kÝn x = 7,5 ÷ 9
§Ëu ngãt ¸p suÊt cao x = 5,5 ÷ 7,5
§Ëu ngãt cã èng bäc ph¸t nhiÖt x =
C«ng thøc trªn cña Psibun lµ dïng ®èi víi ®Ëu ngãt hë. Víi ®Ëu ngãt kÝn th×
thõa sè tr−íc dÊu c¨n kh«ng ph¶i lµ 1
NÕu chiÒu cao ® ngã −ît qu¸ ®−
D
Thõa sè
H
0,98
theo ph−¬ng ph¸p ken:
Tr×nh tù nh− sau:
h ng) K:
1 1,15
1,1 1,11
1,2 1,07
1,3 1,04
1,4 1,01
1,5
7.3.3. x¸c ®Þnh kÝch th−íc ®Ëu ngãt
- TÝnh Ö sè khu«n (chØ sè h×nh d¹
S
K =
bl +
ë ©y: l- chiÒu dµi vËt ®óc, mm
b- chiÒu réng vËt ®óc, mm
Dùa vµo ®å thÞ x¸c ®Þnh ®−îc b»ng thùc nghiÖm biÓu diÔn mèi quan hÖ
gi÷a tû sè thÓ tÝch ®Ëu ng
®
S- chiÒu dµy thµnh vËt ®óc,mm
-
ãt Vn ®èi víi thÓ tÝch vËt ®óc V®, (W =
dV
phô
thuéc vµo chØ sè h×nh d¹ng K ®Ó x¸c
nV
®Þnh trÝ sè W t−¬ng øng (®å thÞ ®−îc
n c ®Þnh ®−îc tÝnh c¸c kÝch th−íc cña ®Ëu
).
Þ qu¸ lín, cã thÓ
thö gi¶m thÓ tÝch nh−ng kh
®−îc thÊp h¬n giíi h¹n cña ®−êng
tr×nh bµy trªn vÏ H.33)).
- Dùa vµo thÓ tÝch ®Ëu ngãt V
ngãt (®−êng kÝnh D v× chiÒu
Khi sö dông ®å thÞ H.33 chó
ý lµ ®−êng cong 1 phÝa trªn cña ®å
thÞ x¸c ®Þnh thÓ tÝch ®Ëu ngãt cã
dù phßng ®ñ ®Ó cho vËt ®óc kh«ng
cã khuyÕt tËt g×. NÕu khi chÕ t¹o
mét vµi vËt ®óc nµo ®ã mµ ®Ëu
ngãt x¸c ®Þnh theo ®−êng cong
phÝa trªn cña ®å th
®· x¸
cao H
«ng
cong phÝa d−íi 2. H×nh 33- Quan hÖ gi÷a tû sè ω vµ hÖ
sè khu«n K. VËt ®óc b»ng thÐp
chøa 0,2 ÷ 0,3%C
HÖ sè khu«n
ThÓt?ch®Ëung?t
Ët®ócThÓt?chv
30

8. vËt lµm nguéi:
Cïng víi viÖc dïng ®Ëu ngãt, vËt lµm nguéi lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn
®Ó chèng rç ngãt, ®Æc biÖt th−êng ®−îc sö dông ë nh÷ng n¬i kh«ng thÓ ®Æt ®Ëu
ngãt. VËt lµm nguéi cßn ®−îc dïng ®Ó chèng nøt vËt ®óc.
Khi ®óc gang ®Ó lµm nguéi côc bé vËt ®óc ng−êi ta sö dông vËt lµm nguéi bªn
ngoµi (gang nguéi) mµ kh«ng dïng vËt lµm nguéi bªn trong. NÕu cÇn ph¶i lµm
nguéi bÒ mÆt réng ta ®Æt nh÷ng miÕng gang nguéi nhá xÕp theo « bµn cê víi khe
hë tõ
−îc
vËt l ®iÒu chØnh
tèc ®é lµm nguéi b»ng çch t¹o vËt lµm nguéi dµy, máng kh¸c nhau t−¬ng øng víi
chiÒu dµy thµnh vËt ®óc; cã thÓ lµm nguéi c¶ mÆt ngoµi vµ c¶ mÆt trong cña vËt
®óc.
×nh vÏ H.34 giíi thiÖu çch ®Æt gang nguéi ë vËt ®óc b»ng gang.
9. vÏ b¶n vÏ ®óc:
c lâi, hÖ thèng
rãt, ngãt, h¬i, vËt lµm nguéi.
1,5 ÷ 2,5mm (xem h×nh vÏ H.34 vµ b¶ng B.25) ®¶m b¶o cho gang nguéi ®−îc
gi·n në tù do kh«ng lµm h− háng bÒ mÆt vËt ®óc. ChiÒu réng gang nguéi cÇn nhá
h¬n chiÒu réng bÒ mÆt cÇn lµm nguéi 5 ÷ 10mm. VËt lµm nguéi ph¶i cã bÒ mÆt,
s¹ch, nh½n, kh«ng cã vÕt nøt vµ rç (th−êng ®−îc bµo hay mµi nh½n).
§Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm nguéi, gi¶m bít tèc ®é lµm nguéi qu¸ m¹nh cña
gang nguéi cã thÓ g©y biÕn tr¾ng hoÆc nøt vËt ®óc, ng−êi ta cßn dïng çc vËt lµm
nguéi chÕ t¹o b»ng nh÷ng hçn hîp ®Æc biÖt cã tÝnh truyÒn nhiÖt cao vµ nhiÖt dung
lín (thµnh phÇn chÝnh cña nh÷ng hçn hîp nµy lµ manhezit cã tÝnh truyÒn nhiÖt cao
gÊp 5 lÇn hçn hîp lµm khu«n th−êng, hay graphit hçn hîp víi 60 ÷ 80 % m¹t gang
vµ çt- sÐt). So víi gang nguéi, hçn hîp lµm nguéi cã −u ®iÓm lµ: dÔ dµng cã ®
m nguéi h×nh d¸ng phøc t¹p, t¹o ®−îc trùc tiÕp b»ng mÉu; cã thÓµ
H
H×nh 34- §Æt gang ngang nguéi ë vËt ®óc b»ng gang.
a,b) Khu«n cã ®Æt gang nguéi ; c) §Æt ganng nguéi hai hµng so le cã
chøa khe hë cÇn thiÕt ; d) §Æt gang nguéi kh«ng ®óng, kh«ng cã khe hë.
Víi çc vËt ®óc b»ng thÐp cã thÓ dïng vËt lµm nguéi bªn ngoµi hay vËt lµm
nguéi bªn trong (th−êng lµm b»ng thÐp mÒm 0,1 ÷ 0,2 %C, cã khèi l−îng kho¶ng 5
÷ 10 % khèi l−îng nót nhiÖt).
B¶n vÏ vËt ®óc ®−îc vÏ trªn c¬ së cña b¶n vÏ chi tiÕt ®óc, trªn b¶n vÏ vËt ®óc
cÇn thÓ hiÖn râ nh÷ng néi dung: MÆt r¸p khu«n, mÆt chuÈn gia c«ng , l−îng d− gia
c«ng c¬, l−îng d− c«ng nghÖ, ®é xiªn thµnh vËt ®óc, lâi vµ ®Çu g¸
31

Khi vÏ trong toµn
ngµnh hoÆc Ýt ra lµ trong nh quy ®Þnh vÒ ký hiÖu dïng
trªn
ph¼ng cña b¶n vÏ ®−îc thÓ hiÖn b»ng nÐt
ë ®Çu kÐm theo hai mòi tªn ng−îc chiÒu
b¶n vÏ vËt ®óc cÇn sö dông çc ký hiÖu thiÕt kÕ thèng nhÊt
µ m¸y. D−íi ®©y giíi thiÖu
b¶n vÏ vËt ®óc khi thiÕt kÕ c«ng nghÖ ®óc (xem h×nh vÏ H.35).
9.1. ký hiÖu mÆt r¸p khu«n (hay mÆt ph©n khu«n)
trªn b¶n vÏ vËt ®óc:
- VÕt c¾t cña mÆt r¸p khu«n víi mÆt
chÊm g¹ch m¶nh mµu xanh cã dÊu ch÷ X
vµ ch÷
D
T
chØ hßm khu«n trªn vµ d−íi (xem H.35, No 1); Tr−êng hîp khu«n 3 hßm
dïng ch÷
G
T
(trªn/gi÷a) vµ
D
G
(gi÷a/d−íi).
- Tr−êng hîp ph¶i dïng mÆt r¸p khu«n gÊp khóc cÇn: VÏ thªm ®−êng nÐt cña
mÆt r
ch÷ “xÐn”, “hßm gi¶”, “d−ìng g¹t”, c¹nh ký hiÖu mÆt r¸p khu«n (xem
h×nh
- N t chÊm
g¹ch
rót miÕng rêi.
¹ch säc chÐo song song víi säc thÓ hiÖn thÞt vËt
®óc (
i÷a hai ®−êng hÑp qu¸ cã thÓ bá säc, chØ dïng
nÐt ®
- KÝch th−íc l−î dÊu ký hiÖu ®é bãng
cÇn ®
g ký
hiÖu
No 8).
- PhÇn vËt ®óc kÐo dµi thªm hoÆc vÊu ®óc thªm ®Ó cã chç kÑp chÆt khi gia
c«ng c¬, gia c«ng xong sÏ c¾t bá ®i ®−îc ký hiÖu nh− trªn h×nh vÏ H.35, No 9.
¸p khu«n ë h×nh chiÕu ®Ó thÊy ph¹m vi gÊp khóc cña mÆt r¸p khu«n.
- Khi t¹o nªn mÆt r¸p khu«n b»ng çch xÐn, dïng hßm gi¶ hoÆc d−ìng g¹t th×
ghi thªm
vÏ H.35, No 2 vµ 3).
- NÕu lóc rãt kh«ng ®Æt khu«n ë vÞ trÝ n»m ngang nh− lóc lµm khu«n th× cÇn
thiÕt ghi chó thªm trªn b¶n vÏ b»ng nÐt ch× xanh vÝ dô “rãt ®øng”, “nghiªng 100
khi
rãt”,…
h÷ng miÕng rêi ë mÉu ®−îc ký hiÖu trªn b¶n vÏ vËt ®óc b»ng nÐ
ë mÆt c¾t rêi (H.35, No 4) kÐm theo ch÷ “rêi No… b»ng chèt” (b»ng ®inh,
méng mang ç… ) vµ ghi kÝch th−íc chèt, méng; Khi cÇn ph¶i thªm mòi tªn xanh
chØ h−íng
9.2. kÝ hiÖu mÆt chuÈn gia c«ng c¬ trªn b¶n vÏ vËt ®óc:
Trªn b¶n vÏ vËt ®óc ký hiÖu mÆt chuÈn b»ng ba dÊu nh©n liªn tiÕp XXX (xem
H.35, No 5). Khi cÇn cßn cã thÓ thªm ký hiÖu cña ph−¬ng ph¸p kÑp chÆt lóc gia
c«ng c¬.
9.3. ký hiÖu l−îng d− gia c«ng c¬ khÝ trªn b¶n vÏ vµ vËt ®óc:
- L−îng d− ®−îc ký hiÖu b»ng nÐt ®Ëm mµu ®á, v¹ch song song víi mÆt cÇn
gia c«ng c¬ ë phÝa ngoµi, sau ®ã v
cã thÓ dïng säc ®á víi nÐt säc mau h¬n) (xem h×nh vÏ H.36, No 6). §èi víi
çc mÆt khuÊt sau lâi, nÐt ®á ®Ëm liÒn sÏ trë thµnh nÐt ®øt vµ kh«ng dïng säc chÐo
(H.35, No 17). NÕu kho¶ng çch g
Ëm ®á (H.35, No 6 nöa tr¸i).
ng d− ghi b»ng sè mµu ®á ë phÝa tr¸i cña
¹t ®−îc trªn bÒ mÆt gia c«ng (xem H.35, No 6) hoÆc cã thªm dÊu + ®á tr−íc
chø sè mµu ®á xem H.35, No 11).
- ë ch©n ®Ëu ngãt còng cÇn ®Ó l−îng d− gia c«ng (H.35, No 19)
9.4. ký hiÖu l−îng d− c«ng nghÖ:
- Lç hoÆc hèc lâm cÇn l¾p bÞt ®Ó dÔ ®óc, sau sÏ gia c«ng c¬, th−êng dïn
nÐt g¹ch chÐo hoÆc säc ë mÆt c¾t cña chi tiÕt ®óc (H.35, No 7).
- L−îng d− hoÆc hôt khi cÇn t¹o thªm ®é xiªn ë thµnh vËt ®óc (H.35,
32

- Thanh gi»ng chèng nøt hoÆc chèng biÕn d¹ng cña vËt ®óc khi lµm nguéi,
nhiÖt luyÖn vµ gia c«ng c¬ khÝ ®−îc ký hiÖu nh− trªn h×nh vÏ H.35, No 5.
- Víi nh÷ng g©n chèng nøt th−êng bè trÝ ë chç nèi gi÷a çc thµnh vËt ®óc nÕu
cÇn p khi
nhiÖt
.35, No 11.
- MÉu thö ®óc g¾n liÒn ví hiÖu b»ng nÐt vÏ mµu ®á nh−
l−în
iÖu lâi:
®ñ trªn b¶n vÏ ®Ó cã c¬ së thiÕt
kÕ ch
g kiÓu nh−ng cì « to nhá kh¸c
nhau
lâi L
chiÕu (H.35, No 17), cã kÐm theo ®−êng viÒn cña æ g¸c ë khu«n (H.35,
No16). §é xiªn cña ® hiÕu (H.35, No 13 vµ
No 14).
t ký hiÖu b»ng nÐt ®á liÒn trªn b¶n vÏ vËt ®óc ë c¶ hai h×nh
chiÕu (H.35, No 19 vµ No 20). §èi víi lo¹i ®Ëu ngãt dÔ ®Ëp th× ký hiÖu nh− trªn
h×nh
nguéi trong còng gièng nh− vËt lµm nguéi
ngoµ
Çc g©n ®óc ë chç n h, võa chèng nøt cho vËt
®óc ®
y ®ñ kÝch th−íc (xem
h×nh vÏ H.35, No 23, 24). §Ó kh«ng vÏ ®Çy ®ñ çc ®−êng
nÐt m
h¬i:
§Ëu h¬i ®Æt ë vÞ trÝ cao trong khu«n ®Ó tho¸t h¬i tõ lßng khu«n ra ngoµi khi
®óc. Ký hiÖu ®Ëu h¬i biÓu thÞ trªn H.35, No 25.
h¸ bá ®i sau khi gia c«ng xong th× cÇn ph¶i ghi râ, vÝ dô “vËt bá g©n sau
luyÖn” nh− H.35, No 10.
- L−îng d− bï co hîp kim ®óc ®−îc ký hiÖu nh− trªn h×nh vÏ H
i vËt ®óc còng ký
g d− vµ ghi chó thªm tªn mÉu thö ( xem h×nh vÏ H.35, No 12).
9.5. ký h
Çc sè liÖu vÒ kÝch th−íc lâi cÇn ®−îc ghi ®Çy
Õ t¹o mÉu vµ hép lâi ®−îc dÔ dµng.
Trªn b¶n vÏ vËt ®óc lâi ®−îc ký hiÖu nh− sau:
- §−êng viÒn cña lâi ký hiÖu b»ng nÐt ch× xanh liÒn (H.35, No 13), ®−êng viÒn
khuÊt trong vËt ®óc dïng nÐt chÊm chÊm to (H.35, No 14). §èi víi çc ruét bÞ c¾t
qua dïng çc d¹ng « kÎ kiÓu kh¸c nhau hoÆc cïn
®Ó ph©n biÖt lâi nµy víi lâi kia vµ ®¸nh sè lâi theo thø tù l¾p vµo khu«n, vÝ dô
1, L2 ( xem çc h×nh vÏ H.35, No 11, 14, 15).
Víi çc lâi lín cã thÓ chØ kÎ « mét d¶i ë gÇn ®−êng viÒn.
- Ph¶i ghi ®ñ kÝch th−íc cña ®Çu g¸c lâi, cÇn thÓ hiÖn h×nh d¹ng ®Çu g¸c trªn
hai h×nh
Çu g¸c ®−îc thÓ hiÖn ®ñ ë c¶ hai h×nh c
9.6. ký hiÖu hÖ thèng rãt, ngãt:
9.6.1. ký hiÖu ®Ëu ngãt:
H×nh vÏ ®Ëu ngã
vÏ H.35, No 18.
9.6.2. ký hiÖu vËt lµm nguéi:
VËt lµm nguéi bªn ngoµi (gang nguéi) ®−îc ký hiÖu b»ng nÐt vµ mµu xanh l¸
c©y, mÆt c¾t còng kÎ säc nh− mÆt c¾t kim lo¹i, kÌm ®ñ kÝch th−íc vµ tªn vËt liÖu
(xem H.35, No 21). Ký hiÖu vËt lµm
i (H.35, No 22) cÇn ghi kÝch th−íc, sè l−îng (hoÆc khèi l−îng) vµ chØ dÉn çch
cè ®Þnh trong khu«n, çch chèng gØ…
èi thµnh võa ®Ó lµm nguéi nhan
−îc ký hiÖu nh− trªn h×nh vÏ H.35, No 10.
9.6.3. ký hiÖu hÖ thèng rãt:
Trªn b¶n vÏ c«ng nghÖ ®óc ký hiÖu hÖ thèng rãt dïng nÐt ch× ®á, thÓ hiÖn çch
bè trÝ çc phÇn tö cña hÖ thèng rãt trªn hai h×nh chiÕu víi ®Ç
®¬n gi¶n còng cho phÐp
µ chØ thÓ hiÖn biÕn d¹ng kÌm theo tiÕt diÖn çc phÇn tö.
9.6.4. ký hiÖu ®Ëu
33

S
TT
Ký hiÖu trªn b¶n can
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
S
TT
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
1
MÆt r¸p
khu«n 8
L−îng d− kü
thuËt (®é xiªn
ë mÆt mÉu)
2
MÆt r¸p
khu«n t¹o
b»ng hßm
gi¶ 9
L−îng d− kü
thuËt (®ócdµi
®Ó tiÖn viÖc g¸
khi gia c«ng
c¾t)
3
MÆt r¸p t¹o
b»ng d−ìng
10
G©n chèng
nøt
4 MiÕng rêi
11 L−îng bï co
5
MÆt chuÈn
gia c«ng
Thanh gi»ng
12
MÉu thö g¾n
víi vËt ®óc
6
L−îng d−
gia c«ng
7
L−îng d−
kü thuËt
(bÞt lç)
13
§Çu g¸c ruét
(c¾t vµ thÊy)
34

S
TT
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
S
TT
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
14
§−êng nÐt
khuÊt cña
ruét 18 TÊm ng¨n cña
®Ëu dÔ ®Ëp
15
C¸c kiÓu kÎ
« ruét vµ
®¸nh sè ruét
16
Khe hë ë
®Çu g¸c ruét
19
§Ëu ngãt trªn
(hë)
17
§Çu g¸c
ruét cÇn thÓ
hiÖn trªn hai
h×nh chiÕu 20
§Ëu ngãt bªn
(ngÇm)
35

S
TT
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
S
TT
(®en)
Lo¹i ký hiÖu
21 VËt lµm
nguéi ngoµi
24 HÖ thèng rãt
(qua ruét)
22 VËt lµm
nguéi trong
23 HÖ thèng rãt
25 §Ëu h¬i
H×nh 35- Ký hiÖu thiÕt kÕ ®óc
36

9.7. çch ghi kÝch th−íc trªn b¶n vÏ:
Khi thiÕt kÕ ®¬n gi¶n b¶n vÏ vËt ®óc lµ b¶n vÏ chung nhÊt, kh«ng cßn kÌm
theo nhiÒu b¶n vÏ chi tiÕt, tØ mØ kh¸c n÷a nªn trªn b¶n vÏ vËt ®óc ph¶i ghi ®Çy ®ñ
çc kÝch th−íc cÇn thiÕt.
Quy ®Þnh çch ghi kÝch th−íc trªn b¶n vÏ vËt ®óc nh− sau:
- KÝch th−íc ghi râ rµng ®Ó dÔ nhËn thÊy, cã sè ®o ngay, kh«ng cÇn ph¶i tÝnh
to¸n thªm. Trªn b¶n vÏ c«ng nghÖ ®óc çc kÝch th−íc nªn cïng mµu víi ký hiÖu vÒ
®−êng nÐt (vÝ dô: kÝch th−íc cña lâi dïng mµu xanh, cña hÖ thèng rãt vµ l−îng d−
dïng mµu ®á).
- L−îng trõ co, ®é xiªn, dung sai cña mÉu cã trong quy ®Þnh chung cã thÓ
kh«ng cÇn ghi, nh−ng nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc biÖt n»m ngoµi tiªu chuÈn th× ph¶i b¾t buéc
ph¶i ghi râ, vÝ dô:
± dung sai cho mét kÝch th−íc nµo ®ã: 3
1120+
−
± l−îng d− hoÆc l−îng hôt bï co 05−54
± nh÷ng kÝch th−íc nµo ë b¶n vÏ mÉu
(nhÊt lµ tÊm mÉu) khi chÕ t¹o kh«ng tÝnh
l−îng trõ co sÏ ®−îc ®¸nh dÊu b»ng dÊu sao
ë gãc (vÝ dô kho¶ng çch gi÷a hai chèt cña
tÊm mÉu – xem h×nh vÏ H.36a).
H×nh 36- Ghi kÝch th−íc ë mÉu
a) KÝch th−íc cã l−îng hôt bï cho
co bÞ c¶n vµ kÝch th−íc kh«ng tÝnh
®é co (±); b) Ghi kÝch th−íc chung
cho mÉu vµ hép lâi
± çc kÝch th−íc vÒ ®Çu g¸c vµ khe hë
cã thÓ ghi thªm c¶ dung sai cho phÐp.
Trong nh÷ng tr−êng hîp ®¬n gi¶n cã thÓ
dïng quy −íc riªng ®Ó bít sè l−îng kÝch
th−íc, vÝ dô kÝch th−íc ®Çu g¸c mÉu M vµ
hép lâi HL cã thÓ viÕt chung (xem H.36b):
M252/H6250.
- Trªn b¶n vÏ vËt ®óc còng cÇn ghi râ çc kÝch th−íc vÒ ®é th¼ng gãc, ®é song
song, ®é ®ång trôc… theo ký hiÖu vµ quy ®Þnh chung cña b¶n vÏ kü thuËt.
- Khi thiÕt kÕ b¶n vÏ mÉu vµ hép lâi cµn ph¶i bæ sung thªm çc kÝch th−íc
ch−a ghi trªn b¶n vÏ vËt ®óc, thªm çc h×nh chiÕu ohô- ®iÒu nµy cÇn ®Æc biÖt chó ý
®èi víi kÕt cÊu vËt ®óc ®−îc t¹o thµnh mét phÝa do khu«n, mét phÝa do lâi.
III. thiÕt kÕ mÉu vµ hép lâi:
1. nguyªn t¾c thiÕt kÕ mÉu:
Sau khi thiÕt kÕ b¶n vÏ vËt ®óc xong cÇn thiÕt kÕ bé mÉu. Víi chi tiÕt ®¬n gi¶n
ng−êi thî mÉu cã thÓ c¨n cø vµo b¶n vÏ vËt ®óc (b¶n vÏ c«ng nghÖ ®óc) ®Ó tù ®Ò ra
çch chÕ t¹o mÉu).
Víi çc chi tiÕt ®óc phøc t¹p hoÆc d¹ng s¶n xuÊt lín th× ph¶i thùc hiÖn viÖc
thiÕt kÕ bé mÉu cÈn thËn víi ®Çy ®ñ çc b¶n vÏ vÒ mÉu, hép mÉu vµ çc ®å g¸ kh¸c,
trong ®ã cã chØ dÉn çch chÕ t¹o, çch l¾p ghÐp çc bé phËn. Th−êng c«ng viÖc
thiÕt kÕ mÉu ®−îc tiÕn hµnh ë phßng kü thuËt ®óc (luyÖn kim) vµ c«ng viÖc nµy ®ßi
hái ng−êi thiÕt kÕ ph¶i n¾m v÷ng c¶ kü thuËt ®óc lÉn kü thuËt chÕ t¹o mÉu.
Khi thiÕt kÕ bé mÉu cÇn l−u ý çc vÊn ®Ò sau:
37

- CÊu t¹o mÉu vµ hép lâi ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ chÕ t¹o, thuËn tiÖn cho viÖc lµm
khu«n, lâi vµ dÔ lÊy ra khái khu«n ®óc vµ lâi.
- MÉu vµ hép lâi ph¶i ®ñ bÒn, nhÑ ®Ó dÔ thao t¸c khi lµm khu«n, lâi, Ýt miÕng
rêi.
- MÉu vµ hép lâi ph¶i ®¶m b¶o ®é nh½n bãng bÒ mÆt vµ ®é chÝnh x¸c kÝch
th−íc vµ h×nh d¸ng.
- NÕu mÉu lµ mÉu gç th× ph¶i ®¶m b¶o kh«ng bÞ gi·n në, co hay cong vªnh
nhiÒu, cßn nÕu lµ mÉu kim lo¹i th× ph¶i chèng ®−îc sù ¨n mßn.
Khi chän ph−¬ng ¸n thiÕt kÕ bé mÉu cÇn c¨n cø vµo çc yÕu tè sau ®©y:
- Sè l−îng ®óc: §óc Ýt nªn dïng mÉu gç cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, rÎ. Khi sè
l−îng vËt ®óc nhiÒu nªn dïng mÉu gå ghÐp nhiÒu líp, gç cã ®é bÒn cao
hoÆc dïng mÉu kim lo¹i. Cã thÓ tham kh¶o b¶ng B.25 khi chän vËt liÖu chÕ
t¹o bé mÉu.
- CÊp chÝnh x¸c cña vËt ®óc: CÊp chÝnh x¸c cña mÉu ph¶i ®¶m b¶o cÊp chÝnh
x¸c cña vËt ®óc, v× thÕ cÊp chÝnh x¸c cña bé mÉu (xem b¶ng B.27) còng
t−¬ng øng víi cÊp chÝnh x¸c cña vËt ®óc nh−ng sai lÖch kÝch th−íc cho
phÐp ®èi víi mÉu ph¶i nhá h¬n v× ph¶i kÓ ®Õn sai lÖch g©y ra trong khilµm
khu«n. NÕu dïng gç lµm vËt liÖu chÕ t¹o mÉu th× ®Ó t¨ng bÒn, gi¶m biÕn
d¹ng cong vªnh nªn dïng çc biÖn ph¸p ghÐp gç theo nhiÒu líp, s¬n phñ bÒ
mÆt mÉu, phun kim lo¹i ë bÒ mÆt mÉu, cßn nÕu yªu cÇu mÉu cã ®é chÝnh
x¸c vµ ®é bÒn cao th× ph¶i dïng mÉu nhùa, mÉu xi m¨ng, mÉu th¹ch cao,
mÉu kim lo¹i thay cho mÉu gç. Dïng mÉu b»ng kim lo¹i ®é chÝnh x¸c ®¹t
®−îc kh«ng nhá h¬n cÊp I.
- KÝch th−íc vµ h×nh d¹ng vËt ®óc: KÝch th−íc lín vµ h×nh d¹ng phøc t¹p
lµm cho mÉu dÔ bÞ biÕn d¹ng, v× thÕ víi nh÷ng mÉu lín b»ng gç cã thÓ ph¶i
cã phÇn cèt v÷ng vµng, nh÷ng phÇn mÉu dÔ háng ph¶i dïng gç cøng, bÒn
hoÆc nÑp kim lo¹i, hoÆc thay h¼n b»ng kim lo¹i.
- Ph−¬ng ph¸p lµm khu«n:
Khi lµm khu«n b»ng tay, nÕu lµm khu«n trong 2 hßm khu«n th× nªn dïng
mÉu bæ ®«i, cßn nÕu lµm khu«n hßm gi¶ hoÆc xÐn çt th× nªn dïng mÉu nguyªn,
dïng mÉu d−ìng khi lµm khu«n b»ng d−ìng g¹t…
Khi lµm khu«n trªn m¸y mÉu th−êng chÕ t¹o cïng víi tÊm ®ì mÉu. TÊm ®ì
mÉu cã g¾n mÉu ®−îc gäi chung lµ tÊm mÉu. Trong s¶n xuÊt nhá mÉu vµ tÊm ®ì
mÉu cã thÓ lµm b»ng gç, cßn trong s¶n xuÊt hµng lo¹t mÉu vµ tÊm ®ì mÉu b»ng
kim lo¹i ®−îc hµn chÆt víi nhau.
2. thiÕt kÕ kÕt cÊu mÉu:
2.1. mÉu gç:
B¶n vÏ mÉu gç ph¶i ®−îc vÏ víi ®Çy ®ñ çc h×nh chiÕu vµ mÆt c¾t kÌm theo
çc kÝch th−íc vµ dung sai chÕ t¹o (B.27). Trªn b¶n vÏ mÉu ph¶i thÓ hiÖn râ çch
ghÐp gç (trªn mÆt c¾t); ®é xiªn cña mÆt mÉu (B.10); çc m¶nh rêi; çc chèt ®Þnh vÞ;
thanh nhÊc… ChØ cã nh− vËy ng−êi thî mÉu míi cã thÓ c¨n cø vµo b¶n vÏ mÉu mµ
chÕ t¹o ®−îc mÉu.
38

VÏ to
ThÊy C¾t
VÏ nhá
ThÊy C¾t
H×nh 37- Ký hiÖu gç
MÆt th¼ng gãc víi lâi
MÆt bông v¸n gç song
song víi lâi
MÆt bông v¸n gç song
song víi lâi
STT S¬ ®å Chó thÝch
1
§Üa 3 Z 4 cung g × φD
Sè líp i = 3
Sè cung n = 4
2
Vµnh i líp Z n cung g ×
d
D
Φ
Φ
VÝ dô ë ®©y:
Vµnh 3 Z 6 cung 20 ×
250
500
Φ
Φ
3
Trô φD l×
Trô i × g × φD l×
(ghÐp nhiÒu líp)
Trô i Z n × g × φD l×
i = Sè líp
n = Sè v¸n trong mét líp
H×nh 38- Ký hiÖu ghÐp ph«i ®Üa, vµnh vµ trô
39

STT S¬ ®å Chó thÝch
1 TÊm n v¸n g × s × l
4
A- TÊm n v¸n g × s × l
B- TÊm n v¸n g × s × l
5
TÊm n v¸n g × s × l
6
TÊm n v¸n g × s × l
7
TÊm i líp n v¸n g × s × l
n sè v¸n ë líp trªn
i sè líp
8 TÊm i líp n v¸n g × s × l
i = Sè líp
i = Sè líp
n = Sè v¸n
H×nh 39- KiÓu vµ ký hiÖu ghÐp ph«i tÊm ph¼ng
40

Khi thiÕt kÕ mÉu gç cÇn rÊt quan t©m ®Õn viÖc ghÐp gç. Khi xÎ v¸n gç song
song víi lâi c©y gç ta sÏ ®−îc tÊm v¸n cã hai mÆt kh¸c nhau. MÆt bông lµ mÆt gÇn
lâi h¬n, cßn mÆt l−ng xa lâi h¬n. Khi kh« v¸n gç lu«n cã xu h−íng bÞ cong låi ë
mÆt bông. V× thÕ khi thay ®æi ®é Èm gç rÊt dÔ bÞ cong vªnh. Do ®ã ®Ó mÉu kh«ng
bÞ biÕn d¹ng khi thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o cÇn ph¶i ghÐp gç b»ng nhiÒu m¶nh theo c¶
chiÒu réng lÉn chiÒu dµy. MÉu cÇn cã ®é bÒn cao, sö dông l©u dµi th× ph¶i ghÐp
nhiÒu líp v¸n máng, mÉu dïng cho s¶n xuÊt ®¬n chiÕc cã thÓ ghÐp Ýt h¬n. Nh÷ng
tÊm xÕp c¹nh nhau nªn bè trÝ ng−îc thí (tÊm mÆt bông kÕt tÊm mÆt l−ng, hai líp
s¸t nhau nªn bè trÝ th¼ng gãc).
§Ó ®¬n gi¶n cho viÖc vÏ b¶n vÏ mÉu, ng−êi ta sö dông hÖ thèng çc ký hiÖu ®Ó
chØ h−íng v©n gç (xem h×nh vÏ H.37). MÆt gç c¾t qua kÎ nÐt säc chÐo, dïng hai
mòi tªn song song vµ ng−îc chiÒu ®Ó ký hiÖu h−íng cña thí gç. H.38 ký hiÖu ghÐp
ph«i ®Üa, vµnh vµ trô, cßn H.39 ký hiÖu ghÐp ph«i tÊm ph¼ng.
GhÐp gç cã thÓ thùc hiÖn b»ng çch d¸n keo v¸n Ðp ®Ó ®¹t ®é bÒn cao, hoÆc
dïng chèt ®Þnh vÞ hay vÝt ghÐp tiÕp xóc khi ®é bÒn mÉu kh«ng cÇn cao nh−ng cÇn
chÕ t¹o mÉu nhanh, dÔ th¸o (H.40). §©y lµ çch phæ biÕn nhÊt, cho phÐp kh«ng chØ
ghÐp ®−îc çc thµnh mÉu vµ thµnh hép ruét mµ dïng ghÐp c¶ nh÷ng ph«i lín t−¬ng
®èi phøc t¹p. GhÐp b»ng méng (H.41) tèn c«ng nªn Ýt ®−îc dïng h¬n.
H×nh 40- GhÐp tiÕp xóc çc thµnh mÉu vµ hép lâi
A. Çc kiÓu ghÐp: a) Dïng ®Þnh vÞ; b,d) Dïng chèt gç;
c) Dïng vÝt; e) Dïng chèt gç vµ vÝt: 1.chèt; 2.vÝt
B. KÝch th−íc mèi ghÐp: a) GhÐp thµnh mÉu b»ng vÝt;
b) GhÐp thµnh hép lâi b»ng vÝt; c) GhÐp b»ng chèt vµ vÝt
41

H×nh 41- GhÐp b»ng méng mang ç
vµ méng th¼ng cã dïng thªm chèt ®Ó cè ®Þnh méng
Trong mÉu vµ hép lâi bao giê còng cã phÇn cèt t¹o nªn h×nh khèi vµ x¸c ®Þnh
kÝch th−íc c¬ b¶n. Nh÷ng phÇn phô nh− çc miÕng nhá, vÊu, g©n, mÆt bÝch…
th−êng chÕ t¹o riªng råi ghÐp vµo sau. §é bÒn cña mÉu phô thuéc chñ yÕu vµo phÇn
cèt ®ã.
MiÕng rêi lµm b»ng gç r¾n, bÒn hoÆc b»ng kim lo¹i. Trªn b¶n vÏ mÉu ®−êng
biªn giíi gi÷a miÕng rêi vµ phÇn mÉu chÝnh ®−îc vÏ b»ng mét nÐt ®Ëm. MiÕng rêi
cã thÓ ®−îc g¾n vµo mÉu b»ng ®inh (miÕng rêi nhá), dïng méng ghÐp mang ç,
b»ng chèt…
Chèt ®Þnh vÞ gióp l¾p ghÐp chÝnh x¸c hai nöa mÉu víi nhau hoÆc hai nöa hép
lâi. Chèt th−êng lµm b»ng gç r¾n víi çc ®−êng kÝnh φ6, 8, 10, 12, 15, 20 hoÆc 25
tuú theo cì mÉu vµ hép lâi. Chèt g¾n chÆt ë nöa mÉu trªn ®ãng s©u mét ®o¹n gÊp
r−ìi ®−êng kÝnh, l¾p c¨ng kh«ng b«i keo ®Ó khi háng cã thÓ thay thÕ. PhÇn nh« ra
dµi b»ng ®−êng kÝnh chèt, vËt trßn ®Ó dÔ g¾n vµo lç chèt ®Þnh vÞ ë nöa khu«n d−íi.
Chèt còng cã thÓ lµm b»ng kim lo¹i.
Thanh nhÊc ®Ó rót mÉu ra khái khu«n. Víi mÉu võa vµ nhá g¾n ë mÆt ph©n
mÉu mét tÊm kim lo¹i cã khoan mét hoÆc hai lç. Lç tr¬n dïng ®Ó ®¸nh ®éng, lç ren
®Ó vÆn thanh nhÊc vµo ®Ó rót mÉu lªn (H.42a). Víi mÉu lín g¾n hai hoÆc bèn thanh
nhÊc (lµ d¶i thÐp cã lç ®Ó mãc cÇu trôc) ë mÆt mÉu th¼ng ®øng (H.42b).
H×nh 42- Thanh nhÊc
a) Vµi kiÓu dïi nhÊc dïng cho mÉu nhá;
b) B) Thanh nhÊc dïng cho mÉu lín
42

2.2. mÉu kim lo¹i:
MÉu kim lo¹i chñ yÕu dïng trong s¶n xuÊt hµng lo¹t vµ hµng khèi v× cã −u
®iÓm bÒn, dïng ®−îc l©u, kh«ng thay ®æi kÝch th−íc vµ bÒ mÆt nh½n.
VÒ kÕt cÊu nÕu mÉu nhá (kÝch th−íc
<50x50x30) th× dïng mÉu ®Æc; mÉu lín
h¬n lµm rçng, thµnh máng cã thªm g©n
t¨ng cøng v÷ng víi chiÒu dµy g©n b»ng 0,6
÷ 0,8 chiÒu dµy thµnh mÉu (H.43). H×nh
d¸ng vµ sè l−îng g©n phô thuéc kÕt cÊu cña
mÉu (H.44). §é xiªn cña mÉu vµ hép lâi cã
thÓ lÊy nhá h¬n cña mÉu gç. (Çc trÞ sè ®é
xiªn cña mÉu gç xem b¶ng B.10).
MiÕng rêi ë mÉu kim lo¹i cã thÓ dïng
méng mang ç hoÆc méng ®Æt. Cßn ®Ëu
ngãt, ®Ëu h¬i vµ èng rãt ®−îc g¾n vµo mÉu
b»ng nhiÒu çch (xem h×nh vÏ H.45).
KÕt cÊu hép lâi kim lo¹i do h×nh d¸ng,
kÝch th−íc lâi vµ c«ng nghÖ chÕ t¹o lâi
quyÕt ®Þnh. Cã thÓ chän çc kiÓu hép lâi
giíi thiÖu trªn h×nh vÏ H.46 tuú thuéc vµo
h×nh d¸ng lâi. ChiÒu dµy thµnh hép lâi xem
h×nh vÏ H.47, chiÒu dµy g©n cøng v÷ng
b»ng 0,75 chiÒu dµy thµnh, ®é xiªn 0,5
÷1,50
, kho¶ng çch gi÷a çc g©n cøng v÷ng
xem h×nh vÏ H.48
Chi?udµythµnh
K?ch th−íc trung b×nh
Hîp
kim
nh«m
Gang
§ång thanh
H×nh 43- ChiÒu dµy thµnh mÉu
kim lo¹i phô thuéc vµo kÝch th−íc
bao ngoµi cña mÉu
KiÓu II
A/B = 1,25 A/B = 1,5 A/B = 2
KÝch th−íc
bao ngoµi
trung b×nh
KiÓu I
a b a b a B
250÷500 160 140 175 130 195 105 210
500÷750 200 180 225 160 240 135 270
750÷1100 250 220 275 200 300 170 340
1100÷1500 320 280 350 260 390 215 430
1500÷2000 400 360 450 320 480 270 540
KiÓu 1 KiÓu 2
H×nh 44- Bè trÝ g©n
t¨ng cøng ë mÉu kim lo¹i
43

Mi?ng
rêi MÉu
ch?nh
H×nh 45- Çc miÕng rêi ë mÉu kim lo¹i
a) Dïng méng mang ç (a.gãc nhän; b.gãc trßn);
b) Dïng méng ®Æt; c) Dïng chèt èng rãt, ®Ëu ngãt, ®Ëu h¬i;
1. ®Çu g¸c; 2. mÆt ph©n mÉu; 3. mÉu; 4. ®Ëu ngãt;
5. nóm cÇm; 6. chèt ®Þnh vÞ
S¬ ®å
Ký
hiÖu
Tªn S¬ ®å
Ký
hiÖu
Tªn
a HL
Hép lâi
nguyªn
®
HL§
k
Hép lâi bæ
®øng, kÝn
b HLe
Hép lâi
nguyªn cã
tÊm Ðp
thªm ë trªn
e
HLN
h
Hép lâi bæ
n»m, hë
c HL§h
Hép lâi bæ
®øng, hë
g
HLN
k
Hép lâi bæ
n»m, kÝn (ruét
lµm 2 nöa råi
Ðp d¸n)
d HL§
Hép lâi bæ
®øng cã
tÊm Ðp
thªm
h HLG
Hép lâi l¾p
ghÐp
H×nh 46- Çc kiÓu hép lâi
44

Víi hép lâi b»ng gç cã ®é bÒn thÊp chØ dïng trong s¶n xuÊt ®¬n chiÕc, lo¹t
nhá, lµm lâi b»ng tay... §Ó t¨ng bÒn cho c¸c hép lâi b»ng gç ®Ó cã thÓ dïng nhiÒu
lÇn, th−êng nÑp thªm t«n ë nh÷ng bÒ mÆt quan träng vµ c¸c gãc c¹nh hoÆc dïng vá
hép bµng kim lo¹i (Xem H.49).
ChiÒu dµy thµnh, mmKÝch th−íc ngoµi A
mm A/b>2 A/b<2
90÷120 6÷8
120÷260 8÷10
260÷500 10÷12 12÷14
500÷800 12÷14 14÷16
800÷1250 14÷16 16÷18
H×nh 47- ChiÒu dµy thµnh hép lâi kim lo¹i
Sè « g©n
A/B=1,0÷1,5 A/B=1,5÷2,0 A/B≥2,0
ChiÒu dµi
hép A, mm
a b a b a b
Hmin,
mm
<260 <3 1÷2 1 1
260÷500 3÷4 2÷3 2÷3 1÷2
5
500÷800 4÷5 3÷4 3÷4 2÷3 10
800÷1250 5÷7 4÷6 4÷5 3÷4
1250÷2000 6÷8
b=a
5÷7
b=a
5÷6 4÷5
15
H×nh 48- Bè trÝ g©n t¨ng cøng ë hép lâi kim lo¹i
H×nh 49- Vá hép lâi v¹n n¨ng
45

Còng nh− víi mÉu b¶n vÏ hép lâi gç cÇn thÓ hiÖn râ çch ghÐp gç, çc m¶nh
rêi, chèt ®Þnh vÞ hai nöa hép lâi, còng nh− çch kÑp chÆt hai nöa hép lâi (xem h×nh
vÏ H.50, 51, 51).
KÝch th−íc hép lâi gç giíi thiÖu trªn h×nh vÏ H.53.
- G©n t¨ng cøng cã chiÒu dµy kho¶ng 0,75 chiÒu dµy thµnh, ®é xiªn 1,50
víi
g©n thÊp, 0,50
víi g©n cao (trªn 200mm). Kho¶ng çch gi÷a g©n xem ë h×nh H.48
H×nh 50- KÑp hai nöa hép lâi b»ng nªm gç.
ChiÒu ngang cña kÑp a = 60÷100mm; ChiÒu dµy cña kÑp b = 40÷60mm;
ChiÒu ngang cña nªm K = 20÷40mm; ChiÒu dµy cña nªm b2 = 20÷30mm;
ChiÒu dµi ®Çu kÑp c = 60÷80mm; §é s©u cña r·nh kÑp b1 = 15÷25mm;
H×nh 51- KÑp kim lo¹i ®Ó gi÷
hai nöa hép lâi.
a) KÑp b»ng thÐp dËp:
1,3-tai; 2-kÑp;
b) KÑp ®óc: 1,3-tai; 2-kÑp.
Cua khi lap r¸p
H×nh 52- KÑp nªm (a) vµ tai kÑp (b) b»ng kim lo¹i
46

KÝch th−íc, mm§−êng
kÝnh trong
D, mm L a b c l ® p
<50 <(2÷3)D 35÷40 10÷20 35÷40 125÷150 30÷35 60÷70
50÷100 <(1,5÷2)D 40÷50 15÷25 40÷50 150÷175 35÷40 70÷100
100÷200 <(1,0÷1,5)D 50÷60 25÷35 50÷60 175÷200 40÷50 70÷100
Chó ý: H = 100mm th× thªm g©n t¨ng
cøng ë mÆt ngoµi hép
KÝch th−íc, mmKÝch th−íc
trong L, mm a b
<50 10÷60 20÷30
50÷100 50÷60 30÷35
100÷200 60÷70 35÷40
200÷400 70÷80 40÷45
>400 80÷100 45÷50
H×nh 53- Hép lâi bæ ®«i
a) Cho lâi trô; b) Cho lâi h×nh hép.
IV. Chän hßm khu«n:
Hßm dïng lµm khu«n ph¶i ®¶m b¶o bÒn, cøng v÷ng, kh«ng thay ®æi kÝch
th−íc, nhÑ, gän. Hßm ®óc b»ng gang ®−îc dïng nhiÒu v× rÎ tiÒn, hßm ®óc b»ng
thÐp cã ®é bÒn vµ sö dông ®−îc l©u h¬n th−êng dïng khi sè l−îng ®óc lín, hßm
®óc b»ng hîp kim nh«m cã −u ®iÓm lµ nhÑ, dïng khi ®óc vËt ®óc nhá, lµm khu«n
b»ng tay. Çc hßm khu«n cã thÓ ®óc liÒn khèi, l¾p ghÐp tõ nhiÒu m¶nh hay ®−îc
hµn b»ng thÐp h×nh, thÐp tÊm.
KÝch cì hßm khu«n ®−îc x¸c ®Þnh b»ng kÝch th−íc bªn trong cña hßm,
kho¶ng çch gi÷a mÉu vµ hßm khu«n ®−îc chän theo b¶ng B.28. V× çc hßm
khu«n kim lo¹i ®−îc tiªu chuÈn hãa, ë x−ëng ®óc ®· cã s½n mét sè cì hßm, do ®ã
47

khi vÏ b¶n vÏ khu«n ®óc chØ cÇn vÏ hßm b»ng mét sè nÐt ®¬n gi¶n vµ cã ghi ký
hiÖu vÒ hß khu«n. VÝ dô cÆp hßm ch÷ nhËt b»ng gang víi kÝch th−íc dµi L = 500,
réng B = 400, chiÒu cao hßm trªn HT = 150 vµ hßm d−íi HD = 200, cã kho¶ng çch
gi÷a hai lç dÉn h−íng ®−êng kÝnh d = 20 ®−îc ký hiÖu nh− sau:
Hßm tay gang
600.20
150200(400.500
φ
+
Dùa vµo kÝch th−íc cña mÉu vµ kho¶ng çch gi÷a mÉu vµ hßm khu«n (theo
B.28) ta s¬ bé x¸c ®Þnh ®−îc kÝch th−íc khu«n khæ cña hßm khu«n. Dùa vµo biÓu
®å biÓu diÔn trªn h×nh vÏ H.54 vµ kÝch th−íc s¬ bé hßm khu«n mµ quyÕt ®Þnh chän
çc hßm khu«n cã kÝch th−íc tiªu chuÈn. Cã thÓ chän kÕt cÊu çc lo¹i hßm khu«n
®óc kh¸c nhau (H.55, 56, 57) tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®óc.
B hoÆc D
H
H×nh 54- Cì hßm th−êng gÆp (nªn chän kÝch th−íc theo vßng trßn ®en)
48

H×nh 55- Hßm nhá
1- B¹c ®Þnh t©m; 2- Trô hßm;
3- Tay cÇm b»ng s¾t ®óc hµn;
4- Tai ®ì b¹c; 5- Gê ®Ó chèt ®Èy tú
vµo; 6- Gê ®Ó l¾p kÑp nªm; 7- Tay
cÇm ®óc liÒn; 8- B¹c dÉn h−íng.
H×nh 56- Hßm cì trung
1- B¹c ®Þnh t©m; 2 vµ 8- Trô hßm;
3- G©n ngoµi; 4- Tai ®ì b¹c;
5- Gê kÑp nªm; 6- B¸ hßm;
7- B¹c dÉn h−íng.
H×nh 57- Hßm hµn
1- Tai ®ì b¹c; 2- B¹c ®Þnh t©m; 3- Trô hßm; 4- Tay cÇm;
5- Lç tho¸t h¬i ë thµnh hßm; 6- B¹c dÉn h−íng; 7- Tai kÑp nªm
V. chän hçn hîp lµm khu«n, lâi:
Tuú thuéc lo¹i hîp kim ®óc, khèi l−îng cña vËt ®óc, ph−¬ng ¸n c«ng nghÖ ®óc
(khu«n, lâi kh« hay t−¬i )... mµ chän hçn hîp lµm khu«n, lâi cho phï hîp. Khi thiÕt
kÕ c«ng nghÖ ®óc cã thÓ tham kh¶o c¸c b¶ng B.29 vµ B.30 ®Ó chän hçn hîp lµm
khu«n vµ lµm lâi.
49

Bt duc

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (19)

Destaque

Destaque (15)

Semelhante a Bt duc

Semelhante a Bt duc (20)

Bt duc