Grade 7 to Grade 9 Compilation of Assignments (General Subjects) This is the full compilation of Assignments in from Grade 7 to Grade 9 (General Subjects) in Word Format. Get this compilation for a minimal fee of Php 300.00 (Philippines) or $7 (US) for the effort and time spent researching and formatting these assignments. Payment is thru Paypal or Smart Money. Email address: r_borres@yahoo.com Thanks!

1. COMPILATION
OF ASSIGNMENTS IN
GRADE 7 TO GRADE 9
(General Subjects)

2. TABLE OF CONTENTS:
1. 2nd Lt. Onoda
2. Ang Kalupi - Maikling Kwento ng Makabanghay
3. Ang Kalupi
4. Ang Timog Asya
5. Ang Tula
6. Angelman Syndrome
7. Ants and Plants
8. Anyong Lupa
9. Anyong Tubig
10. AP Questionnaire
11. Application Software - Research
12. Arctic
13. Basic Food Handling Safety
14. Best Filipino inventions for 2012
15. Bone and Muscle Diseases
16. Brainstem
17. Building Better Batteries - Chemistry
18. Caloric Guide for Filipino
19. Car maintenance checklist
20. Cerbrum
21. Chromosomal Aberration
22. Circulatory System
23. Convex Mirror used in Car
24. Convex
25. Cornelia De Lange Syndrome
26. Culture of Filipinos
27. Data Collection Methods in Statistics
28. Diseases - Marasmus, etc.
29. Edith Tiempo - Biography
30. Ethnic and Indigenous Groups of the Philippines
31. Famous Filipino Inventors
32. Filipino Artists
33. Filipino Customs and Traditions

3. 34. Filipino Epics
35. Fish (Final)
36. Force
37. Gene Mutation
38. Heograpiya
39. History of Early Filipino People
40. Hominadae
41. House Hold Materials
42. How can plastic be made out of milk
43. How to Write a Thesis Statement
44. Idioms
45. Indian Literature
46. Information System
47. Information Technology and Client-Serve and Web-Server - Definitions
48. Inventions - Classical
49. Inventions New 2
50. Inventions New
51. Kabuki and Kabuki Clothing
52. Kahapon, Ngayon at Bukas
53. Kasaysayan ng Daigdig
54. Kasaysayang ng Naic Cavite
55. Katipunan
56. Kawasaki Syndrome
57. Kinagisnang Balon - ni Andres Cristobal Cruz
58. Kinds of Orchids 2
59. Kwakiutl Tribe
60. Lithosphere
61. Mga Epiko (5 epiko)
62. Mga Pangkat Etniko ng Pilipino
63. Muscles Classifications
64. Music - Tara Tena
65. New Science Discoveries
66. One day menu
67. Paalam sa Pagkabata
68. Patakarang Pangkabuhayan ng mga Espanyol

4. 69. Patry and Breads
70. Pest Control
71. Physiocrats
72. Picking a Medium of Instruction in Class
73. Planets
74. Primary Energy Source in the Philippines
75. Probability
76. Recipe (Desserts)
77. Rogelio Sicat - edited
78. Scandinavian Design
79. Science Investigatory Project
80. Science Journal
81. Sea Monster Masks
82. Sector ng Sambayanan
83. Spacecraft Instruments
84. Spacecraft
85. Totem Poles
86. Types of Essay - Comprehensive
87. Typical Filipino Dishes
88. User of Convex Mirror in Vehicle
89. What is Pneumonia

5. 2ND LT. HIROO ONODA
Lubang Island, Philippines
Surrendered - March 5, 1974
The most famous of all Holdouts, his story was widly reported in the world media, and he wrote
a book translated to English about his wartime experiences and 29 years as a Japanese holdout.
Background
Born in the town of Kainan, Japan in 1922 and when he turned seventeen, he went to work for
a trading company in China. In May of 1942, Onoda was drafted into the Japanese Army. Unlike
most soldiers, he attended a school that trained men for guerilla warfare.
Assignment to Lubang Island, Philippines
On December 26, 1944 (age 23), Hiroo Onoda was sent to the small island of Lubang Island,
approximately seventy-five miles southwest of Manila in the Philippines. Shortly after
Americans landed, all but four of the Japanese soldiers had either died or surrendered. Hiroo
Onda was also with three other holdouts, who all died over the decades: Private Yuichi Akatsu,
Corporal Shoichi Shimada (died 1954), Private Kinshichi Kozuka (died 1972).
Circumstances of His Surrender
Despite the efforts of the Philippine Army, letters and newspapers left for them, radio
broadcasts, and even a plea from Onoda's brother, he did not belive the war was over. On
February 20, 1974, Onoda encountered a young Japanese university dropout named Norio
Suzuki who was traveling the wold and told his friends that he was “going to look for Lieutenant
Onoda, a panda, and the abominable snowman, in that order. The two became friends, but
Onoda said that he was waiting for orders from one of his commanders. On March 9, 1974,

6. Onoda went to an agreed upon place and found a note that had been left by Suzuki. Suzuki had
brought along Onoda’s one-time superior commander, Major Taniguchi, who delivered the oral
orders for Onoda to surrender. Intelligence Officer 2nd Lt. Hiroo Onada emerged from the
jungle of Lubang Island with his .25 caliber rifle, 500 rounds of ammunition and several hand
grenades. He sureendered 29 years after Japan's formal surrender, and 15 years after being
declared legally dead in Japan. When he accepted that the war was over, he wept openly.
Afterwards
He returned to Japan to receive a hero’s welcome, and world media attention, and was
hounded by the curious public everywhere he went. He was unable to adapt to modern life in
Japan, but wrote his memories of survival in "No Surrender: My Thirty Year War" After
publication, he moved to Brazil to raise cattle. He revisited Lubang island in 1996, and still alive
today. He then married a Japanese woman and moved back to Japan to run a nature camp for
kids.
Reference: http://www.wanpela.com/holdouts/profiles/onoda.html

7. PHOTOS OF 2LT HIROO ONODA
Hiroo Onoda as a young officer in the
Japanese Army Onoda's father travels to Lubong with a Japanese
deligation to attempt to convince Onoda the war is over
and to come home.
Hiroo Onoda posing for Norio Suzuki in
February 1974.
Norio Suzuki and Hiroo Onoda in February 1974 on
Lubong Island, before he decided to surrender. Suzuki is
holding his rifle.

8. Hiroo Onoda photographed immediatly after
his surrender in 1974
Turing over his sword to Philippine President,
Ferdinan Marcos, March 10, 1975. Marcos
returned the sword to him.
Onoda returns to Japan Returning to the Phillipines: Hiroo Onoda, 74
In May 1996: leaves Narita airport near Tokyo
for his first trip to the Philippines to visit his
former island hideout.

9. Returning to the Phillipines: Hiroo Onoda, 74
In May 1996: leaves Narita airport near Tokyo
for his first trip to the Philippines to visit his
former island hideout
Onoda in 1996
Onoda in 1974 Onoda in 1996

10. WHAT IS PNEUMONIA?
Pneumonia is a serious infection and/or inflammation of your lungs. The air sacs in
the lungs fill with pus and other liquid. Oxygen has trouble reaching your blood. If
there is too little oxygen in your blood, your body cells can't work properly. Because
of this and spreading infection through the body pneumonia can cause death.
Until 1936, pneumonia was the No.1 cause of death in
the U.S. Since then, the use of antibiotics brought it
under control. In 2004, pneumonia and influenza
combined ranked as the eighth leading cause of death.1
Pneumonia affects your lungs in two ways. Lobar
pneumonia affects a section (lobe) of a lung. Bronchial pneumonia (or
bronchopneumonia) affects patches throughout both lungs.
CAUSES OF PNEUMONIA
Pneumonia is not a single disease. It can have over 30 different causes. There are
five main causes of pneumonia:
 Bacteria
 Viruses
 Mycoplasmas
 Other infectious agents, such as fungi - including pneumocystis
 Various chemicals
BACTERIAL PNEUMONIA
Bacterial pneumonia can attack anyone from infants through the elderly. Alcoholics,
the debilitated, post-operative patients, people with respiratory diseases or viral
infections and people who have weakened immune systems are at greater risk.
Pneumonia bacteria are present in some healthy throats. When body defenses are
weakened in some way, by illness, old age, malnutrition, general debility or
impaired immunity, the bacteria can multiply and cause serious damage. Usually,
when a person's resistance is lowered, bacteria work their way into the lungs and
inflame the air sacs.
Pneumonia can have over
30 different causes.

11. The tissue of part of a lobe of the lung, an entire lobe, or even most of the lung's
five lobes becomes completely filled with liquid (this is called "consolidation"). The
infection quickly spreads through the bloodstream and the whole body is invaded.
The organism streptococcus pneumoniae is the most common cause of bacterial
pneumonia. It is one form of pneumonia for which a vaccine is available.
Symptoms: The onset of bacterial pneumonia can vary from gradual to sudden. In
the most severe cases, the patient may experience shaking chills, chattering teeth,
severe chest pain, and a cough that produces rust-colored or greenish mucus.
A person's temperature may rise as high as 105 degrees F. The patient sweats
profusely, and breathing and pulse rate increase rapidly. Lips and nailbeds may
have a bluish color due to lack of oxygen in the blood. A patient's mental state may
be confused or delirious.
VIRAL PNEUMONIA
Half of all pneumonias are believed to be caused by viruses. More and more viruses
are being identified as the cause of respiratory infection, and though most attack
the upper respiratory tract, some produce pneumonia, especially in children. Most
of these pneumonias are not serious and last a short time but some may be.
Infection with the influenza virus may be severe and occasionally fatal. The virus
invades the lungs and multiplies, but there are almost no physical signs of lung
tissue becoming filled with fluid. It finds many of its victims among those who have
pre-existing heart or lung disease or are pregnant.
Symptoms: The initial symptoms of viral pneumonia are the same as influenza
symptoms: fever, a dry cough, headache, muscle pain, and weakness. Within 12 to
36 hours, there is increasing breathlessness; the cough becomes worse and
produces a small amount of mucus. There is a high fever and there may be
blueness of the lips.
In extreme cases, the patient has a desperate need for air and extreme
breathlessness. Viral pneumonias may be complicated by an invasion of bacteria,
with all the typical symptoms of bacterial pneumonia.

12. MYCOPLASMA PNEUMONIA
Because of its somewhat different symptoms and physical signs, and because the
course of the illness differed from classical pneumococcal pneumonia, mycoplasma
pneumonia was once believed to be caused by one or more undiscovered viruses
and was called "primary atypical pneumonia."
Identified during World War II, mycoplasmas are the smallest free-living agents of
disease in humankind, unclassified as to whether bacteria or viruses, but having
characteristics of both. They generally cause a mild and widespread pneumonia.
They affect all age groups, occurring most frequently in older children and young
adults. The death rate is low, even in untreated cases.
Symptoms: The most prominent symptom of mycoplasma pneumonia is a cough
that tends to come in violent attacks, but produces only sparse whitish mucus.
Chills and fever are early symptoms, and some patients experience nausea or
vomiting. Patients may experience profound weakness that lasts for a long time.
OTHER KINDS OF PNEUMONIA
Pneumocystis carinii pneumonia (PCP) is caused by an organism believed to be a
fungus. PCP may be the first sign of illness in many persons with AIDS.
PCP can be successfully treated in many cases. It may recur a few months later,
but treatment can help to prevent or delay its recurrence.
Other less common pneumonias may be quite serious and are occurring more
often. Various special pneumonias are caused by the inhalation of food, liquid,
gases or dust, and by fungi. Foreign bodies or a bronchial obstruction such as a
tumor may promote the occurrence of pneumonia, although they are not causes of
pneumonia.
Rickettsia (also considered an organism somewhere between viruses and bacteria)
cause Rocky Mountain spotted fever, Q fever, typhus and psittacosis, diseases that
may have mild or severe effects on the lungs. Tuberculosis pneumonia is a very
serious lung infection and extremely dangerous unless treated early.

13. TREATING PNEUMONIA
If you develop pneumonia, your chances of a fast recovery are greatest under
certain conditions: if you're young, if your pneumonia is caught early, if your
defenses against disease are working well, if the infection hasn't spread, and if
you're not suffering from other illnesses.
In the young and healthy, early treatment with antibiotics can cure bacterial
pneumonia, speed recovery from mycoplasma pneumonia, and a certain percentage
of rickettsia cases. There is not yet a general treatment for viral pneumonia,
although antiviral drugs are used for certain kinds. Most people can be treated at
home.
The drugs used to fight pneumonia are determined by the germ causing the
pneumonia and the judgment of the doctor. After a patient's temperature returns to
normal, medication must be continued according to the doctor's instructions,
otherwise the pneumonia may recur. Relapses can be far more serious than the
first attack.
Besides antibiotics, patients are given supportive treatment: proper diet and
oxygen to increase oxygen in the blood when needed. In some patients, medication
to ease chest pain and to provide relief from violent cough may be necessary.
The vigorous young person may lead a normal life within a week of recovery from
pneumonia. For the middle-aged, however, weeks may elapse before they regain
their accustomed strength, vigor, and feeling of well-being. A person recovering
from mycoplasma pneumonia may be weak for an extended period of time.
Adequate rest is important to maintain progress toward full recovery and to avoid
relapse. Remember, don't rush recovery!

14. PREVENTING PNEUMONIA IS POSSIBLE
Because pneumonia is a common complication of influenza (flu), getting a flu shot
every fall is good pneumonia prevention.
A vaccine is also available to help fight pneumococcal pneumonia, one type of
bacterial pneumonia. Your doctor can help you decide if you, or a member of your
family, need the vaccine against pneumococcal pneumonia. It is usually given only
to people at high risk of getting the disease and its life-threatening complications.
The greatest risk of pneumococcal pneumonia is usually among people who:
 Have chronic illnesses such as lung disease, heart disease, kidney disorders,
sickle cell anemia, or diabetes.
 Are recovering from severe illness
 Are in nursing homes or other chronic care facilities
 Are age 65 or older
If you are at risk, ask your doctor for the vaccine.
Ask your doctor about any revaccination recommendations. The vaccine is not
recommended for pregnant women or children under age two.
Since pneumonia often follows ordinary respiratory infections, the most important
preventive measure is to be alert to any symptoms of respiratory trouble that linger
more than a few days. Good health habits, proper diet and hygiene, rest, regular
exercise, etc., increase resistance to all respiratory illnesses. They also help
promote fast recovery when illness does occur.
IF YOU HAVE SYMPTOMS OF PNEUMONIA
Call your doctor immediately. Even with the many effective antibiotics, early
diagnosis and treatment are important.
Follow your doctor's advice. In serious cases, your doctor may advise a hospital
stay. Or recovery at home may be possible.
Continue to take the medicine your doctor prescribes until told you may stop. This
will help prevent recurrence of pneumonia and relapse.
Remember, even though pneumonia can be treated, it is an extremely serious
illness. Don't wait, get treatment early.

15. ANG KALUPI
Ni Benjamin P. Pascual
(Maikling Kwentong Katutubong Kulay)
I. Pagkilala sa May-Akda
Si Benjamin Pascual ay ipinanganak sa Lungsod ng Laoag, Ilocos Norte. Isa siyang
kuwentista at nobelista. Marami na siyang naisulat na maikling kuwento sa wikang Ilokano at
naka sulat na rin ng dalawang nobela sa wikang ito. Naisalin niya sa wikang Ilokano ang Rubaiy
at ni Omar Khayam. Magkasama sila ni Jose Bragado na nag-edit ng Pamulinawen, isang
antolohiya ng mga tulang 36 namakata ng Ilokano. Siya ang Taga payong Legal ng GUMIL, Metro
Manila. Mula sa kanyang panulata ng maikling kuwentong Ang Mga Lawin naisinalin
ni Reynaldo Duque sa Tagalog.
II. Uri ng Panitikan
Ang maikling kwento ay isang anyong panitikan na nagsasalaysay nang tuloy-tuloy ng
isang pangyayaring hango sa tunay na buhay. Ito'y may isa o ilang tauhan lamang, sumasaklaw
ng maikling panahon, may isang kasukdulan at nag-iiwan ng kakintalan o impresyon sa isip ng
mambabasa. Ang kasukdulan ang bahaging kwento na nag bibigay ng pinaka masidhi o pinaka
mataas na kapananabikan o interes sa mambabasa. Ang kakintalan o impresyon na manang
kaisipa ng naiiwan sa isipan ng mga mambabasa. Ito ay matatapos sa isang upuan lamang,
maari itong magpakita ng iba't ibang damdamin at bumabase sa buhay ng isang tao, mayroon

16. naming kathang isip lamang. Ang maikling kwento ay isang akdang pampanitikan na ang mga
pangyayari ay umiinog sa buhay na mga pangunahing tauhan.
III. Layuninng May-Akda
Ang layunin ng Akda ay upang imulatang mga mata ng mga mambabasa sa mga maaring
kalabasan o kahantungan ng panghuhusga ng kapwa.
IV. Tema o Paksang Akda
"Huwag mong huhusgahan ang panlabas na kaanyuan kundi ang busilak na kalooban."
V. Mga Tauhan o Karakter sa Akda
Aling Marta:
 pumunta sa palengke para mamili ng sangkap sa lulutuing sangkap dahil yun ang
araw ng pagtatapos ng kanyang anak
 pinag-bintangan niya ang bata
 siya ang dahilan ng pagkamatay nito
Bata
 Batanganak
 Mahirap
 naka-bangga kay Aling Marta
 Ang pinag-bintangan ni Aling Marta sa palengke
VI. Tagpuan o Panahon
 Bahay - tinitirhan ni Aling Marta
 Palengke – doon niya nakabangga ang bata
 Pulisya – doon sila iniwan ng pulis para mag-usap
 Maaliwalas ang panahon nung namamalengke si Aling Marta
VII. Nilalaman/Balangkas ng mga Kaisipan/Ideyang Taglay ng Akda
Ang pangayayari ay nagpapahayag ng pananawang may akda. Ang mga pagkapit ng mga
pangayayari ay may kaisahan mula umpisa hanggang wakas. Ang Akda ay nagtataglay at
nagpapahiwatig ng mga tiyak na sitwasyon o karanasan. And akda ay isang paniniwalang
kumokontrol sa buhay.

17. VIII. Istilong Pagkakasulat ng Akda
Ang istilo ng pagkakasul at ng akda ay binase sa isang sitwasyon, pangyayari o karanasan
sa buhay. Ito ay angkop sa antas ng pag-unawa ng mga mambabasa.
IX. Konklusyon
X. Buodng Akda
Isang maaliwalas na umagana ng naghahanda si Aling Marta para sa kanyang
pamamalengke.
Araw ngayon ng pagtatapos ng kanyang anak. Nais niyang makapag handa ng masarap na
putahe para sa tanghalian. Nasa palengke na si Aling Marta. Naririnig niya ang ingay mula sa
labas habang iniisip ang mga bibilhing sangkap para sa lulutuing ulam. Nasaloob pa ang bilihan
ng manok kaya pumasok siya sa loob. "Mag-iingat ka naman sa dinaraanan mo!" ang sabini
Aling Marta "Pasensya na po." Sabi ng bata. Ang bata ay nakapantalon ng maruming maong na
sa kahabaan ay pinag-ilang lilisang laylayan. Nakasuot ito ng libaging kamiseta, punit mula sa
balikat hanga ng pusod, naikinalitaw ng kanyang butuhan at maruming dibdib. Natiyak ni Aling
Marta na ang bata ay anak-mahirap. "Pasensiya!" sabi ni Aling Marta. "Kung lahat ng kawalang-
ingat mo ay pagpapasensiyahan nang pagpapasensiyahan ay makakapatay kang tao." Pagdaan
niya sa bilihan ng mga tuyong paninda ay bumili na rin siyang mantika. Nang mangyaring
kukunin na niya ang kanyang pitaka wala na ito sa kanyang bulsa. "Bakit ho?" anito. "E ... e,
nawawala ho ang aking pitaka," wala sa loob na sagot ni Aling Marta. "Ku, e, magkano ho
naman ang laman?" ang tanong ng babae. "Ang tanda niyang laman ng kanyang kalupi ay
pitumpong piso na siyang bigay na sahod ng kanyang asawa nang sinundang gabi, Sabado.
Ngunit ewan ba niya kung bakitang di pa ma'y nakikiramay na ng tonong nagtatanong ay
nakapag palaki ng kanyang loob upang sabihin, "E, sandaan at sampung piso." Nanatili siya sa
pagkakatayo nang ilangsaglit, wari'y tinakasan ng lakas, nag-iisip ng mga nakaraang pangyayari.
Maya-maya ay parang kidlat na gumuhit sa kanya ng alaalaa ng gusgusing batang
kanyangnakabangga. Hinanap niya ito at nakita malapit sa tindahan ng kangkong. "Nakita rin
kita!" ang sabi niyang humihingal. "Ikawang dumukot ng pitakako, ano?
Huwag ka ng magkakaila!" Tiyak ang kanyang pagsasalita; ibig niyang sa pagkalito ng bata sa
pag-iisip ng isasagot ay masukol niyang buung-buo. Ngunit ang bata ay mahinahong
sumagot: "Ano hong pitaka?" ang sabi ng bata. "Wala ho akong kinukuhang pitaka sa
inyo." "Anong wala!" pasinghal na sabi ni Aling Marta. "Ikaw nga ang dumukot ng pitakako at
wala nang iba. Kunwari pa'y binangga mo ako, ano, ha? Magaling, magaling ang sistema ninyo
ng iyan. Kikita nga kayo rito sa palengke." Maya-maya ay may dumating na pulis at kinausap
sila. Nagtanong ang pulis ng kaunting impormasyon tungkol sa bata. "Kung maari ay sumama
kayo sa amin sa pulisya upang pag-usapan ang tungkol sa bagay na ito. Sumama ang dalawa sa
pulisya. Nang makarating sila roon ay iniwan muna sila ng pulis. Hindi na nakapagtimpi si Aling
Marta at hinablot ang bata. Sinaktan niya ito. "Kahit kapkapan niyo pa ako ay wala kayong
makikita sa akin!" Sabi ng bata sabay takbong walang lingun-lingun kasabay nito ang harurot ng

18. isang sasakyan na siya na mang dahilan ng pagkaaksidente ng bata. "Kahit nakapkapan niyo pa
ako. Wala kayongmakikita sa akin"
Ang Mga huling Salita na nasambit ng bata kasabay ng pagkawala nito. Namutla si Aling Marta.
Tila sinisisi ang sarili sa mga pangyayari. Sa kabilang banda ay naisip niya ang asawa at anak na
kanina pa ay naghihintay sa kanya. Inisip niya kung paano makapag-uuwi ng ulam samantalang
wala na siyang pera. Nangutang siya sa tindahan. Nang siya ay makauwi sinalubong siya ng
kanyang asawa at anak. "Saan po kayo kumuha ng pambili, inay?" tanong ng anak" "Saan pa, e
di sa pitaka." "Ngunit naiwan niyo ho ang inyong pitaka." Noon rin ay naalala ni Aling Marta ang
mga katagang sinabi ng bata na kanyang pinagbintangan. "Kahit na kapkapan niyo pa ako. Wala
kayong makikita sa akin.”

19. Ang Kalupi
ni Benjamin Pascula
(May mabigat na pagkakasala sa batas si Aling Marta dahil sa mali niyang paghatol sa katauhan
ng bata. Madalas mangyari na dahil sa ayos ng isang tao ay dagli siyang napagbibintangan ng di
mabuti. May karanasan ka ba na nakapagbintang o dili kaya’y napagbintangan ng di mabuti?
Basahin ang kwento at ikaw na ang humatol sa mga tauhan nito.)
Mataas na ang araw nang lumabas si Aling Marta sa bakuran ng kanilang maliit na
barungbarong. Aliwalas ang kanyang mukha: sa kanyang lubog na mga mata na bahagyang
pinapagdilim ng kanyang malalagong kilay ay nakikintal ang kagandahan ng kaaya-ayang
umaga. At sa kanyang manipis at maputlang labi, bahagyang pasok sa pagkakalat, ay naglalaro
ang isang ngiti ng kasiyahan. Araw ng pagtatapos ng kanyang anak na dalaga; sa gabing iyon ay
tatanggapin nito ang diploma bilang katunayang natapos niya ang apat na taong inilagi sa
mataas na paaralan. Ang sandaling pinakahihintay niya sa mahaba-haba rin namang panahon
ng pagpapaaral ay dumating na. Ang pagkakaroon ng isang anak na nagtapos ng high school ay
hindi na isang maliit na bagay sa isang mahirap na gaya niya, naiisip niya. Sa mapangarapin
niyang diwa ay para niyang nakikita ang kanyang anak na dalaga sa isang kasuotang putting-
puti, kipkip ang ilang libro at nakangiti, patungo sa lalo pang mataas na hangarin sa buhay, ang
makatapos sa kolehiyo, magpaunlad ng kabuhayan at sumagana. Maaaring balang araw ay
magkaroon din siya ng mamanuganging may sinabi rin naman. Nasa daan na siya ay para pa
niyang naririnig ang matinis na halakhak ng kanyang anak na dalaga habang paikut-ikot nitong
sinusukat sa harap ng salamin ang nagbubur-dahang puting damit na isusuot sa kinagabihan.
Napangiti siyang muli.
Mamimili si Aling Marta. Bitbit ng isang kamay ng isang pangnang sisidlan ng kanyang
pamimiling uulamin. Habang daan, samantalang patungo sa pamilihang bayan sa Tundo, ay
mataman niyang iniisip ang mga bagay na kanyang pamimilhin. Hindi pangkaraniwang araw ito
at kailangang magkaroon silang mag-anak ng hindi pangkaraniwang pananghalian. Bibili siya ng
isang matabang manok, isang kilong baboy, gulay na panahog at dalawang piling na saging.
Bibili na rin siya ng garbansos. Gustong-gusto ng kanyang magtatapos na anak ang minatamis
na garbansos.
Mag-ikakasiyam na nang dumating siya sa pamilihan. Sa labas pa lamang ay naririnig na niya
ang di magkamayaw na ingay na nagbubuhat sa loob, ang ingay ng mga magbabangus na
pagkanta pangisinisigaw ang halaga ng kanilang paninda, ang salit-salitang tawaran ng mga
mamimili.
Linggo ng umaga at ang palengke ay siksikan. Sa harapan niya painiling magdaan. Ang lugar ng
magmamanok ay nasa dulo ng pamilihan at sa panggitnang lagusan siya daraan upang magdaan

20. tuloy sa tindahan ng mga tuyong paninda at bumili ng mantika. Nang dumating siya sa gitnang
pasilyo at umakmang hahakbang na papasok, ay siyang paglabas na humahangos ng isang
batang lalaki, at ang kanilang pagbabangga ay muntik na niyang ikabuwal. Ang siko ng bata ay
tumama sa kanyang dibdib. “Ano ka ba?” ang bulyaw ni Aling Marta. “Kaysikip na ng daraanan
ay patakbo ka pa kung lumabas!”
Ang bata ay nakapantalon ng maruming maong na sa kahabaan ay pinag-ilang-lilis ang laylayan.
Nakasuot ito ng libaging kamiseta, punit mula sa balikat hanggang pusod, na ikinalitaw ng
kanyang butuhan at maruming dibdib. Natiyak ni Aling Marta na ang bata ay anak-mahirap.
“Pasensya na kayo, Ale” ang sabi ng bata. Hawak nito ang isang maliit na bangos. Tigbebente, sa
loob-loob ni Aling Marta. Ang bata ay takot na nakatingin sa kanya, “Hindi ko ho kayo
sinasadya. Nagmamadali ho ako e.”
“Pasensya!” – sabi ni Aling Marta. “Kung lahat ng kawalang-ingat mo’y pagpapasensiyahan nang
pagpapasensiyahan ay makakapatay ka ng tao.”
Agad siyang tumalikod at tuloy-tuloy na pumasok. Paano’t pano man, naisip niya, ay ako ang
huling nakapangusap. Higit kong daramdamin kung ako na itong nagawan ng hindi mabuti ay sa
kanyang pa manggagaling ang huling salita. Mataman niyang inisip kung me iba pang nakikita sa
nangyari. Marahas ang kanyang pagkakapagsalita sa bata at maaaring may kakilala siyang
nagdaraan na nakarinig ng kanyang mga sinabi. Dumating siya sa tindahan ng mga tuyong
paninda at bumili ng ilang kartong mantika.
“Tumaba yata kayo, Aling Gondang,” ang bati niya sa may kagulangan nang tindera na siya
niyang nakaugaliang bilhan. Nakangiti siya at ang babae ay ngumiti rin.
“Tila nga ho,” ani Aling Gondang. “Tila ho nahihiyang ako sa pagtitinda.”
Natawa si Aling Marta at pagkaraan ay dumukot sa bulsa ng kanyang bestido upang magbayad.
Saglit na nangulimlim ang kanyang mukha at ang ngiti sa maninipis niyang labi ay nawala. Wala
ang kanyang kalupi! Napansin ng kaharap ang kanyang anyo.
“Bakit ho?” anito.
“E…e, nawawala ho ang aking pitaka,” wala sa loob na sagot ni Aling Marta.
“Ku, e magkano ho naman ang laman?” ang tanong ng babae.
Ang tanda niyang laman ng kanyang kalupi ay pitumpong piso na siyang bigay na sahod ng
kanyang asawa nang sinundang gabi. Sabado. Ngunit aywan ba niya kung bakit ang di pa ma’y

21. nakikiramay ang tonong nagtatanong ay nakapagpalaki ng kanyang loob upang sabihing, “E,
sandaan at sampung piso ho.”
Nanatili siya sa pagkakatayo nang ilang saglit, wari’y tinakasan ng lakas, nag-iisip ng mga
nakaraang pangyayari. Mayamaya ay parang kidlat na gumuhit sa kanyang alaala ang gusgusing
batang kanyang nakabangga. Tumama ang siko nito sa kanyang dibdib, sa kanyang katawan!
Dali-dali siyang tumalikod at patakbong lumabas. Hindi pa marahil iyon nakakalayo; may ilang
sandali pa lamang ang nakaraan, ang tabas ng mukha, ang mukha, ang gupit, ang tindig. Sa
labas, sa harap ng palengke na kinaroroonan ng ilang tindahang maliliit at ng mangailan-ngilang
namimili at ang batang panakaw na nagtitinda ng gulay, ay nagpalingan-linga siya. Patakbo uli
siyang lumakad, sa harap ng mga bilao ng gulay na halos mayapakan na niya sa pagmamadali, at
sa gawing dulo ng prusisyon na di kalayuan sa natatanaw niyang karatig na outpost ng mga
pulis, ay nakita niya ang kanyang hinahanap. Nakatayo ito sa harap ng isang bilao ng kangkong
at sa malas niya ay tumatawad. Hindi siya maaari magkamali: ang wakwak na kamiseta nito at
ang mahabang panahon na ari’y salawal ding ginagamit ng kanyang ama, ay sapat nang
palatandaan upang ito ay madaling makilala. At ang hawak nitong bangos na tigbebente.
Maliksi siyang lumapit at binatak ang bata sa liig. “Nakita rin kita!” ang sabi niyang humihingal.
“Ikaw ang dumukot sa pitaka ko, ano? Huwag kang magkakaila!”
Tiyakan ang kanyang pagsasalita; ibig niyang sa pagkalito ng bata sa pag-aapuhap ng isasagot ay
masukol niyang buong-buo. Ngunit ang bata ay mahinang sumagot:
“Ano hong pitaka?” ang sabi. “Wala ho akong kinukuha sa inyong pitaka.”
“Ano wala!” pasinghal na sabi ni Aling Marta. “Ikaw nga ang dumudukot ng pitaka ko at wala ng
iba. Kunwa pa’y binangga mo ‘ko, ano ha? Magaling, magaling ang sistema ninyong iyan! Kikita
nga kayo rito sa palengke!”
Marami nang nakapaligid sa kanila, mga batang nagtitinda, lalaki at babaeng namimili.
Hinigpitan ni Aling Marta ang pagkakahawak sa leeg ng bata at ito’y pilit na iniharap sa
karamihan.
“Aba, kangina ba namang pumasok ako sa palengke e banggain ako,” ang sabi niya. “Nang
magbabayad ako ng pinamimili ko’t kapain ang bulsa ko e wala nang laman!”
“Ang mabuti ho’y ipapulis ninyo,” sabing nakalabi ng isang babaeng nakikinig. “Talagang dito ho
sa palengke’y maraming naglilipanang batang gaya niyan.”
“Tena,” ang sabi ni Aling Marta sa bata. “Sumama ka sa akin.”

22. “Bakit ho, saan ninyo ako dadalin?”
“Saan sa akala mo?” sabi ni Aling Marta at pinisil ang liig ng bata. “Ibibigay kita sa pulis.
Ipabibilanggo kita kapag di mo inilabas ang dinukot mo sa akin.”
Pilit na nagwawala ang bata; ipinamulsa niya ang hawak na bangos upang dalawahing-kamay
ang pag-alis ng mabutong daliri ni Aling Marta na tila kawad sa pagkakasakal ng kanyang liig.
May luha nang nakapaminta sa kanyang mga mata at ang uhog at laway ay sabay na umaagos
sa kanyang liig. Buhat sa likuran ng mga manonood ay lumapit ang isang pulis na tanod sa mga
pagkakataong tulad niyon, at nang ito ay malapit na ay sinimulan ni Aling Marta ang
pagsusumbong. “Nasiguro ko hong siya dahil nang ako’y kanyang banggain, e, naramdaman ko
ang kanyang kamay sa aking bulsa,” patapos niyang pagsusumbong. “Hindi ko lang ho naino
kaagad pagkat ako’y nagmamadali.”
Tiningnang matagal ng pulis ang bata, ang maruming saplot nito at ang nagmamapa sa duming
katawan, pagkatapos ay patiyad na naupo sa harap ng nito at sinimulang mangapkap. Sa bulsa
ng bata, na sa pagdating ng pulis ay tuluyan nang umiyak, ay lumabas ang isang maruming
panyolito, basa ng uhog at tadtad ng sulsi, diyes sentimos na papel at tigbebenteng bangos.
“Natitiyak ho ba ninyong siya ang dumukot ng inyong pitaka?” ang tanong ng pulis kay Aling
Marta.
“Siya ho at wala ng iba,” ang sagot ni Aling Marta.
“Saan mo dinala ang dinukot mo sa aleng ito?” mabalisik na tanong ng pulis sa bata. “Magsabi
ka ng totoo, kung di ay dadalhin kita.”
“Wala ho akong dinukot na maski ano sa kanya,” sisiguk-sigok na sagot ng bata. “Maski
kapkapan ninyo ‘ko nang kapkapan e wala kayong makukuha sa akin. Hindi ho ako
mandurukot.”
“Maski kapkapan!” sabad ni Aling Marta. “Ano pa ang kakapkapin naming sa iyo kung ang
pitaka ko e naipasa mo na sa kapwa mo mandurukot! O, ano, hindi ba ganon kayong mga tekas
kung lumakad…dala-dalawa, tatlu-talto! Ku, ang mabuti ho yata, mamang pulis, e ituloy na
natin iyan sa kuwartel. Baka roon matulong matakot iyan at magsabi ng totoo.”
Tumindig ang pulis, “Hindi ho natin karakarakang madadala ito ng walang evidencia.
Kinakailangang kahit paano’y magkakaroon tayo ng maihaharap na katibayang siya nga ang
dumukot ng inyong kuwarta. Papaano ho kung hindi siya?”
“E, ano pang ebidensya ang hinahanap mo?” ang sabi ni Aling Marta na nakalimutan ang

23. pamumupo. “Sinabi nang binangga akong sadya, at naramdaman ko ang kanyang kamay sa
aking bulsa. Ano pa?” Sa bata nakatingin ang pulis na wari’y nag-iisip ng dapat niyang Gawain,
maya’y maling naupo at dumukot ng isang lapis at isang maliit na kuwaderno sa kanyang bulsa.
“Ano ang pangalan mo?” ang tanong niya sa bata.
“Andres Reyes po.”
“Saan ka nakatira?” ang muling tanong ng pulis. Lumingon ang bata sa kanyang paligid, inisa-isa
ang mga mukhang nakatunghay sa kanya. “Wala ho kaming bahay,” ang sagot. “Ang tatay ko ho
e may sakit at kami ho, kung minsan, ay sa bahay ng Tiyang Ines ko nakatira, sa Blumentritt,
kung minsan naman ho e sa mga tiyo ko sa Kiyapo at kung minsan e sa bahay ng kapatid ng
nanay ko rito sa Tundo. Inutusan nga lang ho niya ‘kong bumili ng ulam para Mamayang
tanghali.”
“Samakatuwid ay dito kayong mag-ama nakatira ngayon sa Tundo?” ang tanong ng pulis.
“Oho,” ang sagot ng bata. “Pero hindi ko nga lang ho alam ang kalye at numero ng bahay dahil
sa noong makalawa lang kami lumipat at saka hindi ho ako marunong bumasa e.”
Ang walang kawawaang tanong at sagot na naririnig ni Aling Marta ay makabagot sa kanyang
pandinig; sa palagay ba niya ay para silang walang mararating. Lumalaon ay dumarami ang tao
sa kanyang paligid at ang pulis na umuusig ay tila siyang-siya sa kanyang pagtatanong at
pagsusulat sa kuwaderno. Nakaramdam siya ng pagkainis.
“Ang mabuti ho yata e dalhin na natin iyan kung dadalhin,” ang sabi niya. “Pinagkakaguluhan
lamang tayo ng mga tao rito at wala namang nangyayari. Kung hindi naman ninyo kaya ay
sabihin ninyo at tatawag ako ng ibang pulis.”
“Hirap sa inyo ay sabad kayo ng sabad, e” sabi ng pulis. “Buweno, kung gusto n’yong dalhin
ngayon din ang batang ito, pati kayo ay sumama sa akin sa kuwartel. Doon sabihin ang gusto
ninyong sabihin at doon ninyo gawin ang gusto ninyong gawin.”
Inakbayan niya ang bata at inilakad na patungo sa outpost, kasunod ang hindi umiyak na si Aling
Marta at ang isang hugos na tao na ang ilan ay pangiti-ngiti habang silang tatlo ay
pinagmamasdan. Sa harap ng outpost ay huminto ang pulis.
“Maghintay kayo rito sa sandali at tatawag ako sa kuwartel para pahalili,” ang sabi sa kanya at
pumasok. Naiwan siya sa harap ng bata, at ngayon ay tila maamong kordero sa pagkakatungo,
sisiguk-sigok, nilalaro ng payat na mga daliri ang ulo ng tangang bangos. Luminga-linga siya.
Tanghali na; ilan-ilan na lamang ang nakikita niyang pumasok sa palengke. Iniisip niya kung ilang

24. oras pa ang kinakailangan niyang ipaghintay bago siya makauwi; dalawa, tatlo, o maaaring sa
hapon na. naalala niya ang kanyang anak na dalagang magtatapos, ang kanyang asawa na
kaipala ay naiinip na sa paghihintay; at para niyang narinig ang sasabihin nito kung siya’y
darating na walang dalang ano man, walang dala at walang pera. Nagsiklab ang poot sa kanya
na kanina pa nagpupuyos sa kanyang dibdib; may kung anong sumalak sa kanyang ulo; mandi’y
gagahanip ang tingin niya sa batang kaharap. Hinawakan niya ito sa isang bisig, at sa pagdidilim
ng kanyang paningin ay pabalingat niyang pinilit sa likod nito.
“Tinamaan ka ng lintek na bata ka!” ang sabi niyang pinanginginigan ng laman. “Kung walang
binabaing pulis na makapagpapaamin sa iyo, ako ang gagawa ng ikaaamin mo! Saan mo dinala
ang dinukot mo sa ‘kin? Saan? Saan?”
Napahiyaw ang bata sa sakit; ang bisig nito ay halos napaabot ni Aling Marta sa kanyang balikat
sa likod. Ang mga nanonood ay parang nangangapatdan ng dila upang makapagsalita ng
pagtutol. Ang kaliwang kamay ni Aling Marta ay pakabig na nakapaikot sa baba ng bata; sinapo
ito ng bata ng kanyang kamay at nang mailapit sa kanyang bibig ay buong panggigil na kinagat.
Hindi niya gustong tumakbo; halos mabali ang kanyang siko at ang nais lamang niya ay
makaalpas sa matitigas na bisig ni Aling Marta; ngunit ngayon, nang siya ay bitiwan ng
nasaktang si Aling Marta at makalayong papaurong, ay naalaala niya ang kalayuan, kay Aling
Marta at sa dumakip na pulis, at siya ay humahanap ng malulusutan at nang makakita ay
walang lingun-lingon na tumakbo, patungo sa ibayo nang maluwag na daan. Bahagya na niyang
narinig ang mahahayap na salitang nagbubuhat sa humahabol na si Aling Marta, at ang sigaw ng
pulis at ang sumunod na tilian ng mga babae; bahagya ng umabot sa kanyang pandinig ang
malakas na busina ng ilang humahagibis na sasakyan. Sa isang sandali ay nagdilim sa kanya ang
buong paligid at sa pagmumulat na muli ng kanyang paningin, sa pagbabalik ng kanyang ulirat,
ay wala siyang nakita kundi ang madaliin ang anino ng kanyang mukhang nakatunghay sa
kanyang lupaypay at duguang katawan.
Hindi umimik si Aling Marta habang minamasdan ang bata. Maputla ang kulay ng kanyang
mukha at aywan ba niya at pati siya ay tila pinanawan ng lakas. Malamig na pawis ang gumigiit
sa kanyang noo at ang tuhod niya ay parang nangangatog. Hindi siya makapag-angat ng
paningin; sa palagay ba niya ay sa kanya nakatuon ang paningin ng lahat at siyang binuntunan
ng sisi. Bakit ba ako nanganganino sa kanila? Pinipilit niyang usalin sa sarili. Ginawa ko lamang
ang dapat gawin nino man at nalalaman ng lahat na ang nangyayaring ito’y pagbabayad lamang
ng bata sa kanyang nagawang kasalanan.
Ang pulis ay nakabalik na sa outpost at sa isang ospital na tumatawag. Ang bata ay
napagtulungan ng ilan na buhatan sa bangketa upang doon pagyamanin at ipaghintay ng
ambulansiya kung aabot pa. Ang kalahati ng kanyang katawan, ang dakong ibaba, ay
natatakpan ng diyaryo at ang gulanit niyang kasuotang ay tuluyan nang nawalat sa kanyang

25. katawan. Makailang sandali pa, pagdating ng pulis ay pamuling nagmulat ito ng paningin at ang
mga mata ay ipinako sa maputlang mukha ni Aling Marta.
“Maski kapkapan ninyo ako, e, wala kayong makukuha sa akin,” ang sabing paputol-putol na
nilalabasan ng dugo sa ilong. “Hindi ko kinuha ang inyong pitaka.”
May kung anong malamig na naramdaman si Aling Marta na gumapang sa kanyang katawan;
ang nata ay pilit na nagsasabi ng kanyang pahimakas. Ilang sandali pa ay lumungayngay ang ulo
nito at nang pulsuhan ng isang naroroon ay marahan itong napailing. Patay na, naisaloob ni
Aling Marta sa kanyang sarili.
“Patay na ang dumukot ng kuwarta ninyo,” matabang na sabi ng pulis sa kanya. Nakatayo ito sa
kanyang tabi at hawak naman ang kuwaderno at lapis. “Siguro’y matutuwa na kayo niyan.”
“Sa palagay kaya ninyo e may sasagutin ako sa nangyari?” ang tanong ni Aling Marta.
“Wala naman, sa palagay ko,” ang sagot ng pulis. “Kung me mananagot niyan ay walang iba
kundi ang pobreng tsuper. Wala rin kayong sasagutin sa pagpapalibing. Tsuper na rin ang
mananagot niyan,” may himig pangungutya ang tinig ng pulis.
“Makakaalis na po ako?” tanong ni Aling Marta.
“Maaari na,” sabi ng pulis. “Lamang ay kinakailangang iwan ninyo sa akin ang inyong pangalan
at direksyon ng inyong bahay upang kung mangangailangan ng kaunting pag-aayos ay mahingan
naming kayo ng ulat.”
Ibinigay ni Aling Marta ang tinitirhan at pagkatapos ay tuwid ang tinging lumalayo sa
karamihan. Para pa siyang nanghihina at magulong-magulo ang kanyang isip. Sali-salimuot na
alalahanin ang nagsasalimbayan sa kanyang diwa. Lumakad siya ng walang tiyak na
patutunguhan. Naalala niya ang kanyang anak na ga-graduate, ang ulam na dapat niyang iuuwi
na, at ang nananalim, nangungutyang mga mata ng kanyang asawa sa, sandaling malaman nito
ang pagkawala ng pera. Magtatanong iyon, magagalit, hanggang sa siya ay mapilitang sumagot.
Magpapalitan sila ng mahahayap na pangungusap, sisihan, tungayawan, at ang mga anak
niyang ga-graduate ay magpapalahaw ng panangis hanggang sila ay puntahan at payapain ng
mga kapitbahay.
Katakut-takot na gulo at kahihiyan, sa loob-loob ni Aling Marta, at hindi sinasadya ay muling
nadako ang pinag-uugatang diwa sa bangkay na bata na natatakpan ng diyaryo, na siyang
pinagmulan ng lahat.
Kung hindi sa Tinamaan ng lintek na iyon ay hindi ako masusuot sa suliraning ito, usal niya sa

26. sarili. Kasi imbis, walang pinag-aralan, maruming palaboy ng kapalarang umaasa sa taba ng iba.
Mabuti nga sa kanya!
Kinakailangan niyang kumilos, umisip ng paraan. Kinakailangang kahit papaano’y makapag-uwi
siya ng ulam sa pananghalian. Pagkakain ng kanyang asawa ay malamig na ang kokote nito at
saka niya sasabihin ang pagkawala ng pera. Maaaring magalit ito at ipamukha sa kanya, tulad ng
madalas na sabihin nito, na ang lahat ay dahil sa malabis niyang paghahangan na makagpadal
ng labis na salaping ipamimili, upang maka-pamburot t maipamata sa kapwa na hindi na sila
naghihirap. Ngunit ang lahat ay titiisin niya, hindi siya kikibo. Ililihim din niya ang nangyaring
sakuna sa bata; ayaw ng kanyang asawa ng iskandalo; at kung sakali’t darating ang pulis na
kukuha ng ulat ay lilihimin niya ito. At tungkol sa ulam mangungutang siya ng pera sa tindahan
ni Aling Gondang at iyon ang kanyang ipamimili – nasabi niya rito na ang nawala niyang pera ay
isang daan at sampung piso at halagang iyon ay napakalaki na upang ang lima o sampung ay
ipagkait nito sa kanya bilang panakip. Hindi iyon makapahihindi. May ngiti ng kasiyahang
naglalaro sa manipis na labi ni Aling Marta nang ipihit niya ang kanyang mga paa patungong
pamilihan.
Tanghali na nang siya ay umuwi. Sa daan pa lamang bago siya pumasok sa tarangkahan, ay
natanaw na niya nag kanyang na dalaga na nakapamintana sa kanilang barung-barong.
Nakangiti ito at siya ay minamasdan, ngunit nang malapit na siya at nakita ang dala ay
napangunot-noo, lumingon sa loob ng kabuhayan at may tinawag. Sumungaw ang payat na
mukha ng kanyang asawa.
“Saan ka kumuhang ipinamili mo niyan, Nanay?” ang sabi ng kanyang anak na ga-graduate,
“E…e,” hindi magkandatutong sagot ni Aling Marta. “Saan pa kundi sa aking pitaka.”
Nagkatinginan ang mag-ama.
“Ngunit, Marta,” ang sabi ng kanyang asawa. “Ang pitaka mo e Naiwan mo! Kaninang bago ka
umalis ay kinuha ko iyon sa bulsa ng iyong bestidong nakasabit at kumuha ako ng pambili ng
tabako, pero nakalimutan kong isauli. Saan ka ba kumuha ng ipinamili mo niyan?”
biglang-bigla, anaki’y kidlat na gumuhit sa karimlan, nagbalik sa gunita ni Aling Marta ang
larawan ng isang batang payat, duguan ang katawan at natatakpan ng diyaryo, at para niyang
narinig ang mahina at gumagaralgal na tinig nito; Maski kapkapan ninyo ako, e, wala kayong
makukuha sa ‘kin. Saglit siyang natigilan sa pagpanhik sa hagdanan; para siyang pinanganga-
pusan ng hininga at sa palagay na niya ay umiikot ang buong paligid; at bago siya tuluyang
mawalan ng ulirat ay wala siyang narinig kundi ang papanaog na yabag ng kanyang asawa’t
anak, at ang papaliit na lumalabong salitang: Bakit kaya? Bakit kaya?

27. Buod:
Mataas na ang araw nang lumabas si Aling Marta sa bakuran ng kanilang maliit na barung-
barong upang mamalengke. Nang dumating siya sa panggitnang pasilyo at umakmang
hahakbang na papasok ay siyang paglabas na humahangos ng isang batang lalaki, na sa kanilang
pagbabangga ay muntik, na niyang ikabuwal. Ang siko ng bata ay tumama sa kanyang kaliwang
dibdib.
"Ano ka ba?" bulyaw ni Aling Marta. "kaysikip na ng daraanan ay patakbo ka pa kung lumabas!"
"Pasensya na kayo, Ale," sabi ng bata. Hawak nito ang isang maliit na bangos. -tig-bebente, sa
loob-loob ni Aling Marta. Ang bata ay takot na nakatingin sa kanya. "Hindi ko ho kayo sinasadya.
Nag mamadali ho ako, e."
"PASENSYA!" sabi ni Aling Marta.
Agad siyang tumalikod at tuloy- tuloy na pumasok. . Dumating siya sa tindahan ng tuyong
paninda at bumili ng isang kartong mantika. Pagkaraan ay dumukot sa bulsa ng kanyang bestido
upang magbayad. Wala ang kanyang kalupi! Napansin ng kaharap ang kanyang anyo.
"Bakit ho?" anito.
"E. . .e, nawawala ho ang aking pitaka,"
"Ku, e magkano ho naman ang laman?"
"E, sandaan at sampung piso ho."
Mayamaya ay parang kidlat na gumuhit sa kanyang alaala ang gusgusing batang kanyang
nakabangga. Sa labas, sa harap ng palengke na kinaroroonan ng ilang tindahang maliliit.
Nakatayo ito sa harap ng isang bilao ng kangkong at sa malas niya ay tumatawad. Maliksi siyang
lumapit at binatak ang kanyang liig.
"Nakita ring kita!" ang sabi niyang humihingal. "Ikaw ang dumukot ng pitaka ko, ano? Huwag
kang magkakaila!" "Ano hong pitaka?" ang sabi, "Wala ho akong knukuha sa inyong pitaka"
May luha nang nakapamintana sa kanyang mga mata at ang uhog at laway ay sabay na
umaagos sa kanyang liig. Buhat sa likuran ng mga manonood ay lumapit ang isang pulis, na
tanod.
"Iho ano ang pangalan mo?" ang tanong niya sa bata.

28. "Andres Reyes po."
"Saan ka nakatira?" ang muling tanong ng pulis.
Sa bahay ng Tiyang Ines ko sa Blumentritt, kapatid ng nanay ko rito sa Tundo. Inuutusan lang ho
niya "kong bumili ng ulam, para mamayang tanghali." Naalala ni Aling Marta ang kanyang
dalagang magtatapos, ang kanyang asawa na kaipala ay naiinip na sa pag hihintay.
"Tinamaan ka ng lintik na bata ka!" Sabi niyang pinanginginigan ng laman. Angbisig nito ay halos
napaabot ni Aling Marta sa kanyang balikat sa likod.
"Napahiyaw ang bata sa sakit."
Halos mabali ang kanyang siko at ang nais lamang niya ay makaalpas sa matigas na bisig ni Aling
Marta. Siya ay humanap ng malulusutan at nang makakita ay walang habas na tumakbo,
patungo sa ibayo ng maluwag na daan.
Bahagya nang umabot sa kanyang pandinig ang malakas na busina ng isang humahagibis na
sasakyan. Sa isang sandali ay nagdilim sa kanya ang buong paligid. Wala siyang makita kundi ang
madidilim na anino ng mga mukang nakatunghay sa kanyang lupaypay at duguang katawan.
Hindi siya makapag- angat ng paningin. Pagdating ng pulis, ayaw pa muling nag mulat ito ng
paningin at ang mga mata ay ipinako sa maputlang muka ni Aling Marta.
"Maski kapkapan nyo ako, e wala kayong makukuha sa akin." sabing pagatul-gatol na
nilalabasan ng dugo sa ilong." Hindi ko kinuha ang iyong pitaka!"
Ilang pang sandali pa ay lumangayngay ang ulo nito at ng pulsuhan ng isang naroon ay marahan
itong napailing. "Patay na" Naisaloob ni Aling Marta sa kanyang Sarili." "Patay na ang dumukot
ng kuwarta ninyo, " Matabang na nagsabi ang pulis sa kanya.
"Makaka alis na po ako?" Tanong ni Aling Marta. "Maari na" sabi ng Pulis.
Naalala nya ang kanyang anak na ga-graduate, ang ulam na dapat na naiuwi nya sanay nai- uwi
na. Tanghali na sya ay umuwi. Sang ka kumuha ng pinamili mo nyan, Nanay?
"E. . . e," Hindi magkantuntong sagot ni Aling Marta. Nag ka tinginan ang mag-ama.
"Ngunit Marta" ang sabi ng kanyang asawa
"Ang pitaka mo, E naiwan mo" Kanina bago ka umalis ay kinuha ko iyon sa Bestido mo at

29. kumuha ako ng pambili ng Tabacco. Pero nakalimutan kong isauli. Saan ka kumuha ng ipangbili
mo nyan?"
Biglang-bigla anki'y kidlat na gumuhit sa karimlan, Nag balik sa gunita ni Aling Marta ang isang
batang payat, "Duguan ang katawan at natatakpan ng dyaryo. Umikot ang kanyang paligid. At
tuluyang nawalan ng malay."

30. Banaag at Sikat (buod ng nobela)
ni Lope K. Santos
Ang buod ng kasaysayan ng Banaag at Sikat ay lumiligid sa mga adhikain at paninindigan ng
dalawang magkaibigang sina Felipe at Delfin. Si Felipe ay anak ng isang mayamang presidente
ng isang bayan sa Silangan. Dahil sa kanyang pagkamuhi sa mga paraan ng pagpapayaman ng
kanyang ama at sa kalupitan nito sa mga maralitang kasama sa bukid at sa mga utusan sa bahay
ay tinalikdan niya ang kanilang kayamanan, pumasok na manggagawa sa isang palimbagan, at
nanligaw sa isang maralita ngunit marangal na dalaga, si Tentay. Samantala, siya’y nakatira sa
isang bahay ng amang-kumpil na si Don Ramon sa Maynila. Ang mga paraan ni Don Ramon sa
pagpapayaman, ang kanyang mababang pagtingin sa mahihirap at ang pag-api niya sa mga
pinamumunuan ay nakapagpalubha sa pagkamuhi ni Felipe sa lahat ng mayayaman at
nagpapatibay sa kanyang pagiging anarkista.
Pinangarap niya ang araw na mawawala ang mga hari, punumbayan at alagad ng batas, ang
lahat ng tao’y magkakapantay-pantay at magtatamasa ng lubos na kalayuan at patas na
ginhawa sa buhay.
Nang pilitin ng ama na umuwi sa kanilang bayan, siya’y sumunod. Subalit itinuro niya sa mga
kasama sa bukid at sa mga katulong sa bahay ang kanilang karapatan. Sa galit ng ama, siya’y
pinalayas at itinakwil bilang anak. Nagbalik siya sa dating pinapasukan sa Maynila at hinikayat si
Tentay na pumisan sa kanya kahit di kasal, sapagkat tutol siya sa mga seremonyas at lubos na
naniniwala sa malayang pag-ibig.
Si Delfin ay hindi anarkista kundi sosyalista. Hindi niya hinangad na mawala ang pamahalaan
ngunit katulad ni Felipe ay tutol siya sa pagkakaipon ng kayamanan sa ilang taong nagpapasasa
sa ginhawa samantalang libu-libo ang nagugutom, nagtitiis at namamatay sa karalitaan. Tutol
din siya sa pagmamana ng mga anak sa kayamanan ng mga magulang. Siya’y isang mahirap na
ulilang pinalaki sa isang ale (tiya). Habang nag-aaral ng abogasya ay naglilingkod siya bilang
manunulat sa isang pahayagan. Kaibigan siya at kapanalig ni Felipe, bagamat hindi kasing
radikal nito.
Nais ni Felipe ang maagang pagtatamo ng kanilang layunin, sukdang ito’y daanin sa marahas na
paraan, samantalang ang hangad ni Delfin ay dahan-dahang pag-akay sa mga tao upang mapawi
ang kamangmangan ng masa at kasakiman ng iilang mayayaman, sa pamamagitan ng gradwal
na pagpapasok sa Pilipinas ng mga simulain ng sosyalismo.
Si Don Ramon ay may dalawang anak na dalaga at isang anak na lalaking may asawa na. Ang
mga dalaga’y sina Talia at Meni. Si Talia ay naibigan ng isang abogado, si Madlanglayon. Ang
kasal nila’y napakarangal at napakagastos, isang bagay na para kina Felipe at Delfin ay

31. halimbawa ng kabukulan ng sistema ng lipunan na pinangyayarihan ng mayayamang walang
kapararakan kung lumustay ng salapi samantalang libu-libong mamamayan ang salat na salat sa
pagkain at sa iba pang pangunahing pangangailangan sa buhay.
Sa tulong ni Felipe noong ito’y nakatira sa bahay ni Don Ramon, nakilala at naibigan ni Delfin si
Meni. Si Don Ramon ay tutol sa pangingibig ni Delfin sa kanyang anak; dahil ito’y maralita, at
ikalawa, dahil tahasang ipinahayag nito ang kanyang pagkasosyalista sa isang pag-uusap nilang
dalawa sa isang paliguan sa Antipolo. Ang pagtutol na ito ay walang nagawa. Nakapangyari ang
pag-ibig hanggang sa magbinhi ang kanilang pagmamahalan.
Nang mahalata na ni Talia at ni Madlanglayon ang kalagayan ni Meni, hindi nila ito naipaglihim
kay Don Ramon. Nagalit si Don Ramon; sinaktan nito si Meni at halos patayin. Sa amuki ni
Madlanglayon, pumayag si Don Ramon na ipakasal si Meni kay Delfin, Subalit nagpagawa ng
isang testamento na nag-iiwan ng lahat ng kayamanan sa dalawa niyang anak; si Meni ay hindi
pinagmanahan.
Si Meni ay nagtiis sa buhay-maralita sa bahay na pawid na tahanan ni Delfin. Paminsan-minsan,
kung mahigpit ang pangangailangan, nagbibili siya ng mga damit o nagsasangla ng kanyang mga
alahas noong dalaga pa. Ito’y labis na dinaramdam at ikinahiya ni Delfin at ng kanyang ate,
subalit wala naman silang maitakip sa pangangailangan.
Sa simula, si Meni ay dinadalaw ng dalawang kapatid, lalo na si Talia, at pinadadalhan ng pera at
damit. Subalit ang pagdalaw ay dumalang nang dumalang hanggang tuluyang mahinto, ay
gayon din ang ipinadadalang tulong. Samantala, si Don Ramon, sa laki ng kanyang kahihiyan sa
lipunan dahil sa kalapastangang ginawa ni Meni at ni Delfin, ay tumulak patungong Hapon,
Estados Unidos at Europa, kasama ang isang paboritong utusan. Wala na siyang balak bumalik
sa Pilipinas. Nakalimutan niya ang pagwasak na nagawa niya sa karangalan ng maraming babae
na kanyang kinasama; ang tanging nagtanim sa kanyang isip ay ang pagkalugso ng sariling
karangalan sa mata ng lipunan dahil sa kagagawan ni Meni.
Samantala, nagluwal ng isang sanggol na lalaki si Meni. Sa pagnanais na makapaghanda ng isang
salu-salo sa binyag ng kanyang anak, susog sa mga kaugalian, si Meni ay nagsangla ng kanyang
hikaw, sa kabila ng pagtutol ni Delfin na tutol sa lahat ng karangyaan. Ang ninong sa binyag ay si
Felipe na hindi lamang makatanggi sa kaibigan, subalit kontra rin sa seremonyas ng
pagbibinyag. Bilang anarkista ay laban siya sa lahat ng pormalismo ng lipunan. Sa karamihan ng
mga pangunahing dumalo, kumbidado’t hindi, ay kamuntik nang kulangin ang handa nila Delfin,
salamat na lamang at ang kusinero ay marunong ng mga taktikang nakasasagip sa gayong
pangyayari.
Ang kasiyahan ng binyagan ay biglang naputol sa pagdating ng isang kablegrama na
nagbabalitang si Don Ramon ay napatay ng kanyang kasamang utusan sa isang hotel sa New

32. York. Nang idating sa daungan ang bangkay, sumalubong ang lahat ng manggagawa sa
pagawaan ng tabako sa atas ni Don Felimon, kasosyo ni Don Ramon, na nagbabalang hindi
pasasahurin sa susunod na Sabado ang lahat ng hindi sasalubong.
Kasama sa naghatid ng bangkay sa Pilipinas si Ruperto, ang kapatid ni Tentay na malaon nang
nawawala. Pagkatapos makapaglibot sa Pilipinas, kasama ng isang Kastilang kinansalaan niya sa
maliit na halaga, siya’y ipinagbili o ipinahingi sa isang kaibigang naglilingkod sa isang tripulante.
Dahil dito, nakapagpalibot siya sa iba’t ibang bansa sa Aprika at Europa, at pagkatapos ay
nanirahan sa Cuba at California, at sa wakas ay namalagi sa New York. Doon siya nakilala at
naging kaibigan ng utusang kasama ni Don Ramon na naninirahan sa isang hotel na malapit sa
bar na kanyang pinaglilingkuran. Si Ruperto ang nagsabi kay Felipe na kaya pinatay si Don
Ramon ay dahil sa kalupitan nito sa kanyang kasamang utusan.
Ang libing ni Don Ramon ay naging marangya, kagaya ng kasal ni Talia. Hanggang sa libingan ay
dala-dala pa ng mayamang pamilya ni Don Ramon ang ugali ng karangyaan ng pananalat at
paghihirap ng maraming mamamayan. Sa libingan ay Naiwan sina Delfin at Felipe na inabot ng
talipsilim sa pagpapalitan ng kuro-kuro at paniniwala.
Naalaala ni Felipe ang kaawa-awang kalagayan ng mga kasama’t utusan ng kanyang ama.
Nasambit ni Delfin ang kawalang pag-asa para sa maralitang mga mamamayan habang
namamalagi sa batas ang karapatan ng mga magulang na magpamana ng yaman at
kapangyarihan sa mga anak. Nagunita nila ang laganap na kamangmangan at mga pamahiin,
ang bulag na pananampalataya. Kakailanganin ang mahaba at walang hanggang paghihimagsik
laban sa mga kasamang umiiral. Marami pang bayani ang hinihingi ang panahon. Kailangang
lumaganap ang mga kaisipang sosyalista, hindi lamang sa iisang bansa kundi sa buong daigdig
bago matamo ang tunay at lubos na tagumpay. Napag-usapan nina Felipe at Delfin ang
kasaysayan ng anarkismo at sosyalismo – ang paglaganap nito sa Europa, sa Aprika, at sa
Estados Unidos. Sinabi ni Felipe na ang ilang buhay na napuputi sa pagpapalago ng mga ideyang
makamaralita ay kakaunti kung ipaparis sa napakamaraming tao na araw araw ay
pinahihirapan. Subalit matigas ang paninindigan ni Delfin laban sa ano mang paraang magiging
daan ng pagdanak ng dugo.
Sa kabila ng pagkakaibang ito ng kanilang paninindigan ay nagkaisa sila sa pagsasabi, sa kanilang
pag-alis sa libingan, noong gumagabi na, “Tayo na: iwan nati’t palipasin ang diin ng gabi."

33. Mabangis na Lungsod
Ni Efren R. Abueg
Sadyang may mga taong malupit at mapang-api. Kung sino pa ang mahina at aba, siya pang
kinakaya-kaya.
Ang gabi ay mabilis na lumatag sa mga gusali, lumagom sa malalaki't maliliit na lansangan,
dumantay sa mukha ng mga taong pagal, sa mga taong araw-araw ay may bagong lunas na
walang bias. Ngunit ang gabi ay waring manipis na sutla lamang ng dilim na walang lawak mula
sa lupa hanggang sa mga unang palapag ng mga gusali. Ang gabi sa kalupaan ay ukol lamang sa
dilim sa kalangitan sapagkat ang gabi sa kalupaan ay hinahamig lamang ng mabangis na liwanag
ng mga ilaw-dagitab.
Ang gabi ay hindi napapansin ng lalabindalawahing taong gulang na si Adong. Ang gabi ay
tulad lamang ng pagiging Quiapo ng pook na iyon. Kay Adong, ang gabi'y naroroon, hindi dahil
sa may layunin sa pagiging naroroon, kundi dahil sa naroroon katulad ng Quiapo. Sa walang
muwang na isipan ni Adong, walang kabuluhan sa kanya kung naroon man o wala ang gabi- at
ang Quiapo.
Ngunit isang bagay ang may kabuluhan kay Adong sa Quiapo. Alisin na ang nagtatayugang
gusali roon, alisin na ang bagong lagusan sa ilalim ng lupa, alisin na ang mga tindahang
hanggang sa mga huling oras ng gabi'y mailaw at mabawasan ang mga taong pumapasok at
lumalabas doon, dahil sa isang bagay na hinahanap sa isang marikit na altar. Sapagkat ang
simbahan ay buhay ni Adong.
Kung ilang hanay ang mga pulubing naroroon at mga nagtitinda ng tiket ng suwipistek, ng
kandila, ng kung anu-anong ugat ng punongkahoy at halaman. As sa mga hanay na iyon ay
nakatunghay ang simbahan, naawa, nahahabag. At nakatingala naman ang mga hanay na iyon,
kabilang si Adong. Hindi sa simbahan kundi sa mga taong may puso pa upang dumukot sa bulsa
at maglapag ng konting barya sa maruruming palad.
Mapapaiyak na si Adong. Ang tingin niya tuloy sa mga ilaw-dagitab ay parang mga piraso ng
apoy na ikinakalat sa kalawakan.Kangina pa siyang tanghali sa loob ng marusing na bakuran ng
simbahan, nagsawa na ang kanyang mga bisig sa wala pang tunog ng katuwaan. Bagkus ang
naroon ay bahaw na tunog ng babala. Babalang ipinararamdam ng pangangalam ng kanyang
sikmura at sinasapian pa ng takot na waring higad na gumagapang sa kanyang katawan.
"Mama... Ale, palimos na po."
Ang maraming mukhang nagdaraan ay malalamig na parang bato, ang imbay ng mga kamay
at hiwatig ng pagwawalang-bahala, ang hakbang ay napapahalaga ng pagmamadali ng pag-iwas.

34. "Palimos na po, ale... hindi pa po ako nanananghali!"
Kung may pumapansin man sa panawagan ni Adong, ang nakikita niya ay irap, pandidiri,
pagkasuklam. "Pinaghahanapbuhay 'yan ng mga magulang para maisugal." madalas naririnig ni
Adong. Nasasaktan siya, sapagkat ang bahagi ng pangungusap na iyon ay untag sa kanya ni
Aling Ebeng, ang matandang pilay na kanyang katabi sa dakong liwasan ng simbahan.
At halos araw-araw, lagi siyang napapaiyak, hindi lamang niya ipinahahalata kay Aling Ebeng,
ni kanino man sa naroroong nagpapalimos. Alam niyang hindi maiiwasan ang paghindi sa kanya
ng limang piso, sa lahat. Walang bawas.
"May reklamo?" ang nakasisindak na tinig ni Bruno. Ang mga mata nito'y nanlilisik kapag
nagpatumpik-tumpik siya sa pagbibigay.
At ang mga kamayy ni Adong ay manginginig pa habang inilaladay niya sa masakim na palad
ni Bruno ang salapi, mga baryang matagal ding kumalansing sa kanyang bulsa, ngunit kailan
man ay hidni nakarating sa kanyang bituka.
"Maawa na po kayo, Mama.. Ale.. gutom na gutom na ako!"
Ang mga daing ay walang halaga, waring mga patak ng ulan sa malalaking bitak ng lupa. Ang
mga tao'y naghihikahos na rin. Ang panahon ay patuloy na ibinuburol ng karukhaan.
Ang kampana ay tumutugtog at sa loob ng simbahan, pagkaraan ng maikling sandali, narinig
ni Adong ang pagkilos ng mga taong papalabas, waring nagmamadali na tila ba sa wala pang
isang oras na pagkakatigil sa simbahan ay napapaso, nakararamdam ng hapdi, hindi sa katawan,
kundi sa kaluluwa. Natuwa si Adong. Pinagbuti niya ang paglalahad ng kanyang palad at
pagtawag sa mga taong papalapit sa mga taong sa kanyang kinaroroonan.
"Malapit nang dumating si Bruno..." ani Aling Ebeng na walang sino mang pinatutungkulan.
Manapa'y para sa lahat na maaring makarinig.
Biglang-bigla, napawi ang katuwaan ni Adong. Nilagom ng kanyang bituka ang
nararamdamang gutom. Ang pangambang sumisigid na kilabot sa kanyang mga laman at
nagpapantindig sa kanyang mga balahibo ay waring dinaklot at itinapon sa malayo ng isang
mahiwagang kamay. Habang nagdaraan sa kanyang harap ang mga taon malamig, walang awa,
walang pakiramdam-nakadarama siya ng kung anong bagay na apoy sa kanyang kalooban.
Aywan niya kung bakit gayon ang nararamdaman niya matapos mapawi ang kanyang gutom at
pangamba. Kungng ilang araw na niyang nadara iyon, at hanggang sa ngayon ay naroroon pa't
waring umuuntag sa kanya na gumawa ng isang marahas na bagay.

35. Ilang barya ang nalaglag sa kanyang palad, hindi inilagay kung inilaglag, sapagkat ang mga
palad na nagbibigay ay nandidiring mapadikit sa marurusing na palad na wari bang mga kamay
lamang na maninipis ang malinis, dali-daling inilagay ni Adong ang mga barya sa kanyang
lukbutan. Ilan pang barya ang nalaglag sa kanyang palad. At sa kaabalahan niya'y hindi na
napansing kakaunti na ang mga taong lumalabas mula sa simbahan, makita na naman ni Adong
ang mga mukhang malamig, ang imbay ng mga kamay na nagpapahiwatig ng pagwawalang
bahala, ang mga hakbang ng nagmamadaling pag-iwas.
"Adong... ayun na si Bruno" narinig niyang wika ni Aling Ebeng.
Tinanaw ni Adong ang iniguso sa kanya ni Aling Ebeng. Si Bruno nga. Ang malapad na katawan,
ang namumutok na mga bisig. Ang maliit na ulong pinapangit ng suot na gora. Napadukot si
Adong sa kanyang bulsa. Dinama niya ang mga barya roon. Malamig. At ang lamig na iyon ay
waring dugong biglang umagos sa kanyang mga ugat. Ngunit ang lamig na iyon ay hindi
nakasapat upang ang apoy na nararamdaman niya sa kangina pa ay mamamatay. Mahigpig
niyang kinulong sa kanyang palad ang mga baryang napagpalimusan.
"Diyan na kayo, Aling Ebeng... sabihin ninyo kay Bruno na wala ako!" mabilis niyang sinabi sa
matanda.
"Ano? naloloko ka na ba. Adong? Sasaktan ka ni Bruno. Nakita ka ni Bruno!"
Narinig man ni Adong ang sinabi ng matanda, nagpatulog pa rin sa paglalakad, sa simula'y
marahan, ngunit nang makubli siya sa kabila ng bakod ng simbahad ay pumulas siya ng takbo.
Lumusot siya sa pagitan ng mga dyipni na mabagal sa pagtakbo. Sumiksik siya sa kakapalan ng
mga taong salu-salubong sa paglalakad. At akala niya'y nawala na siya sa loob ng sinuot niyang
mumunting iskinita.
Sumandal siya sa poste ng ilaw-dagitab. Dinama niya ang tigas niyon sa pamamagitan ng
kanyang likod. At sa murang isipang iyon ni Adong ay tumindig ang tagumpay ng isang musmos
na paghihimagsik ng paglayo kay Bruno, ng paglayo sa Quiapo, ng paglayo sa gutom, sa
malalamig na mukha, sa makatunghay na simbahan, sa kabangisang sa mula't pa'y nakilala niya
at kinasusuklaman. Muling dinama niya ang mga barya sa kanyang bulsa. At iyon ay matagal din
niyang ipinakalansing.
"Adong!" Sinunsan iyon ng papalapit na mga yabag.
Napahindik si Adong. Ang basag na tinig ay naghatid sa kanya ng lagim. Ibig niyang tumakbo.
Ibig niyang ipagpatuloy ang kanyang paglayo. Ngunit ang mga kamay ni Bruno ay parang bakal
na nakahawak na sa kanyang bisig, niluluray ang munting lakas na nagkakaroon ng
kapangyarihang maghimadsik laban sa gutom, sa pangamba at kabangisan.

36. "Bitiwan mo ako! Bitiwan mo ako!" Naisigaw na lamang ni Adong.
Ngunit hindi na niya muling narinig ang basag na tinig. Naramdaman na lamang niya ang
malupit na palad ni Bruno. Natulig siya. Nahilo. At pagkaraan ng ilang sandali, hindi na niya
naramdaman ang kabangisan sa kapayapaang biglang kumandong sa kanya.
Tauhan:
 Adong - isang batang pulubi
 Bruno- kumukuha sa pera na naipon ni Adong
 Aling bebeng- matandang pilay na kasamani Adong na mamalimos
Buod:
 Gabi na at hindi ito napapansin ni Adong
 Para kay Adong, walang kabuluhan ang gabi at ang Quiapo
 Isang bagay lamang ay may kabuluhankay Adong- Ang simbahan at ang mga tao na
pumupunta doon sapagkat ang simbahan ay buhay niya.
 Nakatunghay ang simbahan sa mga pulubi at mga nagtitinda at ito ay nahahabag at
naaawa.
 Si Adong at angiba ay nakatingala naman, hindi sa simbahan kundi sa mga taong may
pusong magbigay ng lubos.
 Mapapaiyak na si Adong. Ang mga sentimong kumakalansing sa kanayang bulsa ay wala
pang tunog at katuwaan. Ito ay tunog ng babala. Babala ng ipinaparamdam ng kanyang
sikmura at takot.
 Ang mga tao ay malalamig na parang mga bato, walang bahala at nagmamadaling
umiwas at ang tanging nakita niya ay mga irap.
 “Pinaghahanapbuhay yan ng mga magulang para may maisugal” madalas na naririnig ni
Adong at nasasaktan siya nito dahil sinasabi rin ito sa kanya ni Aling Ebeng.
 Narinig ito ni Adong ay siya’y nagpatuloysa kakalakad at maya maya’y tumakbo na.
Nakaramdam siya ng tagumpay sapaglayo kay Bruno, sa gutom, sa quiapo. Ngunit nahuli
siya ni Bruno.
 Naramdaman niya ang paghahagupit ni Bruno. Natulig siya. Nahilo. Hindi na niya
naramdaman ang kabangisan sakapayapa ang biglang kumandong sakanya.
Aral:
 Ang pagmamahal sa kapwa ayginagantimpalaan ng Diyos
 Pantay-pantay dapat ang pagtrato natin sa isa’t isa mahirap man o hindi dapat tayong
magtulungan para sa ikabubuti ng lahat

37. TATA SELO
ni Rogelio R. Sikat
Maliit lamang sa simula ang kulumpon ng taong nasa bakuran ng munisipyo, ngunit nang
tumaas ang araw, at kumalat na ang balitang tinaga at napatay si Kabesang Tano, ay napuno na
ang bakuran ng bahay-pamahalaan.
Naggitgitan ang mga tao, nagsiksikan, nagtutulakan, bawat isa’y naghahangad makalapit
sa istaked.
“Totoo ba, Tata Selo?”
“Binabawi niya ang aking saka kaya tinaga ko siya.”
Nasa loob ng istaked si Tata Selo. Mahigpit na nakahawak sa rehas. May nakaalsang putok
sa noo. Nakasungaw ang luha sa malabo at tila lagi nang may inaaninaw na mata. Kupas ang gris
niyang suot, may mga tagpi na ang siko at paypay. Ang kutod niyang yari sa matibay na supot ng

38. asin ay may bahid ng natuyong putik. Nasa harap niya at kausap ang isang magbubukid, ang
kanyang kahangga, na isa sa nakalusot sa mga pulis na sumasawata sa nagkakaguluhang tao.
“Hindi ko ho mapaniwalaan, Tata Selo,” umiling na wika ng kanyang kahangga, “talagang
hindi ko mapaniwalaan.”
Hinaplus-haplos ni Tata Selo ang ga-dali at natuyuan na ng dugong putok sa noo. Sa
kanyang harapan, di-kalayuan sa istaked, ipinagtutulakan ng mga pulis ang mga taong ibig
makakita sa kanya. Mainit ang sikat ng araw na tumatama sa mga ito, walang humihihip na
hangin at sa kanilang ulunan ay nakalutang ang nasasalisod na alikabok.
“Bakit niya babawiin ang aking saka?” tanong ni Tata Selo. “Dinaya ko na ba siya sa
partihan? Tinuso ko na ba siya? Siya ang may-ari ng lupa at kasama lang niya ako. Hindi ba’t
kaya maraming nagagalit sa akin ay dahil sa ayaw kong magpamigay ng kahit isang pinangko
kung anihan?”
Hindi pa rin umaalis sa harap ng istaked si Tata Selo. Nakahawak pa rin siya sa rehas.
Nakatingin siya sa labas ngunit wala siyang sino mang tinitingnan.
“Hindi mo na sana tinaga si kabesa,” anang binatang anak ng pinakamayamang
propitaryo sa San Roque, na tila isang magilas na pinunong-bayang malayang nakalalakad sa
pagitan ng maraming tao at ng istaked. Mataas ito, maputi, nakasalaming may kulay at
nakapamaywang habang naninigarilyo.
“Binabawi po niya ang aking saka,” sumbong ni Tata Selo. “Saan pa po ako pupunta kung
wala na akong saka?”
Kumumpas ang binatang mayaman. “Hindi katwiran iyan para tagain mo ang kabesa. Ari
niya ang lupang sinasaka mo. Kung gusto ka niyang paalisin, mapaaalis ka niya anumang oras.”
Halos lumabas ang mukha ni Tata Selo sa rehas.
“Ako po’y hindi ninyo nauunawaan,” nakatingala at nagpipilit ngumiting wika niya sa
binatang nagtapon ng sigarilyo at mariing tinakpan pagkatapos. “Alam po ba ninyong dating
amin ang lupang iyon? Naisangla lamang po nang magkasakit ang aking asawa, naembargo
lamang po ng kabesa. Pangarap ko pong bawiin ang lupang iyon, kaya nga po hindi nagbibigay
ng kahit isang pinangko kung anihan. Kung hindi ko na naman po mababawi, masaka ko man
lamang po. Nakikiusap po ako sa kabesa kangina, “Kung maari akong paalisin. Kaya ko pa pong
magsaka, ‘Besa. Totoo pong ako’y matanda na, ngunit ako po nama’y malakas pa.’ Ngunit... Ay!
tinungkod po niya ako nang tinungkod, tingnan po n’yong putok sa aking noo, tingnan po n’yo.”

39. Dumukot ng sigarilyo ang binata. Nagsindi ito at pagkaraa’y tinalikuran si Tata Selo at
lumapit sa isang pulis.
“Pa’no po ba’ng nangyari, Tata Selo?”
Sa pagkakahawak sa rehas, napabaling si Tata Selo. Nakita niya ang isang batang
magbubukid na na nakalapit sa istaked. Nangiti si Tata Selo. Narito ang isang magbubukid, o
anak-magbubukid, na maniniwala sa kanya. Nakataas ang malapad na sumbrerong balanggot ng
bata. Nangungulintab ito, ang mga bisig at binti ay may halas. May sukbit itong lilik.
“Pinutahan niya ako sa aking saka, amang,” paliwanag ni Tata Selo. “Doon ba sa may
sangka. Pinaalis sa aking saka, ang wika’y tinungkod ako, amang. Nakikiusap ako, sapagkat kung
mawawalan ako ng saka ay saan pa ako pupunta?”
“Wala na nga kayong mapupuntahan, Tata Selo.”
Gumapang ang luha sa pisngi ni Tata Selo. Tahimik na nakatingin sa kanya ang bata.
“Patay po ba?”
Namuti ang mga kamao ni Tata Selo sa pagkakahawak sa rehas. Napadukmo siya sa
balikat.
“Pa’no pa niyan si Saling?” muling tanong ng bata. Tinutukoy nito ang maglalabimpitong
taong anak ni Tata Selo na ulila na sa ina. Katulong ito kina Kabesang Tano at kamakalawa
lamang umuwi kay Tata Selo. Ginagawang reyna sa pista ng mga magbubukid si Saling nang
nakaraang taon, hindi lamang pumayag si Tata Selo. “Pa’no po niyan si Saling?”
Lalong humigpit ang pagkakahawak ni Tata Selo sa rehas.
Hindi pa nakakausap ng alkalde si Tata Selo. Mag-aalas-onse na nang dumating ito,
kasama ang hepe ng mga pulis. Galing sila sa bahay ng kabesa. Abut-abot ang busina ng diyip na
kinasasakyan ng dalawa upang mahawi ang hanggang noo’y di pa nag-aalisang tao.
Tumigil ang diyip sa di-kalayaun sa istaked.
“Patay po ba? Saan po ang taga?”
Naggitgitan at nagsiksikan ang mga pinagpapawisang tao. Itinaas ng may-katabang alkalde
ang dalawang kamay upang payapain ang pagkakaingay. Nanulak ang malaking hepe.
“Saan po tinamaan?”

40. “Sa bibig.” Ipinasok ng alkalde ang kanang palad sa bibig, hinugot iyon at mariing inihagod
hanggang sa kanang punong tainga. “Lagas ang ngipin.”
“Lintik na matanda!”
Nagkagulo ang mga tao. Nagsigawan, nagsiksikan, naggitgitan, nagtulakan. Nanghataw na
ng batuta ang mga pulis. Ipinasiya ng alkalde na ipalabas ng istaked si Tata Selo at dalhin sa
kanyang tanggapan. Dalawang pulis ang kumuha kay Tata Selo sa istaked.
“Mabibilanggo ka niyan,” anang alkalde pagpasok ni Tata Selo sa kanyang tanggapan.
Pinaupo ng alkalde ang namumutlang si Tata Selo. Umupo si Tata Selo sa silyang nasa
harap ng mesa. Nanginginig ang kamay ni Tata Selo nang ipatong niya iyon sa nasasalaminang
mesa.
“Pa’no nga ba’ng nangyari?” kunot-noo at galit na tanong ng alkalde.
Matagal bago nakasagot si Tata Selo.
“Binabawi po niya ang aking saka, Presidente,” wika ni Tata Selo. “Ayaw ko pong umalis
doon. Dati pong amin ang lupang iyon, amin po, naisangla lamang po at naembargo.”
“Alam ko na iyan,” kumukumpas at umiiling na putol ng nagbubugnot na alkalde.
Lumunok si Tata Selo. Nang muli siyang tumingin sa presidente, may nakasungaw na luha
sa kanyang malalabo at tila lagi nang may inaaninaw na mata.
“Ako po naman, Presidente, ay malakas pa,” wika ni Tata Selo. “Kaya ko pa pong magsaka.
Makatwiran po bang paalisin ako? Malakas pa po naman ako, Presidente, malakas pa po.”
“Saan mo tinaga ang kabesa?”
Matagal bago nakasagot si Tata Selo.
“Nasa may sangka po ako nang dumating ang kabesa. Nagtatapal po ako ng pitas sa
pilapil. Alam ko pong pinanood ako ng kabesa, kung kaya po naman pinagbuti ko ang paggawa,
para malaman niyang ako po’y talagang malakas pa, na kaya ko pa pong magsaka. Walang anu-
ano po, tinawag niya ako at ako po’y lumapit, sinabi niyang makaalis na ako sa aking saka
sapagkat iba na ang magsasaka.”
“Bakit po naman, “Besa?” tanong ko po. Ang wika’y umalis na lang daw po ako. ‘Bakit po
naman, ‘Besa?’ tanong ko po uli, ‘malakas pa po naman ako, a.’ Nilapitan po niya ako nang
tinungkod.”

41. “Tinaga mo na n’on,” anang nakamatyag na hepe.
Tahimik sa tanggapan ng alkalde. Lahat ng tingin – may mga eskribiyente pang nakapasok
doon – ay nakatuon kay Tata Selo. Nakauyko si Tata Selo at gagalaw-galaw ang tila mamad na
daliri sa ibabaw ng maruming kutod. Sa pagkakatapak sa makintab na sahig, hindi mapalagay
ang kanyang may putik, maalikabok at luyang paa.
“Ang inyong anak, na kina Kasesa raw?” usisa ng alkalde.
Hindi sumagot si Tata Selo.
“Tinatanong ka,” anang hepe.
Lumunok si Tata Selo.
“Umuwi na po si Saling, Presidente.”
“Kailan?”
“Kamakalawa po ng umaga.”
“Di ba’t kinatatulong siya ro’n?”
“Tatlong buwan na po.”
“Bakit siya umuwi?”
Dahan-dahang umangat ang mukha ni Tata Selo. Naiyak na napayuko siya.
“May sakit po siya?”
Nang sumapit ang alas-dose – inihudyat iyon ng sunud-sunod na pagtugtog ng kampana
sa simbahan na katapat lamang ng munisipyo – ay umalis ang alkalde upang manghalian.
Naiwan si Tata Selo, kasama ang hepe at dalawang pulis.
“Napatay mo pala ang kabesa,” anang malaking lalaking hepe. Lumapit ito kay Tata Selo
na nakayuko at din pa tumitinag sa upuan.
“Binabawi po niya ang aking saka,” katwiran ni Tata Selo.
Sinapok ng hepe si Tata Selo. Sa lapag, halos mangudngod si Tata Selo.
“Tinungkod po niya ako nang tinungkod,” nakatingala, umiiyak at kumikinig ang labing
katwiran ni Tata Selo.

42. Itinayo ng hepe si Tata Selo. Kinadyot ng hepe si Tata Selo sa sikmura. Sa sahig, napaluhod
si Tata Selo, nakakapit sa umipormeng kaki ng hepe.
“Tinungkod po niya ako nang tinungkod...Ay! tinungkod po niya ako nang tinungkod...”
Sa may pinto ng tanggapan, naaawang nakatingin ang dalawang pulis.
“Si Kabesa kasi ang nagrekomenda kat Tsip, e,” sinasabi ng isa nang si Tata Selo ay tila
damit na nalaglag sa pagkakasabit nang muling pagmalupitan ng hepe.
Mapula ang sumikat na araw kinabukasan. Sa bakuran ng munisipyo, nagkalat ang papel
na naiwan nang nagdaang araw. Hindi pa namamatay ang alikabok, gayong sa pagdating ng
uwang iyo’y dapat nang nag-uulan. Kung may humihihip na hangin, may mumunting ipu-ipong
nagkakalat ng mga papel sa itaas.
“Dadalhin ka siguro sa kabesera,” anang bagong paligo at bagong bihis na alkalde sa
matandang nasa loob ng istaked. “Doon ka siguro ikukulong.”
Wala ni papag sa loob ng istaked at sa maruing sementadong lapag nakasalampak si Tata
Selo. Sa paligid niya’y may natutuyong tamak-tamak na tubig. Nakaunat ang kanyang maiitim at
hinahalas na paa at nakatukod ang kanyang tila walang butong mga kamay. Nakakiling,
nakasandal siya sa steel matting na siyang panlikurang dingding ng istaked. Sa malapit sa
kanyang kamay, hindi nagagalaw ang sartin ng maiitim na kape at isang losang kanin.
Nilalangaw iyon.
“Habang-buhay siguro ang ibibigay sa iyo,” patuloy ng alkalde. Nagsindi ng tabako at
lumapit sa istaked. Makintab ang sapatos ng alkalde.
“Patayon na rin ninyo ako, Presidente.” Paos at bahagya nang marinig ang rehas nguni’t
pinagkiskis niya ang mga palad at tiningnan kung may alikabok iyon. Nang tingnan niya si Tata
Selo, nakita niyang lalo nang nakiling ito.
May mga tao na namang dumarating sa munisipyo. Kakaunti iyon kaysa kahapon.
Nakapasok ang mga iyon sa bakuran ng munisipyo, ngunit may kasunod na pulis. Kakaunti ang
magbubukid sabagong langkay na dumating at titingin kay Tata Selo. Karamihan ay mga taga-
poblacion. Hanggang noon, bawat isa’y nagtataka, hindi makapaniwala, gayong kalat na ang
balitang ililibing kinahapunan ang kabesa. Nagtataka at hindi nakapaniwalang nakatingin sila
kay Tata Selo na tila isang di pangkaraniwang hayop na itinatanghal.
Ang araw, katulad kahapon, ay mainit na naman. Nang magdakong alas-dos, dumating ang
anak ni Tata Selo. Pagkakita sa lugmok na ama, mahigpit itong napahawak sa rehas at malakas
na humagulgol.

43. Nalaman ng alkalde na dumating si Saling at ito’y ipinatawag sa kanyang tanggapan. Di
nagtagal at si Tata Selo naman ang ipinakaon. Dalawang pulis ang umaalalay kay Tata Selo.
Nabubuwal sa paglakad si Tata Selo. Nakita niya ang babaing nakaupo sa harap ng mesa ng
presidente.
Nagyakap ang mag-ama pagkakita.
“Hindi ka na sana naparito, Saling” wika ni Tata Selo na napaluhod. “May sakit ka Saling,
may sakit ka!?
Tila tulala ang anak ni Tata Selo habang kalong ang ama. Nakalugay ang walang kintab
niyang buhok, ang damit na suot ay tila yaong suot pa nang nagdaang dalawang araw. Matigas
ang kanyang namumutlang mukha. Pinaglilipat-lipat niya ang tingin mula sa nakaupong alkalde
hanggang sa mga nakatinging pulis.
“Umuwi ka na, Saling,” hiling ni Tata Selo. “Bayaan mo na...bayaan mo na. Umuwi ka na,
anak. Huwag ka nang magsasabi...”
“Kinabog kagabi,” wika ng isang magbubukid. “Binalutan ng basang sako, hindi nga
halata.”
“Ang anak, dumating daw?”
“Naki-mayor.”
Sa isang sulok ng istaked iniupo ng dalawang pulis si Tata Selo. Napasubsob si Tata Selo
pagakaraang siya’y maiupo. Ngunit nang marinig niyang muling ipinapakaw ang pintong bakal
ng istaked, humihilahod na ginapang niya ang rehas, mahigpit na humawak doon at habang
nakadapa’y ilang sandali ring iyo’y tila huhutukin. Tinawag niya ang mga pulis ngunit paos siya
at malayo na ang mga pulis. Nakalabas ang kanang kamay sa rehas, bumagsak ang kanyang
mukha sa sementadong lapah. Matagal siyang nakadapa bago niya narinig na may tila
gumigisang sa kanya.
“Tata Selo...Tata Selo...”
Umangat ang mukha ni Tata Selo. Inaninaw ng may luha niyang mata ang tumatawag sa
kanya.
Iyon ang batang dumalaw sa kanya kahapon.
Hinawakan ng bata ang kamay ni Tata Selo na umaabot sa kanya.

44. “Nando’n, amang, si Saling sa Presidente,” wika ni Tata Selo. “Yayain mo nang umuwi,
umuwi na kayo. Puntahan mo siya, amang. Umuwi na kayo.” Muling bumagsak ang kanyang
mukha sa lapag. Ang bata’y saglit na nagpaulik-ulik, pagkaraa’y takot na bantulot na sumunod...
Mag-iikapat na ng hapon. Padahilig na ang sikat ng araw, ngunit mainit pa rin iyon. May
kapiraso nang lilim sa istaked, sa may dingding sa steel matting, ngunit si Tata Selo’y wala roon.
Nasa init siya, nakakapit sa rehas sa dakong harapan ng istaked. Nakatingin sitya sa labas, sa
kanyang malalabo at tila lagi nang nag-aaninaw na mata’y tumatama ang mapulang sikat ng
araw. Sa labas ng istaked, nakasandig sa rehas ang batang inutusan niya kangina. Sinasabi ng
bata na ayaw siyang papasukin sa tanggapan ng alkalde ngunit hindi siya pinakikinggan ni Tata
Selo, na ngayo’y hindi na pagbawi ng saka ang sinasabi.
Habang nakakapit sa rehas at nakatingin sa labas, sinasabi niyang lahat ay kinuha na sa
kanila, lahat, ay! ang lahat ay kihuan na sa kanila...
Buod:
Ang kwentong Tata Selo ay patungkol sa isang matanda na hinangad lamang na makapagsaka sa
kanilang lupa na naibenta dahil sa nagkasakit ang kanyang asawa. Nais ni Tata Selo na
mapabalik ang lupa nila sa kanila pero dahil sa kawalan ng pera hindi na ito napabalik sa kanila
kaya nakiusap na lang sya kay Kabesa Tano na sya na lang ang magsaka sa kanyang lupa.
Hanggang isang araw na habang nagsasaka si Tata Selo kinausap sya ni Kabesa Tano na umalis
na sa sinasaka nyang lupa dahil may iba ng magsasaka noon. Nakiusap si Tata Selo ngunit hindi
sya pinakinggan ni Kabesa Tano kaya nagawang tagain ni Tata Selo si Kabesa Tano na syang
ikinamatay nito. Kaya nakulong si Tata Selo.
Mabilis na kumalat ang usapan tungkol sa pagpatay ni Tata Selo kay Kabesa, ito'y naging mainit
na usapan ng mga tao at karamihan ay hindi makapaniwala na nagawa nya ito, dahil halos lahat
ng tao sa kanilang ay kilala siya bilang isang mabait na tao . Sya ay kinausap ng presidente
habang sya ay nasa likod ng mga rehas, at tinanong kung bakit nya nagawa ito. Palaging sagot ni
Tata Selo na tinungkod sya ng Kabesa nang subukan nyang makiusap na huwag syang tanggalin
sa pagsasaka dahil ito lamang ang kanyang ikinabubuhay sa kanyang pamilya. Sabi ng binatang
anak ng pinakamayamang propitaryo sa San Roque na hindi yun sapat na katwiran; paliwanag
nya, hindi sya nauunawaan ng mga tao, kung anuh ang rason kung bakit nya nagawa ang
nasabing krimen. May isang lalaking lumapit sa kanya at nagtanong kung paano na ang kanyang
anak, si Saling, na naninilbihan kanila Kabesa. Ayaw nyang masali ang kanyang anak sa
nangyayari dahil ayon sa kanya, may sakit si Saling at mas makabubuti sa kanya ang
magpahinga at mapalayo sa kapahamakan. Matapos ang buong araw ng pagsusuri, habang
nakakapit sa rehas at nakatingin sa labas,habang siya ay nahandusay sa sahig, sinasabi ni Tata

45. Selo na lahat ay kinuha na sa kanila, wala nang natira sa kanila, bukod kasi na nasa bilanguan na
siya,nwalan pa sila ng ikinabubuhay at may sakit pah ang kanyang anak.
[Kategorya: Pagsusuri sa Isang Maikling Kuwento(Ulat sa Binasang Aklat Blg. 3) I. Ipaliwanag ang
pamagat Ang pamagat ng kuwento ay “Tata Selo”. Ito ay ibinatay ng Regelio R.Sikat sa
pangunahing tauhan ng istorya na isang lalaking magsasaka nanagngangalang Selo. Bagamat
may pagkakaiba sa Tata Selo naipinakilala satin ni Rizal sa ilang kabanata ng isa sa kanyang
nobela, hindimaitatatangging maaring inspirasyon ng may-akda ang naturang tauhan]

46. ANG TIMOG ASYA
Ang Timog Asya ay isang rehiyon na matagpuan sa katimugang bahagi ng Asya. Ang Timog Asya
ay may pitong bansa na matatagpuan sa Asya.
Ang pangunahing relihiyon ang Hinduismo. Tinatawag ding "Land of Mysticism" dahil sa mga
paniniwalang taglay ng mga relihiyon at mga pilosopiyang umusbong dito. Umusbong din dito ang mga
relihiyong Buddhism, Jainism at Sikhism.

47. BINUBUO ANG TIMOG ASYA NG MGA SUMUSUNOD NA BANSA
Banglades:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Banglades o Bangladesh (internasyunal: Republikang Popular ng Banglades; Ingles: People's
Republic of Bangladesh) ay isang bansa sa Timog Asya na binubuo ng silangang bahagi ng lumang bahagi
ng lumang rehiyon ng Bengal. Nangangahulugang literal ang Bangladesh bilang "Ang Bansa ng Bengal".
Matatagpuan ito sa hilaga ng Look ng Bengal at napapaligiran ng India at Myanmar, at kalapit na
kapitbahay ng Tsina, Nepal at Bhutan.

48. Impormasyon Tunkol sa Banglades:
Pambansang awit: Amar Shonar Bangla("My Golden Bengal")
Kabisera Dhaka
(at Pinakamalaking lungsod) 23°42′N 90°22′E / 23.7, 90.367
Opisyal na wika Bangla (Bengali)
Pamahalaan Parliamentary republic
 Pangulo Zillur Rahman
 Punong Ministro (designate) Sheikh Hasina
 Chief Adviser Fakhruddin Ahmed
Kalayaan Mula sa Pakistan
 Dineklara Marso 26, 1971
 Victory Day Disyembre 16, 1971
Lawak
 Lupa 143,998 km2
(ika-93)
 Tubig 0.07%
Populasyon
 Taya sa 2005 141,822,000 (ika-8)
 Densidad 985/km2 (ika-7)
GDP (PPP) taya sa 2005
 Kabuuan $301 bilyon (ika-31)
 Bawat kapita $2100 (ika-143)
HDI (2003) 0.520 (medium) (ika-139)
Pananalapi Taka (BDT)
Sona ng oras BDT (UTC+6)
 Summer (DST) hindi inoobserba (UTC+6)

49. Bhutan:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Kaharian ng Bhutan ay isang bansang walang pampang na nasa mga bundok ng Himalaya, sa
pagitan ng India at Tsina sa Timog Asia. Druk Yul ang lokal na pangalan ng bansa. Tinatawag din na Druk
Tsendhen (lupain ng dragong kulog), dahil sinasabing katunog ng ungal ng mga dragon ang mga kulog
doon. Sa kasaysayan, kilala ang Bhutan sa maraming pangalan, katulad ng Lho Mon (katimogang lupain
ng kadiliman), Lho Tsendenjong (katimogang lupain ng cypress), at Lhomen Khazhi (katimogang lupain
ng apat na mga paglapit). Hindi malinaw ang pinagmulan ng pangalang Bhutan; inimungkahi ng mga
dalubhasa sa kasaysayan na maaaring nagmula sa baryasyon ng mga salitang Sanskrit na Bhota-ant (ang
dulo ng Bhot – ang ibang salita para sa Tibet), o Bhu-uttan (mataas na mga lupain). Tinatayang ginagamit
ang salitang Bhutan bilang pangalang noong huling bahagi ng ika-9 na siglo BC.

50. Impormasyon Tungkol sa Bhutan:
Pambansang awit: Druk tsendhen
Kabisera Thimphu
(at Pinakamalaking lungsod) 28°28′N 89°35′E / 28.467, 89.583
Opisyal na wika Dzongkha, Ingles
Pamahalaan Wagas na monarkiya
 Hari Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
 Punong Ministro Kinzang Dorji
Pagkabuo Early 17th century
 Wangchuk Dynasty Disyembre 12, 1907
Lawak
 Lupa 47,500 km2
(ika-130)
18,340 sq mi
 Tubig negligible
Populasyon
 2009 Projection 2,232,291 (pinagtatalunan)[1]
(ika-139)
 2005 Census 672,425
 Densidad 45/km2 (ika-123)
117/sq mi
GDP (PPP) taya sa 2005
 Kabuuan $2.913 bilyon (ika-162)
 Bawat kapita $3,330 (ika-124)
HDI (2003) 0.536 (medium) (ika-134th)
Pananalapi Ngultrum (BTN)
Sona ng oras BTT (UTC+6:00)

51. Indiya:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Republika ng Indiya o Republika ng Indya (internasyonal: Republic of India) ay isang bansang
matatagpuan sa Timog Asya. Ito ay ang ikaapat na pinakamalaking bansa sa buong mundo ayon sa lawak
ng teritoryo. Ang mga pinakamahahalagang lungsod ay Mumbai (dating Bombay), New Delhi, Kolkata
(dating Calcutta), at Chennai (dating Madras).

52. Impormasyon Tungkol sa Indiya:
Pambansang awit: Jana gana mana
Sanskrit: Ang pinuno ng mga pag-iisip ng mga tao)
Kabisera New Delhi
287 590) 28°34′N 77°12′E / 28.567, 77.2
Pinakamalaking lungsod Mumbai
Opisyal na wika
Hindi, Inggles, at 21 pang ibang wika (tignan
mga opisyal na pangalan ng India para sa mga
wika)
Pamahalaan Republikang pederal
 Pangulo Pratibha Patil
 Punong Ministro Manmohan Singh
Kalayaan mula sa pagiging kolonya ng Britanya
 Diniklara Agosto 15, 1947
 Republika Enero 26, 1950
Lawak
 Lupa 3 287 590 km2
(Ika-7)
1,269,346 sq mi
 Tubig 9.56%
Populasyon
 2011 Census 1,147,995,904 (Ika-2)
 Desnsidad 852.1/sq mi
GDP (PPP) taya sa 2007
 Kabuuan $2.965 trillion[2]
(4th)
 Bawat kapita $2,563[2]
(165th)
GDP (makangalan) taya sa 2007
 Kabuuan $1.100 trillion[2]
(12th)
 Bawat kapita $941[2]
(132nd)
Pananalapi Rupi (Rs.)1
(INR)
Sona ng oras IST (UTC+5:30)
 Summer (DST) hindi inoobserba (UTC+5:30)

53. Nepal:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Kaharian ng Nepal, na matatagpuan sa Kahimalayaan, ay nag-iisang kahariang Hindu sa
buong daigdig. Matatagpuan ito sa timog Asya, sa pagitan ng Tsina at India. Pagkatapos ng 240 taon,
isang republika na ang Nepal.

54. Impormasyon Tungkol sa Nepal:
Pambansang awit: "Sayaun Thunga Phool Ka"
Kabisera Kathmandu
(at Pinakamalaking lungsod) 27°42′N 85°19′E / 27.7, 85.317
Opisyal na wika Nepali
Recognised regional languages Maithili, Nepal Bhasa, Bhojpuri, Tharu, Gurung,
Tamang, Magar, Awadhi, Sherpa, Kiranti at iba
pang 100 iba't ibang katutubong wika.
Pangalang-turing Nepali
Pamahalaan Republic
 Pangulo Ram Baran Yadav
 Pangalawang Pangulo Parmanand Jha
 Punong Ministro Madhav Kumar Nepal
Pagkakaisa
 Kingdom Diniklara Disyembre 21, 1768
 State Diniklara Enero 15, 2007
 Republic Diniklara Mayo 28, 2008
Lawak
 Lupa 147,181 km2
(ika-93)
56,827 sq mi
 Tubig 2.8%
Populasyon
 2010 Censu 29,519,114 (ika-40)
 2007 Census 28,875,140
 Densidad 184/km2 (ika-56)
477/sq mi
GDP (PPP) taya sa 2008
 Kabuuan $31.582 bilyon[1]
 Bawat kapita $1,142[1]
GDP (makangalan) taya sa 2008
 Kabuuan $12.698 billion[1]
 Bawat kapita $459[1]
Gini (2003–04) 47.2 (high)
HDI (2007) 0.534 (medium) (ika-142)
Pananalapi Rupee (NPR)
Sona ng oras NPT (UTC+5:45)
 Summer (DST) wala (UTC+5:45)

55. Pakistan:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Republikang Islamiko ng Pakistan o Pakistan ay isang bansa sa Timog Asya na sinasakop ang
bahagi ng Gitnang Silangan at Gitnang Asya. Napapaligiran ito ng India, Afghanistan, Iran (dating Persia),
Tsina at ng Dagat Arabo Ang Pakistan ay humiwalay sa India sa kadahilanan na maraming Hindu sa India.

56. Impormasyon Tungkol sa Pakistan:
Pambansang awit: "Qaumi Tarana"
Kabisera Islamabad
33°40′N 73°10′E / 33.667, 73.167
Pinakamalaking lungsod Karachi
Opisyal na wika Official: English[1]
National: Urdu[1][2]
Pangalang-turing| Pakistani
Pamahalaan Islamikong Republika
 Nagtalaga Asif Ali Zardari (PPP)
 Pangulo Yousaf Raza Gillani (PPP)
 Punong Ministro Muhammadmian Soomro (PML)
Formation
from the British Empire
 - Diklerasyon 14 Agosto 1947
 - Islam Republic 23 Marso 1956
Lawak
 Lupa 803,940 km2
(34th)
340,403 sq mi
 Tubig 3.1%
Populasyon
 2011 Census 172,800,000[3]
(Ika-6)
 1998 Census 132,352,279[4]
 Densidad 206/km2 (Ika-53)
534/sq mi
GDP (PPP) taya sa 2007
 Kabuuan $410.295 billion[5]
(26th)
 Bawat kapita $2,594[5]
(127th)
GDP (makangalan) taya sa 2007
 Kabuuan $143.766 bilyon (Ika-47)
 Bawat kapita $908 (Ika-138)
Pananalapi Pakistani Rupee (Rs.) (PKR)
Sona ng oras PST (UTC+5)
 Summer DST PDT (UTC+6)

57. Sir Lanka:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Demokratikong Sosyalistang Republika ng Sri Lanka (internasyunal: Democratic Socialist
Republic of Sri Lanka) (kilala bilang Ceylon bago ang 1972) ay isang tropikal na pulong bansa sa labas ng
timog-silangang pampang ng subkontinenteng Indyan.
Kilala ang pulo noong lumang panahon bilang Sinhale, Lanka, Lankadeepa (Sanskrit para sa
"kumikinang na lupain"), Simoundou, Taprobane (mula sa Sanskrit Tāmaraparnī), Serendib (mula sa
Sanskrit Sinhala-dweepa), at Selan. Sa panahon ng kolonisasyon, nakilala ang pulo bilang Ceylon (mula sa
Selon sa salitang Portuges na Ceilão), isang pangalan na malimit na gamitin. Ang hugis at kalapitan nito
sa Indya ang nagdulot sa pagtukoy ng iba sa pulo bilang Luha ng India.

58. Impormasyon Tungkol sa Sri Lanka:
Anthem: "Sri Lanka Matha"
Kabisera Sri Jayawardenapura-Kotte
6°54′N 79°54′E / 6.9°N 79.9°E / 6.9; 79.9
Pinakamalaking lungsod Colombo
Opisyal na wika Sinhala, Tamil
Etnikong mga Grupo ≈73.9% Sinhalese,[3]
≈12.6% Tamil,[3]
≈7.4% Moors,[3]
≈5.2% Indian Tamil,[3]
≈0.5% Others.[3]
Turing Sri Lankan
Pamahalaan Democratic Socialist Republic
 Pangulo Mahinda Rajapaksa
 Punong Ministro D. M. Jayaratne
Independence from the United Kingdom
 Dominion (Self Rule) February 4, 1948
 Republika May 22, 1972
Lawak
 Lupa 65,610 km2
(122nd)
25,332 sq mi
 Tubig 4.4%
Populasyon
 2009 estimate 20,238,000[4]
(53rd)
 July 2008 census 21,324,791[5]
 Densidad 308.4/km2 (35th)
798.9/sq mi
GDP (PPP) 2010 estimate
 Kabuuan $102.537 billion[6]
(65th)
 Bawat kapita $5,026[6]
GDP (nominal) 2010 estimate
 Kabuuan $48.24 billion[7]
(74th)
 Bawat kapita $2,257[8]
Pananalapi Sri Lankan Rupee (LKR)
Saang Oras Sri Lanka Standard Time Zone (UTC+5:30)

59. Maldives:
Mapa
Watawat Sagisag
Ang Republika ng Maldives ay isang pulong bansa na binubuo ng pangkat ng mga atoll sa
Karagatang Indyan, timog-timog-kanluran ng India, mga 700 kilometro timog-kanluran ng Sri Lanka.

60. Impormasyon Tungkol sa Maldives:
Anthem: Qaumii salaam
Kabisera Malé
4°10′N 73°30′E / 4.167°N 73.5°E / 4.167; 73.5
Pinakamalaking lungsod Dhivehi
Opisyal na wika ≈100% Dhivehis [1][2][3]
(Excluding Foreigners)
Pangalang-turing Maldivian
Pamahalaan Presidential republic
 President Mohamed Nasheed
 Vice President Mohammed Waheed Hassan
Independent
- from United Kingdom 26 July 1965
Lawak
 Lupa 298 km2
(206th)
115 sq mi
 Tubig ≈100% (land negligible - Kabuuan ay tubig)
Populasyon
 2010 estimate 396,334[5]
(176th1
)
 2006 census 298,968[6]
 Density 1,036.9/km2 (11th)
2,866.9/sq mi
GDP (PPP) 2010 estimate
 Kabuuan $2.734 billion[7]
 Bawat kapita $8,541[7]
GDP (nominal) 2010 estimate
 Kabuuan $1.870 billion[7]
 Bawat kapita $5,841[7]
Pananalapi Maldivian Rufiyaa (MVR)
Saang Oras (UTC+5)

61. ANG TULA
Ang tula ay isang uri ng sining at panitikan ng pilipino na kilala sa malayang paggamit ng wika sa
ibat ibang anyo at estilo. Pinagyayaman ang anyo at estilo ng tula sa pamamagitan ng paggamit
ng tayutay.
Mga Elemento ng Tulang Pilipino
1. Saknong – isang grupo ng mga salita sa loob ng isang tula na may dalawa o higit pang
taludtod.
a. Dalawang linya – couplet
b. Tatlong linya – tercet
c. Apat na linya – quatrain
d. Limang linya – quintet
e. Anim na linya – sextet
f. Pitong linya – septet
g. Walong linya – octave
2. Sukat – bilang ng pantig ng tula
3. Tugma – pinag isang tunog sa hulihan ng mga taludtod
a. Assonance – paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang salita ay nagtatapos
sa patinig.
b. conssonance – paraan ng pagtutugma ng tunog na kung saan ang salita ay
nagtatapos sa katinig.
4. Sining o Kariktan – paggamit ng pili, angkop at maririkit na salita.
5. Talinhaga – ito ay tumutukoy sa paggamit ng matatalinhagang alita at tayutay.
6. Anyo – porma ng tula.
Ano ang Tula:
Ayon kina Ongoco at Pineda, ang tula ay madaling maipaliwanag bunga ng kawalan ng
kaalaman sa pagsulat at pagbasa at kailangan munang matutunan ng mga tao upang maging
malinaw at maipabatid sa iba ang isang akdang tuluyan. Ang mga akdang patula naman ay
madaling maisaulo na maaring maipaulit sa iba hanggang sa mga susunod pang salinlahi.

62. Ang tula ay pagpapahayag ng magagandang kaisipan at pananalita sa pamamagitan ng mga
taludtod. Ang kalipunan ng mga taludtod ay tinatawag na taludturan o saknong.
KASAYSAYAN NG TULANG PILIPINO AT ANG KANYANG MGA URI AYON SA PANAHON
Ang tulang Pilipino, sariling atin o hiram na panitikan. Ang kasaysayan ng tulang Pilipino ay
nababahagi sa limang importanteng mga panahon. Una, ang Matandang Panahon. Ang
panahong ito ay nagsimula noong unang pagdating ng mga Negrito o Aeta hanggang sa taong
1521. Pangalawa, ang Panahon ng mga Kastila na nagmula noong taong 1521 hanggang sa
taong 1876. Pangatlo, ang Panahon ng Pambansang Pagkamulat. Ito ay panahon ng himagsikan.
Pang-apat, ang Panahon ng mga Amerikano na nag-umpisa noong taong 1898 hanggang sa
pagkatapos ng panahon ng digmaan. At ang huli'y ang Panahong Patungo sa Pambansang Krisis.
ANG MATANDANG PANAHON:
Tulad ng maraming dayuhang kabihasnan ang panitikan ng Pilipinas ay nagmula sa mga
magkakaibang lipon ng tao na may panahong pagkaka-agwat.na dumating. Ang mga unang tao
na dumating sa Pilipinas ay ang mga Negrito o Aeta. Sumunod naman ang grupong Indones at
mga Malay. Dahil dito ang sinaunang kabihasnan ay may sarili nang sistema ng pagsulat at
pasalita. Ang unang ebidensiya na mayroon nang sariling panitikang pagsulat ang mga pilipino
bago pa dumating ang mga dayuhang taga-kanluran ay ang Baybayin na binubuo ng tatlong
patinig at 14 na katinig. Ang mga simbolong ito ay nakasulat sa mga dahon at balat ng mga
punong-kahoy na ang gamit naman sa pag-ukit ay ang mga matutulis na bato at kahoy din.
Mayroon na ring panitikan na pasalita ang mga sinaunang tao. Ang panitikang pasalita ay may
anyong panulaan, tuluyan, at dula.
Ang panulaan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain at kasabihan, tanaga, tulang pambata,
bulong, awiting bayan, at epiko. Ang mga ito'y nakasulat din ngunit ng dumating ang mga
Kastila marami ang sinunog na mga literatura at saka dahil marami ang nakasulat sa mga kahoy
at dahon ito ay natunaw pagkalipas ng maraming taon. Bagamat magkakaiba ang lengguaheng
gamit ng mga sinaunang tao ang kanilang panitikan ay may iisang mensahe at layunin.
Ang Bugtong. Ang unang layunin ng bugtong ay magbigay kasiyahan sa mga tagapakinig at ng
mga manlalaro. Kahit simple ang estraktura dito nasusukat ang talino at kaalaman tungkol sa
bayan.
Ang Salawikain at Kasabihan. Ang salawikain at ang kasabihan ay nagpapakita ng asal,
moralidad, at pag-uunawa sa ating mga ninuno. Ang salawikain ay nagbibigay aral at ang
kasabihan ay nagbibigay unawa sa mga pang-araw araw na gawain.
Ang Tanaga. Ang tanaga ay naglalaman ng pangaral at payak na pilosopiyang ginagamit ng
matatanda sa pagpapagunita sa mga kabataan. Ito ay may estrukturang apat na taludtod at
pitong pantig sa iisang saknong.
Ang Tulang Pambata. Ito ay nagsisilbing pag-unawa noong kamusmusan ng ating mga ninuno.

63. Ito rin ay nagpapahayag at nagpapa-alala sa mga maliligayang karanasan noong sila'y bata pa.
Ang Bulong. Ang ating mga ninuno ay naniniwala rin sa mga di nakikitang espirito gaya ng mga
lamang lupang espirito tulad ng mga duwende. Ang ating mga ninuno ay humihingi ng ng
pasintabi at paumanhin sa mga ito upang hindi sila mapahamak sa mga masasamang
pangyayari.
Halimbawa:
 Tabi, tabi po, Ingkong
 Makikiraan po lamang
Bari-bari Apo
Umisbo lang ti tao. (Ilokano)
Ang Awiting-Bayan. Marahil sa lahat ng mga tula ang awiting bayan ay may pinakamalawak na
paksa at uri. Ang mga paksa nito'y nagbibigay hayag sa damdamin, kaugalian, karanasan,
relihiyon, at kabuhayan. Ang mga sumusunod ay mga halimbawa ng ibaÃÂt ibang uri nito, isa
ang talindaw. Ang talindaw ay awit sa pamamangka. Ikalawa, ang Kundiman ito ay awit sa pag-
ibig. Ikatlo, ang Kumintang ito ay awit sa pakikidigma. Ikaapat, ang Uyayi o Hele ito ay awit na
pampatulog ng sanggol. Nabibilang rin dito ang Tigpasin, awit sa paggaod; ang Ihiman, awit sa
pangkasal; ang Indulain, awit ng paglalakad sa lansangan at marami pang iba. Halimbawa:
Talindaw
Sagwan, tayoy sumagwan
Ang buong kaya'y ibigay.
Malakas ang hangin
Baka tayo'y tanghaliin,
Pagsagwa'y pagbutihin.
Oyayi o Hele
Matulog ka na, bunso,
Ang ina mo ay malayo
At hindi ka masundo,
May putik, may balaho.
Ang Epiko. Ang epiko ay mahabang tula na inaawit o binibigkas. Ito ay tungkol sa mahiwagang
pangyayari at kabayanihan ng isang mamamayan.
ANG PANAHON NG MGA KASTILA:
Ang Pilipino ay may sarili nang tula na mayaman sa uri, paksa, at estraktura bago pa dumating
ang mga dayuhang Espanyol. Subalit nang dumating ang mga Espanyol ang tulang Pilipino ay
nagkaroon ng maraming pagbabago at karagdagan lalo na sa uri at paksa. Noong nag-settle ang
mga dayuhan sa ating bansa karamihan nila ay mga maimpluensiyang prayle. Ang mga prayleng
ito ay hindi lang nagpe-preach kundi sila rin ay mga iskolar ng lengguaheng Espanyol kaya ay

64. madali nilang nai-spread ang Kristianismo at ang kulturang espanyol. Ang mga dayuhan ay
nagpakitang tao sa pamamagitan kagustuhang matuto at umunawa sa ating mga katutubong
kultura, baybayin, sining, pulitika,at panitikan. Nang mapailalim tayo sa kanilang mga kamay
ang ating mga puso at isipan ay sumunod din. Dahil dito ang mga katutubong Pilipino o ang mga
Indio na madaling silang tawagin ay madali na nilang nabago ang anyo ng mga katutubong tula.
Ang mga pagbabago ay pagdaragdag sa mga paksang panrelihiyon, pangmoralidad, etika,
panlibangan, pangwika, at pangromansa. Mga katangiang abundant na sa Europa. Ang mga uri
namang dinagdag sa katutubong panulaan ay ang mgaTugma, Pasyon, Dalit, at ang Awit at
Korido.
Ang Tugma. Ang tugma ayon sa depinisyon ay ang huling saknong ng tulang ito ay
magkakatugma. Actually, ang uring ito ay ginagamit na nang mga Indio noon ngunit ang mga
Espanyol ay nagdagdag ng isa o marami pang saknong. At saka, ang dapat na nilalaman o paksa
ay ayon sa bagong pananampalataya sa Panginoong HesuCristo. Halimbawa:
Quintilla
Umulan man sa bundoc
houag sa dacong laot,
aba si casampaloc
nanao nang dico loob
ualang bauonang comot.
Ang Pasyon. Ang pasyon ay marahil ang pinaka-famous na anyong tula noong panahon ng ,mga
Kastila dahil dito sinasalaysay ang buod ng buhay ng Panginoong HesuCristo. Ito ay ikinakanta at
nagsasalaysay ng kaniyang buhay mula noong siya’y ipinanganak, dakpin, ipinako sa krus
hanggang sa kaniyang muling pagkabuhay. Isang halimbawa ng pasyon sa isang saknong o
taludtod:
O Diyos sa kalangitan
Hari ng Sangkalupaan
Mabait, lubhang maalam
At puno ng karunungan.
Ang Dalit. Ang dalit gaya ng pasyon ay inaawit din nguanit ito ay nagsasalaysay sa buhay ni
Birheng Maria. Dahil ang Birheng Maria ay simbolo ng kalinisan ng puri siya ay hinahandugan
tuwing buwan ng Mayo. Ito ngayon ay tinatawag na flores de Mayo.
Ang Awit at Korido. Ang mga tulang ito ay may paksang tungkol sa pangromansa. Ang Korido ay
salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran ng isang tauhang malabayani na punung-
puno ng kababalaghan. Ang awit naman ay salaysay sa pakikipag-ibigan at pakikipagsapalaran
ngunit ang mga tauhan at walang sangkap na kababalaghan.