2. Imprint
Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog Jezera
Naručilac studije:
Opština Plav, Crna Gora
Tehnička podrška i finansiranje:
GTZ, Njemačka tehnička saradnja
Rukovodilac izrade studije:
Sanja Lješković Mitrović, dipl.ing., pejzažni arhitekta, GTZ
Članovi autorskog tima:
Itea d.o.o., Herceg Novi
planplus d.o.o., Podgorica
Milica Berberović, dipl. ing., pejzažni arhitekta
Vesna Jovović, dipl. ing., pejzažni arhitekta
Dr Dragan Roganović, biolog
Milana Marić, apsolvent pejzažne arhitekture
Katarina Ožegović, apsolvent pejzažne arhitekture
Vuk Marković, apsolvent pejzažne arhitekture
Tehnička podrška - konsultant:
Mr Gojko Nikolić, dipl. ing., kartograf
3. Predgovor
Studija procjene predjela - Plavsko jezero, “Procjena predjela Opštine Plav - šira
oblast Plavskog jezera”, urađena je za potrebe izrade prostorno-planske
dokumentacije Opštine, shodno Ugovoru koji je zaključen sa Opštinom Plav, a
finansirana je sredstvima GTZ -a, MLM projekta u Podgorici.
Saglasno ugovorenim obavezama za izradu predmetne Studije, autori su
prikupili, analizirali i obradili brojnu literaturu, kako domaću, tako i stranu.
Takođe, želimo da se zahvalimo na podršci svih učesnika, bez čije pomoći ne bi
bila moguća realizacija ove Studije. Posebno želimo da se zahvalimo građanima
Plava, na njihovoj nesebičnoj podršci i velikoj količini informacija koje su nam dali
prilikom obilaska terena, kao i na spremnosti da učestvuju u anketi koju je naš tim
sproveo radeći na terenu.
Autorski tim Studije “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
Podgorica, maj 2010. godine.
4. Sadržaj
DIO I OPŠTA DOKUMENTACIJA
DIO II UVOD
1. Uvod 1
1.1. Pravni osnov za izradu Studije 1
1.2. Zadatak i cilj izrade studije 3
1.3. Metodološki pristup 4
1.4. Dokumentaciona osnova 5
DIO III ISTRAŽIVANJE
2. Osnovne karakteristike područja 7
2.1. Položaj i granice 7
Grafički prilog: Satelitski snimak područja Plavskog jezera
3. Nacionalni i međunarodni značaj područja Plavskog
jezera
10
4. Karakteristike predjela 12
4.1. Morfološke karakteristike 12
4.2. Pedološke karakteristike 13
4.3. Klimatske karakteristike 13
4.4. Fizički uticaji 14
4.5. Kvalitet voda 16
4.5.1. Rijeka Lim 16
4.5.2. Rijeka Grnčar 16
4.5.3. Plavsko jezero 17
5. Ekološki značaj (biodiverzitet) i uticaji 19
6. Društveno-ekonomske vrijednosti i potencijali 30
6.1. Populacija 30
6.2. Namjena površina u Opštini Plav 30
7. Formiranje i razvoj naselja 32
7.1. Istorijat 32
8. Kulturni predio 34
8.1. Graditeljsko nasljeđe 35
8.2. Struktura naselja 37
8.3. Stambena arhitektura - tip stare kuće 40
8.4. Urbano zelenilo 42
9. Razvojna dinamika 44
5. 9.1. Negativni primjeri intervencija u predjelu 44
9.2. Neadekvatan razvoj 45
Grafički prilog: Karta negativnih trendova u oblasti
Plavskog jezera
10. Anketa korisnika prostora 48
11. SWOT analiza 49
11.1. Snage 49
11.2. Slabosti 49
11.3. Mogućnosti 50
11.4. Prijetnje 50
12. Analiza prostorno planske dokumentacije šire oblasti
Plavskog jezera
51
13. Procjena karaktera predjela 52
Grafički prilog: Pregledna karta tipova predjela Opštine
Plav - šire zone Plavskog jezera
13.1. Tip 1: Crnogorski masiv Prokletija 54
13.1.1. Krečnjački tereni Karanfila i Bjeliča 54
13.1.2. Paleozojski masiv Prokletija 55
13.2. Tip 2: Rezervat prirode Visitor sa širom okolinom 58
13.3. Tip 3: Gornje Polimlje 59
13.4. Tip 4: Plavsko-Gusinjska kotlina 60
13.4.1. Akvatorija Plavskog jezera 61
14. Vizuelno predioni karakter 63
Grafički prilog: Glavne vizurne tačke sa Plavskog jezera
15. Smjernice za zaštitu i unaprijeđenje predjela 66
DIO IV ANEXI
Anex I Izvod iz studije Jovana Cvijića “Ledeno doba u
Prokletijama i okolnim planinama”
68
Anex II Izvod iz studije - prirodne i pejzažne vrijednosti prostora i
zaštita prirode sektorska studija (SS-AE) za potrebe izrade
PP Crne Gore
73
Anex III Izvod iz Studije izvodljivosti za ustanovljavanje zaštićenog
područja prirode na području Plavskog dijela Prokletija,
2008, Republički zavod za zaštitu prirode, Podgorica
76
Literatura
78
Fotografije 80
6.
7. IZVOD IZ GUP-A PLAVA
ZA POTREBE STUDIJE PROCJENE PREDJELA
Plav se nalazi u regionu sjevera Crne Gore i saobraćajno
povezan sa ostalim prostorom.
Generalnim urbanističkim planom Plava, iz decembra
1988 godine, obrađeno je područje površine 441,75ha, u
čijem zahvatu je i Plavsko jezero koje je osnovno obilježje
hidrografije na ovom prostoru. Ono leži u središtu
zahvata i definiše njegov oblik kao i osnovne sadržaje u
prostoru grada.
Plavsko jezero je najveća prirodna vrijednost i turistička
atrakcija, na teritoriji obuhvaćenoj Generalnim
urbanističkim planom Plava.
Smjernicama Generalnog Urbanističkog Plana Plava
predviđena je zaštita zone Plavskog jezera i njena
striktna namjena potrebama razvoja turizma.Na obali
jezera predviđena je i zona sporta i rekreacije u okviru
sportskog kompleksa, gdje je predviđena i izgradnja
novog gradskog stadiona.
Zajedno sa jezerom vodotoci u Plavu predstavljaju
značajan turistički i privredni potencijal pa njihovoj zaštiti
treba posvetiti dužnu pažnju.Kako se radi o bujičnim
tokovima moraju se predvidjeti antierozivne mjere.
Adekvatna zaštita predstavlja funkcionisanje
kanalizacionog sistema i uređaja za prečišćavanje
otpadnih voda koja bi spriječila zagađenje vodotoka.
Jezero treba sačuvati jer usljed hidroloških i bioloških
procesa jezero polako izumire. Sačuvati ga treba i iz
razloga što je to prirodna rijetkost, turistički motiv,
rekreativni potencijal i pejzažna vrijednost, bez njega Plav
bi izgubio svoju fizionomiju.
U cilju zaštite neophodno je shodno smjernicama plana
višeg reda
regulisati sve vodotoke koji se ulivaju u Plavsko
jezero da bi se usporilo njegovo zasipanje,
spriječiti dalje izdizanje nivoa jezera kao
posljedice zasipanja vodotoka,
riješiti proticanje vodotoka kako bi se smanjio
uticajmaksimalnih dotoka u jezero, a nivo jezera
stabilizovao
spriječiti izlivanje atmosferske kanalizacije u
jezero bez prečišćavanja je one nose veliku
8. količinu organskih materijala i ulja koji se spiraju
sa saobraćajnica,
obezbijediti puteve uz jezero kako bi se smanjilo
zagađenje u slučaju havarija,
Ograničiti korišćenje motornih čamaca na jezeru ,
odnosno preporučiti korišćenje čamaca sa
veslima,
Svi objekti na obali jezera ukoliko se iz nekih
razloga ne mogu priključiti na kanalizacionu mrežu
moraju izgraditi nepropustne jame
GUP-om predložene mjere kao i posebne mjere zaštite
jezera kao i sprovođenje zakonima predviđenih mjera
sačuvaće jezero. Zaštita područja jezera predviđena je i
kroz zabranu izgradnje individualnih objekata u ovoj zoni
i preciznim regulisanjem izgradnje turističkih objekata koji
svojim izgledom i volumenom ne smiju degradirati
izuzetne prirodne vrijednosti ovog područja. U zoni jezera
uz turističke smještajne objekte mogu se locirati
raznovrstni laki sadržaji : trim staze, bazen, i sl. Ukupna
površina po GUP-u namijenjena za ove sadržaje je12,00
ha.
Smjernice za realizaciju GUP-a pored predviđanja izrade
DUP-ova mogu obuhvatiti i predloge akcijakoje
doprinose realizacijiplana, a čije bi se precizno
definisanje obavilo kroz izradu DUP-ova.
U okviru zaštite voda na području GUP-a predviđen je
zaštitni pojas uz Plavsko jezero širine 25m i uz rijeku Lim
i Plavsku rijeku širine 25m. U ovim pojasevima
zabranjena je svaka izgradnja i ugrožavanje vodenih
površina.
Pitanje planova za optimalno korišćenje vode Plavskog
jezera nije obrađeno GUP-om zbog toga što njima mora
prethoditi posebno namjensko istraživanje bar na nivou
studija.
Nagomilani problemi po preporuci iz GUP-a zahtjevaju
analizu i predloge rješenja kroz izradu detaljnih planova ili
drugih planskih dokumenata.
Imajući u vidu smjernice Generalnog Urbanističkog
Plana Plava za područje Plavskog jezera, kao i sva
usmjerenja plana koja su prethodno navedena , može
se konstatovati da je neophodno analizirati odnosno
uraditi studiju ’’procjena predjela’’ koja obuhvata širi
prostor priobalja jezera. Područje koje se preporučje
za analizu je površine cca 497,52 ha.
9. Obzirom da je PPO-om Plava definisana zona za
namjenu ’’Turizam’’i da je GUP-om Plava preciznije
date zone namijenjene za ’’hotelsku izgradnju’’ kao i
za zonu’’, bungalovi i renta vile’’, ’’sport i rekreacija’’ i
druge sadržaje to je definisana površina od 67,07ha
za razradu urbanističkim projektom ili detaljnim
urbanističkim planom.
Ostatak prostora oko jezera PPO-om je definisan kao
poljoprivredne površine koji služe kao zaštita od
uzurpacija . Kroz studiju ’’procjena predjela’’doći će
se do analize i novih predloga rješavanja područja
Plavskog jezera.
U grafičkom prilogu definisane su koordinate tačaka
granica zahvata studije ’’procjena predjela’’ površine
cca 497,52 ha i granice površine od 67,07ha za
razradu urbanističkim projektom ili detaljnim
urbanističkim planom.
10. P L A V / P L A V S K O J E Z E R O
POVRŠINA ZAHVATA
ŠIRE ZONE PLAVSKOG JEZERA
( Lokalna studija lokacije )
P= 4975204.7807 P=497,52 ha
POVRŠINA ZAHVATA
UŽE ZONE PLAVSKOG JEZERA
(Detaljna razrada – Urbanistički projekat )
P= 670686.68 P=67,07 ha
Obrada : Arh. Rakčević Zorica,dipl.ing.
Kalezić Miodrag ,dipl.ing.geod.
13. PROGRAMSKI ZADATAK ZA IZRADU STUDIJE
PROCJENA PREDJELA, PLAVSKO JEZERO
OPIS PODUČJA
Nastalo krajem ledenog doba, ovo glečersko jezero nalazi se na oko 900 metara nadmorske
visine. Dugo je oko tri kilometra, široko oko dva, a maksimalna njegova dubina je devet
metara. Naravno, tokom godine nivo vode se mijenja, a zimi jezero je zeleđeno.
Danas, ljeti je živo na velikom drvenom splavu, organizuju se i skokovi u vodu sa montažne
skakaonice. Voda je topla i čista. U narodu postoji vjerovanje da voda Plavskog jezera ima i
neka ljekovita svojstva. O samom nastanku jezera postoje razne legende.
Posebnu vrijednost vegetacije Prokletija predstavljaju šumske zajednice endemo-reliktnih
drvenastih biljaka, od kojih su najznačajnije: bor munike - Pinus heldreichii, molike pinus
peuce, grčkog javora - Acer Heldreichii Ophanides, mezijske bukve...
U pogledu bogatstva i raznovrsnosti faune riba, crnogorske Prokletije su veoma zanimljive,
ali jedino Plavsko jezero ima autohtonu ihtiofaunu. Ihtiolozi ističu prisustvo blatnjače, koja je
originalna populacija samo u ovom jezeru, lipljen kojem je ovo najjužnije rasprostranjenje,
manić-derać i štuku čiji je ovo jedini lokalitet u Crnoj Gori. Međutim, u slivu Plavskog jezera i
rijeke Lim živi znatno veći broj vrsta, registrovanih u novijim istraživanjima, a i na osnovu
literaturnih podataka.
Generalnim urbanistickim planom Plava (1988), smjernicama, konstatovano je da je
neophodno analizirati, odnosno uraditi studiju Procjene predjela koja obuhvata širi prostor
priobalja jezera. Područje koje se preporučuje za analizu je površine cca 497.52 ha.
CILJ, METODOLOGIJA I OCEKIVANI REZULTATI
Konvencija o evropskim predjelima usvojena je od strane država članica Savjeta Evrope
20. oktobra 2000. godine u Firenci. Tome je slijedila ratifikacija u pojedinim državama
članicama. Sa tim dokumentom je u Evropskom prostoru predio je određen kao značajan dio
javnih interesa na kulturnom, ekološkom, i društvenom području i istovremeno je izvor za
privrednu djelatnost. Njegova zaštita, upravljanje i planiranje mogu doprinijeti i ostvarivanju
radnih mjesta. Ovim riječima je vrlo sažeto izražen osnovni i najznačajniji razlog za
donošenje i usvajanje Evropske konvencije o predjelima.
Konvencija o evropskim predjelima je retifikovana u Parlamentu Crne Gore u oktobru
2008. Godine.
Raznovrsnost predjela predstavlja vrijednost i bogastvo jedne zemlje. Crna Gora se odlikuje
izuzetno bogatom predjelnom raznolikošću. Na očuvanje predjelne raznolikosti negativno
utiče ubrzana urbanizacija i širenje gradova. Do promjena je došlo i u ruralnim područjima,
uglavnom zbog depopulacije, napuštanja tradicionalnog načina obrađivanja zemlje,
bespravne i nekontroisanje gradnje, ali i zbog planova i planskih smjernica kojima se nijesu
poštovala prirodna obilježja prostora i tradicionalni oblici izgradnje.
Vrijednovanje predjela je jedno od neophodnih polazišta u vrijednovanju prostora u cjelini. Ne
postoje verifikovani univerzalni kriterijumi za vrijednovanje predjela, ali postoje nesumnjive
predione vrijednosti koje treba što više očuvati. Prema Evropskoj konvenciji o predjelima,
predio je “određeno područje, viđeno ljudskim okom, čiji karakter je rezultat međusobnog
djelovanja prirodnih i/ili ljudskih faktora”.
U prostornoplanskom kontekstu, predio označava prostornu, biofizičku i antropogenu
strukturu, u rasponu od potpuno prirodne do pretežno ili gotovo potpuno antropogene.
Kulturni predio se može definisati kao dio predjela u kojem je čovjek djelovao, u nastojanju
da oplemeni životni prostor i prilagodi ga svojim potrebama, stvarajući prepoznatljive forme
koje svjedoče o istoriji, kulturi i naslijeđu. Kao takvog ga treba prepoznati, dati smjernice
daljeg razvoja i zaštite.
14. PREDLOG METODE PROCJENE PREDJELA:
Rad na studiji ce se odvijati u dvije faze:
Terenski rad (istraživanja na terenu)
Rad na izradi studije
METODA PROCJENE CILJ
Karakter predjela Smjernice za oblikovanje uredjenje
Vrijednost predjela Doznaka visokog kvaliteta predjela
Stanje predjela Strategija upravljanja predjelom
Osjetljivost predjela Identifikacija kapaciteta za izgradnju
METOD
PROCJENE
NIVO PROCJENE KRITERIJUMI PROCJENE ISKAZ
KARAKTER
PREDJELA
Tip karaktera predjela
(ТКP)
Indentifikacija ključnih predionih
struktura koje definišu osnovne
predione obrasce
Indentifikacija predionih tipova u
postojećoj prostorno planskoj
dokumentaciji
“Karakteristi
čne
predione
strukture”
STANJE
PREDJELA
Područje karaktera
predjela (PKP)
Indentifikacija nenarušenosti
osnovnih obrazaca
karakterističnih predionih
struktura
dobro/umjer
eno/loše
OSJETLJIVO
ST
PREDJELA
TKP Da li bi uključivanje razvoja u
ovom predjelu predstavljalo
strukture potpuno nove vrste,
obima ili karaktera?
Dа/Nе
(Nekarakteri
stični razvoj)
15. VRIJEDNOST
PREDJELA
Vrijedno kao
prirodni resurs
PKP Da li PKP sadrži prirodne/ekološke
strukture od globalnog značaja?
strukture nacionalnog značaja?
strukture lokalnog značaja?
Visoko
Srednje
Nisko
Vrijedno kao
lokacija
PKP Kakvo je stanje predjela?
koja jedinstvena ili naročita
struktura doprinosi duhu
mjesta ili lokalnoj
svojstvenosti?
Visoko
Srednje
Nisko
Vrijedno kao
kulturna baština
PKP Da li PKP sadrži istorijske ili kulturne
strukture i skupine:
evidentirane od strane lokalnih
Zavoda?
evidentirana sela?
evidentirane u publikovanou
literaturi?
Visoko
Srednje
Nisko
Vrijedno kao
resurs scene, slike
PKP reljef
prisustvo vode
vizuelna kompleksnost
vizuelni sklad
koherentnost
ključne vizure
ključne vizuelne barijere
(evidencija)
ključne vizuelne karakteristike
(evidencija)
vizuelne smetnje (evidencija)
Visok
Srednji
Nizak
OČEKIVANI REZULTATI STUDIJE SU :
Analiza prostorno planske dokumentacije
Procjena predjela Plavskog jezera
Integralni pristup planiranja predjela – urbanizam/arhitektura/pejzažna arhitektura
VREMENSKI RASPORED
Ugovor će početi 15. decembra 2009, a rok završetka ugovora je 5 mjeseci a u zavisnosti
od vremenskih uslova može biti produžen za maksimum 1 mjesec.
Tokom ugovornog perioda, Obrađivač je obavezan da sarađuje sa Opštinom Plav i GTZ-om,
da prezentuje aktuelno stanje analize kad god se to od njega zatraži.
16.
17. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
1
1. Uvod
U Deklaraciji o Ekološkoj Državi Crnoj Gori od 20. septembra 1991. godine
usvojenoj u Skupštini Crne Gore među ostalim piše: “Prihvatamo da nijedna
razlika među nama nije toliko velika koliko su velike promjene kojima je izloženo
naše prirodno okružje. “Prvim je članom svoga Ustava iz 1992. Republika Crna
Gora sebe imenovala ekološkom državom koja stavlja u zaštitu prirodu.
Svaki predio oblikovale su generacije lokalnog stanovništva, koje su u njemu
ostavile svoj pečat i svoj pogled na njega a takodje su savremeni načini uredjenja
predjela različiti - u zavisnosti od uredjenja u prošlosti i savremenog zakonskog
uredjenja tog područja. Prilikom izrade Studije korišćene su standardne
metodologije: analize i sinteze, istoriografskog metoda, komparativnog metoda,
kartografskog metoda.
Predio i prostorno planiranje su nužno medjusobno povezani. Prijedlozi
prostornog planiranja uvijek uitiču na predjele time što ga mijenjaju, pomažu da
se očuva ili ga degradiraju. Predio je neodvojiv dio prostornog planiranja. Erozija,
klizanje tla, neadekvatan sistem odvodnje, osiromašene biljne zajednice, loše
smještena infrastruktura ili gradjevinski objekti u ruralnom području često su
rezultat neodgovarajućih planerskih odluka. U urbanim predjelima
nekontrolosano odlaganje otpada, loše sagradjeni objekti, neodgovarajući razvoj
ili nedostatak pratećih infrastruktura, izmedju ostalog, predstavljaju probleme koji
direktno utiču na regionalno i urbanističko planiranje.
Uključivanje prirodnih i kulturnih aspekata u predio može biti korisno za
postizanje ciljeva održivosti iz tri glavna razloga: prvo, zato što se u
tradicionalnim i autohtonim kulturama pridaje velika važnost prirodnim resursima
pa nastaju predjeli visoke estetske vrijednosti koji imaju veliki značaj po okolinu.
Drugo, očuvanje predionih vrijednosti svakog područja povezano je sa
preživljavanjem kulturnih modela koji ostavljaju trag na morfologiji odredjene
teritorije. Treće, kroz svoj stvarni fizički razvoj predjeli mogu na konkretan i
pouzdan način odražavati kulturne ciljeve.
Uključivanje predjela u instrumente prostornog planirana olakšava obnavljanje
čvrstih veza koje tradicionalno postoje izmedju svakog društva i područja na
kojem ono živi, jača osjećaj ukorijenjenosti i pripadnosti i tako omogućava ili bar
olakšava očuvanje teritorijalne raznolikosti i posebnosti nekog mjesta. Planiranje
predjela, kao dio instrumenata prostornog planiranja pomaže razumijevanju
predjela a kroz njihovu analizu i donošenje prijedloga za unapredjenje predjela -
postiže se cilj gradjana i posjetioca a to je mogućnost direktnog i svakodnevnog
uživanja u predjelima. Bavljenje predjelima povećava vrijednost koja se pripisuje
cjelini u svoj njenoj složenosti (predio je cjelina ali nije sve), a s druge strane daje
gradjanima jasne indikatore onoga što odredjuje kvalitete područja u kojem žive.
1.1. Pravni osnov za izradu Studije
Pravni osnov za izradu Studije čine:
Evropska Konvencija o Predjelima (EKoP)
Zakon o uredjenju prostora i izgradnji objekata (“Sl. list Crne Gore”, br. 51/08
od 22.08.2008)
Evropska Konvencija o Predjelima (EKoP) usvojena je od strane država
članica Savjeta Evrope 20. oktobra 2000. godine u Firenci. Tome je slijedila
ratifikacija u pojedinim državama članicama. Sa tim dokumentom, u evropskom
prostoru predio je odredjen kao značajan dio javnih interesa na kulturnom,
ekološkom, i društvenom području i istovremeno je izvor za privrednu djelatnost.
18. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
2
Njegova zaštita, upravljanje i planiranje mogu doprinijeti i ostvarivanju radnih
mjesta. Ovim riječima je vrlo sažeto izražen osnovni i najznačajniji razlog za
donošenje i usvajanje Evropske konvencije o predjelima.
Države članice Savjeta Evrope kao potpisnice te konvencije žele postići održiv
razvoj, to jeste razvoj, koji će biti zasnovan na ravnomjernom i usaglašenom
odnosu izmedju društvenih potreba, privredom i okolinom, uz saznanje, da predio
doprinosi formiranju lokalnih kultura i da je osnovni sastavni dio evropske
prirodne i kulturne baštine, koja doprinosi blagostanju i učvršćivanju evropske
prepoznatljivosti. Sa ovom konvencijom su države potpisnice saglasne, da je
predio za čovjeka bilo gdje u Evropi značajan dio kvaliteta života: u gradskom
okruženju i na selu, na degradiranim područijima i takodje na područjima visokog
kvaliteta, na područjima koja se priznaju za izuzetno lijepa i privlačna i na običnim
svakodnevnim područjima. Države su svjesne, da razvoj poljoprivrede,
šumarstva, proizvodnih postupaka u industriji i rudarstvu i regionalno planiranje,
urbanizam, saobraćaj, infrastruktura, turizam i rekreacija i šire, promjene u
svjetskoj privredi, često pospješuju promjene predjela, što žele savladati sa
ostvarivanjem odredbi ove konvencije. Sa ubjedjenjem, da je predio ključni
sastavni dio čovjekovog i društvenog blagostanja i da zaštita, upravljanje i
planiranje predstavljaju pravo i obavezu svakog, žele ispuniti želju javnosti, da će
uživati u svim kvalitetima predjela i igrati stvarnu ulogu u njihovom razvoju.
Sa Evropskom konvencijom o predjelima, države potpisnice žele da obezbijede
novi instrument, koji će biti namijenjen isključivo zaštiti, upravljanju i planiranju
svih predjela u Evropi.
Konvencija je ratifikovana u Parlamentu Crne Gore i objavljena u Službenom listu
br. 006/08-135.
Potpisnice se obavezuju da:
zakonom priznaju predio kao važan element čovjekovog okruženja,
raznolikosti zajedničke kulturne i prirodne baštine, te temelj identiteta
područja;
sprovode predione politike koje imaju za cilj zaštitu predjela, upravljanje i
planiranje;
obezbijede učešće javnosti u sprovodjenju predione politike;
integrišu predio u politike regionalnog planiranja i planiranja grada;
identifikuju sopstvene predjele, analiziraju njihove karakteristike i uzroke
mijenjanja, procijene kvalitet predjela vodeći računa o posebnim
vrijednostima koje im pridaje stanovništvo i definišu kvalitet predjela uz
saradnju javnost;
saradjuju u smislu razmjene iskustava, metodologija, tehničke i naučne
pomoći po svim pitanjima sadržanim u odredbama Konvencije;
izradjuju i sprovode zajedničke predione programe.
Raznovrsnost predjela predstavlja vrijednost i bogastvo jedne zemlje. Crna Gora
se odlikuje izuzetno bogatom predionom raznolikošću. Na očuvanje predione
raznolikosti negativno utiče ubrzana urbanizacija i širenje gradova. Do promjena
je došlo i u ruralnim područjima, uglavnom zbog depopulacije, napuštanja
tradicionalnog načina obradjivanja zemlje, bespravne i nekontroisanje gradnje, ali
i zbog planova i planskih smjernica kojima se nijesu poštovala prirodna obilježja
prostora i tradicionalni oblici izgradnje.
19. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
3
Bogastvo flore i faune je prepoznatljiva karakteristika Crne Gore. U poredjenju sa
ostalim evropskim zemljama, crnogorski biodiverzitet se ubraja u najznačajnije
centre u Evropi.
Klimatske prilike u Crnoj Gori su raznovrsne jer su pod uticajem planinskog
reljefa i Jadranskog mora, tako da se sa odstojanjem od mora i u zavisnosti od
namorske visine smjenjuju različite zone, tako da se susrijeću različte klime od
mediteranske do alpske.
Jedinstveno prirodno bogastvo i povoljni klimatski uslovi uslovili su da skoro
jedna trećina turista u svijetu posjećuje Crnu Goru. Stoga je razumljiva spremnost
države da se suoči sa ozbiljnim prijetnjama koje sve izraženija urbanizacija i
industrijalizacija, razvoj poljoprivrede, ribarstva i prateća pojava erozije imaju na
predjelno bogastvo Crne Gore.
Raznovrsnost predjela u Crnoj Gori nastala je kombinacijom izuzetnih prirodnih
vrijednosti sa različitim lokalnim tradicijama korišćenja prostora, koje su se razvile
kao odraz kulturno-istorijskih, socijalnih i ekonomskih prilika.
Kroz primjenu postulata Evropske konvencije o predjelima, ublažiće se
degradacija predjela koja u posljednjim decenijama u Crnoj Gori uzima sve više
maha, kako kroz neplansku gradnju tako i neadekvatnim prostorno-planskim
intervencijama.
Slijepo, pogrešno i konformistično oponašanje ponekad veoma loših uzora, treba
da ustupi mjesto ozbiljnoj naučnoj analizi naših specifičnih predjela, sa svim
njihovim prostornim karakteristikama koje u realnom okviru naraslih potreba treba
ozbiljno rješavati kroz prostorno-plansku dokumentaciju.
Zakon o uredjenju prostora i izgradnji objekata (“Sl. list Crne Gore”, br. 51/08
od 22.08.2008) predvidja izradu plana predjela kao i mjera za zaštitu pejzažnih
vrijednosti u sljedećim članovima:
Član 21 - Prostorni plan posebne namjene (izrada plana predjela);
Član 23 - Državna studija lokacije (mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti i
smjernice za realizaciju projekata pejzažne arhitekture odnosno urenenja
terena);
Član 25 - Prostorno - urbanistički plan lokalne samouprave (izrada plana
predjela);
Član 26 - Detaljni urbanistički plan (mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti i
smjernice za realizaciju projekata pejzažne arhitekture odnosno urenenja
terena);
1.2. Zadatak i cilj izrade studije
Opšti konsenzus je da Plavsko jezero predstavlja razvojnu šansu opštine Plav
kao i kompletne regije i da je neophodno otpočeti sa revitalizacijom jezera.
Takođe se smatra da projekat njegove zaštite predstavlja osnovu za budući
turistički, privredni i svaki drugi razvoj plavske opštine, i šansu da se jezero na
najbolji način očuva i valorizuje.
Projekat batimetrijskog i geodetskog snimanja Plavskog jezera uradio je
Hidrometeorološki zavod Crne Gore - Sektor za hidrografiju i okeanografiju
(2009. godine). Projektom je urađen detaljan hidrografski i geodetski premjer i
kartiranje jezera sa neposrednim obodom.
Rezultat ove studije je: Površina jezera na koti 906.72 m nadmorske visine, po
predhodnim istraživanjima (70-tih godina prošlog vijeka) je 199.0 ha, dok po
20. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
4
izvedenim geodetsko-batimetrijskim mjerenjima iz 2009. god. ona iznosi 179.5
ha, što znači da se površina Plavskog jezera na ovoj koti smanjila za 19.5 ha ili
oko 10%, za period od oko 40. godina.
Takođe se smanjila i zapremina jezera, i to sa 7 690 950 m3
na 6 325 445 m3
, ili
oko 17%.
Generalnim urbanistickim planom Plava (1988), smjernicama, konstatovano je da
je neophodno analizirati, odnosno uraditi studiju Procjene predjela koja
obuhvata širi prostor priobalja jezera. Područje koje se preporučuje za analizu je
površine cca 497.52 ha.
S obzirom da Opštini Plav predstoji izrada Prostorno urbanističkog plana opštine,
kao i izrada detaljnog plana šireg prostora priobalja Plavskog jezera, a shodno
gore navedenim smjernicama iz važećeg GUP-a, kao i zakonskoj regulativi
izrada ove Studije je jedan od prioriteta Opštine.
Takodje, cilj ove studije je da se napravi još jedan korak u procesu proučavanja
šireg prostora priobalja Plavskog jezera kako bi se spriječila dalja devastacija
ovog prostora i ublažio prirodni proces nestajanja ovog “predionog bisera” koji je
Studijom izvodljivosti za ustanovljavanje zaštićenog područja prirode Plavskog
dijela Prokletija, prepoznato kao potencijalni Spomenik prirode.
Studija može predstavljati referentni document u pripremi prostorno planske
dokumentacije Opštine Plav, u pripremi strategije zaštite i upravljanja predjelima,
kao i za donošenje odluka o promjenama namjene prostora, kao i za proglašenja
zaštite shodno zakonskoj regulativi.
1.3. Metodološki pristup
Predio, područje određenog karaktera, može se opisati kao geografsko područje
sa “jasnom i prepoznatljivom šemom predionih elemenata koji se dosledno
pojavljuju u određenom tipu predjela. Odnosno, to je određena kombinacija
geoloških i morfološkoh karakteristika zemljišta i vegetacije” (Landscape
Character Assesment (LCA) – Guidance for England and Scotland, 2002).
Procjena karaktera predela se može primeniti na razlièitim nivoima, od na-
cionalnog (državnog) do lokalnog. Na re- gionalnom nivou ona obuhvata procenu
karaktera zastupljenih tipova predela.
Metodologija procene karaktera predjela, koja je korišćena prilikom izrade ove
studije, značajnim dijelom prati Uputstvo za procjenu karaktera predejla Engleske
i Škotske iz 2002. godine, koje je publikovala Pokrajinska agencija za zaštitu
nasjleđa Škotske (Landscape Character Assesment (LCA) – Guidance for
England and Scotland, The Countryside Agency and Scottish Natural Heritage,
Department of Landscape University of Sheffoeld and Land Use Consultants,
2002). Izbor pomenute metodologije proistekao je iz činjenice da se ona dugo
korsti u praksi planiranja predjela. Uputstvo je i nastalo kao rezultat
dugogodišnjeg iskustva procjene karaktera predjela u Velikoj Britaniji, a u ostalim
zemljama je poslužilo kao osnova za izradu sličnih studija.
Uputstvo je namijenjeno različitim korisnicima, a sastoji se iz dva dijela, i to:
osnovnog uputstva o pristupu i metodi procjene karaktera predela, i
procjene karaktera predjela u praksi, koji obuhvata posebnu seriju tema, koje
daju mnogo detalja o korišsenju i političkom kontekstu procjene karaktera
predjela.
Metodologija je bazirana na nekoliko osnovnih koraka i to:
21. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
5
Definisanje obuhvata
Studijski rad
Terenski rad
Klasifikacija i opis
Odluka o načinu procjena
Ocjena čiji su rezultati: predlozi za unapređenje predjela, informacije za
politiku planiranja, raspoznavanje specifičnosti, predione strategije i uputstva,
predlozi za lociranje i projekciju razvoja.
Metodologija je bazirana na četiri osnovna principa:
“karakter” predjela je stavljen u prvi plan;
razdvajanje faze “karakterizacije” od one koja se naziva faza “ocjenjivanja”,
odnosno “donošenja sudova”;
uloga objektivnosti i subjektivnosti u procesu;
mogućnost primjene na različitim nivoima.
Metodologija je koncipirana tako da se proces odvija u dvije faze: karakterizacija,
koja podrazumijeva klasifikaciju i opis predjela, sa ciljem da se izdvoje tipovi
predjela i njihovi varijeteti, koji se razlikuju po svom karakteru, bez iznošenja bilo
kakvog stava o kvalitetu, i ocjenjivanje, koje treba da odgovara na- mjeni i
ciljevima u odnosu na koje se ocejna formira.
1.4. Dokumentaciona osnova
Nakon prikupljanja raspoložive dokumentacione osnove radni tim je zaključio da
je većina dostupnih podataka zastarela, a primijetan je i ogroman nedostatak
raspoloživih podataka novijeg datuma. Važno je napomenuti da većina
raspoložive dokumentacije potiče iz perioda osamdesetih godina prošlog vijeka,
kada je elaborirana prostorno planska dokumentacija Opštine Plav (PP i GUP).
Stoga je odlučeno da se koriste raspoloživi podaci a da se tokom terenskog rada
pokuša sagledati koje su to promjene u prostoru nastale u posljednjih dvadeset
godina.
Dokumentacija koja nam je bila na raspolaganju je:
Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, (2006)
Prostorni plan Opštine Plav do 2006, (1988)
Revizija GUP-a Plav (1885) sa analognim grafičkim prilozima koji su
skenirani i korišćeni kao podloga za kartu tipova predjela.
Katastarski plan neposrednog okruženja jezera.
Topografska karta Plava, koja je korišćena za analizu negativnih uticaja.
Satelitski snimak područja - Google Earth
Projekat batimetrijskog i geodetskog snimanja Plavskog jezera uradio je
Hidrometeorološki zavod Crne Gore - Sektor za hidrografiju i
okeanografiju (2009) karta Plavskog jezera sa priobaljem
Studije i naučni radovi, kao i dostupne informacije koje pružaju saznanja o
neophodnim kriterijumima karakterizacije predjela –područja zaštite,
istorijske podatke, područja predložena za zaštitu, kao i one koje se bave
istraživanjima biodiverziteta, geologijom, klimom, itd.
22. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
6
Prethodne studije tipizacije predjela Crne Gore.
Zakonska regulativa.
Analiza studija, literature i kartografske gradje je sistematizovana i sintetizovana.
U narednim poglavljima su predstavljeni izvodi iz dokumentacione osnove koji su
obrađeni po temama.
23.
24. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
7
2. Osnovne karakteristike područja
2.1. Položaj i granice
Opština Plav nalazi se u jugoistočnom dijelu Crne Gore, neposredno do granice
prema Albaniji i Kosovu. Teritorija opštine smještena je u izvorišnim tokovima
Lima i Pećke Bistrice, između vrhova i grebena Visitora, Bogićevice, Maja
Nećinata i Mokre Planine u kojima dinarske planine dostižu visinsku kulminaciju.
Preko pomenutih visova pruža se državna granica prema Albaniji, sa južne i
jugozapadne strane i granica prema Kosovu, sa istočne strane. Teritorija opštine
predstavlja posebnu prirodnu - geografsku i administrativnu cjelinu, čije se
administrativne granice najvećim dijelom podudaraju sa prirodnim. Centralni dio
opštine čini plavsko - gusinjska kotlina, koja je, Limskom dolinom, prirodno
otvorena prema sjeveru. Geografske koordinate su 42° 35′ 29” N 19° 56′ 26” E.
Grafički prikaz opštine Plav na mapi Crne Gore
25. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
8
Karta Plavskog jezera sa priobaljem
26. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
9
Grafički prilog: Satelitski snimak područja Plavskog jezera
27.
28. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
10
3. Nacionalni i međunarodni značaj područja Plavskog
jezera
Na osnovu zakona o nacionalnim parkovima (Sl. list 56/09), Prokletije su
proglašene petim Nacionalnim parkom u Crnoj Gori na površini od 16638 ha.
U studiji izvodljivosti za ustanovljavanje zaštićenog područja prirode Plavskog
dijela Prokletija, područje Plavskog jezera je prepoznato kao potencijalni
Spomenik prirode u kome su opisane njegove vrijednosti i značaj.
Primjenom kriterijuma za identifikaciju EMERALD područja po osnovu Bernske
konvencije (Konvencija o zaštiti Evropskih staništa divlje flore i faune) i EU Wild
Birds Directive (79/409 EEC, 91/244/EEC, 94/24 EC & 94/C241/08), područje
Nacionalnog parka Prokletije definisano je kao posebno značajno EMERALD
područje u Crnoj Gori sa nazivom “Plavsko - Gusinjske Prokletije sa
Bogićevicom”, i to kao tip “C” - područje koje je značajno kako za ptice tako i za
ostale vrste i staništa.
U biogeografskom pogledu, ovo područje pripada Alpskom / planinskom
biogeografskom regionu.
Primjenom zahtjeva iż Rezolucije 4 Bernske konvencije, prepoznata su sljedeća
značajna staništa:
41.1 Bukove šume (Beech Forests)
42.243 Crnogorske smčeve šume (Montenegrin Spruce Forests)
42.7 Visoke Oro-Mediteranske četinarske šume (High Oro-Mediterranean
Pine Forests)
44.2 Borealno-Alpske galerije na rječnim obalama (Boreo-Alpine Riparian
Galeries)
44.1 Vrbove formacije na rječnim obalama (Riparian Willow Formations)
Od ostalih značajnih tipova staništa koja nijesu data u Rezoluciji 4 ali su
sadržana u Palerktičkoj klasifikaciji staništa, na ovom području je prepoznat kao
značajan tip staništa tzv. Ilirske acidofilne jelove šume (42.1322 Illyrian acidophile
fir forests).
Od značajnih vrsta, primjenom zahtjeva iż Rezolucije 6 Bernske konvencije, na
ovom području su prepoznate sledeće vrste:
Ptice: Alcedo atthis, Anthus campestris, Aquila chrysaetos, Aquila heliaca, Asio
flammeus, Bonasa bonasia, Bubo bubo, Caprimulgus europaeus, Circaetus
gallicus, Crex crex, Dendrocopos leucotos, Dendrocopos medius, Dendrocopos
syriacus, Dryocopus martius, Emberiza hortulana, Falco biarmicus, Falco
naumanni, Falco peregrinus, Ficedula albicollis, Ficedula parva, Gypaetus
barbatus, Gyps fulvus, Hieraaetus fasciatus, Hieraaetus pennatus, Lanius
collurio, Lanius minor, Lullula arborea, Pernis apivorus, Picoides tridactylus,
Picus canus, Platalea leucorodia, Sylvia nisoria, Tetrao urogallus, a od
migratornih: Tetrao urogallus, Troglodytes troglodytes, Turdus merula, Turdus
philomelos, Turdus torquatus, Turdus viscivorus, i Upupa epops.
Sisari: Canis lupus, Lynx lynx i Ursus arctos.
Vodozemci i gmizavci: Salamandra salamandra aurorae, Vipera ursinii i Bombina
variegata
Beskičmenjaci: Stephanopachys substriatus, Osmoderma eremita i Buprestis
splendens.
29. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
11
Biljne vrste: Eryngium alpinum i Narcissus angustifolius.
Od ostalih biljnih vrsta koje nijesu date u Rezoluciji 6, ali su značajne zbog
endemičnosti, nalaze se na Nacionalnoj listi zaštićenih vrsta ili su značajne zbog
neke međunarodne konvencije, na ovom području su prepoznate sljedeće vrste:
Pinus peuce, Pinus heldreichii, Draba bertiscea, Lunaria telekiana, Centaurea
gjurasinii, Alkanna scardica, Alchemilla vincekii, Rumex balcanicus, Melampyrum
doerfleri, Silene macrantha i Wulfenia blecicii.
U okviru šireg područja koje obuhvata analizu predjela, na sjeverozapadnoj strani
plavskog jezera, Visitor planina je prepoznata kao Važno biljno stanište -
Important Plant Area (IPA) u Crnoj Gori. Površina važnog biljnog staništa planine
Visitor je 1779 ha na nadmorskoj visini od 901 do 2210 mnm.
Planina Visitor zadovoljava sledeće kriterijume za identifikaciju kao IPA područje:
Kriterijum C-habitati
34.3 Guste višegodišnje travne zajednice i srednjeevropske stepe
35.11 Busenjaci sa vrstom Nardus stricta
41.1 Bukove šume
41.2 Hrastovo-grabove šume
42.16 Južno balkanske šume srebrne jele
42.7 Visokoplaninske oro-mediteranske šume bora
8220 Silikatne stjenovite padine sa hazmofitskom vegetacijom
Kriterijum A - vrste
Amphoricarpos autariatus Blečić & Mayer ssp. bertisceus Blečić & Mayer A (iv)
Asperula doerfleri Wettst. A(iv)
Cerastium dinaricum G.Beck & Szysz. A (ii)
Gentiana lutea L. ssp. symphyandra (Murb.) Hayek A (iv)
Pinus heldreichii H.Christ var. heldreichii A (iv)
Silene asterias Griseb. A (iv)
Silene macrantha (Pančić) Neumayer A (iv)
Valeriana pancicii Halacsy & Bald. A (iv)
Viola orhanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine A (iii)
Wulfenia blecici Lakušić A (iii)
Na ovom području prisutni su zec (Lepus europaeus), vuk (Canis lupus), lisica
(Vulpes vulpes), kuna (Martes martes), divokoza (Rupicapra rupicapra) itd.
Registrovano je 22 vrste ptica sa Rezolucije 6 Habitat Direktive, od kojih 6
migratornih.
Plavsko jezero sa plavnim livadama je prepoznato kao područje od
međunarodnog značaja za boravak ptica - Important Bird Areas (IBA).
30. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
12
Priobalni pojas močvarne vegetacije
Staništa:
Uski priobalni pojas močvarne vegetacije u kome dominiraju trska i rogoz a zatim
se nastavlja u široke plavne livade u donjem toku Ljuče. Ovaj pojas se pruža oko
čitavog jezera u obliku prstena različite širine. Na istočnoj strani jezera su
zastupljene suve livade i na zapadnoj strani zasadi topole.
Vrste: patka gluvara Anas platyrhynchos, ćubasta plovka Aythia fuligula, baljoška
Fulica atra, mali gnjurac Tachybaptus ruficolis i bukavac Botarus stellaris. Jedna
od važnih karakteristika je da na ovom području gnijezdi najveća populacija
prdavca Crex crex u Crnoj Gori, vrsta sa IBA liste, kriterijum A1. Na Plavskom
jezeru se mogu sresti i ćubasti gnjurac Podiceps cristatus, crnovrati gnjurac
Podiceps nigricolis, gluvoč Aythya ferina, patka krža Anas crecca, više vrsta
čaplji i šljukarica.
4. Karakteristike predjela
4.1. Morfološke karakteristike
Osnovne morfološke karakteristike Crnogorskih Prokletija čine dinamičnost
(energija reljefa koja je izražena u njegovoj vertikalnoj disekciji) i heterogenost
elemenata, zbog čega su na relativno malom prostoru prisutni veoma izraženi
visinski (orografski) i horizontalni (predjelni) kontrasti. Tektonski reljef
Prokletijskih planina preobražavan je delovanjem više spoljašnjih sila a među
njima su najznačajnije fluvijalna, lednička i kraška erazija.
Teritorija plavske opštine, koja zahvata središnji dio masiva Prokletija
karakteristlčna je po razuđenosti reljefa, brojnim visovima, klisurama, strmim pa-
dinama i drugim prirodnim fenomenima. Stratigrafija i facijalni sastav terena
Plavske opštine su dosta složeni. Teren izgrađuju slojevi i stijene mlađeg
paleozoika, trijasa, jure, krede i kvartara. Veoma su razvijeni glacijalni tercijarni
talozi i to su najmlađe geološke tvorevine na ovom području. Posljedica rada
glacijacije su obrazovanje Plavskog, Ridskog i Visitorskog jezera.
Plavsko - gusinjska kotlina predstavlja najdublji i najveći lednički oblik na
Prokletijskim planinama. Plavska kotlina je idealno ravnog nanosnog dna, ali
neujednačenog izgleda planinskih strana. Padine Visitora, iznad gornje ivice
valova, penju se prilično strmo prema vrhu ali sa ujednačenim nagibom. One
nijesu raščlenjene dubljim dolinama i sa njih ne silaze stalni rječni tokovi. Na
vertikalnom profilu Visitora smjenjuju se različiti šumski ekosistemi. U podnožju
se nalaze mješovite termofilne šume na koje se nadovezuju šumski pojasevi
bukve, bukve i jele, zatim jele ( sa izvjesnim učešćem smrče) i molike. Zajednica
molike je reprezentativna, naročito u okolini Visitorskog jezera gdje obrazuje čiste
sastojine. Iznad gornje šumske granice nalaze se planinske rudine , stijene i
31. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
13
sipari koji se odlikuju veoma interesantnom florom koja je bogata endemičnim
vrstama.
Padine Prokletija su razbijene brojnim prediluvijalnim i postdiluvijalnim dolinama.
Stare doline su duboke jer se uvlače u samo jezgro Prokletijskih planina. Ova
raščlanjenost je posljedica i geološkog sastava, jer je desna strana kotline
izgrađena od starih, vodonepropusnih stijena.
4.2. Pedološke karakteristike
Na osnovu dosadašnjih ispitivanja pedološkog pokrivača u ovom području su
najviše zastupljena smeđa zemljišta na silikatnim stijenama i planinske crnice na
krečnjacima. Osnovna odlika svih zemljišta ovog područja je što su uglavnom
plitka i mlada, tj. spadaju u genetički nerazvijena. Manje površine zauzimaju
aluvijalni, aluvijalno-deluvijalni i deluvijaini nanosi u dolinama vodotoka i
podnožjima brda. Dijelom su ovi nanosi izloženi zamočvarivanju i plavijenju kao
što je slučaj sa Plavsko-gusinjskom dolinom na površini od oko 750 ha. Pored
ovih nanosa, male površine zauzimaju smeđa zemljišta na šljunku (morenskog
porijekla) duž izvorišnih tokova Lima i drugih vodotoka. Na padinama brda i
planina, posebno na terenu koji izgrađuju silikatne stijene, dominiraju smeđa
zemljišta koja su manje-više plitka i takođe nerazvijena. Moćnija zemljišta su
samo na blažim oblicima reljefa i pod prirodnom vegetacijom, osobito šumom
koja je u ovoj oblasti dosta zastupljena i očuvana. Na strmim stranama i pod
prorijeđenom vegetacijom zemljišta su plitka i izložena jakoj eroziji. Iznad gornje
granice šume, na planinskim vrhovima crnogorskih Prokletija, stranama i
platoima, preovlađuju vrlo plitka zemljišta među kojima su na krečnjacima
dominantne planinske crnice ili rendzine, a na silikatnim stijenama smeđa
zemljišta i rankeri.
4.3. Klimatske karakteristike
Temperatura - Srednja godišnja temperatura vazduha iznosi izmedu 2 i 7°C, s
tim što se ona u kotlinama i riječnim dolinama kreće između 6 i 9°C. Najtopliji su
juli i avgust sa srednjom temperaturom između 15 i 19°C na visinama do 1000 m
i od 8 do l3°C u predjelima iznad ovih visina. Najhladniji mjesec je januar sa
prosječnom temperaturom vazduha od -1,4°C u Plavu i oko -7°C na najvišim
planinskim vrhovima. Srednja dnevna temperatura vazduha viša od l0°C traje
oko 160 dana na nadmorskim visinama do 1.000 m (maj-oktobar), oko 90 dana u
visinskoj zoni između 1.000 i 1.500 m (jun-avgust), te oko 60 dana u predjelima
iznad 1.500 m (jul-avgust). Visinski pojas oko 1.500 m ima tokom 4 mjeseca
temperaturu vazduha ispod nule, dok se u zoni od oko 2.000 m negativne
temperaturne vrijednosti zadržavaju oko 5 mjeseci.
Padavine - Veći dio područja odlikuje se modifikovanim pluviometrijskim režimom
padavina, pri čemu se maksimalne količine izlučuju u kasnoj jeseni i u prvom
dijelu zime (oktobar-januar), a minimalne u ljeto (jun-avgust). To je ograničavajući
činilac u razvoju poljoprivrede, naročito u zonama čija je geološka osnova
izgrađena od vodopropustljivih krečnjačkih stijena. U vegetacionom periodu izluči
se izmedu 15 i 20% ukupne godišnje količine padavina, a u zimskom čak oko
42%.
Za područje opštine Plav, obimnije sniježne padavine karakteristične su od
sredine novembra a najintenzivnije su u razdoblju decembar-mart.
Relativna vlažnost vazduha - Na osnovu podataka mjernih stanica može se
konstatovati da se relativna vlažnost vazduha u Plavu nalazi u granicama
umjerene povišenosti, između 74 i 77%. U zimskom periodu, međutim, ove vrije-
dnosti su u granicama znatno povišenih i visokih iznosa, između 77 i 85%. Za ra-
32. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
14
zliku od naselja, na većim nadmorskim visinama relativna vlažnost vazduha je
znatno manja.
4.4. Fizički uticaji
Prokletije spadaju među najbogatijim hidrografskim masivima u našoj zemlji.
Brojni i raznovrsni hidrografski objekti kao što su rijeke, izvori, potoci, vrela,
jezera, vodopadi i ponori daju značajnu estetsku i pejzažnu vrijednost ovom
masivu. Vodotoci u svom toku kroz Prokletije pripadaju uglavnom kategoriji voda
prve klase, koje se smatraju najčistijim, što znatno povećava njihovu potencijalnu
ekonomsku i komercijalnu vrijednost. Rijeke Prokletija su brze ili plahovite, osim
Ljuče koja se odlikuje mirnim tokom i predstavlja tipsku ravničarsku rijeku u
planinskom ambijentu. U njihovom toku, kojim se probijaju niz šumovite doline,
skoro naizmenično se smenjuju hučni brzaci i duboki virovi.
Plavsko jezero je ledničkog porijekla. Nastalo je u prostoru koji je bio intenzivno
zahvaćen glacijacijom gdje je voda akumulirana u plavsko-gusinjskom valovu.
Nastalo je krajem Virm-a koji označava posljednju fazu velike pleistocene
glacijacije. Ovo je najveće ledničko jezero u Crnoj Gori, čija površina iznosi 1,99
km 2. Nalazi se na 906 m. n.v., sa maksimalnom dubinom 9, 15 m. Maksimalna
dužina jezera je preko 2000 m, a širina oko 1500 m. Površina neposrednog sliva
je preko 4 km 2. U prvoj fazi svog postojanja ovo jezero je bilo znatno prostranije
i dublje. Plavsko jezero je protočnog tipa i osnovna obilježja vodnog bilansa daju
mu pritoka Ljuča sa svojim slivom i otoka Lim, čije izvorište predstavlja upravo
ovo jezero. Značajan stepen protočnosti vode ovoga jezera ima veliki uticaj na
termički režim i čistoću vode.
Vrste Salix alba (bijela vrba) i Alnus glutinosa (crna jova) koje su prisutne u
pojasu Plavskog jezera su dobra i veoma efikasna odbrana od klizišta i erozivnih
procesa. Vrsta Alnus glutinosa (crna jova) je higrofilna vrsta i obično nastanjuje
močvarna zemljišta u donjim tokovima rijeka. Pogodna je za melioraciju močvara
i drugih stajaćih voda. Vrsta Salix alba (bijela vrba) je takođe higrofilna vrsta sa
aluvijuma, rasprostranjena na različitim supstratima, od aluvijalnih pijeskova do
glejeva. Velike je izdanačke sposobnosti i otporna je na poplave. Može da se
koristi za kosine i žive pletere u neposrednoj blizini vode. U dolini rijeka Ljuče i
Lima prisutna su stabla brijesta (Ulmus sp.) i crnog jasena (Fraxinus excelsior).
Na samom koritu rijeke Ljuče prisutna je sječa stabala crne jove i bijele vrbe što
ubzava pojavu kljizišta i utiče na erozivne procese.
33. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
15
Uticaj rijeke Ljuče na Plavsko jezero
primjeri kako grupacije vegetacije imaju ulogu “obaloutvrde” - sprečavanje erozivnog procesa
U proljećnom periodu je karakteristično i veoma prisutno “paljenje” površina na
poljoprivrednom i šumskom zemljištu kao i u samoj šumi radi uklanjanja
površinskog sloja na zemljištu što predstavlja jedan od pogrešnih pristupa
prilikom pripreme zemljišta za obradu ili pašarenje. Na terenu je vrlo teško utvrditi
i egzatno dokazati sve načinjene štete na biljnim i životinjskim populacijama kao i
štete na staništima već je to, uglavnom, moguće uraditi na reprezentativnim
uzorcima. Mnoge štete bivaju učinjene a da se jednostavno više ne mogu
dokazati. Sa druge strane, mnoge štete su latentne, dugoročne i moguće ih je
evidentirati tek u potomstvu. Iz ovoga je jasno da najprije moramo evidentirati i
klasifikovati sve moguće štete pa tek onda odrediti metode dokazivanja datog
tipa štete.
Potencijalni vidovi štete na floru, faunu i staništa
Flora:
- neposredno propadanje biljaka zahvaćenih vatrom
- negativni efekti usljed hemijske kontaminacije (dim)
- napadanje djelimično oštećenih stabala insektima i parazitima koji, zbog
smanjene otpornosti, pred naletom parazita propadaju
- ometanje reproduktivnog ciklusa usljed odsustva insekata polinatora.
Fauna:
- neposredno fizičko uništavanje jedinki usljed dejstva vatre
- ometanje odvijanja reproduktivnog ciklusa
- ometanje migratornih tokova
- narušavanje populacione strukture.
Staništa:
- fizička destrukcija staništa
- hemijska kontaminacija staništa
- migracije životinja iz područja obuhvaćenog vatrom i osiromašenje u
elementima flore i faune
- narušavanje fizičkog i hemijskog sastava tla
- erozivni procesi
- nestanak pojedinih tipova staništa.
34. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
16
4.5. Kvalitet voda
Lokalitet, Hidrološka stanica, izvorište Lima
Opis stanica
Rijeka Lim
Stanica Plav: Stanica se nalazi ispod mosta na Limu, koji se nalazi na raskrsnici
za Plav i Gusinje. Na ovoj stanici se kontroliše kvalitet vode na samom izvoru
Lima. Lim je otoka Plavskog jezera, koja počinje da teče upravo na ovoj lokaciji.
U okolini nema većih izvora zagađivanja, osim nekoliko objekata za stanovanje.
Na ovoj lokaciji postoji i hidrološka stanica.
Rijeka Grnčar
Stanica Gusinje: Stanica se nalazi neposredno nizvodno od Gusinja, ispod mosta
na saobraćajnici Plav-Gusinje. Pod uticajem je komunalnih voda, čiji je uticaj u
obrnutoj srazmjeri sa proticajem, pa može biti relativno veliki, tokom ljeta. Na ovoj
lokaciji je hidrološka stanica.
Plavsko jezero
Stanica “Sredina jezera”: Stanica je locirana na vrhu fiksiranog pontonskog
splava gdje voda reprezentuje kvalitet središnje mase vode jezera. Ovdje se
evidentira kvalitet vode jezera i transformacija uzvodnog zagađenja u uslovima
akumulacije i minimalnog protoka vode.
4.5.1. Rijeka Lim
Rijeka Lim je na stanici Plav svrstana u A1SI klasu a na ostalim nizvodno u A2CII
klasu. Visoki kvalitet A1 klase na profilu Plav, voda zadovoljava za većinu
mjerenih parametara. Van propisane klase je bilo nekoliko parametara, koji brže
“reaguju” na antropogeni pritisak. Sadržaj amonijaka je stalno u A2 klasi. Sadržaj
gvožđa je povremeno bio u A2, inače u A1. Isto važi i za fenole, osim što je u
2004.g. njihov sadržaj bio “Van klase”. Sadržaj MPAS je samo dva puta bio van
propisane klase (2001.-A2, 2003.-A3). Broj koliformnih bakterija je stalno u A2
klasi. Broj fekalnih bakterija je u posljednjih 6 godina u A2 klasi, što korespondira
sa povećanom izgradnjom i uticajem komunalnih voda.
4.5.2. Rijeka Grnčar
Visoki propisani kvalitet A1SI vode Grnčara se generalno održava tokom godine.
Prelaze ga oni parametri, koji koreliraju sa emisijom komunalnih voda. Tako je
amonijak bio u A2-A3, saturacija kiseonikom pretežno u A2, jednom su sadržaj
fosfata (2005.) i BPK5 (2000.) bili “Van klase”. Zaslužuje pažnju činjenica da je
do 2004. sadržaj fenola u opsegu A2-Van klase, a MPAS u A2-A3. Poslije toga
su u A1. Broj kolibakterija je uglavnom u A3, a fekalnih bakterija u A2.
35. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
17
4.5.3. Plavsko jezero
Voda Plavskog jezera je prema većini parametara u propisanoj klasi. Izuzetak su
sljedeći parametri: Sadržaj amonijaka je u A2 klasi; Sadržaj gvožđa i MPAS ima
opadajući trend A2- A1; Sadržaj fenola povremeno ide u A2, A3, pa i “Van klase”;
Broj kolibakterija je u A2, a broj fekalnih bakterija ciklično u A1 i A2 klasi.
Rijeka Lim je otoka Plavskog jezera. Tekući pravcem S-N, nizvodno od
Dobrakova napušta teritoriju Crne Gore. Slivno područje u izvorišnom dijelu
djelimično pripada Republici Albaniji (slivovi Kutske rijeke, Alipašinih izvora,
Grnčara i drugih pritoka), što je važna činjenica u definisanju programa
upravljanja. U Crnoj Gori sliv pripada opštinama Plav, Andrijevica, Berane i Bijelo
Polje.
Površinski sloj zemlje na području plavskog jezera i njegove šire okoline izložen
je djelovanju riječnih tokova Grlje,Vruje, Dolje Grnčara i Ljuče Osim toga jezero je
ugroženo od zasipanja erodiranim materijalom pritoka, uticajem gradskih
otpadnih voda, razvojem makrofitske vegetacije, što uzrokuje njegovu ubrzanu
eutrofikaciju. Erozivni procesi i ubrzana eutrofikacija direktno utiču na gubitke u
poljoprivredi i šumarstvu, a posredno i na lokalnu ekonomiju.
Geološkopedološke i reljefne karakteristike ovog prostora su konstantni činioci
erozije, dok je klimatski uticaj promjenljiv sa pravilnim oscilatornim ciklusima. S
druge strane, vegetacioni pokrivač, odnosno njegova pokrovna sposobnost, je
zaštitni činilac koji direktno utiče na intenzitet erozije. Naime, vegetacija postupno
stvara humusni sloj zemljišta koji je znatno otporniji na eroziju.
Procedura identifikacije erozionih područja je proces koji obuhvata obradu:
meteoroških i klimatoloških podloga;
analizu reljefa;
površinske zastupljenosti geološkopedološke podloge;
površinske zastupljenosti načina korišćenja površina;
površinske zastupljenosti uočenih erozivnih procesa.
Izvođenje antierozionih radova zahtijeva:
detaljnu analizu stanja erozije zemljišta i identifikaciju erozionih područja.
Za realizaciju ovog zadatka treba da se prethodno utvrde kriterijumi koji, osim
stručnih, moraju da imaju zakonsku osnovu.
Sanacija erozije postiže se:
kombinacijom tehničkih radova u koritu bujičnih tokova;
biotehničkih radova u koritu i na slivu;
bioloških radova na slivu i
uvođenjem i primjenom antierozionih administrativnih mjera.
36. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
18
Izvod iz karte erozije u Vodoprivrednoj osnovi Crne Gore
(Ministarstvo poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede, 2001)
37. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
19
5. Ekološki značaj (biodiverzitet) i uticaji
Prokletije se u cjelini odlikuju posebnim fitogeografskim karakteristikama. Njih
karakteriše bujna i raznovrsna vegetacija, koju čine šume, livade i pašnjaci, a u
nižim predjelima voćnjaci i ratarske kulture. Šume se, kao rijetko gde, karakterišu
raznovrsnošću sastojinskih tipova i bogatstvom vegetacionih oblika, počev od
žbunja, pa preko šikara i niskih šuma, do visokih šuma, koje su do nedavno u
pojedinim lokalitetima imale prašumski karakter. U neposrednoj prošlosti uloga
šume na ovim prostorima je bila izuzetno ekonomskog karaktera što nije u skladu
sa opštekorisnim funkcijama šume.
U okviru šumskih spratova smjenjuju se: 1. termofilno brdsko područje hrastovih
šuma cera i sladuna, 2. mezofilno prelazno područje hrastovih šuma kitnjaka, 3.
mezofilno područje bukovih šuma, 4. područje firgorifilne viskoplaninske šumske
vegetacije. Iznad šumskog nalazi se travni pojas ili frigorifilno viskoplaninsko
područje alpijske vegetacije.
Posebnu vrijednost vegetacije plavskog dijela Prokletija predstavljaju šumske
zajednice endemo-reliktnih drvenastih biljaka. U tom pogledu posebno se ističu
slijedeće šumske zajednice:
- Šumska zajednica bora munike (Pinetum heldreichii bertisceum montanum
Blečić 61) u kojoj je endemo-reliktna vrsta Pinus heldreichii (munika)
- Šumska zajednica bora molike (Pinetum peucis montenegrinum Blečić) u
kojoj je endemo-reliktna vrsta Pinus peuce (molika). Ova šumska zajednica je
zastupljena na Malom Ridu, Visitoru i Zeletinu.
- Šumska zajednica sa dominacijom planinskog ili grčkog javora (Aceretum
visianii subalpinum Lakušić et al. 83) u kojoj je endemo-reliktna vrsta Acer
heldreichii subsp. visianii (planinski javor).
- Šumska zajednica sa dominacijom subalpinske forme mezijske bukve i
grčkim javorom (Aceri visianii-Fagetum moesiacae subalpinum Lakušić et al.
83) u kojoj je endemo-reliktna vrsta, takođe, Acer heldreichii subsp.visianii
(planinski javor)
- U gorskom pojasu centralnih Prokletija dominira šumska zajednica smrče i
bora molike ( Piceo-Pinetum peucis montanum Blečić et Tatić 57) Lakušić 65
u kojoj je endemo-reliktna vrsta Pinus peuce (bor molika).
Polidominantne reliktne šumske zajednice su zajednice sa vrlo velikim
bogatstvom biljnih vrsta u njima i to naročito drvenastih vrsta. U tim zajednicama
je veliki broj vrsta edifikatora, zatim veliki broj endemo-reliktnih, endemičnih i
reliktnih vrsta vaskularne flore. Takve zajednice su najsličnije nekadašnjim
davnim ishodišnim tercijarnim šumskim zajednicama. Sve to, ovakvim šumskim
zajednicama daje posebnu vrijednost. Na prostoru plavskog dijela Prokletija
zastupljena je polidominantna reliktna šumska zajednica medvjeđe lijeske i crnog
graba sa velikim brojem drvenastih i zeljastih vrsta vaskularne flore, a to je
šumska zajednica: Colurno-Ostyietum carpinifoliae Blečić 58.
Flora crnogorskog dijela Prokletija je veoma bogata i raznovrsna i u velikoj mjeri
ima karakter srednjoevropske flore sa značajnim učešćem arkto-alpijskih i
submediteranskih elemenata. Ono što čini osobenom i specifičnom floru ovog
područja, pa i Prokletija u širem smislu riječi jeste prisustvo velikog broja
endemičnih, endemoreliktnih, reliktnih vrsta (tercijernog i glacijalnog tipa), rijetkih
biljnih vrsta, kao i značajno prisustvo ljekovitih, medonosnih i drugih korisnih
biljnih vrsta. Velika nadmorska visina i složenost reljefa, različita geološka
podloga i povoljni klimatski uslovi omogućili su opstanak nizu termofilnih vrsta
38. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
20
koje su za vrijeme ledenog doba bile ugrožene kretanjem lednika i zahlađenjem
klime. Refugijalni karakter ovog složenog planinskog masiva bio je pribježište
mnogih biljnih vrsta, koje su sa autohtonim, kao i sa vrstama južnijih područja u
dužem istorijskom razvoju doprinijele intenzivnijim procesima razvoja biljnog
svijeta i njegove evolucije.
Do sada je na crnogorskom dijelu Prokletija u okviru 3 odeljka (Pteridophyta -
papratnjače, Gymnospermae - golosjemenice i Angiospermae -
skrivenosjemenice), registrovano 6 klasa (Lycopodiopsida, Equisetopsida,
Filicopsida, Pinopsida, Magnoliopsida i Liliopsida), sa oko 1600 taksona na nivou
vrsta i podvrsta. što iznosi oko ½ flore Crne Gore, ili nešto oko 1/5 ukupne
balkanske flore. Zabilježen je veliki broj endema (balkanski, Dinarida, Crne Gore i
dr.). Međutim bogatstvo vaskularne flore Projkletija procenjuje se na blizu 2000
taksona, te se ovaj planinski masiv može smatrati jednim od floristički (i
vegetacijski) najbogatijih na čitavom Balkanskom poluostrvu. Analiza
visokoplaninske flore zapadnog i centralnog dela Balkanskog polusotrva (zone
iznad 1500 m) koja je obuhvatila sve florne elemente osim borealnih, pokazuje da
su Prokletije sa 542 vrste na prvom mjestu u odnosu na sve druge planine
polustrva. Osim vrsta srednjeevropskog (alpskog) tipa rasprostranjenja, na
Prokletijama su zastupljeni i drevni oromediteranski elemetni flore od kojih mnogi
endemo-reliktnog karaktera kao što su Amphoricrpus autariatus, Edraintrhus
graminifolius aggr., Potentilla speciosa, P. apennina, Saxifraga sempervivum,
Saxifraga marginata, Sesleria robusta, Cetranthus slavnicii, Aubriteta croatica,
Achillea frasii, Euphorbia capitulata, Anthyllis aurea itd. Uopšte uzev
visokoplaninska flora Prokletija pokazuje osobine drevne flore, koju karkateriše
veliki broj drevnih tercijernih florogenetskih tipova alpskog (Wulfenia blecicii,
Anemone narcissiflora, Lenotpodium alpinum, Tozzia alpina, Cicerbita pancicii,
Pinus peuce, Veronica bellidioides i dr.) i oromediteranskog (Drypis linneana,
Daphne oleoides, Potentilla apennina, Pinus heldreichi i dr.) karaktera. Na
crnogorskim Prokletijama se nalazi značajan dio endemične flore Balkanskog
poluostrva. Endemične vrste koje pripadaju južnoevropskoj planinskoh grupi su
slijedeće: Achillea abrotanoides (Vis.) Vis., Alkanna scardica Griseb.,
Amphoricarpus autariatus Blečić. & May. ssp. bertisceus Blečić & May., Asperula
doerfleri Wettst. - A. hirta (Pirineji), Cerastium decalvans Schl. & Vuk., Cirsium
candelabrum Griseb., Dianthus sylvestris Wulf. & Jacq. ssp. tergestinus (Reich.)
Hay., Dianthus sylvestris Wulf. subsp. bertisceus Rech. fil., Euphorbia
montenegrina (Bald.) K. Maly., Fritillaria messanensis Raf. & Desv. ssp. gracilis
(Ebel) Rix., Genista depressa M.Bieb. subsp. csikii (Kumm. et Jav.) Hay.,
Narthecium scardicum Košanin, Omalotheca pichleri (Murb.) J.Holub, Onosma
stellulata W. & K., Orobanche pancicii Beck, Ptilostemon afer (Jacq.) W. Greut.,
Sempervivum kosaninii Praeger, Silene pusilla Waldst. & Kit. subsp. albanica
(K.Maly) Neum., Verbascum scardicolum Bornm., Viola aetolica Boiss. & Heldr. i
dr. Endemične vrste mediteranskog karaktera pripadaju rodovima ili sekcijama
koje se odlikuju mediteranskim tipom rasprostranjenja. Dakle, najbliži srodnici
ovih endemita pripadaju mediteransko-submediteranskim elementima flore
(Bupleurum karglii Vis., Crocus dalmaticus Vis., Euphorbia glabriflora Vis., i dr.
Posebnu vrijednost florističke raznovrsnoti Prokletija predstavljaju endemične
biljke, i to one koje su rasprostranjene isključivo na ovom masivu i van njega se
ne mogu naći. To su striktni ili stenoendemiti Prokletijskog masiva. Do sada je
poznato ukupno 18 stenoendemita Proketija i to: Amphoricarpus autariatus
subsp. bertisceus Blečić & Mayer, Arenaria halascyi Bald., Cetranthus slavnicii R.
Lakušić, Crepis albanica (Jav.) Babcock, Crepis bertiscea Jav., Dianthus nitidus
subsp lakusicii T. Wraber, Draba bertiscea D. Lakušić & V. Stevanović,
Edraianthus vesovicii R. Lakušić, Edraianthus zogovicii R. Lakušić, Gentiana
albanica (Jav.) Holub, Ligusticum albanicum Jav., Melampyrum doerfleri
39. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
21
Ronniger, Pedicularis ernesti-mayeri V. Stevanović, M. Niketić, D. Lakušić,
Heliosperma oliverae M. Niketić, V. Stevanović , Silene macrantha (Panč.)
Neumayer, Viola vilaensis Hayek, Wulfenia blecicii subsp. rohlenae R. Lakušić,
Wulfenia blecicii subsp. blecicii R. Lakušić. Prisutvo značajnog broja striktnih
enedemita uvršćuje Prokletije u jedan od najvažnijih florogenetskih centara na
Balkanskom poluostrvu. Osim striktnih lokalnih endemita, u visokoplaninskim
regionima Prokletija utvrdjeno je do sada prisustvo 180 endemičnih balkanskih
vrsta, što čini 32, 4 % ukupne visokoplaninske flore zapadnog i centralnog
Balkana. Neki od najznačajnijih balkanskih endemita prisutnih u flori Prokletija su:
Aconitum burnatii Gáyer subsp. pentheri (Hayek) Jalas, Alkanna scardica Griseb.
, Astragalus fiale Degen, Crepis bertiscea Jáv., Dianthus sylvestris Wulfen subsp.
bertisceus Rech. fil. , Euphorbia montenegrina Bald. & K. Malý, Fritillaria
messanensis Rafin subsp. gracilis (Ebel) Rix, Gentiana albanica (Jáv.) A. V. Hill,
Geum bulgaricum Pančić, Kitaibela vitifolia Willd. , Lonicera formanekiana
Halácsy subsp. hectoderma V. Blečić & E. Mayer, Narthecium scardicum
Košanin, Pancicia serbica Vis. , Petasites doerfleri Hayek, Phyteuma
pseudorbiculare Pant. , Plantago reniformis G. Beck, Potentilla montenegrina
Pant. , Scrophularia bosniaca G. Beck, Sempervivum kosaninii Praeger, Silene
macrantha (Pančić) Neumayer, Stachys beckeana Dörfler & Hayek, Tanacetum
larvatum (Gris.) Kanitz, Valeriana bertisceae Pančić, Valeriana pancicii Halácsy &
Baldacci, Verbascum nicolai Rohl. , Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.)
Valentine. Mnoge stare i široko rasprostranjene u nekoj od prethodnih geoloških
epoha, nepovratno su nestajale sa lica zemlje tokom različitih paleogeografskih
promena u dalekoj prošlosti. Ipak, neke su preživjele sve kataklizme i kao ostatak
starih rodova predstavljaju posebno dragocjenu reliktnu floru. Neke od tih vrsta
su: Pinus heldreichii Christ , Pinus peuce Griseb., Achillea alexandri-regis Bornm.
et Rudsk, Potentilla doerflerii Wettst., Narthecium scardicum Košanin, Taxus
baccata L., Silene asterias Griseb., Edraianthus graminifolius (L.)DC., Acer
heldreichii Orph., Juglans regia L., Asarum europaeum L., Campanula lingulata
Waldst. .et Kit., Pancicia serbica Vis., Valeriana pancicii Hal. et Bald., Rumex
balcanicus Rech., Ostrya carpinifolia Scop. Jasione orbiculata Griseb. i druge. Na
najvišim i najsurovijim grebenskim delovima nalaze se glacijalni relikti koji
predstavljaju ostatak glacijalne, prevashodno arktičko-alpske, odnosno,
srednjeevropske planinske flore dospele na Prokletije tokom glacijacije, kao što
su: Potentilla crantzii (Crantz)Beck, Arabis alpina L., Arctostaphylos uva-ursi
(L.)Spreng., Androsace villosa L., Aster alpinus L., Saxifraga oppositiofolia L.,
Salix retusa L., Dryas octopetala L. Geum montanum L., Selaginella selaginoides
(L.)Schrank. et C.F.P.Mart, Trollius europaeus L., Parnassia palustris L., i druge.
Znatno su manje zastupljeni borealni relikti koji predstavljaju ostatke tamnih
četinarskih šuma i tresetišta cirkumholarktičke zone tajge koji je dospeo na naš
prostor tokom interglacijalnih faza ( Anemone narcissiflora L., Dianthus superbus
L. Corallorhiza trifida Chater., Listera cordata (L.)R.Br. i dr.).
Na listi zaštićenih vrsta (“Službeni list RGG”, 76/06) koje su konstatovane na
Prokletijama nalaze se: Diphasiastrum alpinum (L.) J. Holub, Acer hyrcanum
subsp. intermedium Panč., Centaurea chrysolepis Vis., Leontopodium alpinum
Cass., Senecio paludosus L., Edraianthus jugoslavicus Lakušić, Edraianthus
vesovicii Lakušić, Silene asterias Griseb., Silene macrantha (Pančić) Neumayer,
Draba bertiscea D. Lakušić & V. Stevanović, Lunaria telekiana Jàv., Thlaspi
dacicum Heuffel subsp. montenegrinum (F. K. Meyer) Greuter & Burdet,
Bruckenthalia spiculifolia (Salisb.) Reich., Euphorbia montenegrina (Bald.) K.
Malỳ, Gentiana lutea L. subsp. symphyandra (Murb.) Hayek, Gentiana punctata
L., Pinguicula balcanica Casper, Narthecium scardicum Košanin, Cephalanthera
rubra (L.) L. C. M. Rich., Coeloglossum viride (L.) Hartm., Corallorhiza trifida
Chatel. Dactylorhiza cordigera (Fries) Soó, Dactylorhiza incarnata (L.) Soó,
40. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
22
Dactylorhiza saccifera (Brongn.) Soó, Dactylorhiza sambucina (L.) Soó, Epipactis
helleborine (L.) Cr., Epipogium aphyllum Swartz, Gymnadenia conopsea (R.) R.
Br. , Himantoglossum caprinum (M. Bieb.) Sprengel, Listera cordata (L.) R. Br.,
Listera ovata (L.) R. Br., Neotia nidus-avis (L.) L. C. M. Rich., Nigritella nigra (L.)
Rchb. fil., Orchis coriophora L., Orchis laxiflora Lam., Orchis mascula L. subsp.
signifera (Vest) Soó, Orchis morio L. subsp. Morio, Orchis palustris Jacq., Orchis
pauciflora Ten., Orchis ustulata L., Platanthera bifolia (L.) L. M. C. Rich.,
Platanthera chlorantha (Custer) Rchb., Pseudorchis albida (L.) A. & D. Löve,
Pseudorchis frivaldii (Hampe ex Griseb.) P. F. Hunt, Pinus heldreichii Christ.,
Pinus peuce Gris., Rumex balcanicus Rech. fil., Cyclamen repandum Sm.,
Aquilegia blecicii Podobnik, Paeonia mascula (L.) Miller, Ranunculus lingua L.,
Trollius europaeus L., Alchemilla vincekii Plocek, Asperula doerfleri Wettst.,
Saxifraga stellaris L., Saxifraga federici-augusti Biasol., Verbascum nicolai
Rohlena, Wulfenia blecicii Lakušić, Centranthus longiflorus Steven, Valeriana
pancicii Hal. & Bald., Viola orphanidis Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine,
Viola speciosa Pantocsek - CLE.
Diphasiastrum alpinum (L.) J. Holub Acer hyrcanum subsp. intermedium Panč.
Leontopodium alpinum Cass Senecio paludosus L
41. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
23
Silene macrantha Euphorbia montenegrina
Gentiana punctata Pinguicula balcanica Casper
Cephalanthera rubra Orchis laxiflora
42. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
24
Platanthera bifolia Pseudorchis albida
Pinus heldreichii Christ Pinus peuce
Neke zaštićene vrste (“Službeni list RGG”, 76/06) koje su konstatovane na Prokletijama
Na osnovu utvrđenih kriterijuma na području Prokletija registrovano je prisustvo
42 vrste od međunarodnog značaja, odnosno 42 globalno značajne vrste, i to:
Amphoricarpos autariatus subsp. bertisceus Blečić & Mayer, Arenaria halacsyi
Baldacci, Centaurea alba L. subsp. ipecensis (Rech. fil.) Dostál, Centaurea
gjurasinii Bošnjak, Centranthus slavnicii Lakušić, Crepis albanica (Jáv.) Babcook,
Dianthus nitidus Waldst. & Kit. subsp. lakusicii T. Wraber, Draba bertiscea D.
Lakušić & V. Stevanović, Edraianthus vesovicii Lakušić, Hieracium gusinjense
Scheffer & Zahn ex Rech. fil. , Hieracium pseudobifidum Schur subsp.
grebenicum Scheffer & Zahn ex Rech. fil., Hieracium schuettianum (Zahn)
Niketić, Melampyrum doerfleri Ronniger , Viola vilaensis Hayek , Wulfenia blecicii
Lakušić, Aconitum burnatii Gáyer subsp. pentheri (Hayek) Jalas, Alkanna
scardica Griseb. , Astragalus fiale Degen, Crepis bertiscea Jáv., Dianthus
sylvestris Wulfen subsp. bertisceus Rech. fil. , Euphorbia montenegrina Bald. &
K. Malý, Fritillaria messanensis Rafin subsp. gracilis (Ebel) Rix, Gentiana
albanica (Jáv.) A. V. Hill, Geum bulgaricum Pančić, Kitaibela vitifolia Willd.,
Lonicera formanekiana Halácsy subsp. hectoderma V. Blečić & E. Mayer,
Narthecium scardicum Košanin, Pancicia serbica Vis., Petasites doerfleri Hayek,
Phyteuma pseudorbiculare Pant., Plantago reniformis G. Beck, Potentilla
montenegrina Pant. , Scrophularia bosniaca G. Beck, Sempervivum kosaninii
43. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
25
Praeger, Silene macrantha (Pančić) Neumayer, Stachys beckeana Dörfler &
Hayek, Tanacetum larvatum (Gris.) Kanitz, Valeriana bertisceae Pančić,
Valeriana pancicii Halácsy & Baldacci, Verbascum nicolai Rohl., Viola orphanidis
Boiss. subsp. nicolai (Pant.) Valentine. Medju njima se po značaju izdvaja
slijedećih 12 vrsta Arenaria halacsyi Baldacci, Crepis albanica (Jáv.) Babcook,
Crepis bertiscea Jáv., Melampyrum doerfleri Ronniger , Narthecium scardicum
Košanin, Phyteuma pseudorbiculare Pant. , Plantago reniformis G. Beck,
Scrophularia bosniaca G. Beck, Sempervivum kosaninii Praeger, Silene
macrantha (Pančić) Neumayer, Valeriana bertisceae Pančić i Verbascum nicolai
Rohl., koje su zbog globalnog stepena ugroženosti uključene u Evropsku crvenu
listu.
U mikroflori Plavskog jezera registrovano je 270 vrsta , sve one svrstane su u
103 roda. U florističkoj strukturi zajednice algi ovog jezera učestvuju:
Bacillariophyceae (132 vrste), Chrysophyceae (7 vrsta), Dinophyceae (4 vrste),
Xanthophyceae (4 vrste), Chlorophyceae (35 vrsta), Conjugatophyceae (51
vrsta), Euglenophyceae (5 vrsta), Cyanophyceae (30 vrsta) i Rhodophyceae (2
vrste).
Mikrofaunu ovog jezera predstavlja 179 vrsta. To su grupe : Rotatoria sa 108
vrsta, Cladocera sa 30 vrsta, Protozoa sa 22 vrste, Copepoda sa 19 vrsta.
Do sada je na području Prokletija konstatovano oko 100 vrsta lišaja, ali se
pretpostavlja da je njihov broj znatno veci. Kada se govori o horološko-ekološkoj
analizi lišajeva, treba imati u vidu da oni zahvataju mnogo veće areale od
vaskularnih biljaka, da je lokalni endemizam znatno manje prisutan. Relativno
konstatni uslvovi u tamnim bukovim šumama koje svojom gustom krošnjom
zadržavaju vlažnost i smanjuju gubitak toplote, formiraju specifičnu mikroklimu
koja uslovljava jednoličnost vegetacije lišajeva u ovakvim šumama. Najčešće se
javljaju vrste na mahovinama koje prekrivaju zemlju ili stijene. Tu su prisutne
vrste rodova Cladonia i Peltigera, zatim epifleoidni (rastu na kori drveća) i
endofleoidni (utisnuti u koru) Lecanora subfusca, Lobaria pulmonaria, Graphis
sciripta, vrste iz rodova Lecidea i Parmelia.
Za razliku od tamnih bukovih šuma, u četinarskim šumama Prokletija se razvija
bujna vegetacija lišajeva, koja je najbolje razvijena na skoro putpuno osušenim
smrčama i jelama. Dominiraju vrste iz rodova Alectoria, Bryria, Evernia i Usnea,
koje četinarskim šumama daju karakterističnu fizionomiju. Ove vrste poseduju
žbunasti tip talusa, tako da vise sa stabala i grana, za koje su pričvršćene
osnovom i u nekim slučajevima potpuno prekrivaju drveće. Najbrojnija je vrsta
Pseudevernia furfuracea, najčešća u smrčevim šumama.
Na području Prokletija konstatovano je 258 taksona, odnosno 236 vrsta
mahovina, 1 podvrsta i 21 varijetet. Kako je do danas za floru mahovina Crne
Gore zabilježeno 569 vrsta može se zaključiti da je na Prokletijama zastupljena
polovina od ukupnog broja vrsta. Iz klase Musci najbrojini su predstavnici roda
Brachythecium (16) i Bryum (14), a od jetrenjača rodovi Lophozia sa tri i
Cephalozia sa dva predstavnika. Brojnost i diverzitet karakteriše floru mahovina
Prokletija uz prisustvo raznovrsnih ekoloških grupa i velikog broja vrsta za koje je
ovo područje jedini poznati lokalitet u Crnoj Gori. Takođe, veoma je važno istaći
da se 6 vrsta sabranih na Prokletijama nalazi na spisku vrsta koje u Crvenoj knjizi
mahovina Evrope (Stewart 1995) imaju status rijetkih, ranjivih i endemičnih vrsta
Evrope i Makaronezije. Rješenjem o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i
životinjskih vrsta (Sl. list RCG br 76/6) na listi zaštićenih vrsta nalaze se:
Lophozia ascendens (Warnst.) Schust., Brachythecium geheebii Milde,
Paraleucobryum sauteri (B., S. & G.) Loeske, Grimmia caespiticia (Brid.) Jur.,
Pseudoleskea saviana (De Not.) Latz.
44. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
26
Na području Plavskog dijela Prokletija dosadašnjim istraživanja konstatovano je
145 vrsta makromiceta. Shodno kriterijumima za definisanje IFA (Important
Fungus area) na plavskom dijelu Prokletija za sada se mogu izdvojiti dva
područja značajna za zaštitu po osnovu kriterijuma A i C: Zona Visitorskog jezera
i Zona Hridskog jezera.
U Zoni Visitorskog jezera utvrđeno je 13 međunarodno značajnih vrsta: Amanita
aspera, Boletus satanas (ludara), Cantharellus cinereus (pepeljasta lisičarka),
Catathelasma imperiale (velika dvoprstenka), Geastrum triplex, Gomphus
clavatus (ljubičasta lisičica), Hydnellum ferrugineum (krvareća ježevica),
Hygrocybe punicea (velika vlažnica), Hygrophorus pudorinus (narandžasta
puževica), Mutinus caninus (pasji stršak), Sarcodon imbricatus (srnjača, crna
ljuskavica), Sarcodon leucopus (glatki ježevac), Strobilomyces floccopus (ljuskavi
kuštravac)
U Zoni Hridskog jezera konstatovano je 6 međunarodno značajnih vrsta: Amanita
aspera, Clavariadelphus truncatus (ravnotjemeni buzdovan), Hydnellum
ferrugineum (krvareća ježevica), Hygrocybe punicea (velika vlažnica), Sarcodon
imbricatus (srnjača, crna ljuskavica), Suillus sibiricus ssp. helveticus.
Staništa sa vrstom Pinus peuce važna su staništa gljiva shodno kriterijumu za C
za ustanovljavanje IFA. Takođe na osnovu broja do sada utvrđenih vrsta i broja
očekivanih vrsta ovo područje će sigurno predstavljati centre diverziteta
makromiceta u Crnoj Gori.
Na području Prokletija do sada je utvrdjeno ukupno 59 endemičnih vrsta insekata
koje su karakteristične za nadzemna staništa. U bukovim šumama se javlja
nekoliko predstavnika rodova Otiorhynchus, Leiosoma i Liophloeus. Dosadašnjim
istraživanjima faune dnevnih vrsta leptira (Lepidoptera: Hesperioidea i
Papilionoidea) Crnogorskih Prokletija (Čakor, Grbaja, Zastan, Valušnica), Visitora
(Martinović, Preslapa) i Koma Vasojevićkog, konstatovano je 128 taksona.
Dosadašnji rezultati istraživanja vodenih beskičmenjaka upućuju na izuzetan
diverzitet većine grupa i prisustvo velikog broja endema. Fauna crva iz grupe
Oligochaeta sporadično je izučavana. Za Plavsko jezero navodi se endemična
vrsta Allolobophora balcanica plavensis. Na prostoru Prokletija iz grupe pijavica
(Hirudinea) pronađena je endemična vrsta Dina lineat montana Sket 1968, koja je
poznata još i sa planine Štavne. Ova vrsta naseljava jezero, izvore i male potoke.
Fauna vodenih puževa na prostoru Prokletija je takođe samo sporadično
istraživana. Od karakterističnih vrsta vodenih puževa (Gastropoda) za prostor
Prokletija karakteristična je vrstu Bythinella opaca luteola Radoman 1976, koja je
veoma česta u gornjem toku rijeke Lim i srijeće se veoma često i izvorima oko
Plavskog jezera, duž puta Čakor- Murino i Andrijevica-Plav. Ova vrsta je jedan od
najkarasteričnijih stanovnika izvora na području Prokletija.
Plavsko jezero je jedno od rijetkih planinskih jezera koje ima autohtonu ihtiofaunu
koju čine sljedeće vrste: Salmo labrax m. lacustris (blatnjača), Cottus gobio (peš),
Leuciscus cephalus (klen), Chondrostoma nasus (skobalj), Rutilus rutilus
(crvenperka), Thymallus thymallus (lipljen), Esox lucius (štuka), Hucho hucho
(mladica), Lotta lotta (manić, derać), Eudontomizon sp. (zmijuljica).
Vrsta Salmo labrax m. lacustris (blatnjača) je originalna populacija samo u ovom
jezeru dok je za vrstu Thymallus thymallus (lipljen) ovo najjužnije
rasprostranjenje. Za vrste Lotta lotta (manić-derać) i Esox lucius (štuka) je ovo
jedini lokalitet u Crnoj Gori.
Na osnovu recentnih istraživanja i literaturnih podataka konstatovano je da u slivu
Plavskog jezera i rijeke Lim živi znatno veći broj vrsta, tako da u okviru ove
analize navodimo ukupan broj vrsta ovih slivova: Salmo labrax(blatnjača), Hucho
45. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
27
hucho (mladica), Alburnu alburnus (ukljeva), Barbus peleponnesius (potočna,
mala mrena), Barbus barbus (mrena), Chondrostoma nasus (skobalj), Leuciscus
cephalus (klen), Rutilus rutilus (crvenperka),Telestes agassizii (jelšovka),
Scardinius erythrophathalmus (crvenperka), Phoxinus phoxinus (gaovica), Cobitis
taenia (obični vijun), Cobitis elongata (veliki vijun), Barbatula barbatula (brkica),
Esox lucius (štuka), Lota lota (derać, manić), Cotus gobio (peš), Eudontomizon
sp. (zmijuljica), Oncorhynchus mykiss (kalifornijska pastrmka), Misgurnus fossilis
(čikov), Sabanajewia balcanica (balkanski vijun), Gobio gobio (mrenica, krkuša),
Thymallus thymallus (lipljen), Abulrnus bipunctatus (ukljevica),
Od četrdeset vrsta vodozemaca i gmizavaca na širem području Prokletija devet
vrsta su endemične. Za veliki broj vrsta ovo područje je granica njihovog areala.
Najnovija istraživanja ukazuju na bogatstvo herpetofaune, koja je vezana
prvenstveno za sam jezerski ekosistem ali je veza neraskidiva i sa biotopima tipa
lokve, močvare i sl. Na području riječnih basena Grlje, Ropojane, Grnčara i Ljuče
kao i basena Plavskog jezera konstatovane su sljedeće vrste: vodozemci
Salamadra salamandra, Triturus alpestris i Triturus vulgaris (Salamandride,
Caudata,Amphibia), Bufo bufo i Bufo viridis (Bufonidae, Anura, Amphibia),
Bombina variagata (Discoglossidae, Anura, Amphibia), Hyla arborea (Hylidae,
Anura, Amphibia), Rana ridibunda i Rana temporaria (Ranidae, Anura,
Amphibia); gmizavci: Anguis fragilis (Anguidae, Sauria Squamata, Reptilia),
Lacerta agilis i Podarcis muralis (Lacertidae, Anguidae,Sauria Squamata,
Reptilia), Elaphe longissima, Coronella austriaca, Natrix natrix i Natrix tessellata
(Colubridae, Serpentes, Squamata, Reptilia), Vipera ammodytes i Vipera berus
(Viperidae, Serpentes, Squamata, Reptilia).
Na prostoru Prokletija egzistira 15 vrsta vodoezemaca i gmizavaca koje se
nalaze na listi zaštićenih vrsta u Crnoj Gori ( 9 vrsta vodozemaca i 6 vrsta
gmizavaca) (Sl. List RCG br. 76/06).
Radi obezbjeđivanja uslova za normalno odvijanje prirodnih procesa i
onemogućavanje naglih promjena u strukturi i funkciji prirodnih ekosistema
zabranjena je:
destrukcija prirodnih staništa i njihova fragmentacija
prekomjerna eksploatacija vrsta (izlovljavanje ili sakupljanje),
unošenje alohtonih vrsta flore i faune,
zagadjivanje vode,vazduha i zemljišta
Na Prokletijama je do sada ukupno konstatovano 161 vrsta ptica. Ako se na
spisak od 161 vrste doda još dvadesetak vrsta koje je moguće registrovati , može
se konstatovati da su Prokletije jedan od masiva sa najbogatijom ornitofaunom u
Crnoj Gori. Značaj Plavskog jezera za migratorne vodene ptice nije samo
lokalnog karaktera jer Plavsko jezero leži na opštem pravcu seobe ptica sa
severnih djelova evropskog kontinenta. Nalazi se na početku riječne doline Lima,
koja je dugačka, relativno prostrana i vezuje se sa riječnim i drugim dolinama
Dunavskog sliva, koje se takodje pružaju povoljnim pravcem u odnosu na seobu
ptica.
46. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
28
Ptice na Plavskom jezeru
Ptice gnjezdarice Plavskog jezera: Podiceps ruficolis (mali gnjurac), Podiceps
cristatus (veliki ćubasti gnjurac), Anas platyrhynchos (divlja patka gluvara),
Aythya fuligula (ćubasta plovka), Fulica atra (crna liska), Gallinula chloropus
(barska kokica), Tringa hypoleucos (mali prudnik), Alcedo atthis. U ptice
gnjezdarice takođe spadaju: Podiceps nigricollis (crnovrati gnjurac), Ixobruchus
minutus (bukavčić), Rallus aquaticus (barski petlovan) Charadirius dubius
(zujavac slepić), Tringa totanus (crvenonogi prudnik) i Cinclus cinclus (vodeni
kos).
Migratorne ptice Plavskog jezera: Fulica atra (liska crna), Podiceps ruficollis (mali
gnjurac), Aythya fuligula (ćubaska plovka), Aythya ferina (siva plovka), Anas
platyrhynchos (divlja patka), Podiceps nigricollis
(crnovrati gnjurac), Podiceps cristatus (veliki ćubasti gnjurac).
Pored ovih ptica, na Plavskom jezeru su u vrijeme seobe i skitnje konstatovane i
druge vrste vodenih ptica koje nijesu redovno prisutne: Ardea cinerea (siva
čaplja), Egretta garzetta (mala bijela čaplja), Anas crecca (patka krža), Anas
querquedula (patka pupčanica) Aythya nyroca (plovka crnka), Bucephala
clangula (plovka ledenjarka), Tringa nebularia (krivokljuni prudnik), Larus
ridibundus (obični galeb), Tringa ochropus (prudnik pijukavac) i Sarus argentatus
(srebrnasti galeb).
47. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
29
Od sitnih sisara za ovo područje navode se: šumska rovčica (Sorex araneus),
alpska rovčica (Sorex alpinus), vodena rovčica (Neomys fodiens), močvarna
rovčica (Neomys anomalus), slijepa krtica (Talpa coeca) idr. Od reda Chiroptera
(ljiljci) koji je zaštićen u cjelini u Crnoj Gori na području crnogorskih Prokletija
registrovane su sljedeće vrste: mali potkovičar (Rhinolophus hipposideros); južni
potkovičar (Rhinolophus euryale), šiljouhi večernjak (Myotis enmarginatus); veliki
šišmiš (Myotis myotis) i dr. Iz reda Rodencia glodari registrovane su vrste:
vjeverica (Sciurus vulgaris), riđa šumska voluharica (Clethrionomyes glareolus),
sniježna voluharica (Chinomyes nivalis), kao veoma zanimljiva vrsta i glacijalni
relikt registrovana u području Vusanja u dolini Ropojana; slijepo kuče (Spalax
leucodon), žutogrli miš (Apodemus flavicollis), domaći miš (Mus musculus),
šumski miš (Apodemus sylvaticus), crni pacov (Ratus ratus), veliki puh (Myoxus
glis), šumski puh (Dryomyes nitedula). Od ostalih vrsta teriofaune na osnovu
podataka iz šumskih i lovnih osnova kao i podataka sa terena navodimo i
sljedeće vrste: zec (Lepus capensis), vuk (Canis lupus), mrki medvjed (Ursus
arctos), ris (Lynx lynx). Od predstavnika autohtonih vrsta papkara na području
crnogorskih Prokletija evidentirane su vrste: divlja svinja (Sus scrofa), divokoza
(Rupicapra rupicapra) i srna (Capreous capreous). Osnovni uslov opstanka
većine vrsta sisara na ovom području je očuvanje njihovih staništa naročito onih
čija se namjena u poslednje vrijeme mijenja. Za pojedine vrste pogotovo one
rijetke kao što je vidra (Lutra lutra), hermelin (Mustela erminea), ris (Lynx lynx) i
dr. potrebno je obezbijediti i sprovoditi program monitoringa i zaštite. Prirodni
ekosistemi su u manjoj ili većoj mjeri narušeni bilo sječom šume, nekontrolisanim
lovom, uznenmiravanjem divljači naročito u doba razmnožavanja ili na drugi
način. Na temelju istraživanja faune Crne Gore u cjelosti, utvrđeno je da su
odiređene vrste divljači i na Prokletijama rijetke, prorijeđene ili urgožene. Zbog
toga je na osnovu Zakona o zaštiti prirode posebnim rješenjem trajno zaštićeno
oko 430 životinjskih vrsta u Crnoj Gori (“Sl. list RCG”, br. 76/06).
48. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
30
6. Društveno-ekonomske vrijednosti i potencijali
Crnogorske Prokletije zahvataju površinu od oko 1.380 km2, što iznosi oko 10%
teritorije Crne Gore. Opština Plav zahvata površinu od 486 km2. Prema
zvaničnim rezultatima popisa iz 203 godine na ovom području živi 13.805
stanovnika.. Riječ je o veoma značajnom prostoru, sa aspekta regionalnog,
ekonomskog, demografskog, socijalnog i drugih vidova ukupnog razvoja Crne
Gore.
6.1. Populacija
13.805 (Prema popisu iz 2003)
Uporedni pregled broja stanovnika u opštini Plav prema zvaničnom popisu od
1948 do 2003 godine
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003
15,764 17,330 18,913 19,542 19,560 19,305 13,805
U regionalno-razvojnoj diferencijaciji prostora Crne Gore ovo područje pripada
sjevernom regionu, kojeg karakteriše znatno privredno zaostajanje u odnosu na
ostala dva regiona i u poređenju sa prosjekom države. Opština Plav nalazi se na
samom začelju rang liste razvijenosti u Crnoj Gori. Planinski masiv Prokletija koji
pripada Crnoj Gori karakteriše vrlo slaba razvijenost putne infrastukture zbog
čega je ovaj prostor i dalje prilično nepristupačan za razne vidove posjeta.
6.2. Namjena površina u Opštini Plav
Područje opštine u km2
Poljoprivredno zemljište Šume i šumsko zemljište Ostalo
Ukupno
Ukupno
Obradivo
zemljište
Šume
Obradivo
zemljište
Naselja, putevi,
stjenoviti teren,
rijeke i jezera
247.35 81.77 200.46 32.76 38.19 486
Poljoprivredna proizvodnja je, tradicionalno, jedno od osnovnih zanimanja
stanovništva ovog područja, naročito stočarstvo i ratarstvo. Ona još uvijek ima
karakteristike ekstenzivne i nedovoljno produktivne proizvodnje.
Šumski fond predstavlja jedno od najznačajnijih prirodnih bogatstava ovog
područja, zato se i koncept ukupnog razvoja ovog prostora znatnim dijelom
oslanjao na šumarstvo i prerađivačke kapacitete drvne industrije. Opština Plav
posjeduje oko 3.5 mil. m3
, slijede Rožaje sa 3.3, Berane sa 2.3 i Andrijevica sa
2.1 mil. m3
. Ukupna drvna zapremina po 1 ha veća je za 24% u odnosu na
prosjek u Crnoj Gori, a kod privrednih šuma čak za 62%. To znači da prokletijske
šume najbogatije i najproduktivnije. Najveća drvna zapremina po 1 ha je na
području Andrijevice, zatim Plava, Berana i Rožaja.
Ekonomske vrijednosti i potencijali za razvoj područja su svakako:
Prirodne i poljoprivredne i vrijednosti predstavljaju najveći potencijal. One su i
bile razlog specifičnog korišćenja terena i razvoja naselja, koji su uticali da
se oformi specifičan kulturni pejzaž.
Turizam, u različitim segmentima od eko turizma, agro turizma, kulturnog
turizma
49. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
31
Pogodnosti za razvoj stanovanja: veoma prijatno mjesto, prirodni komfor,
mala gustina izgrađenosti, kontakt sa prirodom....
50. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
32
7. Formiranje i razvoj naselja
7.1. Istorijat
Plavsko-gusinjska kotlina sa svojim prirodnim bogatstvom i ljepotama je bila
uvijek atraktivno podrucje za življenje.
Spomenici materijalne kulture, posebno pisani dokumenti govore da je ovo
podrucje bilo naseljeno od davnina, a svakako od 8 vijeka prije nove ere, sto
potvrdjuje crtez lovca na jelene iz tzv. Gvozdenog doba pronadjen u pecini na
Vezirovoj bradi planini iznad Gusinja. Kada su Sloveni dosli na ove prostore
zatekli su ovdje Ilire i s` njima se pomijesali stvarajuci svojevrsnu simbiozu
starosjedelackog i pridoslog stanovnistva. Ostaci naselja, vodovoda i grobalja
govore da su ovdje ranije zivjeli i Grci i Rimljani.
Osim toga, u prošlosti počev od rimskog doba pa do vremena Kraljevine
Jugoslavije, ovo podrucje je bilo na trasi najvaznijih puteva toga doba i bilo gusto
naseljeno.
Plav se u pisanim izvorima ne pominje kao naselje vec kao naziv za cijelu oblast.
Pretpostavlja se da je naziv dobilo po rimskom imperatoru Flaviusu (Phlavius) iz
vremena kada je kraj pripadao rimskoj imperiji. Kao urbano naselje se pominje u
XIII vijeku kao centar Plavske Zupe u kojoj se pominje selo Ribari. Godine 1435
po Kosti N. Kosticu pominje se da Plavljani idu po so u Skadar, a u 16.vijeku kao
mjesto na drumu kojim su mletacki kuriri i posta isli suvim od Kotora u Carigrad.
Tada, kao i u XVII vijeku, Plav je bio dobro naseljen predeo, iz koga su isli i za tri
dana stizali u Kotor dugi karavani(po katkad i po 200 konja), natovareni vunom,
zitom, sirom, voskom, udaljeno 19 dana hoda od Carigrada. Tu trgovinu
sprecavali su Klimente, ratoborno susjedno pleme cestim upadima u plavsko
podrucje. Da bi sprijecio upade Klimenata i napade na karavane Bosanski valija
Mustafa-pasa u Plavu podize utvrdjeni grad iz kojeg se razvio danasnji Plav.
Kada je francuski istrazivac i putopisac Ami Boue bio u Plavu 1836. godine on je
bio varosica sa stotinak kuca, a vec sredinom vijeka po G. Jurisicu to je varosica
sa oko 400 domova, sa tridesetak ducana.
Nakon turskog osvajanja područja danasnje Crne Gore 1485. godine je
sproveden prvi popis-defter stanovnistva i imovine i ustanovljeno da u Plavskom
vilajetu zivi 1157 domacinstava, odnosno sedam puta vise nego sto je tada
zivjelo u danasnjoj Podgorici ili vise nego u oblasti: Kuca, Pipera, Bjelopavlica,
Podgorice, Bijelog Polja i Zlorecice zajedno. Ovo se objasnjava cinjenicom da je
ovaj kraj bio bogat, da je imao uslove za razvoj poljoprivrede, da je bio trgovacki i
tranzitni centar te da je imao poznato “pazariste” najznačajnije u srednjovjekovnoj
drzavi na koje su dolazili trgovci iz svih krajeva.
Kasnije je ovo podrucje stagniralo u razvoju, putevi su ga zaobisli, pa se broj
stanovnika smanjivao. Citav XIX vijek je plavsko podrucje imalo vise stanovnika
nego sto ima danas. Danas je to podrucje izrazite migracije stanovnistva širom
svijeta, najvise u Americi i zemljama zapadne Evrope.
Gusinje se nalazi jugozapadno od Plava, na sastanku rijeka Grncara i Vruje na
nadmorskoj visini od 925 m ispod gorostasnih Prokletija, nadomak granice sa
Albanijom.
U ljetopisu Popa Dukljanina (Sclavorum Regnum) pominje se kao jedna od 11
dukljanskih zupa. U XIV vijeku u zupi Plavu bijase selo Gusino, pominje se i u
fermanu sultana Abdul-Hamida. Po Ami Boue Gusinje je varosica od oko 300
domova po G. Jurisicu od oko 400 kuca, sa 50 ducana i cuvenim oktobarskim
vasarom na koji dolazi svijet iz cijele Rumelije. Krajem 19.vijeka Gusinje postaje
poznati centar po trgovini, zanatstvu i poljoprivredi, pa je imalo oko 1600 kuca a
51. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
33
Plav oko 800. U to vrijeme je bilo Gusinje centar nahije, kapetanija i sjediste paše
gusinjskog, kasnije sjediste opštine.
Izvod iz Literature o istoriji Plava: (1) Z. B. Petrović, Plav, čas. Arhitektura i
urbanizam, broj 31, 1965 g. (2) A. Jovićević, Plavsko-gusinjska oblast “Srpski
etnografski zbornik, l, knj. X, 1921 godine.
Plav je mali privredni centar u prostranom polju koje se širi oko Plavskog Jezera.
Osim toga on je i putna postaja na pravcu Boka Kotorska - Kosovo. Prvi pisani
pomeni o Plavu potiču već iz XII stoljeća, ali arheološki nalazi pokazuju da je bio
naseljen već u antičko doba. U srednjem vijeku bio je centar župe opasan
zidovima sa 2 kapije. Topografski položaj starijeg dijela Plava ogleda se u
izolovanom rtu koji zadire u ravnicu oko jezera.
“Današnje naselje se sastoji iz spleta uskih i krivudavih uličica, najčešće
kaldrmisanih oblutkom brzih planinskih rijeka. Spontanost trasiranja ulica pruža
veoma prijatan utisak, mada treba podvući da su terenski uslovi korišćeni
znalački i maksimalno. Ulični profil je živopisan zahvaljujući obilju zelenila kućnih
dvorišta i voćnjaka, slobodnom postavljanju objekata karakteristične arhitekture i
uklapanju okolnog pejzaža u ulične perspektive (Visitor). Naselje je podeljeno na
sledeće mahale: Redžepagića, Šabovića, Omeragića, Medunska, Meterizi i
Kupus-mahala. Najčešće, mahala nosi naziv prema nekoj od porodica koje je
nastanjuju. U Kupus-mahali koja je pristojna, rasad kupusa najbolje uspeva, pa je
mahala po tome i dobila ime. lako je to inače neuobičajeno, svaka mahala nema
svoju džamiju. U naselju postoje ukupno tri džamije, sa karakterističnim
minaretima od drveta.« (prema Z. B. Petroviću). Naselje Plava nema sve
karakteristike starog balkanskog urbanizma kakav smo videli na obližnjem
Kosovu (Peć, Đakovicu, Prizren). Glavna razlika se ogieda u otvorenom sistemu
izgradnje bez ogradnih zidina koji slepo odvajaju unutrašnjost dvorišta od ulice.
Gustina izgrađenosti je znatno manja, arhitektura stambenih zgrada se odlikuje
visokim krovovima od šindre i dr.”
52. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
34
8. Kulturni predio
Značajan kvalitet oblasti Plavskog jezera jeste njen pejzaž u kojem se prožimaju
oblici iskonske samonikle prirode i “kulturni pejzaž” kao rezultat viševjekovnih
ljudskih aktivnosti.
Specifično korišćenje zemljišta tokom vjekova oblikovalo je kulturni predio čiji su
najvrijedniji slojevi:
Specifični oblici ledničkog reljefa predstavljeni dubokim i vertikalno usječenim
valovima i cirkovima;
Vertikalno zoniranje vegetacije na ovom prostoru. U zoni bukovih šuma
između 1400 - 1500 m n.v. dominira smeđe krečnjačko zemljište, dok se na
visinama od 1400 do 1900 m n.v. u smrčevim šumama javljaju krečnjačke
crnice;
Dominantni vrhovi naspram kotlinskih udubljenja;
Termofilne hrastove šume sladuna i cera, prelazne šume hrasta kitnjaka, kao
i mezofitno područje bukovih šuma, iznad kojih se naizmjenično javljaju travni
pojasevi i visokoplaninska područja alpijske vegetacije;
Endemoreliktni borovi molika i munike koji se rijetko u prirodi srijeću zajedno;
Terase sa lijeve i desne strane rijeke Lim, koje predstavljaju najplodnije tlo u
Opštini.
Relativno nerazuđen, netaknut obalski pojas jezera, koji je obrastao ševarom;
Sa zapadne strane prostor uokviruje planina Visitor, koja se strmo uzdiže nad
Plavskim jezerom, koju karakterišu polja posječenih šuma;
Grupacije kuća tradicionalne arhitekture u naseljima i selima u obalnoj i
gornjoj zoni;
Tradicionalno zelenilo u vrtovima i dvorištima;
Elementi tradicionalnog načina poljoprivredne proizvodnje. Obalni pojas
Plavskog jezera karakterišu livade, pašnjaci, njive, geometrijskog oblika,
ograđene živicama, i čine prepoznatljiv element u predjelu;
Centralni dio naselja
Martinovići. Stambeni fond
ovog naselja sastoji se
isključivo od kamenih kula, ali
koje su najvećim dielom
pokrivene dvovodnim krovom
blagog nagiba. Jedan čudan
upliv Mediterana, u ovim
izolovanim planinskim
oblastima.
53. Studija “Procjena predjela Opštine Plav - šira oblast Plavskog jezera”
35
Situacioni plan Oblasti Plavskog jezera, dužina ravne površine livada uz rijeku i oko jezera,
dna kotla, od Gusinja do crkve u Brezojevici, je oko 11 km, a širina oko 2 km.
Lokalitet Plavskog jezera je izdvojen od glavnih saobraćajnih pravaca i posjeduje
visoko vrijedne prirodne i ambijentalne (arhitektonske) kvalitete: jezerske i
planinske svježine, šume, rijeke, izvore u korelaciji sa arhitekturom zanimljivog i
izrazitog tipa zasebne kuće-brvnare, pokrivene drvenom piramidom strmog
krova. Struktura cijelog naselja je prošarana masama tvrdih kamenih kubusa, još
čudnijeg i osobenijeg tipa zasebne kuće - kule. Ovaj karakter kulturnog predjela
ne izražava se samo u varošima Plavu i Gusinju, nego jednako i u selima oko
Plavskog jezera a karakteristična su: Malo Selo, Prnjavor, Brezojevice,
Martinoviće i Djombaliće.
Ovakav karakterističan kulturni predio predstavlja identitet oblasti Plavskog
jezera, i doprinosi raznolikosti i bogastvu područja. Sve ove predione
karakteristike određuju i način pristupa razvoju ove oblasti i to ne kao zasebnim
naseljima, nego kao organskoj cjelini a takođe i njegovoj prevashodnoj namjeni -
turizmu.
8.1. Graditeljsko nasljeđe
Plav i Gusinje su stara gradska naselja sa interesantnim istorijskim spomenicima
i drugim kulturnim sadržajima. Od kulturno istoriskih spomenika u Plavu
najznačajniji su Redžepagića kula, Stara džamija, džamija Sultanija i Manastir
Svete Trojice u Brezojevici kod Plava. Kula Redžepagića nastala je 1671. godine.
Sagradio je Hasan beg Redžepagić i služila je za odbranu od neprijatelja i da se
u njoj dočekuju gosti. Drvena ili Stara džamija sagrađena je 1471. godine odmah
