beslenme temel ilkeler

1. BESLENME
ASM'de Hastalarımıza Sunabileceğimiz
Pratik Bilgiler ve Öneriler:
8. AileHekimliğiGüzOkulu
25-27 Eylül2014
Prof Dr Dilek Yavuz
Marmara Üniversitesi Tıp fakültesi
Endokrinoloji ve Metabolizma BD

2. Hastalarımaşimdiyekadarsunduğumönerilerimyanlışmı? Çikolataserbestmi? Nasılçokyesemde şişmanlamasam?

4. Beslenmeileilişkilikronikhastalıklar
•Obezite
•KardiyovaskülerHastalıklar
•Diyabet
•Hipertansiyon
•Kanser
•Osteoporoz

5. BESLENME
KARIN DOYURMAK veyaAÇLIK HİSSİNİ BASTIRMAK DEĞİLDİR.

6. BESLENME:sağlığıkorumak,İYİLEŞTİRMEKveyaşamkalitesiniyükseltmekiçinvücudunihtiyacıolanolanbesinöğeleriniyeterlimiktarlardaveuygunoranvezamandaalmakiçinyapılmasıgerekenbilinçlibirdavranıştır

7. •Karbonhidrat
•protein
•Yağ
•Vitamin/mineraller
•su
BESİN: Yenilebilen, yaşam için gerekli besin öğelerini sağlayan, bitki ve hayvan dokularına denir.
BESİN -Besinögeleri
Şeker, alkolbesinögesideğildir

8. YETERSİZ BESLENME :Besin öğelerininvücut gereksinimdüzeyinde alınamaması
DENGESIZ BESLENME: Gereğinden fazla besin
tüketilmesinebağlıyağolarakdepolanması
BESLENMETANIMLAR:
DİYET:Günlükbeslenmedekalorialımıve/veyabelirlibesingruplarınınkısıtlanması
TIBBI BESLENME TEDAVİSİ: hastalıklarıntedavihedeflerineyönelikolarakgünlükbeslenmenindüzenlenmesi

9. • Yaş
• Cinsiyet
• Boy/kilo
• Fiziksel aktivite
Günlük kalori ihtiyacı
Kadın:
1600-2400 kkal
Erkek:
2000-3000 kkal

10. YAŞA GÖRE ÖNERİLEN ANA BESİNLERİN ORANLARI
karbonhidrat
protein
yağ
4-18 yaş
%45-65
%10-30
%25-35
yetişkin
%45-65
%10-35
%20-35
Institute of Medicine IM 2002

11. •Tuz
•Fazlakalori
•Katı yağ
•Rafinetahıl
•Şeker
•Sebze
•Meyve
•Tam tahıl
•Yağsızsütürünleri
•Balık
•Yağsızet/tavuk
•Yumurta
•baklagiller
•Tohumlar(Fındık/ceviz)
U.S. Department of Agriculture U.S. Department of Health and Human Services 2010

12. Besinpiramidi

13. sebze
tahıl
protein
meyve
süt
Meyve
Sebze
Tahıl
Düşükyağ
Yağsızsüt/ürünü
Yağsızet/ tavuk/balık
bakliyat/yumurta/çerez
Düşüksodium,transyağ,şeker
Besintabağı
Su tüketimi:
Erkekler3.7 L /gün
Kadınlar2.7 L / gün

14. Günlükmeyveihtiyacı
yaşcinsiyetveaktiviteileilişkilidir.
* Miktarlargünde<30 dkegzersizyapankişileriçinbelirtilmiştir.
Aktivitesiyüksekolanlardaihtiyaçdahafazladır
kadın
19-30 yaş2 porsiyon
31-50 yaş1 ½ porsiyon
51+ yaş1 ½ porsiyon
erkek
19-30 yaş2 porsiyon
31-50 yaş2 porsiyon
51+ yaş2 porsiyon

15. 1 Porsiyonmeyveörnekleri

16. SebzeGrupları
Fasulye
•Siyahfasülye
•Nohut
•Mercimek
•soya
Nişastalı
•Mısır
•Yeşilmuz
•Bezelye
•patates
Kırmızı/turuncu
•Havuç
•Kabak
•Kırmızıbiber
•Domates
•Tatlıpatates
Diğer
•Kuşkonmaz
•Avakado
•Bruksellahanası
•Lahana
•Karnıbahar
•Top salata
•Mantar
•Soğan
•kabak
Koyuyeşil
•Brokoli
•Marul
•Ispanak
Haftadaenaz3 porsiyon

17. Günde3-5 porsiyonsebzetüketimiönerilmektedir

18. •BazıKansertürlerinekarşıkoruyucudur
•Lifiçerirlerkalphastalığı,obezite, diyabetriskiniazaltır
•Potasyumalımınıarttırır
•Kalorialımınıazaltır
•folat, vitamin A, vitamin C. içerir
Tazesebzevemeyvetüketimi

19. Süt/sütürünleri
•ErişkinkadınveerkeklerdeGünde3 porsiyon
•Kalsiyumunanakaynağıdır
•Kemiksağlığıiçinönemlidir
•Osteoporozriskiniazaltır
•Kardiyovaskülerhastalık, tip 2 diyabetvekanbasıncıriskiniazaltır
•Düşükyağlı/yağsızformlarıtercihedilmelidir
1 porsiyon= Bir orta boy su bardağı (200 cc) süt veya yoğurt = iki kibrit kutusu büyüklüğünde peynir

20. •Günlüktahılalımınınenazyarısıtam tahılolmalıdır
•Günlükalımkadınlarda5-6 erkeklerde7-8 porsiyon
•Lif, B vitamin, tiamin, riboflavin, niasin, folat, demir, magnezyum,selenium
•Kilo kontrolüneyardımcıolur
•Kalphastalığıriskiniazaltır
1 dilimekmek= 2 yemekkaşığıpilav=4 yemekkaşığımakarna
Tahıl
Buğday, pirinç, mısır, çavdar , yulaf gibi tahıl taneleri vb., bunların unları, bulgur, yarma, makarna, şehriye
Tam tahıl: kabuğuilebirliktekullanılantahıl

21. Protein
Et, tavuk, deniz ürünleri, baklagiller, yumurta, soya ürünleri
• Kemik,kas,kıkırdak,kan enzim, hormonların yapımı için gerekli
• Balıkta omega-3 yağ asidi mevcut
• Günlük ihtiyaç 150-180 gr
• Haftada en az 2 porsiyon balık yenilmesi önerilmekte
• fındıkta 15-20 adet (30 gr) veya cevizde 5-6 adet (30gr) olmalıdır

22. Protein Bir porsiyon miktarları:
2-3 köfte kadar et,tavuk, balık
2 adet yumurta
1 tabak kurubaklagil yemeği
30 gram yağlı tohum (ceviz, fındık, fıstık, badem vb.)

23. • Yaş
• Cinsiyet
• Boy/kilo
• Fiziksel aktivite
Günlük kalori ihtiyacı
Kadın:
1600-2400 kkal
Erkek:
2000-3000 kkal

24. Kilo verilmesinegerçekçiyaklaşım

25. •Ana besinleraçısındanKilo vermeyisağlayacakoranyoktur
•Kilo vermeyisağlayacakyemepaternitespitedilmemiştir
Günlükdiyettekitotal kalori:
karbonhidratoranının<%45 veya
Protein oranının> %35
Diğerkalorikısıtlayıcı
diyetlerdenüstündeğil
IM 2002
Besinoranlarıvevücutağırlığı
Vucutağırlığınıbelirleyengünlüktüketilenkalorimiktarıdır.

26. Günlükkalorialımınıazaltmakiçinöneriler
Günlükkaloribalansıkiloyuetkileyentekunsurdur.
Bazıyiyeceklerveiçeceklerfarkınavarılmadanfazlamiktardatüketilebilir
•Günlükbesinalımınınizlenmesi
•Yüksekkaloriliyiyeceklerinyerinebesiniçeriğiyüksekyiyeceklerinalınması

27. Günlükkalorialımınıazaltmakiçinöneriler
Tam tahılalımıarttırılmalı
Yükseklifiçerikliişlenmemiştahıltüketenkişilerdahaaztam tahıl
Tüketenkişilerilekarşılaştırıldığındadahadüşükvucutağırlığınasahipler
Sebzevemeyvealımıarttırılmalı
Şekerveşekerliiçecekalımıazaltılmalı
Çocukvegençlerdeşekerliiçecektüketlimesiobeziteileilişkili
yetişkinlerdeverilerortadüzeyde
Katı yağ/ gizliyağmiktarıazaltılmalı
yağıazaltılmışsütvesütürünükullanın, yağsızet kullanın

28. Günlük yağ alım sınırı
3 çay kaşığı sıvı yağ : 14 gr
Kadın: 5-6 çay kaşığı
Erkek: 6-7 çay kaşığı

29. Yağtipleri
Satureyağasitleri: tereyağı, peynir,tamyağlısüt, çikolata
Monoansatüreyağasitleri: zeytinyağı, kanola
Poliansatüreyağasitleri: sıvıyağlar,ayçiçek,mısır,soya
Trans yağasitleri:hidrojenizebitkiselyağlar-margarin
•Saturevetransyağlarkoronerarterhastalığıriskiniarttırır
Kolesteroldüzeyleriniyükseltir.
•Mono -Poliansatüreyağlar: kankolesteroldüzeyiniazaltabilir
Yağtüketminiarttırmayın
Yağtercihinizimono- poliansatüreyağlardanyanakullanın

30. Yağalımınınasılazaltabilirim?
Biryumurtanıntümüyerineikiyumurtanınbeyazınıkullanın
Katı yağyerinesıvıyağkullanın
Salatanızıyağsızhazırlayın(sirke–limon)
Etiniziyağsızalınveyağsızpişirin
Sütvesütürünleriyağsızkullanın

31. Gündene kadarboşkalorialma hakkımvar?
Yaş/cinsiyet
Fizikaktivitesidüşükolanlariçintahminikalori
Total kaloriihtiyacı*
GünlükBaşkalorilimiti
Kızlar9-13 yrs
1600 cals
120
Erkekler9-13 yrs
1800 cals
160
kızlar14-18 yrs
1800 cals
160
Erkekler14-18 yrs
2200 cals
265
kadın19-30 yrs
2000 cals
260
erkek19-30 yrs
2400 cals
330
kadın31-50 yrs
1800 cals
160
erkek31-50 yrs
2200 cals
265
kadın51+ yrs
1600 cals
120
Erkek51+ yrs
2000 cals
260
Günde<30 dkegzersizyapanlariçin
Boşkalori: katıyağlardanveşekerden
alınankalori
Çikolata
Gazoz
Kola
Şekerleme
cıps

32. Tatlandırıcıkullanabilirmiyim?
Aspartame
Acesulfamepotassium (K)
Sucralose
Saccharin
Hundredsofstudiesandreportshavebeenpublishedonthesafetyassessmentofnon-caloricsweeteners.Globalregulatoryagencieshaveapprovedandreviewedsafety.
EFSA2006, 2009, 2011, 2013; Magnuson et al., 2007; National Experts Report on Aspartame, 2010; US FDA)
Mevcuttatlandırıcılar

33. Çalışmatürü(N)
Tatlandırıcıtüketimşekli
sonuç
Olney (1996)
US SEER beyintm 9 lokasyon
ölçülmemiş
Aspartampiyasayaçıktıktansonrarisk artışı
Gurney (1997)
56 beyintm vakası
94 kontrol
Diyetöyküsü
No association
Hardell (2001)
30 beyintm vakası
45kontrol
Düşükkaloriliiçecekler
No association
Bunin (2005)
315 çocuk–beyintm , 315 kontrol
Yemesıklığı
Ilişkiyok
Lim (2006) from NCI
Prospektif473,984 denek5 yılhematopoetikbeyinca
Yemesıklığı
ilişkisiz
Gallus (2007)
Vakacontrol çalışması(8976 vaka, 7028 kontrol)
Yemesıklığı
ilişkisiz
Bosetti(2009)
Vakacontrol çalışamsı(1010 vaka, 2107 kontrol)
Yemesıklığı
ilişkisiz
Epidemiyolojikçalışmalar: Tatlandırıcı–kanser

34. 0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
9:40 10:00 10:30 10:50 1T1i:m10e (1h1):30 11:50 12:10 12:30 13:00
Hunger (100 mm VAS)
HFCS 42 HFCS 55 Sucrose
Aspartame Milk no bev
önce
Öğlen
yemeği
Süt,şeker,ve tatlandırıcının açlık-tokluk üzerine etkisi
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
9:40 10:00 10:30 10:50 11:10 11:30 11:50 12:10 12:30 13:00
Hunger (100 mm VAS)
Time (h)
Tokluk açlık
Monsivais, Perrigue, Drewnowski. Sugars and satiety –
does the type of sweetener make a difference? AJCN 2007.
9:40 10:00 10:30 10:50 11:10 11:30 11:50 12:10 12:30 13:00
9:40 10:00 10:30 10:50 11:10 11:30 11:50 12:10 12:30 13:00

35. Yemekle birlikte aspartame alınması açlık
hissini arttırmıyor
0
1
2
3
4
5
6
7
09:00 10:00 10:30 11:00 11:30 12:00 13:00 16:00 19:00 20:00
sugar
dex/aspartame
aspartame
plain
Desire to eat
Time
yükleme
öncesi
ara öğün
öğlen akşam
0
1
2
3
4
5
6
7
09:00 10:00 10:30 11:00 11:30 12:00 13:00 16:00 19:00 20:00
açlık
Drewnowski et al. AJCN.

36. Çayınızışekersiziçin
2.5 gr
2.5gr x 4 kal=10 kal
20 kal
Günde2 şekerden5 bardakçayiçiyorsanız100 boşkalorialıyorsunuz

37. Yemekleriçokaztuzilehazırayınveiyotlutuzutercihedin
Meyve,sebze, sütveyoğurttaNa içeriğidüşüktür(120 mg/100 gr)
EkmekteNa miktarı400-475 mg/100 gr
•Masaya tuzlukgetirmeyin
•Tuzlupeyniryemeyin
•Konservesebze,domateskullanmayın
•Ketçup, hardal, hazırsoslardatuzoranıyüksektir
•Fastfood(hamburger ,pateteskızartması)yemeyin
İyotbeyingelişimivebüyümeiçinçokönemlidir.
TuzAlımınıNasılKısıtlarım?
ÖnerilenGünlüktuztüketimi: < 2300 mg sodium ( 1 çaykaşığı= 5 gr Nacl5 g) Iyoteksikliğibölgelerindeiyodunenönemlikaynağıiyotlutuzdur
HipertansiyonuolanlardaGünlükNa alımı< 1500 mg/gün

38. Dışarıdayemek
•Içecek: su, şekersiz/tatlandırıcılıiçecekısmarlayalım
•Tuzlukyerinebiberliğikullanın
•Kepekli/ tam tahıllıekmeksöyleyin
•Yemeğesalayav eyasebzeielbaşlayın(açlığınızıkontroleeder)
•Salatanızınsossuzsöyleyinsosuyanındaisteyin
•Ana yemekızgara, haşlamaolaraktercihedinküçük-ortaboy söyleyin.
•Büyükporsiyonisepaylaşın
•Sosluyemeklerdenkaçının
•Tatlıiçinmeyvetercihedin
•Artanlarıyemeğeçalışmayınpaketyaptırın
(sonrayersiniz)

39. •Uygunkalorimiktarınıbelirle
•Günlükkalorialımınıizle
•Tümbesingruplarındanönerilenoranlardabeslenmeyeekle
•Katı yağlardankaçın,sıvıyağtercihedin
•Pişirmeiçinbuhar, haşlama,fırınlamatercihedin
•Şekerkullanma
•Tam tahıltercihedin
•Na alımınıazalt
•Sebze-meyvetüketiminiarttırın
•YağsızSütvesütürünlerialımınıarttırın
•Haftadaenaz2 kezbalıktüketin
Sağlıklıbeslenmeiçin: adımadım

40. Teşekkür ederim