SlideShare uma empresa Scribd logo
1 de 14
Baixar para ler offline
Umlando wemibhalo
yesiZulu
 Umlando wemibhalo yesizulu uhlukene izigaba ezinhlanu. Kukhona
isikhathi esingaphambi kokuthi kufike abeLungu, nesingathi kusadliwa
ngoludala. Isikhathi samamishini, isikhathi sezingqalabutho, isikhathi
sobandlululo kanye nesikhathi senkululeko. Sizobheka lezi zikhathi
ngokulandelana kwazo:
A) Kusadliwa ngoludala
Lesi yisikhathi esingaphambi kwezinsuku zabacindezeli. Lapha singathi
yisikhathi sangaphambi konyaka we-1835. Ngalesi sikhathi impilo
yayingathintwa noma iphazanyiswe ngabezizwe noma ondlebezikhanya
ilanga. Lapha sibona ukubumbeka kwesizwe sikaZulu. Lesi sikhathi
kwakungekho lutho olubhalwa phansi. Imibhalo esunguliwe ngalesi
sikhathi kwakuyimibhalo ewubuciko bomlomo. Kubalulekile ukusazi lesi
sigaba ngenxa yokuthi ubuciko bomlomo: izinganekwane, izibongo,
izigiyo, njll, kube nomthelela omkhulu emibhalweni yesiZulu ikakhulukazi
uma sibheka imibhalo okuyiyona eyavula indlela yokulotshwa
kwemibhalo esiZulwini. Izibongo zaba nomthelela ekusungulweni
kwezinkondlo kanti izinganekwane zona zaba nomthelela ezindabeni
ezibhalwayo zibe yingxoxo. Izibonelo yizibongo zesimanje esisazibona
zisaqhubeka. Umdlalo wokuqala oshicilelwe phansi wesiZulu osihloko
sithi UGubudele Namazimuzimu ususelwe enganekwaneni kanti iqoqo
lezindaba ezimfushane elithi Woza Nazo liyizinganekwane. Ukuthola
olunye ulwazi ungafunda incwadi ka-CT Msimang ethi The Folktale
Influence on the Zulu Novel.
B) Isikhathi samamishini (1835-1910)
Nakuba kukhona ukugxeka ukuthi osomishini babeguqula indlela abantu
ababephila ngayo, nokwaholela ekulahlekeni kwamasiko athile, kukhona
okuhle okweza namamishini. Asiza amamishini ngokwethula indlela
yokubhala. Osomishini yibona abashicilela indlela yokubhala. Ukubhala
kwafika kudala kwaZulu ngenxa yeminyakanyaka yengxabano phakathi
kukaZulu kanye nabandlebe zikhanaya ilanga. Ukubulawa kukaPiet
Retief namabutho akhe nguZuluu Ophathe ngesinye sezigameko
esaphazamisa ukuzinza kwabantu abamhlophe kwaZulu. IMarianhill
Mission School kanye ne-Press (okuyisikhungo sokushicilela izincwadi)
kwagcina kusunguliwe kwelakwaZulu. Phakathi kwabantu ababa
negalelo: osomishini – Allen Gardener, Francis Owen, uNewton Adam,
uGeorge Champion, no-Adlin Grout (nokwethiwa ngaye iGroutvile), John
Colenso (yingakho sinendawo okuthiwa yiColenso ngaseBergville).
Kwaqala kwashicilelwa izingqenye zebhayibheli ngo-1846 kwase
kushicilelwa uhlelo lolimi ngo-1855. Nokudlalwa kwemidlalo yeshashalazi
okwaqala ngeminyaka yawo 1909 – ngaphansi kuka Father Bernard
Huss – eMarianhill. Ukufunda kabanzi ngalokhu ungabheka incwadi
kaSolwazi Bheki Peterson ethi Monarch, Missionaries and African
Intellectuals (2002). Iningi lale midlalo kwakuyimidlalo enkundlanye.
C) Isikhathi sezingqalabutho
(1910 - 1948)
Phakathi kwezinye zezingqalabutho singabala
u-Isiah Shembe, owaqala inkonzo yakhe ngo-
1911 eyaziwa ngelaManazaretha noma
uShembe noma inkonzo yasEkuphakameni.
Le nkolo ihlanganisa amasiko esintu
nobuKhrestu. Wayeziqambela ngisho amaculo
(amahubo) enkonzo. UMagema Fuze
washicilela incwadi ethi Abantu Abamnyama
Lapa Bavela Ngakhona. UJohn Langalibalele
Dube, owazalelwa eNanda eThekwini,
nongumsunguli wephephandaba Ilanga. Waba
nguMongameli wokuqala weSouth African
Native National Congess, neyagcina iguquliwe
yaba yi-African National Congress. Ibhuku
lakhe lokuqala lithi = Isitha Somuntu Nguye
Uqobo lwakhe
Inoveli lokuqala, elithi Insila KaShaka (1930)
laphuma kulo usiba lukaDube. Wabuye
wabhala incwadi ethi UShembe (1930).
Ngowe-1933 waphinda washicilela incwadi
ethi Ukuziphatha Kahle.
Ababhali bezindaba ezimushane abavela
kulesi sikhathi yilaba: AH Mbhatha noGC
Mdladla = UChakijana Bogcololo (1927);
Violet Dube = Woza Nazo (1935); u-HIE
Dhlomo waqhubeka wabhala ngesiNgisi;
Nimrod NT Ndebele = UGubudele
Namazimuzimu (1937). U-RRR Dhlomo
(ongumfowabo ka-HIE Dhlomo) waziwa
njengoqokuqala omyama ukubhala inoveli
yeseNgisi = African Tragedy: A Novel in
English by A Zulu Writer (1928). Eqinisweni
bakhona ababemandulele: Chaka (T Mofolo);
Mhudi (TS Plaatje)
UDhlomo ukubaluleka kwakhe njengomlobi
wukuthi nguyena owaqala indlela ekubhaleni
ngomlando wesizwe sakwaZulu, ikakhulukazi
amakhosi. Nazi izincwadi azibhala eziqukethe
umlando obalulekile: UNomalanga KaNdengezi
(1934), UDingane KaSenzangakhona (1936),
UShaka (1937), UCetshwayo (1952), kanye
nethi UDinizulu (1968).
Enye ingqalabutho esiziqhenya ngayo ngu-
BW Vilakazi. UVilakazi ubuye aziwe ngokuthi
nguBhambatha kaMakhwatha. Leli gama
walithola ngoba wazalwa ngonyaka wempi
kaBhambatha kaMancinza wakwaZondi (ngo-
1906) nokuyimpi eyayilwisana nokuthelelwa
kwamakhanda (Ukhandampondo). Ukubaluleka
kukaVIlakazi emlandweni wukuthi ungumuntu
wokuqala omnyam ukuthola iziqu
zobudokotela = ubuye abe ngumuntu
wokuqala omnyama ukufundisa eWits
University
Ngokwemibhalo, nguyena owabhala iqoqo
lokuqala lezinkondlo ukuthi lishicilelwe. Iqoqo
lakhe lithi Inkondlo KaZulu (1935). Waphinde
walandelisa ngelinye iqoqo lezinkondlo elithi
Amal’ Ezulu (1945). Amanoveli akhe,
asiqukathela izingxenye ezithile zomlando
wakithi, abhalwe nguye uVilakazi yalawa:
Noma Nini (1935), UDingiswayo KaJobe
(1939) kanye nethi Nje Nempela (1949).
UVilakazi wedlula emhlabeni ngo-1947
eseneminyaka enga-41.
Enye ingqalabutho esingayibala ngu-EHA
Made owabhala inoveli ethi Indlalifa
YaseHarrisdale (1940), kanye neqoqo
lokuqala lama-eseyi elithi Ubuwula Bexoxo
(1947)
D) Isikhathi sobandlululo (1948
– 1994)
Sithola umthelela wobuciko bomlomo ngalesi
siikahthi. Siphinde sithole ababhali begxile
ekubhaleni ngomlando kanye nezomphakathi.
Kulesi sikhathi singabala ukuthi sithola
kuvela ababhali esebabalile ngenhla,
ikakhulukazi uRRR Dhlomo. Kuvela futhi
ababhali abafana noKenneth Bhengu
owabhala: UKhalalembube (1953), UKadebona
(1958) kanye nethi Umbuso Wezembe
Nenkinga KaBhekifa nokuyizincwadi ezigxile
kakhulu emlandweni. Kulesi sikhathi siphinde
sithole imibhalo eveza ububi bedolobha
enhlalweni yabantu. Isibonelo, yinoveli
kaSibusiso Nyembezi ethi Mntanami!
Mntanami!
Okubalulekile wukuthi lesi sikhathi saveza
ababhali ababalulekile emibhalweni yesiZulu,
futhi abathanda imibhalo yesiZulu bayibeka
ezingeni eliphakeme:
i. DBZ Ntuli
ii. WMB Mkhize
iii. KS Bhengu
iv. Christian Themba Msimang
v. Joyce Gwayi
vi. Mandla OEH Nxuamlo
Ezombusazwe zaba negalelo ekubunjweni
kwemibhalo yesiZulu. Izinga lokufunda
kubantu abadala beliphansi kakhulu, ngakho-
ke izincwadi bezishicilelelwa abafundi,
kungekho ezibhalelwa abantu abadala.
(Yingakho nje iningi lemibhalo lingena
ngaphansi kwemibhalo yesimilo) Izincwadi
bezihlungwa kunamakomidi akhetha okumele
ziye ezikoleni nezingafanele. Incwadi egxeka
inkolo, ethinta ezombangazwe kanye nocansi,
ibingashicilelwa. Naphezu kokuba ababhali
babengavunyelwe ukusola umbuso
woBandlululo, akusho ukuthi babethule du
ngendaba yengcindezelo: uBW Vilakazi
kukhona izinkondlo azibhala ezigxeka
abamhlophe encwadini ethi Amal’ Ezulu.
Nomdlalo efana nokaMsimang othi Izulu
Eladuma ESandlwana (1976) ungumdlalo
okhombisa ukuthi abantu abamnyama yini
abakwazi ukuyenza uma belwela izwe labo.
Ngakho lo mdlalo ungafundwa njengendaba
yomlando kodwa futhi wedlulisa umlayezo
E) Isikhathi senkululeko
Kusekuncane esingakuphawula ngalesi
sikhathi. Siyakuthola nokho ukuthi ababhali
besiZulu kanye nabezinye izilimi, sebeyakwazi
ukubhala ngezindikimba obekuthathwa
ngokuthi azivumelekile ukuba kubhalwe
ngazo. Ukusungulwa kochungechunge
lwezincwadi, ngabashicileli bakwaHeinemann
Publishers olwaziwa ngokuthi yi-Mamela
Afrika Series luyinkomba yintshisekelo
yokuthuthukisa imibhalo yabomdabu. Lapha
kuneminye imibhalo esiyitholayo, ekhombisa
ukuhlalisana kwabantu abamnyama
nabamhlophe kanye nokuganana kwabo.
Kanti-ke siphinde sithole imibhalo ekhuluma
ngesimo sabantu abamnyama ngesikhathi
senkululeko. Inoveli ka-Jabulani C Buthelezi
ethi, Impi YaboMdabu Isethunjini iyisibonelo
esihle sezincwadi.
Njengoba siphila esikhathini senkulueko, ezinye
izincwadi zikhuluma ngenkulueko yokuzwana
kwabantu abanobulili obufanayo kanye
nokuziguqula ubulili (transsexuality), njengakunoveli
kaNakanjani Sibiya ethi, Bengithi Lizokuna.
Esikhathini senkululeko, sithola inkohlakalo idla
lubi emphakathini, ukudliwa kwezimali
kuyinsakavukela umchilo wesidwaba,
ukudlwengulwa kwabesifazane kuyinto ehlala
isematheni kwabezindaba. Inoveli ka-EDM Sibiya
ethi, Ngiyolibala Ngifile idingida ezinye zalezi
zinto. Njengoba bese sishilo ngenhla,
kusekuncane kusekuncane esingakusho ngesikhathi
senkululeko, imibhalo eminingi isancike esikhathini
sakudala, ababhali abakakhulueki kahle ukubhala
ngezinto ezazaziwa ngokuthi azithintwa.
Ngiyabonga!!

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados (20)

ISIFUNDO isikhangisi (1) (1)
ISIFUNDO isikhangisi (1) (1)ISIFUNDO isikhangisi (1) (1)
ISIFUNDO isikhangisi (1) (1)
 
Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)Izindlela zesenzo (2)
Izindlela zesenzo (2)
 
UKUHLAZIYA INDIKIMBA YENGANEKWANE NGETHIYORI YEFEMINISM
UKUHLAZIYA INDIKIMBA YENGANEKWANE NGETHIYORI YEFEMINISMUKUHLAZIYA INDIKIMBA YENGANEKWANE NGETHIYORI YEFEMINISM
UKUHLAZIYA INDIKIMBA YENGANEKWANE NGETHIYORI YEFEMINISM
 
Izinhlobo zezinganekwane
Izinhlobo zezinganekwaneIzinhlobo zezinganekwane
Izinhlobo zezinganekwane
 
Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)Izinkondlo1(1)
Izinkondlo1(1)
 
Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)Ukulumbana konkamisa(1)
Ukulumbana konkamisa(1)
 
Imikhakha
ImikhakhaImikhakha
Imikhakha
 
Ukuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondloUkuhluzwa kwezinkondlo
Ukuhluzwa kwezinkondlo
 
Umlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zuluUmlando wemibhalo yesi zulu
Umlando wemibhalo yesi zulu
 
Isizulu ulimi lwasekhaya
Isizulu ulimi lwasekhayaIsizulu ulimi lwasekhaya
Isizulu ulimi lwasekhaya
 
Ukuvezwa kwabalingiswa
Ukuvezwa kwabalingiswaUkuvezwa kwabalingiswa
Ukuvezwa kwabalingiswa
 
409581744-MTSHALI-BONGUMENZI.pdf
409581744-MTSHALI-BONGUMENZI.pdf409581744-MTSHALI-BONGUMENZI.pdf
409581744-MTSHALI-BONGUMENZI.pdf
 
Ubuciko bomlomo
Ubuciko bomlomoUbuciko bomlomo
Ubuciko bomlomo
 
Ukuhluza inkondlo
Ukuhluza inkondloUkuhluza inkondlo
Ukuhluza inkondlo
 
Ukulwangisa
UkulwangisaUkulwangisa
Ukulwangisa
 
Ubucikobomlomoslides 170822151627
Ubucikobomlomoslides 170822151627Ubucikobomlomoslides 170822151627
Ubucikobomlomoslides 170822151627
 
Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2Ukulumbana konkamisa 2
Ukulumbana konkamisa 2
 
Isakhiwo somdlalo
Isakhiwo somdlaloIsakhiwo somdlalo
Isakhiwo somdlalo
 
UBUCIKO BOMLOMO
UBUCIKO BOMLOMOUBUCIKO BOMLOMO
UBUCIKO BOMLOMO
 
Izibongo zamakhosi zithathwa_njengencwadi_yomlomo_yomlando_wamakhosi_kanye_no...
Izibongo zamakhosi zithathwa_njengencwadi_yomlomo_yomlando_wamakhosi_kanye_no...Izibongo zamakhosi zithathwa_njengencwadi_yomlomo_yomlando_wamakhosi_kanye_no...
Izibongo zamakhosi zithathwa_njengencwadi_yomlomo_yomlando_wamakhosi_kanye_no...
 

Semelhante a IsiZulu

Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Nhlanhla Maseko
 
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Nhlanhla Maseko
 
Philippine Literature boa
Philippine Literature boaPhilippine Literature boa
Philippine Literature boaraileeanne
 
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextPre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextMicheal_123
 
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxQ2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxJohnChristshamFlores1
 
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtPhilippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtAbigailPilapil2
 
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cncHannahRoseDTripulca
 
Philippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALPhilippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALRobert Angelo Alesna
 
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...Sid David Ochieng
 
The Philippine Literature
The Philippine LiteratureThe Philippine Literature
The Philippine LiteratureEks Dhiee ジ
 
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01loffzqowh
 
Phil. literature
Phil. literaturePhil. literature
Phil. literatureYsa Garcera
 
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxQ1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxJubilinAlbania
 
Essay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureEssay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureBrandi Jackson
 
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1Shirlene Bemfica de Oliveira
 
Representative through the years
Representative through the yearsRepresentative through the years
Representative through the yearsninivearco
 
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptxMnMVlog
 

Semelhante a IsiZulu (20)

Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
 
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
Umlando wemibhalo yesi zulu(1)
 
Philippine Literature boa
Philippine Literature boaPhilippine Literature boa
Philippine Literature boa
 
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial TextPre-colonial and Spanish Colonial Text
Pre-colonial and Spanish Colonial Text
 
Chinua achebe
Chinua achebe Chinua achebe
Chinua achebe
 
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptxQ2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
Q2. L1 EXPLORING CHINESE LITERATURE.pptx
 
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwtPhilippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
Philippine-Literature-v2.pptdhrhrh4h4uegwt3u4yegwt3y36 y3ywgwt2y3y2twtwt
 
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
1. Week1-LITknnbsxhxnxvnhxzmx xncmcbbc cnc
 
Philippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINALPhilippine literature (under the republic) FINAL
Philippine literature (under the republic) FINAL
 
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
LUO ORIGIN OF CIVILIZATION IN RELATION TO ANCIENT EGYPTAIN PHARAONIC GREAT EM...
 
The Philippine Literature
The Philippine LiteratureThe Philippine Literature
The Philippine Literature
 
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01Philippineliterature 091020093804-phpapp01
Philippineliterature 091020093804-phpapp01
 
Phil. literature
Phil. literaturePhil. literature
Phil. literature
 
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptxQ1-Week-1-STUDENTS.pptx
Q1-Week-1-STUDENTS.pptx
 
Essay On Japanese Culture
Essay On Japanese CultureEssay On Japanese Culture
Essay On Japanese Culture
 
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library OfficerThe librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
The librarian who won the laurels by Abid Hussain Library Officer
 
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
November 20th isabela clarissa danylian leandra clara min1
 
African Literature
African LiteratureAfrican Literature
African Literature
 
Representative through the years
Representative through the yearsRepresentative through the years
Representative through the years
 
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
21st Century Literature from the Philippines and the.pptx
 

Último

Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptx
Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptxUnit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptx
Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptxVishalSingh1417
 
Accessible design: Minimum effort, maximum impact
Accessible design: Minimum effort, maximum impactAccessible design: Minimum effort, maximum impact
Accessible design: Minimum effort, maximum impactdawncurless
 
microwave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionmicrowave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionMaksud Ahmed
 
Class 11th Physics NEET formula sheet pdf
Class 11th Physics NEET formula sheet pdfClass 11th Physics NEET formula sheet pdf
Class 11th Physics NEET formula sheet pdfAyushMahapatra5
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Krashi Coaching
 
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactBeyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactPECB
 
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDMeasures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDThiyagu K
 
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfKey note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfAdmir Softic
 
Arihant handbook biology for class 11 .pdf
Arihant handbook biology for class 11 .pdfArihant handbook biology for class 11 .pdf
Arihant handbook biology for class 11 .pdfchloefrazer622
 
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfHoldier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfagholdier
 
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104misteraugie
 
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...EduSkills OECD
 
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...christianmathematics
 
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13Steve Thomason
 
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfSanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfsanyamsingh5019
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformChameera Dedduwage
 
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajansocial pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajanpragatimahajan3
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinRaunakKeshri1
 

Último (20)

Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptx
Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptxUnit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptx
Unit-IV- Pharma. Marketing Channels.pptx
 
Accessible design: Minimum effort, maximum impact
Accessible design: Minimum effort, maximum impactAccessible design: Minimum effort, maximum impact
Accessible design: Minimum effort, maximum impact
 
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptxINDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
INDIA QUIZ 2024 RLAC DELHI UNIVERSITY.pptx
 
microwave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introductionmicrowave assisted reaction. General introduction
microwave assisted reaction. General introduction
 
Class 11th Physics NEET formula sheet pdf
Class 11th Physics NEET formula sheet pdfClass 11th Physics NEET formula sheet pdf
Class 11th Physics NEET formula sheet pdf
 
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
Kisan Call Centre - To harness potential of ICT in Agriculture by answer farm...
 
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global ImpactBeyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
Beyond the EU: DORA and NIS 2 Directive's Global Impact
 
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
Código Creativo y Arte de Software | Unidad 1
 
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SDMeasures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
Measures of Dispersion and Variability: Range, QD, AD and SD
 
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdfKey note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
Key note speaker Neum_Admir Softic_ENG.pdf
 
Arihant handbook biology for class 11 .pdf
Arihant handbook biology for class 11 .pdfArihant handbook biology for class 11 .pdf
Arihant handbook biology for class 11 .pdf
 
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdfHoldier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
Holdier Curriculum Vitae (April 2024).pdf
 
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
Nutritional Needs Presentation - HLTH 104
 
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
Presentation by Andreas Schleicher Tackling the School Absenteeism Crisis 30 ...
 
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
Explore beautiful and ugly buildings. Mathematics helps us create beautiful d...
 
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
The Most Excellent Way | 1 Corinthians 13
 
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdfSanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
Sanyam Choudhary Chemistry practical.pdf
 
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy ReformA Critique of the Proposed National Education Policy Reform
A Critique of the Proposed National Education Policy Reform
 
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajansocial pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
social pharmacy d-pharm 1st year by Pragati K. Mahajan
 
Student login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpinStudent login on Anyboli platform.helpin
Student login on Anyboli platform.helpin
 

IsiZulu

  • 2.  Umlando wemibhalo yesizulu uhlukene izigaba ezinhlanu. Kukhona isikhathi esingaphambi kokuthi kufike abeLungu, nesingathi kusadliwa ngoludala. Isikhathi samamishini, isikhathi sezingqalabutho, isikhathi sobandlululo kanye nesikhathi senkululeko. Sizobheka lezi zikhathi ngokulandelana kwazo:
  • 3. A) Kusadliwa ngoludala Lesi yisikhathi esingaphambi kwezinsuku zabacindezeli. Lapha singathi yisikhathi sangaphambi konyaka we-1835. Ngalesi sikhathi impilo yayingathintwa noma iphazanyiswe ngabezizwe noma ondlebezikhanya ilanga. Lapha sibona ukubumbeka kwesizwe sikaZulu. Lesi sikhathi kwakungekho lutho olubhalwa phansi. Imibhalo esunguliwe ngalesi sikhathi kwakuyimibhalo ewubuciko bomlomo. Kubalulekile ukusazi lesi sigaba ngenxa yokuthi ubuciko bomlomo: izinganekwane, izibongo, izigiyo, njll, kube nomthelela omkhulu emibhalweni yesiZulu ikakhulukazi uma sibheka imibhalo okuyiyona eyavula indlela yokulotshwa kwemibhalo esiZulwini. Izibongo zaba nomthelela ekusungulweni kwezinkondlo kanti izinganekwane zona zaba nomthelela ezindabeni ezibhalwayo zibe yingxoxo. Izibonelo yizibongo zesimanje esisazibona zisaqhubeka. Umdlalo wokuqala oshicilelwe phansi wesiZulu osihloko sithi UGubudele Namazimuzimu ususelwe enganekwaneni kanti iqoqo lezindaba ezimfushane elithi Woza Nazo liyizinganekwane. Ukuthola olunye ulwazi ungafunda incwadi ka-CT Msimang ethi The Folktale Influence on the Zulu Novel.
  • 4. B) Isikhathi samamishini (1835-1910) Nakuba kukhona ukugxeka ukuthi osomishini babeguqula indlela abantu ababephila ngayo, nokwaholela ekulahlekeni kwamasiko athile, kukhona okuhle okweza namamishini. Asiza amamishini ngokwethula indlela yokubhala. Osomishini yibona abashicilela indlela yokubhala. Ukubhala kwafika kudala kwaZulu ngenxa yeminyakanyaka yengxabano phakathi kukaZulu kanye nabandlebe zikhanaya ilanga. Ukubulawa kukaPiet Retief namabutho akhe nguZuluu Ophathe ngesinye sezigameko esaphazamisa ukuzinza kwabantu abamhlophe kwaZulu. IMarianhill Mission School kanye ne-Press (okuyisikhungo sokushicilela izincwadi) kwagcina kusunguliwe kwelakwaZulu. Phakathi kwabantu ababa negalelo: osomishini – Allen Gardener, Francis Owen, uNewton Adam, uGeorge Champion, no-Adlin Grout (nokwethiwa ngaye iGroutvile), John Colenso (yingakho sinendawo okuthiwa yiColenso ngaseBergville). Kwaqala kwashicilelwa izingqenye zebhayibheli ngo-1846 kwase kushicilelwa uhlelo lolimi ngo-1855. Nokudlalwa kwemidlalo yeshashalazi okwaqala ngeminyaka yawo 1909 – ngaphansi kuka Father Bernard Huss – eMarianhill. Ukufunda kabanzi ngalokhu ungabheka incwadi kaSolwazi Bheki Peterson ethi Monarch, Missionaries and African Intellectuals (2002). Iningi lale midlalo kwakuyimidlalo enkundlanye.
  • 5. C) Isikhathi sezingqalabutho (1910 - 1948) Phakathi kwezinye zezingqalabutho singabala u-Isiah Shembe, owaqala inkonzo yakhe ngo- 1911 eyaziwa ngelaManazaretha noma uShembe noma inkonzo yasEkuphakameni. Le nkolo ihlanganisa amasiko esintu nobuKhrestu. Wayeziqambela ngisho amaculo (amahubo) enkonzo. UMagema Fuze washicilela incwadi ethi Abantu Abamnyama Lapa Bavela Ngakhona. UJohn Langalibalele Dube, owazalelwa eNanda eThekwini, nongumsunguli wephephandaba Ilanga. Waba nguMongameli wokuqala weSouth African Native National Congess, neyagcina iguquliwe yaba yi-African National Congress. Ibhuku lakhe lokuqala lithi = Isitha Somuntu Nguye Uqobo lwakhe
  • 6. Inoveli lokuqala, elithi Insila KaShaka (1930) laphuma kulo usiba lukaDube. Wabuye wabhala incwadi ethi UShembe (1930). Ngowe-1933 waphinda washicilela incwadi ethi Ukuziphatha Kahle. Ababhali bezindaba ezimushane abavela kulesi sikhathi yilaba: AH Mbhatha noGC Mdladla = UChakijana Bogcololo (1927); Violet Dube = Woza Nazo (1935); u-HIE Dhlomo waqhubeka wabhala ngesiNgisi; Nimrod NT Ndebele = UGubudele Namazimuzimu (1937). U-RRR Dhlomo (ongumfowabo ka-HIE Dhlomo) waziwa njengoqokuqala omyama ukubhala inoveli yeseNgisi = African Tragedy: A Novel in English by A Zulu Writer (1928). Eqinisweni bakhona ababemandulele: Chaka (T Mofolo); Mhudi (TS Plaatje)
  • 7. UDhlomo ukubaluleka kwakhe njengomlobi wukuthi nguyena owaqala indlela ekubhaleni ngomlando wesizwe sakwaZulu, ikakhulukazi amakhosi. Nazi izincwadi azibhala eziqukethe umlando obalulekile: UNomalanga KaNdengezi (1934), UDingane KaSenzangakhona (1936), UShaka (1937), UCetshwayo (1952), kanye nethi UDinizulu (1968). Enye ingqalabutho esiziqhenya ngayo ngu- BW Vilakazi. UVilakazi ubuye aziwe ngokuthi nguBhambatha kaMakhwatha. Leli gama walithola ngoba wazalwa ngonyaka wempi kaBhambatha kaMancinza wakwaZondi (ngo- 1906) nokuyimpi eyayilwisana nokuthelelwa kwamakhanda (Ukhandampondo). Ukubaluleka kukaVIlakazi emlandweni wukuthi ungumuntu wokuqala omnyam ukuthola iziqu zobudokotela = ubuye abe ngumuntu wokuqala omnyama ukufundisa eWits University
  • 8. Ngokwemibhalo, nguyena owabhala iqoqo lokuqala lezinkondlo ukuthi lishicilelwe. Iqoqo lakhe lithi Inkondlo KaZulu (1935). Waphinde walandelisa ngelinye iqoqo lezinkondlo elithi Amal’ Ezulu (1945). Amanoveli akhe, asiqukathela izingxenye ezithile zomlando wakithi, abhalwe nguye uVilakazi yalawa: Noma Nini (1935), UDingiswayo KaJobe (1939) kanye nethi Nje Nempela (1949). UVilakazi wedlula emhlabeni ngo-1947 eseneminyaka enga-41. Enye ingqalabutho esingayibala ngu-EHA Made owabhala inoveli ethi Indlalifa YaseHarrisdale (1940), kanye neqoqo lokuqala lama-eseyi elithi Ubuwula Bexoxo (1947)
  • 9. D) Isikhathi sobandlululo (1948 – 1994) Sithola umthelela wobuciko bomlomo ngalesi siikahthi. Siphinde sithole ababhali begxile ekubhaleni ngomlando kanye nezomphakathi. Kulesi sikhathi singabala ukuthi sithola kuvela ababhali esebabalile ngenhla, ikakhulukazi uRRR Dhlomo. Kuvela futhi ababhali abafana noKenneth Bhengu owabhala: UKhalalembube (1953), UKadebona (1958) kanye nethi Umbuso Wezembe Nenkinga KaBhekifa nokuyizincwadi ezigxile kakhulu emlandweni. Kulesi sikhathi siphinde sithole imibhalo eveza ububi bedolobha enhlalweni yabantu. Isibonelo, yinoveli kaSibusiso Nyembezi ethi Mntanami! Mntanami!
  • 10. Okubalulekile wukuthi lesi sikhathi saveza ababhali ababalulekile emibhalweni yesiZulu, futhi abathanda imibhalo yesiZulu bayibeka ezingeni eliphakeme: i. DBZ Ntuli ii. WMB Mkhize iii. KS Bhengu iv. Christian Themba Msimang v. Joyce Gwayi vi. Mandla OEH Nxuamlo
  • 11. Ezombusazwe zaba negalelo ekubunjweni kwemibhalo yesiZulu. Izinga lokufunda kubantu abadala beliphansi kakhulu, ngakho- ke izincwadi bezishicilelelwa abafundi, kungekho ezibhalelwa abantu abadala. (Yingakho nje iningi lemibhalo lingena ngaphansi kwemibhalo yesimilo) Izincwadi bezihlungwa kunamakomidi akhetha okumele ziye ezikoleni nezingafanele. Incwadi egxeka inkolo, ethinta ezombangazwe kanye nocansi, ibingashicilelwa. Naphezu kokuba ababhali babengavunyelwe ukusola umbuso woBandlululo, akusho ukuthi babethule du ngendaba yengcindezelo: uBW Vilakazi kukhona izinkondlo azibhala ezigxeka abamhlophe encwadini ethi Amal’ Ezulu. Nomdlalo efana nokaMsimang othi Izulu Eladuma ESandlwana (1976) ungumdlalo okhombisa ukuthi abantu abamnyama yini abakwazi ukuyenza uma belwela izwe labo. Ngakho lo mdlalo ungafundwa njengendaba yomlando kodwa futhi wedlulisa umlayezo
  • 12. E) Isikhathi senkululeko Kusekuncane esingakuphawula ngalesi sikhathi. Siyakuthola nokho ukuthi ababhali besiZulu kanye nabezinye izilimi, sebeyakwazi ukubhala ngezindikimba obekuthathwa ngokuthi azivumelekile ukuba kubhalwe ngazo. Ukusungulwa kochungechunge lwezincwadi, ngabashicileli bakwaHeinemann Publishers olwaziwa ngokuthi yi-Mamela Afrika Series luyinkomba yintshisekelo yokuthuthukisa imibhalo yabomdabu. Lapha kuneminye imibhalo esiyitholayo, ekhombisa ukuhlalisana kwabantu abamnyama nabamhlophe kanye nokuganana kwabo. Kanti-ke siphinde sithole imibhalo ekhuluma ngesimo sabantu abamnyama ngesikhathi senkululeko. Inoveli ka-Jabulani C Buthelezi ethi, Impi YaboMdabu Isethunjini iyisibonelo esihle sezincwadi.
  • 13. Njengoba siphila esikhathini senkulueko, ezinye izincwadi zikhuluma ngenkulueko yokuzwana kwabantu abanobulili obufanayo kanye nokuziguqula ubulili (transsexuality), njengakunoveli kaNakanjani Sibiya ethi, Bengithi Lizokuna. Esikhathini senkululeko, sithola inkohlakalo idla lubi emphakathini, ukudliwa kwezimali kuyinsakavukela umchilo wesidwaba, ukudlwengulwa kwabesifazane kuyinto ehlala isematheni kwabezindaba. Inoveli ka-EDM Sibiya ethi, Ngiyolibala Ngifile idingida ezinye zalezi zinto. Njengoba bese sishilo ngenhla, kusekuncane kusekuncane esingakusho ngesikhathi senkululeko, imibhalo eminingi isancike esikhathini sakudala, ababhali abakakhulueki kahle ukubhala ngezinto ezazaziwa ngokuthi azithintwa.