1. Wegwijzer
het bereik van deze gids, derhalve zal hier verder geen aandacht Aanbestedingswet op te stellen. Op 20 september 2006
aan besteed worden. heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel.
Het Bao is de implementatie van de Algemene Richtlijn . Bij
16
Het wetsontwerp is uiteindelijk in 2008 in de Eerste Kamer
het opstellen heeft de nationale wetgever zoveel mogelijk gesneuveld. Het ministerie van Economische zaken heeft
aansluiting geprobeerd te vinden bij de Algemene richtlijn. vervolgens een nieuw wetsvoorstel opgesteld. Eind 2009 is
Daarom zijn de teksten uit de Richtlijn zoveel mogelijk letterlijk de Ministerraad akkoord gegaan met dit voorstel, waarop het
‘Aanbesteden
overgeschreven. De Nederlandse wetgever heeft voor de voorstel is verzonden naar de Raad van State voor advies. Begin
modellen voor aankondigingen17 en de drempelbedragen gebruik 2010 heeft de Raad van State kort samengevat het volgende
gemaakt van de methode van verwijzing naar de Algemene geconcludeerd:
richtlijn. De volgorde van de artikelen van het Bao wijkt • In de toelichting ontbreekt een degelijke analyse van
nagenoeg niet af van de Algemene richtlijn. Waar het voor de de oorzaken van de slechte naleving van de bestaande
duidelijkheid van de verplichtingen noodzakelijk werd geacht, is aanbestedingsregels, waardoor niet beoordeeld kan worden
in het onderwijs’
van de tekst en volgorde van de richtlijn afgeweken .18
of de juiste instrumenten worden toegepast om de naleving te
verbeteren.
• Indien blijkt dat de slechte naleving van de
aanbestedingsregels het gevolg is van een gebrek aan
Aanbestedende diensten moeten bij duidelijkheid lost dit wetsvoorstel dat probleem niet op.
overheidsaanbestedingen het Bao in acht nemen. • Een gedegen analyse, die aantoont dat het noodzakelijk is
Het is raadzaam bij de interpretatie van het Bao ook de aanbestedingen met een pure nationale dimensie te regelen,
richtlijntekst te betrekken. Bij eventuele strijdigheid tussen het ontbreekt.
Bao en de richtlijntekst prevaleert de richtlijntekst. • Een uiteenzetting, waaruit blijkt dat de regels voor
aanbestedingen met een nationale dimensie een
Een praktische handleiding voor onderwijsinstellingen
Verklaring: Inkoop en duurzaamheid
Naast de Bao en Bass besluiten, is er specifiek voor werken door 63 Tendernieuwsbrief maart 2010, Duurzaam inkopen,
de zogenaamde bouwministeries een Aanbestedingsreglement we beginnen nu pas echt.
die werk makendoel van het ARW 2005 is hetOntdekDe meest actuele versie van de criteriadocumenten
aangenomen (ARW 2005). Het van inkopen. 64 ook hoe u
creëren van een eenduidig kader van aanbestedingen voor zowel vindt u op www.pianoo.nl
de aanbestedende dienst als de 65 Voormalig SenterNovem
voordeel kunt behalen met (Europees) aanbesteden.met de aard c.q.
inschrijvende partijen. 66 Moet rechtstreeks verband houden
voorwerp van de opdracht.
67 of vergelijkbaar.
Met ervaringen en praktische tips van Duurzame Database (http://www.duurzamedatabase.nl/index.
68 De collega’s
De rijksoverheid is verplicht het ARW 2005 toe te passen bij php?subpage=23) maakt de duurzaamheid van producten inzichtelijk aan
aanbestedingen voor werken, voor overige aanbestedende de hand van een transparante set van criteria, die in samenwerking met
en deskundigen uit alle onderwijssectoren. organisaties en instituten worden vastgesteld.
diensten is dit een keuze. Echter, onafhankelijke
indien men besluit het ARW 2005 van toepassing te verklaren 69 www.pianoo.nl
op een aanbesteding kan men hiervan niet meer afwijken. 70 http://ec.europa.eu/environment/gpp/index_en.htm.
71 http://ec.europa.eu/environment/gpp/pdf/buying_green_handbook_nl.pdf.
Tevens is met ingang van 19 februari 2010 de Wet
implementatie rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden
(Wira) van kracht. Deze wet implementeert de Europese
Rechtsbeschermingsrichtlijn19 en geeft ondernemers een
betere rechtspositie bij bepaalde onrechtmatigheden bij
aanbestedingen. Dit betekent dat aanbestedende diensten hun
besluiten goed en volledig moeten motiveren.
De ‘nieuwe’ aanbestedingswet
Naar aanleiding van de aanbevelingen van de parlementaire
enquête naar de bouwfraude20 is besloten een nieuwe
1

2. Voorwoord | Jos Plattel 7
‘Massa is niet altijd kassa’ | Sander Beek en Herman Bunt (duo) 9
1 Inleiding (Europees) aanbesteden 10
1.1 Fundamentele beginselen van de Europese interne markt 10
1.2 Geschiedenis Europees aanbesteden in vogelvlucht 10
1.3 Huidige richtlijnen geïmplementeerd in Nederland 10
1.4 Nederlandse ontwikkelingen: De ‘nieuwe’ Aanbestedingswet 11
1.5 Europese ontwikkelingen: Herziening richtlijnen 12
2 Onderwijsinstellingen aanbestedingsplichtig? 14
2.1 Het begrip Aanbestedende dienst 14
2.2 Onderwijsinstellingen 15
‘Zoek de samenwerking’ | Gertjan van Midden (PO-Raad) 17
Inhoudsopgave 3 Wanneer is er sprake van een aanbestedingsplichtige opdracht? 18
3.1 Overheidsopdracht 18
3.2 Raamovereenkomst 18
3.2.1 Verschillende soorten raamovereenkomsten 18
3.2.2 Looptijd raamovereenkomst 19
3.3 Concessie 19
3.4 Prijsvraag 20
3.5 Typen opdrachten: werken, leveringen en diensten 20
3.5.1 Werken 20
3.5.2 Leveringen 20
3.5.3 Diensten 20
3.6 Gemengde opdrachten 21
3.7 Drempelbedragen 21
3.8 Berekenen van de waarde van de opdracht 22
3.9 Splitsen van de opdracht 23
3.10 Percelenregeling 23
3.11 CPV-code 24
3.12 Aanbestedingsplicht bij opdrachten beneden de drempelbedragen 25
‘Miljoenen euro’s bespaard’ | John Schreijer (Quadraam) 27
4 De rechtsbeginselen en inkopen 28
4.1 Gelijkheidsbeginsel/non-discriminatie ofwel level playing field 28
4.2 Transparantiebeginsel 29
4.3 Proportionaliteitsbeginsel 30
4.4 Wederzijdse erkenning 30
4.5 Inkoop en rechtsbeginselen 30
5 Procedures en termijnen 32
5.1 Openbare procedure 32
5.2 Niet-openbare procedure 33
5.3 Concurrentiegerichte dialoog 33
5.4 Onderhandelingsprocedures 33
5.4.1 Onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking 34
5.4.2 Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking 34
2 3

3. 5.5 Dynamisch aankoopsysteem 34 10 Rechtsbescherming 66
5.6 Elektronische veiling 35 10.1 Tijdens de aanbestedingsprocedure 66
5.7 Onderhandse procedure 35 10.2 Na de aanbestedingsprocedure 66
5.8 Termijnen openbare en niet-openbare procedure 35
11 Duurzaamheid 68
6 Europese aanbesteding: de start 38 11.1 Duurzaamheid in geschiktheidseisen (selectiecriteria) 68
6.1 Europese aanbesteding: project 38 11.2 Duurzaamheid in gunningscriteria 69
6.1.1 De projectleider 38 11.3 Keurmerken 69
6.1.2 Het project- of inkoopteam 38 11.4 Contractvoorwaarden 70
6.2 Start van het Europese aanbestedingsproject 39 11.5 Ontwikkelingen op het gebied van duurzaam inkopen 70
6.3 De planning 39
6.4 Het aanbestedingsdocument 41 12 Traditionele en innovatieve contracten bij werken 72
6.5 Contractvoorwaarden 41
6.6 Publicatie van de aanbesteding 41 13 Tot besluit 74
‘Stel een goed projectteam samen’ | Ferrie v.d. Putte (VU Amsterdam) 45 Bijlage 1 76
Checklist Project uitvoeren Europese aanbesteding 76
7 Europese aanbesteding: informatiefase 46
Bijlage 2 78
‘Voorfase is heel belangrijk’ | Hennie de Mik (ROC Albeda college) 49 Eigen verklaring Uitsluitingsgronden 78
8 Europese aanbesteding: inschrijvings- en beoordelingsfase 50 Bijlage 3 80
8.1 Ontvangst van de aanbieding (inschrijving/aanvraag tot deelname) 50 Voorbeeld voorlopige gunningsbrief 80
8.2 Opening 50
8.3 Beoordeling 51 Bijlage 4 81
8.4 Vormvereisten en volledigheid 51 Voorbeeld afwijzingsbrief 81
8.5 Beoordeling van aanbieders (selectie) 51
8.5.1 Uitsluitingsgronden 51 14 Colofon 83
8.5.2 Geschiktheidseisen58 (selectiecriteria59) 52
8.5.2.1 Financiële en economische draagkracht60 52
8.5.2.2 Technische bekwaamheid en beroepsbekwaamheid62 53
8.5.3 Niet-openbare procedure – Selectiecriteria 54
8.6 Beoordeling van de aanbieding (product) 55
8.6.1 Programma van eisen (minimumeisen) 55
8.6.2 Gunningcriterium 56
8.6.2.1 (Sub)gunningcriterium Prijs: hoe uitvragen en beoordelen 56
8.6.2.2 Prijzenblad 58
8.6.2.3 (Sub)gunningscriteria Kwaliteit 59
‘Aanbesteden is sympathiek systeem’ | Jeroen van Oort (VSNU) 63
9 Europese aanbesteding: afwijzing en gunning en start contract 64
9.1 Voorgenomen gunning en afwijzing 64
9.2 Definitieve gunning en contractondertekening 65
9.3 Start van de opdracht 65
9.4 Evaluatie 65
9.5 Dossiervorming 65
9.6 Publicatie 65
4 5

4. Inkopen is alles waar een factuur tegenover staat en aanbesteden is een vorm
van inkopen. Europees aanbesteden is een internationale vorm van aanbesteden.
Onderwijsinstellingen krijgen steeds vaker te maken met Europees aanbesteden.
Dat komt onder meer door de (bestuurlijke) schaalvergrotingen in het onderwijs,
waardoor (grote) schoolbesturen sneller de drempelbedragen halen, maar ook
doordat de drempelbedragen gestaag lager worden.
Voorwoord
Eigenlijk is dit goed nieuws. Als het onderwijs de mogelijkheden onderwijsinstellingen een hulpmiddel te geven bij het (Europees)
van Europees aanbesteden goed benut, valt er veel voordeel te aanbesteden. Europees staat hierbij met opzet tussen haakjes
behalen. Niet alleen financieel voordeel door besparingen, maar omdat de tips uit deze wegwijzer ook nuttig zijn bij andere
ook voordelen van efficiencyverbetering en kwaliteitsverbetering. vormen van aanbesteden.
Scholen/onderwijsinstellingen kopen veel in en vaak in grote Pro Mereor, expertisecentrum op het gebied van aanbesteden,
volumes. Het gaat zowel om de inkoop van goederen, zoals biedt u deze wegwijzer graag aan, om u te helpen de weg te
drukwerk, kantoorbenodigdheden en - in primair en voortgezet vinden in de wereld van aanbestedingen.
onderwijs - schoolboeken, maar ook om de inkoop van diensten Het onderwijs kan er zijn voordeel mee doen!
als catering, schoonmaak, tuinonderhoud en beveiliging.
Een grote post is ook energie. In de praktijk blijkt dat door Jos Plattel,
gezamenlijke inkoopprojecten de energiekosten drastisch Directeur Pro Mereor,
lager worden. Arnhem, oktober 2011
Er hebben zich de afgelopen jaren meerdere wettelijke wijzingen
jos plattel (directeur pro mereor) voorgedaan die tot doel hadden het aanbestedingsrecht
overzichtelijker en transparanter te maken. Grotendeels is
‘Haal uw voordeel
dat ook gelukt. Door tal van omstandigheden, zoals wijziging
wetgeving, media-aandacht, publicaties in vakbladen,
rechtmatigheidscontrole door de accountants en seminars,
heeft het fenomeen ‘aanbesteden’ zich de laatste jaren
uit aanbesteden’
kunnen wortelen in het bewustzijn van de aanbestedende
diensten als rijksoverheid en gemeentelijke overheden. Maar
ook andere organisaties die aanbestedingsplichtig zijn, zoals
onderwijsinstellingen, worden zich steeds bewuster van
de aanbestedingsregels. Deze wegwijzer is geschreven om
6 7

5. ‘Massa is niet altijd kassa’. Dat zeggen Sander Beek en Herman Bunt, die voor
het ministerie van OCW leiding geven aan het project Inkoopprofessionalisering
Onderwijsinstellingen. Hun tip is helder: ‘Laat niet alleen de laagste prijs
de doorslag geven bij het gunnen van een opdracht, maar kijk ook naar de
voorwaarden. En: veel winst is al te behalen met een efficiencyslag binnen
de eigen organisatie.’
‘Massa is niet altijd kassa’
Het tweejarige project van de Dienst Uitvoering Onderwijs leverancier. Kijk ook eens of alles wat ingekocht wordt, ook écht
(DUO) is in juli 2011 afgelopen, maar verlengd tot 1 januari nodig is. Kijk of bijvoorbeeld trainingen efficiënter kunnen. Sander
2012. Beek en Bunt, respectievelijk projectleider en adviseur Beek knikt: ‘Zo’n analyse resulteert al gauw in een efficiencyslag
inkoop bij DUO, hebben hun eerste doel al eerder bereikt: het waarmee 10 procent wordt bespaard. Gaat de school vervolgens
voortgezet onderwijs bewust maken van de mogelijkheden van meer centraal inkopen, dan is een besparing van 60 procent op
professionalisering van de inkoop. Er is zelfs meer gebeurd: ook sommige onderdelen haalbaar.’
het primair onderwijs is er al mee bezig. ‘Onze workshops zijn
gericht op het voortgezet onderwijs, maar er komen ook veel Alert zijn
mensen uit het primair onderwijs. En dan verkopen wij geen Dan hebben de heren het nog niet eens over het aanbesteden
nee’. zelf. ‘Klopt, want het gaat ons vooral om efficiënt inkopen.
Aanbesteden is een manier om dat te bereiken.
Een tweede doel van het project is de ontwikkeling van kennis Als onderdeel van het project analyseert Herman Bunt alle
van (Europees) aanbesteden. ‘Het is belangrijk dat de mensen in aanbestedingen die het onderwijs sinds 1 januari 2010 heeft
het onderwijs zelf weten welke kansen er zijn op het gebied van gedaan. ‘Het beeld dat oprijst, is dat er veel opdrachten
inkoop. Natuurlijk bieden adviesbureaus prima ondersteuning, worden gegund op het criterium laagste prijs. Daar maak
sander beek en herman bunt (duo) en dat is soms ook nodig, maar een aantal dingen kunnen ik me zorgen over, want dan haalt de aanbesteder niet het
schoolbesturen zeker zelf. Door zich te verdiepen in de materie maximale uit zijn contracten. Het gaat ook om visie en
‘Analyseer de
worden ze ook betere gesprekspartners. Wij vinden het belangrijk voorwaarden. Een mooi voorbeeld is de schoonmaakdienst.
dat adviesbureaus mondige klanten krijgen.’ Stel hier eens een resultaatverplichting als eis, in plaats van
een inspanningsverplichting. Dat levert meer op, want het gaat
Het eerste advies wat Beek en Bunt steevast aan scholen geven, uiteindelijk om het resultaat: een schone school.’
geldstromen’
is: ‘Analyseer de geldstromen’. Zo’n analyse houdt in dat nagegaan Beek en Bunt realiseren zich dat de specialisten in aanbestedingen
wordt wát er allemaal ingekocht wordt, bij welke leveranciers die scholen kunnen helpen vaak duur zijn, met name voor het
en met welk doel. Bunt: ‘Soms blijkt dan dat op verschillende primair onderwijs. Daarom op de valreep nog een tip: ‘Denk eens
vestigingen dezelfde dingen worden ingekocht tegen aan al die studenten facility management in het hbo, die stage-
verschillende prijzen. Bundel die vraag en beding korting bij de adressen zoeken. Zij kunnen ook die spendanalyse maken!’
8 9

6. aangescherpt en verhelderd moesten worden. De wetgever De rijksoverheid is verplicht het ARW 2005 toe te passen bij
kon, voor de verwezenlijking van haar ambities, meeliften op aanbestedingen voor werken. Voor overige aanbestedende
1 Inleiding (Europees) aanbesteden
de door Europa aangekondigde veranderingen, waaronder de diensten is dit een keuze. Indien men besluit het ARW 2005 van
verplichting om de Europese richtlijnen te implementeren in toepassing te verklaren op een aanbesteding, kan men hiervan
nationale wetgeving. De nationale ambities hebben geleid niet meer afwijken.
tot twee besluiten, te weten het Bao13 en Bass14 die werden
gekoppeld aan de reeds bestaande Raamwet EEG-voorschriften De herziene rechtbeschermingsrichtlijn19 is met ingang van
aanbestedingen . Een bespreking van het Bass valt buiten het
15
19 februari 2010 door middel van de Wet implementatie
bereik van deze wegwijzer, derhalve wordt hier verder geen rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden (Wira) van kracht
aandacht aan besteed. geworden in Nederland. Deze wet geeft ondernemers een
betere rechtspositie bij bepaalde onrechtmatigheden bij
Het Bao is de implementatie van de Algemene Richtlijn16. aanbestedingen. Dit betekent onder meer dat aanbestedende
1.1 Fundamentele beginselen van de Europese interne markt van lidstaten wordt verzocht/opgedragen om bepaalde Bij het opstellen van het Bao heeft de nationale wetgever diensten hun besluiten goed en volledig moeten motiveren.
Overheidsinstellingen in de lidstaten van de Europese Unie (EU) wetgeving aan te nemen c.q. aan te passen, zodat de nationale zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de Algemene richtlijn.
zijn voor al hun handelen, ook het plaatsen van opdrachten, wetgeving in lijn is met de inhoud van de Europese richtlijn. Daarom zijn de teksten uit de richtlijn zoveel mogelijk letterlijk 1.4 Nederlandse ontwikkelingen:
onderworpen aan de basisbepalingen van het Verdrag Op het gebied van overheidsinkopen is in 1971 de eerste richtlijn overgenomen. De Nederlandse wetgever heeft voor de modellen De ‘nieuwe’ Aanbestedingswet
betreffende de Europese Unie (EU-Verdrag) en het Verdrag aangenomen. In hetzelfde jaar is ook het eerste Nederlandse voor aankondigingen en de drempelbedragen gebruik gemaakt
17
Naar aanleiding van de aanbevelingen van de parlementaire
betreffende de werking van de Europese Unie (VwEU). Het gaat Uniforme Aanbestedingsreglement (UAR) tot stand gekomen. van de methode van verwijzing naar de Algemene richtlijn. enquête naar de bouwfraude20 is besloten een nieuwe
hier voornamelijk om de zogenaamde ‘vrij verkeersbepalingen’. Zowel de richtlijn als de UAR had alleen betrekking op opdrachten De volgorde van de artikelen van het Bao wijkt nagenoeg niet Aanbestedingswet op te stellen. Het was de bedoeling dat
Deze bepalingen gelden alleen ten aanzien van de voor werken. Regelgeving voor overheidsopdrachten voor af van de Algemene richtlijn. Waar het voor de duidelijkheid van deze wet de Raamwet en Bao en Bass zou vervangen.
gemeenschappelijke markt en EU-burgers . De meest relevante
1 2
leveringen en diensten volgde eind jaren zeventig. In 1996 is de verplichtingen noodzakelijk werd geacht, is van de tekst en Op 20 september 2006 heeft de Tweede Kamer ingestemd met
bepalingen zijn: met het Groenboek9 ‘De overheidsopdracht in de Europese Unie: volgorde van de richtlijn afgeweken18. het wetsvoorstel. Het wetsontwerp is uiteindelijk in 2008 in de
• Vrij verkeer van goederen (artikel 34 VwEU ). 3
beschouwingen over een toekomstig beleid’ een ingrijpend
10
Eerste Kamer gesneuveld.
• Vrij verkeer van werknemers (artikel 45 VwEU4). proces tot herziening van de aanbestedingsrichtlijnen ingezet, Aanbestedende diensten moeten bij overheidsaanbestedingen Het ministerie van Economische zaken heeft vervolgens een
• Vrijheid van vestiging (artikel 49 VwEU ).
5
welke in 2004 heeft geleid tot één richtlijn voor werken, het Bao in acht nemen. Het is raadzaam bij de interpretatie nieuw wetsvoorstel opgesteld. In het wetsvoorstel worden
• Vrij verkeer van diensten (artikel 56 VwEU6). leveringen en diensten voor overheidsopdrachten en één richtlijn van het Bao ook de richtlijntekst te betrekken. Bij eventuele maatregelen opgenomen die: de totstandkoming van optimale
De bepalingen dragen bij aan het realiseren van mededinging op voor specifieke sectoren nutsbedrijven. strijdigheid tussen het Bao en de richtlijntekst prevaleert de concurrentie bevorderen, de lasten van het aanbesteden
de gemeenschappelijke markt; ofwel zoals het EU-Verdrag het In de jaren tachtig zijn zgn. rechtsbeschermingsrichtlijnen tekst van de richtlijn. verminderen, de aanbestedingspraktijk waar nodig uniformeren
verwoordt: ‘een Europese sociale markteconomie met een groot vastgesteld, welke in 2007 zijn herzien. en de klachtenafhandeling vergemakkelijken. Het wetsvoorstel
concurrentievermogen’7. De rechtsbeschermingsrichtlijnen beschermen ondernemers Naast het Bao en Bass, is er specifiek voor werken door de biedt daarbij ruimte aan maatwerk zodat opdrachtgevers
tegen onrechtmatig handelen bij overheidsinkopen door de bouwministeries het Aanbestedingsreglement Werken 2005 kunnen inspelen op de diversiteit in de aanbestedingswereld en
1.2 Geschiedenis Europees aanbesteden in vogelvlucht aanbestedende dienst en regelen de acties die ondernemers in (ARW 2005) opgesteld. Het doel van het ARW 2005 is het creëren het innovatievermogen van het bedrijfsleven optimaal kunnen
De EU bestaat inmiddels uit 27 lidstaten met elk hun eigen
8
het geval van vermeend onrechtmatig handelen kunnen instellen. van een eenduidig kader van aanbestedingsregels voor zowel de benutten. Het voorstel heeft betrekking op overheidsopdrachten
rechtsstelsels. Dit leidt tot veel onderlinge verschillen in aanbestedende dienst als de inschrijvende partijen. voor werken, leveringen en diensten, ònder en bóven de
wetgevingen. Eén van de manieren die de EU ter beschikking 1.3 Huidige richtlijnen geïmplementeerd in Nederland Europese drempelbedragen van alle aanbestedende diensten.
heeft om discrepanties te voorkomen is het harmoniseren van In 2004 zijn de huidige richtlijnen11 tot stand gekomen. Het wetsvoorstel moet bijdragen aan een verdere
wetgevingen. Dit doet zij door middel van het uitvaardigen van De Nederlandse wetgever had zich inmiddels, mede door de professionalisering van inkoop en aanbesteden.
richtlijnen. Een Europese richtlijn is een besluit waarin regeringen bouwfraudeaffaire12, gerealiseerd dat de aanbestedingsregels
10 11

7. Het wetsvoorstel heeft een duidelijke indeling: procedure, de keuze voor criteria en termijnen en de keuze van Verklaring:
• Deel 1: Algemene beginselen (gelden ook onder de drempel) de contractvoorwaarden.
• Deel 2: Overheid en overheidsinstellingen Het ARW 2005 wordt gehandhaafd. Voor opdrachten voor 1 Ook wel bekend als de Europese interne markt. Artikel 26 lid 2 VwEU: 15 Wet van 31 maart 1993 tot uitvoering van EEG-maatregelen inzake het
• Deel 3: Nutssectoren leveringen en diensten worden vergelijkbare reglementen ‘een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, plaatsen van opdrachten voor de levering van producten, de uitvoering van
• Deel 4: Rechtsbescherming opgesteld om te komen tot uniforme procedures. personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd’ (oud artikel 14 EG-Verdrag). werken en de verrichting van diensten.
In de nieuwe Aanbestedingswet 20xx is een aparte plek 2 Onder EU-burgers vallen ook rechtspersonen die zijn opgericht naar het 16 Richtlijn 2004/18/EG van het Europees Parlement en de Raad van 31 maart
Eind 2009 is de Ministerraad akkoord gegaan met dit voorstel, ingeruimd voor TenderNed21. recht van één van de 27 lidstaten en welke statutair gevestigd zijn in een 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van
waarop het voorstel is verzonden naar de Raad van State TenderNed is een marktplein voor aanbestedingen in Nederland. lidstaat. overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten.
voor advies. Begin 2010 heeft de Raad van State advies TenderNed ondersteunt het volledige aanbestedingsproces, 3 Oud artikel 28 EG. 17 Publicatie van de overheidsopdrachten.
met aanbevelingen uitgebracht. Op 25 juni 2010 heeft de van vooraankondiging tot en met gunning. Wanneer de 4 Oud artikel 39 EG. 18 Paragraaf 4 van de Memorie van Toelichting op het Bao.
toenmalige minister van Economische zaken het voorstel aan Aanbestedingswet 20xx van kracht is, zijn alle overheden 5 Oud artikel 43 EG. 19 2007/66/EG
de Tweede Kamer verzonden. Het voorstel is behandeld in verplicht om hun aankondigingen van zowel hun nationale 6 Oud artikel 49 EG. 20 Kamerstuk 28 244 nr. 6 ‘Eindrapport parlementaire enquêtecommissie
de vaste Kamercommissie die een veelheid van vragen heeft als Europese opdrachten op TenderNed te publiceren. 7 Artikel 3 EU-Verdrag. bouwnijverheid’, 12 december 2002.
gesteld. In het voorjaar 2011 heeft de minister van Economische TenderNed biedt aanbestedende diensten en ondernemers 8 Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Portugal, Italië, 21 www.TenderNed.nl
zaken, landbouw en Innovatie, een nota van wijziging op het de mogelijkheid om het volledige aanbestedingsproces te Griekenland, Oostenrijk, Denemarken, Zweden, Finland, Polen, Tsjechië, 22 Nieuwe Europese richtlijnen of aanpassing van de huidige
wetsvoorstel ingediend. Met deze nota van wijzigingen wordt digitaliseren. Dit maakt de drempel om deel te nemen aan een Slowakije, Slovenië, Hongarije, Bulgarije, Roemenië, Malta, Cyprus, Verenigd Europese richtlijnen.
meer toegankelijkheid voor het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) aanbestedingsprocedure lager en vermindert de administratieve Koninkrijk, Ierland, Letland, Estland, Litouwen.
in aanbestedingsprocedures beoogd. Hiertoe is onder meer het lasten. 9 Een groenboek is een door de Europese Commissie gepubliceerd document
proportionaliteitsbeginsel aangescherpt, wordt de mogelijkheid dat tot doel heeft over een bepaald onderwerp een Europese discussie te
tot het clusteren van opdrachten beperkt en komt er een uniform 1.5 Europese ontwikkelingen: Herziening richtlijnen bevorderen.
kader voor inkopen onder de Europese drempelwaarden. Begin 2011 is de Europese Commissie een consultatie gestart 10 http://ec.europa.eu/internal_market/publicprocurement/docs/green-
Het verlichten van de administratieve lasten voor het door publicatie van het Groenboek ‘Modernisering van openbare papers/com-96-583/com-96-583_nl.pdf.
bedrijfsleven vindt plaats door gebruik te maken van een aanbestedingen in de EU’. De EU wil in 2012 de regels voor 11 Richtlijn 2004/18/EG van het Europees Parlement en de Raad van 31 maart
Eigen Verklaring. De Gedragsverklaring Aanbesteden die in aanbesteden wijzigen. De resultaten van de consultatie worden 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen
de plaats komt van de VOGrp krijgt een geldigheidsduur van besproken en meegenomen in toekomstige wetsvoorstellen van 23
van overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten (Algemene
twee jaar en is breder dan de bestaande VOGrp-verklaring. de Europese Commissie. Richtlijn) en Richtlijn 2004/17/EG van het Europees Parlement en de Raad
Naar verwachting treedt de Aanbestedingswet 20xx in werking van 31 maart 2004 betreffende de coördinatie van de procedures voor het
op 1 juli 2012. Het is de bedoeling dat de Aanbestedingswet 20xx plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening,
de huidige Raamwet EEG-voorschriften aanbestedingen, het Bao, vervoer en postdiensten (Richtlijn Nutssectoren).
het Bass en de Wira vervangt. 12 2001-2002 illegale afspraken tussen bedrijven in de bouwnijverheid in
Nederland bij opdrachten van de overheid.
De exacte invulling van de Aanbestedingswet 20xx vindt plaats 13 Besluit van 16 juli 2005, houdende regels betreffende de procedures voor het
aan de hand van flankerend beleid. De beginselen van gelijke gunnen van overheidsopdrachten voor werken, leveringen en diensten.
behandeling, transparantie en proportionaliteit zijn in de wet 14 Besluit van 16 juli 2005, houdende regels betreffende de procedures voor
vastgelegd. Alle beginselen gelden voor alle aanbestedingen het gunnen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening,
zowel boven als onder de drempelbedragen en in alle fasen van vervoer en postdiensten.
het aanbestedingsproces, zoals: de keuze voor een bepaalde
12 13

8. ‘aanbestedende dienst’ ruim en functioneel te worden uitgelegd. • de bekostigde universiteiten en hogescholen, de
Met andere woorden: er moet van geval tot geval ‘feitelijk en Open Universiteit, en de academische ziekenhuizen, bedoeld in
2 Onderwijsinstellingen
rechtens’ worden bekeken of er sprake is van een aanbestedende de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek,
dienst 26. alsmede de instellingen voor internationaal onderwijs voor zover
Ook de zinsnede ‘die rechtspersoonlijkheid bezit’ moet niet strikt zij voor meer dan 50% van overheidswege worden bekostigd
aanbestedingsplichtig?
worden geïnterpreteerd. De positie van iedere instelling met Wetenschappelijk Onderzoek;
eigen rechtspersoonlijkheid moet zelfstandig worden beoordeeld. • schoolbegeleidingsdiensten in de zin van de Wet op het primair
Instellingen zonder rechtspersoonlijkheid worden geïdentificeerd onderwijs of de Wet op de expertisecentra;
met de rechtspersoon waaronder zij ressorteren. • landelijke pedagogische centra in de zin van de Wet subsidiëring
landelijke onderwijsondersteunende activiteiten;overige
2.2 Onderwijsinstellingen organisaties en instellingen op het terrein van onderwijs, cultuur
Wanneer we de criteria voor publiekrechtelijke instellingen en wetenschappen die voor meer dan 50% door OC&W worden
Uitsluitend organisaties die kunnen worden gekenmerkt als Het Bao definieert het begrip publiekrechtelijke instelling als toepassen op onderwijsinstellingen blijkt doorgaans dat zij bekostigd.
aanbestedende dienst zijn onderworpen aan de regels van het volgt24 : een publiekrechtelijke instelling en dus een aanbestedende
aanbestedingsrecht bij hun inkoop van werken, leveringen en • een instelling welke is opgericht met het specifieke doel te dienst zijn. In tegenstelling tot wat je uit bovenstaande opsomming
diensten. Onderwijsinstellingen vallen binnen de definitie van voorzien in behoeften van algemeen belang, niet zijnde van Additioneel geeft Bijlage III, van de richtlijn EG/2004/18, een zou verwachten, wordt opgemerkt dat niet de school of
aanbestedende dienst. industriële of commerciële aard, duidelijke aanwijzing door een niet-uitputtende opsomming onderwijsinstelling afzonderlijk valt onder het begrip
• die rechtspersoonlijkheid bezit, en van publiekrechtelijke instellingen per lidstaat weer te geven. publiekrechtelijke instelling en aanbestedingsplichtig is, maar
2.1 Het begrip Aanbestedende dienst 1. waarvan de activiteiten in hoofdzaak door de staat, een De huidige lijst voor Nederland is zeer uitgebreid en vermeldt het bevoegd gezag waar de school of onderwijsinstelling onder
Het Bao geeft het wettelijk kader weer waarbinnen moet worden provincie, een gemeente, een waterschap of een andere onder meer de NOS, Staatsbosbeheer en Instituut voor valt. Dat kan vergaande gevolgen hebben voor de wijze waarop
beoordeeld of een bepaalde instelling een aanbestedende publiekrechtelijke instelling worden gefinancierd; toetsontwikkeling. In de bijlage onder X, Nederland, onder het inkoop en aanbesteding binnen het bevoegd gezag georganiseerd
dienst is. De Staat, provincies, gemeenten, waterschappen, 2. het beheer onderworpen is aan toezicht door de staat, een kopje ‘Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen’, moet worden. Daar waar in deze wegwijzer gesproken wordt over
publiekrechtelijke instellingen (of samenwerkingsverbanden provincie, een gemeente, een waterschap of een andere ‘Algemene omschrijvingen’, staan veel onderwijs-instellingen ‘onderwijsinstelling’ dient gelezen te worden ‘het bevoegd gezag
van deze overheden of publiekrechtelijke instellingen) worden publiekrechtelijke instelling, of; genoemd: van de onderwijsinstelling’.
aangewezen als aanbestedende dienst. 3. waarvan de leden van het bestuur, het leidinggevend of het • de openbare of uit de openbare kas bekostigde bijzondere
toezichthoudend orgaan voor meer dan de helft door de scholen voor basisonderwijs in de zin van de Wet op het primair
Sommige onderwijsinstellingen vallen rechtstreeks onder een staat, een provincie, een gemeente, een waterschap of andere onderwijs; Verklaring:
gemeente. Dit zijn voornamelijk instellingen in het primair publiekrechtelijke instellingen zijn aangewezen. • de openbare of uit de openbare kas bekostigde scholen voor
onderwijs welke bestuurd worden door een, door het College van speciaal onderwijs, voortgezet speciaal onderwijs, dan wel 24 Artikel 1 sub q Bao
Burgemeester en Wethouders aangewezen, bestuurscommissie. Om als aanbestedende dienst te worden aangemerkt hoeft instellingen voor speciaal en voortgezet onderwijs in de zin van 25 Zie onder andere HvJ EG, zaak C-31/87, 1988 (Beentjes)en HvJ EG ,
een organisatie slechts aan één van de laatste drie criteria te de Wet op de expertisecentra; C-360/96, 1998 ( ARA/BFI).
Andere onderwijsinstellingen vallen niet rechtstreeks onder voldoen. Dit betekent dat een instelling die aan de eerste twee • de openbare of uit de openbare kas bekostigde bijzondere 26 HvJ EG 27 februari 2003, zaak C-373/00 (Adolf Truley).
gemeenten, maar onder andere rechtspersonen, zoals vereisten en aan één van de drie genoemde criteria, bijvoorbeeld scholen of inrichtingen voor voortgezet onderwijs in de zin van
verenigingen en stichtingen voor het primair en/of het voortgezet financiering, voldoet, valt binnen het begrip ‘publiekrechtelijke de Wet op het Voortgezet Onderwijs;
onderwijs. Deze onderwijsinstellingen vallen binnen de reikwijdte instelling’. Wordt aan elk van de criteria niet geheel maar • de openbare of uit de openbare kas bekostigde bijzondere
van het begrip ‘publiekrechtelijke instelling’. gedeeltelijk voldaan, dan kan vanuit een functionele interpretatie instellingen in de zin van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs;
toch sprake zijn van een publiekrechtelijke instelling. Volgens • de openbare of uit de openbare kas bekostigde bijzondere
het Hof van Justitie van de Europese Unie25 (HJEU) dient de term scholen in de zin van de Experimentenwet Onderwijs;
14 15

9. Wegwijzer
het bereik van deze gids, derhalve zal hier verder geen aandacht
aan besteed worden.
Het Bao is de implementatie van de Algemene Richtlijn . Bij
16
Aanbestedingswet op te stellen. Op 20 september 2006
heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel.
Het wetsontwerp is uiteindelijk in 2008 in de Eerste Kamer
‘Aanbesteden
het opstellen heeft de nationale wetgever zoveel mogelijk gesneuveld. Het ministerie van Economische zaken heeft
aansluiting geprobeerd te vinden bij de Algemene richtlijn. vervolgens een nieuw wetsvoorstel opgesteld. Eind 2009 is
Daarom zijn de teksten uit de Richtlijn zoveel mogelijk letterlijk de Ministerraad akkoord gegaan met dit voorstel, waarop het
overgeschreven. De Nederlandse wetgever heeft voor de voorstel is verzonden naar de Raad van State voor advies. Begin
in het onderwijs’
modellen voor aankondigingen17 en de drempelbedragen gebruik 2010 heeft de Raad van State kort samengevat het volgende
gemaakt van de methode van verwijzing naar de Algemene geconcludeerd:
richtlijn. De volgorde van de artikelen van het Bao wijkt • In de toelichting ontbreekt een degelijke analyse van
nagenoeg niet af van de Algemene richtlijn. Waar het voor de de oorzaken van de slechte naleving van de bestaande
duidelijkheid van de verplichtingen noodzakelijk werd geacht, is aanbestedingsregels, waardoor niet beoordeeld kan worden
van de tekst en volgorde van de richtlijn afgeweken .18
of de juiste instrumenten worden toegepast om de naleving te
Anno 2011 zijn het niet meer alleen heel grote instellingen zoals universiteiten,
verbeteren.
• Indien blijkt dat de slechte naleving van de
die te maken hebben met (Europees) aanbesteden. In alle onderwijssectoren, van gevolg is van een gebrek aan
aanbestedingsregels het
Aanbestedende diensten moeten bij duidelijkheid lost dit wetsvoorstel dat probleem niet op.
overheidsaanbestedingen het Bao in achthet primair onderwijs, worden gedegen analyse, die aantoont dat het noodzakelijk is
het hoger onderwijs tot en met nemen. • Een schoolbesturen
Het is raadzaam bij de interpretatie van het Bao ook de aanbestedingen met een pure nationale dimensie te regelen,
richtlijntekst te betrekken. Bij eventuele strijdigheid tussendrempels, die ertoe leiden dat ze
geconfronteerd met de nieuwste wetgeving en het ontbreekt.
Bao en de richtlijntekst prevaleert de richtlijntekst. • Een uiteenzetting, waaruit blijkt dat de regels voor
hun inkopen via (Europese) aanbestedingen moeten regelen.
aanbestedingen met een nationale dimensie een
Dit boek wijst onderwijsinstellingen heel pragmatisch de weg in het woud van duurzaamheid
Verklaring: Inkoop en
Naast de Bao en Bass besluiten, is er specifiek voor werken door 63 Tendernieuwsbrief maart 2010, Duurzaam inkopen,
de zogenaamde bouwministeries een Aanbestedingsreglement wetten en richtlijnen,pas echt. ook
regelgeving. Niet alleen vindt u een toelichting op we beginnen nu maar
aangenomen (ARW 2005). Het doel van het ARW 2005 is het 64 De meest actuele versie van de criteriadocumenten
creërenbevat het boek een duidelijke handleidingvoor zowel opzetten van uw eigen
van een eenduidig kader van aanbestedingen voor het vindt u op www.pianoo.nl
de aanbestedende dienst als de 65 Voormalig SenterNovem
project Europees aanbesteden. Van de planning en de opstelling rechtstreeks verband houden met de aard c.q.
inschrijvende partijen. 66 Moet van het
voorwerp van de opdracht.
aanbestedingsdocument, tot en met de beoordeling van de of vergelijkbaar. en de wijze van
67 inschrijvingen
68 De Duurzame Database (http://www.duurzamedatabase.nl/index.
De rijksoverheid alles komt het ARWorde, beschreven in een toegankelijke taal.
gunning: is verplicht aan de 2005 toe te passen bij php?subpage=23) maakt de duurzaamheid van producten inzichtelijk aan
aanbestedingen voor werken, voor overige aanbestedende de hand van een transparante set van criteria, die in samenwerking met
diensten isdit boek in deEchter, vindt u de weg en leert u het jargon kennen. Verspreid over
Met dit een keuze. hand onafhankelijke organisaties en instituten worden vastgesteld.
indien men besluit het ARW 2005 van toepassing te verklaren 69 www.pianoo.nl
op een aanbesteding kan men u bovendien een afwijken.
de hoofdstukken treft hiervan niet meer serie interviews met http://ec.europa.eu/environment/gpp/index_en.htm.
70 mensen uit de praktijk,
71 http://ec.europa.eu/environment/gpp/pdf/buying_green_handbook_nl.pdf.
die vertellen over hun ervaringen met aanbesteden en hun beste tips doorgeven.
Tevens Voortaan heeft aanbesteden voorWet
is met ingang van 19 februari 2010 de u geen geheimen meer. U zult ontdekken dat juist
implementatie rechtsbeschermingsrichtlijnen aanbesteden
(Wira) van kracht. Deze wet implementeert de Europese aanpak van hun inkopen veel voordeel
onderwijsinstellingen door een professionele
Rechtsbeschermingsrichtlijn19 en geeft ondernemers een
kunnen behalen: zowel financieel als organisatorisch.
betere rechtspositie bij bepaalde onrechtmatigheden bij
aanbestedingen. Dit betekent dat aanbestedende diensten hun
besluiten goed en volledig moeten motiveren.
De ‘nieuwe’ aanbestedingswet
Naar aanleiding van de aanbevelingen van de parlementaire
enquête naar de bouwfraude20 is besloten een nieuwe
84