1. TÜRKLERDE
HUKUK

2.  Dünyada ilk yazılı kanun MÖ 2375 yılında Lagaş Kralı
Urgakina tarafından yapılmıştır.
 MÖ 450 yılında Roma’da yapılan 12 Levha Kanunları
ise günümüz çağdaş Avrupa Hukukunun temelini
oluşturmaktadır.

3. HUKUK ANLAYIŞI:
 İlk Türk Devletlerinde hukuk kuralları yazılı olmayan
kanunlardan oluşan töreye göre düzenlenmiştir.
 Türk Devletlerinde “İl(devlet) gider Töre kalır” sözü
törenin sürekliliğini ifade eder.
 Devletin uzun süre yaşaması için töreye uyulması
gerektiği düşünülmüştür.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE HUKUK

4.  Töre üzerinde değişiklik yapmak her zaman
mümkündür.
 Kağan törede değişiklik yapılmasını önerebilirdi.
 Ancak bu teklif ancak kurultayın kabulüyle yürürlüğe
girebilirdi.
 Kurultayın içinde halkın temsilcilerinin olduğu
düşünülürse halkın da töre üzerinde etkili olduğunu
gösterir.
 Töreye kağan da uymak zorundaydı.Bu da hukukun
üstünlüğünü gösterir.

5. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE HUKUKİ YAPI
 İlk Türk devletlerinde adalet sisteminin başında kağan
bulunurdu.
 Kağan ölüm dahil her türlü cezayı verebilirdi.
 Bu durum kağanın yargı yetkisine sahip olduğunun
göstergesidir.
 Siyasi davalara “yargu” denilen mahkeme bakardı.
 Yargunun başkanı kağandır.
 Adi suçlara da yerel mahkemeler bakardı.
 Yerel mahkemelerin başında “yargan(yargucı)”
bulunurdu.

6.  İsyan,vatana ihanet,adam öldürme,barış zamanında
kılıç çekme ve bağlı atı çalmak idamla cezalandırılırdı.
 Bu suçu işleyenlerin malları devlet hazinesine
bırakılır,ailesinin hürriyetleri kısıtlanırdı.
 Cezalar son derece caydırıcıydı.
 Örneğin hırsızlık yapan kişi çaldığı şeyin 10 mislini
ödemek zorundaydı.
 Hafif suçlarda hapis cezası 10 günü geçmezdi.

7. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE MEDENİ HUKUK
 Oguş denilen aileye büyük önem verilirdi.
 Ailede çocukların vesayeti babaya aitti.
 Eşler arasında mal ayrılığı prensibi vardır.
 Bütün çocuklar mirastan eşit pay alma hakkına
sahiptiler.
 Evlenirken mal alan erkek çocuklarla çeyiz alan kız
çocuklar mirastan pay alamazlardı.

8.  İlk Türk Devletlerinde Uygurlar döneminde hukukta
büyük değişiklik olmuştur.
 Bu durumun en temel sebebi Uygurların yerleşik
hayata geçmesidir.

9. Türk İslam Devletlerinde Hukuk Sisteminin Gelişimi
 İslamiyet’in kabulüyle birlikte törenin yanında şeri
hukuk da etkili olmaya başlamıştır.
 Türk-İslam hükümdarları gerekli gördükleri durumlarda
kanun yapabilirlerdi.ayrıca fethedilen bölgelerin
uygulamaları da hukuk kuralları üzerinde etkili
olmuştur.Bu durum örfi hukukunun gelişmesini
sağlamıştır.
 Örfi hukukun her zaman şeri hukuka uygun olması
zorunludur.
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE
HUKUK

10.  Selçuklular hukuk kurallarını düzenlerken;
1. Köktürk,Uygur ve Akhun geleneklerinden
2. Karahanlı,Gazneli ve Abbasi uygulamaları
3. Oğuzların boy geleneklerinden yararlanmışlardır.

11.  Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Cengiz Han
kaynağını Türk töresinden alan Cengiz Yasasını
oluşturmuştur.
 Uygurca yazılan bu kanunlara “Yasaname-i Büzürg”
denmiştir.
 Bu kanunlar Türkmen Devletlerinde Yasa veya
Yasakname adıyla toplanmıştır.

12. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE HUKUKİ YAPI
Şeri yargı:
 Aile,miras,ölüm ve ticaret konuları bu yargı
kapsamındadır.
 Şeri davalara kadılar bakardı.
 Yargı bağımsızlığı korunur ve kadılara herhangi bir
baskı yapılmazdı.
 Kadıların kararlarına itiraz edilirse dava Divan-ı
Mezalimde ikinci kez görüşülürdü.kadıların başındaki
kişiye “Kadı’l Kudat” denirdi.

13. Örfi Hukuk:
 Yönetim,askeri ve mali hukuku ilgilendiren konular
bu hukukun kapsamındadır.
 Örfi hukukun başında Emir-i Dad bulunurdu.
 Türkiye Selçuklularında örfi yargıya “Darü’l Adl”
denirdi.
 Ordu mensuplarının davalarına kadıasker ya da
kadıleşker bakardı.

14. Divan-ı Mezalim:
 Haftanın belirli günlerinde hükümdar başkanlığında toplanırdı.
 Sultan olmadığında başkanlığına vezir bakardı.
 Bu divan;
1. Divan katipleri ve vakıfları denetler.
2. Muhtesibin gerçekleştiremediği kararları uygular.
3. Kadıların kararlarına yapılan itirazları denetler.
4. Siyasi suçluları yargılar
5. Yüce divan sıfatıyla devlet memurlarını yargılar.
NOT:Bu divan günümüzdeki Anayasa Mahkemesinin Yüce Divanına benzer.
. Sınırlar genişleyince taşrada Divan-ı mezalimler kurulmuştur.

15. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUK
KLASİK DÖNEMDE OSMANLI HUKUKU
 Osmanlı Devleti eski Türk-İslam devletlerinde olduğu gibi şeri
hukuku uygulamıştır.
 Şeri hukukun açıklık getirmediği konularda örfi hukuktan
yararlanmıştır.
 Fethedilen bölgelerin kanunları bir süre yürürlükte kalmıştır.
 Fatih döneminde kanunlar düzenlenmiş ve örfi hukuk ön plana
çıkartılarak merkezi otorite korunmaya çalışılmıştır.
 Fatih döneminde düzenlenen bu kanunlara “Kanunnamei Ali Osman”
denmiştir.

17.  Kanunnamelerin hazırlanma aşamaları;
Divan toplantılarında alınan kararlar nişancı tarafından kaleme alınır,
Divana başkanlık eden sadrazam bu kanunları padişaha sunar,
Padişahın onayladığı kanunlar nişancı tarafından mühimme defterlerine
yazılır.
Nişancı bu kanunlara padişahın tuğrasını çekerek resmiyet kazandırır.
Ferman,hüküm,kanunname isimlerini alan kanunlar taşraya gönderilir.
 Osmanlı Devleti’nde kanunlar şeyhülislam fetvasına dayandırılmıştır.
 Osmanlı kanunnamelerinin çeşitliliği Osmanlı hukuk sisteminin
gelişmişliğini gösterir.

20. OSMANLI DEVLETİ’NDE HUKUKİ YAPI:
KADILIK TEŞKİLATI:
 Osmanlı Devleti’nde mahkemelerin başkanlarına kadı
denirdi.
 Osmanlı’nın ilk yıllarında kadı yetiştirecek bir kurum
olmadığından kadılar İran,Suriye ,Mısır ve Anadolu
Beyliklerinden alınmıştır.
 Adliye teşkilatında görev yapanlar medreselerde eğitim
görmüşlerdir.
 Kadılığın en yüksek derecesi taht kadılığıydı.
(Bursa,Edirne,İstanbul)

21. Kadıların belli başlı görevleri;
1. Her türlü ceza davalarına,evlenme
,boşanma,nafaka,miras davalarına bakma.
2. Kazaları yönetme
3. Noterlik işlerini yapma
4. Şehir ve kasabaların belediye işlerini yapma
5. Vergilerin düzenli toplanmasını sağlama
6. Yöneticilerin uygulamalarını denetleme.

22.  Osmanlı Devleti’nde seyfiye sınıfına mensup
yöneticilerin yaptığı faaliyetler kadılar tarafından
denetlenirdi.Bu durum hukuk devleti kavramının
geliştiğini göstermektedir.
 Davalar görüşülmeden önce kadı naibi (yardımcısı) ilk
soruşturmayı yaparak kadıyı bilgilendirirdi.
 Kadıların kararları yazılı olarak taraflara verilir ve
mahkeme sicil defterlerine kaydedilirdi.

23. DİVAN-I HÜMAYUN:
 Kadıların kararlarına itiraz edilen yer divandır.
 Örfi hukuku ilgilendiren davalara nişancının bilgisinden
yararlanan veziriazam karara bağlardı.
 Şeri davaların itirazlarına ise kadıasker bakardı.
 Kadıların verdiği kararların bazıları tekrar kadıya geri
gönderilir bazen de kadı görevden alınırdı.
 Kararlar padişahın onayıyla kesinleşirdi.
 Padişahın halkın şikayetlerini doğrudan dinlediği
dönemler de olmuştur.

24. Azınlıklara Uygulanan Hukuk:
 Müslüman olmayan topluluklara medeni hukuk
alanında İslam hukuku yerine kendi dinlerinin
hukuku uygulanmıştır.
 Ancak herkes örfi hukuka uymak zorundaydı.

25. Osmanlı Hukukunda Meydana Gelen Değişmeler:
 II.Mahmut döneminde yapılan Sened-i İttifak’la
padişah ilk defa haklarından ödün vermiştir.
 Eşit vatandaşlık sisteminin yaygınlaşması amacıyla
müsadere sistemi kaldırılmıştır.
 1838’de “kanunsuz suç ve ceza olmaz ” ilkesi yürürlüğe
girmiştir.
 Adalet işlerine bakmak üzere “Nezareti Deavi ”(Adalet
Bakanlığı) kurulmuştur.

26. Tanzimat Döneminde Osmanlı Hukuku:
Tanzimat fermanıyla;
 Kanun üstünlüğü esas kabul edilmiştir.
 Kanunlaştırma kavramı ortaya çıktı.
 Herkesin kanunlar karşısında eşit olduğu belirtilerek vatandaşlık bağı
güçlendirilmeye çalışıldı.
 Halkın can ,mal,namus güvenliği devlet güvencesine alınmıştır.
 Padişahın yargı ve yasama yetkisi sınırlandırılmıştır.
 Mahkemeler herkese açık olmuş ,adil yargılamaya önem verilmiştir.
 Batılı tarzda kanunların getirilmesiyle hukuk birliği daha çok
parçalanmıştır.
 Sivil ve askeri görevlerin bir kişide toplanması uygulamasına son
verilmiştir.

27. Islahat Fermanıyla;
 Gayrimüslimlerin(zimmiler) Müslümanlarla
eşitlenmesi sağlanmıştır.
 Gayrimüslimlerin kendi işlerini görebilmesi için kurul
seçmeleri istenmiştir.
 Gayrimüslimlere devlet memuru olma hakkı
tanınmıştır.
 Gayrimüslimlere askeri ve sivil okullarda okuma hakkı
verilmiştir.
 Karma mahkemeler kurulmuştur.

28. Tanzimat döneminde adalet teşkilatı:
 Yapılan reformlar sonucunda adalet konusunda din
farkı tamamen ortadan kalkmıştır.
 Avukatlık,savcılık,noterlik gibi kurumlar
oluşturulmuştur.
 Mahkemelere ait kararların yayınlandığı Ceride-i
Mehakim Gazetesi çıkarıldı.
 Yeni mahkemeler kurulmuş fakat yetişmiş eleman
azlığı istenilen sonuca ulaşılmasını imkansız hale
getirmiştir.
 Ticaret mahkemelerindeki uluslar arası davaları dil
avantajını iyi kullanan yabancılar kazanmıştır.

29. Tanzimat öncesi Tanzimat dönemi
Şeri mahkemeler Şeri mahkemeler
Cemaat mahkemeleri Cemaat mahkemeleri
Konsolosluk mahkemeleri Konsolosluk mahkemeleri
Nizamiye mahkemeleri
Ticaret mahkemeleri
(1847’den itibaren karma ticaret
mahkemesi)
Osmanlı’da Mahkemeler

30. MEŞRUTİYET DÖNEMİ OSMANLI HUKUKU
 Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet dönemi Kanuni
Esasi’nin ilanıyla aşlar.
 Türk tarihinde ilk anayasal sistem başlamıştır.
 1868-1878 yılları arasında Ahmet Cevdet Paşa
başkanlığında Mecelle hazırlandı.
 Bu ilk medeni kanun şer’i esaslara göre hazırlanmış ve
1926 yılına kadar yürürlükte kalmıştır.
 II. Meşrutiyet dönemiyle birlikte padişahın yasama ve
yürütme alanında yetkileri kısıtlanmıştır.
 Padişahın kanunları veto yetkisi dahi sınırlandırılmıştır.

31. Hukuk Eğitimi Alanındaki Gelişmeler:
 1875’te Mekteb-i Hukuk-i Sultani kuruldu.
 Bu okulun kapanması üzerine Mekteb-i Hukuk açıldı.
(İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin temeli)

32. Kanunuesasi’de Osmanlı Tebaasına Tanınan Temel Hak ve Özgürlükler:
 I. Meşrutiyet Döneminde;
• Vatandaşlık hakkı ve ibadet özgürlüğü kanun güvencesine alındı.
• Basın özgürlüğü,şirket kurma özgürlüğü ve dilekçe verme hakkı sağlanmıştır.
• Öğretimde eşitlik ilkesi uygulanmıştır.
• Herkese devlet memurluğu hakkı tanınmıştır.
• Mali güce göre vergi alma usulüne geçilmiştir.
• Konut dokunulmazlığı sağlanmıştır.
• Kimsenin kanunla bağlı olduğu mahkemeden başka mahkemeye gitmekte
zorlanamayacağı belirtilmiştir.
• Müsadere ,angarya ve işkencenin yasaklandığı duyurulmuştur.

33. II.Meşrutiyet Döneminde yapılan eklemeler:
 Kanun dışı tutuklama yasaklanmıştır.
 Dernek kurma hakkı tanınmıştır.
 Evrak ve mektupların mahkeme kararı olmadan
açılamayacağı karara bağlandı.
 Toplantı ve gösteri yürüyüşü özgürlüğü getirildi.
 Basın özgürlüğü kabul edildi.
 Padişahın sürgün yetkisi kaldırıldı.

34. CUMHURİYET DÖNEMİNDE HUKUK
 1923 yılında Adalet Bakanlığı yürürlükteki kanunların yenilenmesi amacıyla
komisyonlar kurmuştur.
 Hukuk sisteminin modernleşmesi amacıyla İsviçre’den Medeni Kanun ve
Borçlar Kanunu alınarak yürürlüğe girmiştir.
 Medeni kanunla;
1. Evlenme ve boşanma resmi nitelik kazandı.
2. Evlenme ,boşanma ,miras gibi konularda kadın erkek eşitliği sağlandı.
3. Tek eşle evlilik zorunlu oldu.
4. Kadınlara istediği mesleğe girme hakkı tanındı.
5. Hukuk birliği sağlandı.
6. Hukuk alanında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları eşit oldu.
. Yeni Türk Devleti’nin ilk anayasası Teşkilat-ı Esasiye’dir.
. Anayasaların karşılaştırması için sayfa 201-202’ye bak