Αποκλίνουσα Συμπεριφορά: Παραβατικότητα & Εγκληματικότητα

1. Κοινωνιολογία
Αποκλίνουσα Συμπεριφορά :
Παραβατικότητα & Εγκληματικότητα
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 1
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

2. Κοινωνιολογική Ανάλυση για το Έγκλημα
Βασικά ερωτήματα:
✓Πώς ορίζεται η αποκλίνουσα συμπεριφορά;
✓Τι είναι έγκλημα;
✓Τι είναι παραβατικότητα;
✓Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ της εγκληματικότητας
και της παραβατικότητας;

3. «Εγκληματικότητα»
✓Γεννά φόβο σε μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού
✓Απαιτεί αυστηρότερη εφαρμογή του τυπικού κοινωνικού ελέγχου
✓Νομικός: έγκλημα είναι η παράβαση ενός κανόνα του Ποινικού Δικαίου
✓Κοινωνιολόγος: μια κοινωνική κατασκευή:
=> αντικοινωνική συμπεριφορά , αντίθετη προς την επικρατούσα ηθική
συνεπάγεται επιβολή κυρώσεων
Κοινωνική κατασκευή: ο ορισμός μιας συμπεριφοράς ως αντικοινωνικής
ποικίλλει ανάλογα με την κοινωνία και την ιστορική περίοδο στην οποία
αναφερόμαστε

4. Διαφορές Ορολογίας
• «Αποκλίνουσα Συμπεριφορά», «Εγκληματικότητα» &
«Παραβατικότητα» => χρησιμοποιούνται ως Συνώνυμοι όροι
Εγκληματολογία => ουσιαστικές διαφορές
• Αποκλίνουσα Συμπεριφορά => «εγκληματικότητα» &
«παραβατικότητα»
• Αντικατάσταση => «εγκληματικότητας» με «παραβατικότητα»:
➢για πράξεις που δεν αξιολογούνται ως ιδιαίτερα σοβαρές
➢για προστασία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων
π.χ ανήλικοι παραβάτες

5. Ερωτήματα 1:
• Πώς παράγεται ο αρνητικός χαρακτηρισμός μιας συμπεριφοράς ως
αντικοινωνικής και εγκληματικής
=>Φυσικό Δίκαιο: υπάρχουν μερικοί νόμοι «αιώνιοι» και «άγραφοι»,
οι οποίοι ίσχυαν ανέκαθεν, δηλαδή πριν τους καθιερώσει κάποιος
νομοθέτης
=> Νόμοι => καταδικάζουν συμπεριφορές που προκαλούν αρνητικές
κρίσεις και
=> καταδικάζονται από όλες τις κοινωνίες σε όλη την ιστορία του
ανθρώπινου γένους

6. Ερωτήματα 2:
• Πώς κατά την εξέλιξη μιας κοινωνίας, η έννοια του
εγκλήματος μεταβάλλεται και εξελίσσεται μαζί της;
• Με ποιον τρόπο κάποιες συμπεριφορές ορίζονται ως
έγκλημα μια δεδομένη ιστορική περίοδο και μετά
από ένα χρονικό διάστημα να αποποινικοποιούνται;

7. Εγκληματικότητα & Περιορισμοί
• Η εγκληματικότητα ως κοινωνικό φαινόμενο υφίσταται τους
περιορισμούς στο χώρο και στο χρόνο, στην κοινωνία της οποίας
είναι παράγωγο
• Σε μια διαφορετική κοινωνία από τη σύγχρονη ελληνική =>
το έγκλημα δεν περιλαμβάνει τις ίδιες συμπεριφορές
• Αναγκαίο => να οριοθετούμε το χώρο και την ιστορική περίοδο ή
την ειδική περίσταση στην οποία αναφερόμαστε.
• Βασική προϋπόθεση: => ποια συμπεριφορά οριοθετείται σε μια
κοινωνία ως εγκληματική

8. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!

9. Κοινωνιολογία
Θεωρητικές Προσεγγίσεις
Αποκλίνουσας Συμπεριφοράς
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 2
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

10. Εγκληματικότητα & Επιστήμη
• Αντικείμενο συστηματικού προβληματισμού από τις αρχές του 19ου
αιώνα.
• (α) Γαλλοβελγική Σχολή (1825) (Α. Quetelet, Μ. Guerry):
χαρτογράφηση της εγκληματικότητας:
✓κατά χώρα και γεωγραφική περιοχή και
✓σύνδεση με περιβαλλοντικούς και κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες
• (β) Ιταλική Σχολή (1876) (C. Lombroso):
=> επικεντρώθηκε στα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων
εγκληματίες => προγενέστερο στάδιο στη βιολογική εξέλιξη του
ανθρώπου

11. Θεωρίες Εγκληματικότητας
• 20ό αιώνα: θεωρίες που συνέδεσαν την
εγκληματικότητα με γενετικές, ψυχικές και
διανοητικές διαταραχές και ανωμαλίες
• Θεωρίες αυτές δεν έχουν τύχει ευρύτερης
τεκμηρίωσης
• Κοινωνιολογικές Θεωρίες: => υπογράμμισαν τη
συμβολή της κοινωνικής οργάνωσης στη γένεση της
εγκληματικής συμπεριφοράς

12. Οπτικές
Εγκληματικής Συμπεριφοράς
1. Αξίωμα: κοινό χαρακτηριστικό όλων των εγκλημάτων =>
πράξεις που αποδοκιμάζονται καθολικά από τα μέλη μιας
κοινωνίας (Συναινετικό Πρότυπο)
2. Προϋπόθεση: Σύγκρουση Συμφερόντων => επιρροή
✓από τη σχολή της Συμβολικής Αλληλεπίδρασης
✓από τη Μαρξιστική Σχολή των Συγκρούσεων και
✓από την (μη μαρξιστική), Κριτική Σχολή της Σύγκρουσης

13. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!

14. Κοινωνιολογία
Θεωρίες της Συναίνεσης:
Ανομία & Κοινωνική Οικολογία
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 3
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

15. Ντυρκέμ & Ανομία
✓Προσπάθησε να αναλύσει κοινωνιολογικά την εμφάνιση της
Αποκλίνουσας Συμπεριφοράς στις Σύγχρονες Βιομηχανικές Κοινωνίες
✓ Έννοια της Ανομίας: => εξήγησε για ποιο λόγο στις σύγχρονες κοινωνίες
μπορεί να εμφανιστεί το Έγκλημα
✓Κοινωνική Συνοχή: θα πρέπει η Συλλογική Συνείδηση να καθορίζει το
σύνολο των λειτουργιών και των ρόλων
✓Έλλειψη Συλλογικής Συνείδησης: => ανομία και πιθανόν έγκλημα, που
είναι μια παθολογική κατάσταση η οποία εγείρει αντιδράσεις από το
κοινωνικό σύνολο
✓Ανομία => κοινωνικό φαινόμενο και ως τέτοιο πρέπει να μελετάται
✓ Ταχύτατες Αλλαγές που συμβαίνουν στο σύγχρονο κόσμο => Ανομία

16. Μέρτον
✓Θεωρία για την Απόκλιση: => βασίστηκε έννοια της Ανομίας
✓Σημαντικοί Όροι: «Σκοπός» και «Μέσα» για την επίτευξη των Στόχων =>
Συμπεριλαμβάνεται η ένταση που προκαλείται στη συμπεριφορά του
ατόμου, όταν οι κανόνες συγκρούονται με την κοινωνική πραγματικότητα
(ανομία)
Παράδειγμα: Σύγχρονη κοινωνία => γενικά αποδεκτός Σκοπός => η υλική
επιτυχία => τα Μέσα να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός => Αυτοπειθαρχία, η
Μόρφωση & η Σκληρή Δουλειά
Κάποια άτομα όμως επιδιώκουν την επίτευξη των Σκοπών τους με άλλα
μέσα, => κάποιες φορές αντισυμβατικά, ή αμφισβητούν τους Σκοπούς και
τα Αποδεκτά Μέσα επίτευξής τους

17. Μέρτον
✓Η Ανομία αυξάνεται όταν υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ
των Θεμιτών Σκοπών και των Μέσων για την επίτευξή τους
✓Τύποι Συμπεριφοράς με βάση το συνδυασμό Σκοπών & Μέσων:
➢τη συμμόρφωση
➢την καινοτομία
➢την τυπολατρία
➢τον αναχωρητισμό
➢την επανάσταση

18. Κοινωνική Οικολογία
• Αφετηρία: οικολογική προσέγγιση της Κοινωνιολογικής Σχολής του
Σικάγου
• Εμφάνιση: πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα
• Θεωρία: η χωροθέτηση των διάφορων οικισμών, βιομηχανιών,
επιχειρήσεων κτλ. και η κατανομή των κοινωνικο-οικονομικών
στρωμάτων σε γειτονιές διαφορετικών τύπων => μπορούν να
διευθετηθούν με βάση τις Αρχές της Οικολογίας, όπως συμβαίνει και
στο φυσικό κόσμο

19. Κοινωνική Οικολογία
• Οργανισμοί => κατανέμονται κατά συστηματικό τρόπο στο χώρο => να
επιτυγχάνεται η Ισορροπία μεταξύ των ειδών,
• Χωροταξική Κατανομή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε μια πόλη =>
μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα για την Κοινωνική Συνοχή
• Αποκλίνουσα Συμπεριφορά ενός ατόμου => συνδέεται με το Περιβάλλον
στο οποίο ζει, => και όταν αυτό το περιβάλλον δε διακρίνεται από
Ισορροπία => προκαλείται Κοινωνική Αποδιοργάνωση
• Πιθανή Λύση: στο πρόβλημα της παρέκκλισης => η Αναβάθμιση των
Αποδιοργανωμένων Περιοχών => μέσω οικιστικών ή άλλων
περιβαλλοντικών παρεμβάσεων

20. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!

21. Κοινωνιολογία
Θεωρίες της σύγκρουσης
για την αποκλίνουσα συμπεριφορά
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 4
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

22. Θεωρίες της Σύγκρουσης
• Συμβολική αλληλεπίδραση
• Μαρξιστική θεωρία
• Κριτική θεωρία
=> οριοθετούν το έγκλημα ως:
μια πράξη η οποία αμφισβητεί τις αξίες της Κυρίαρχης Κοινωνικής
Ομάδας => αμφισβητεί την Κυρίαρχη Ηθική
=> Εγκληματίας: εκείνος που παραβαίνει τον κώδικα αξιών της
κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας

23. Παράβαση Νόμου & Τυπικός Έλεγχος
• Όταν κάποιος παραβαίνει το νόμο, αντιμετωπίζει το μηχανισμό του
τυπικού κοινωνικού ελέγχου.
• Στη λειτουργία όμως τόσο της αστυνομίας όσο και του δικαστικού
συστήματος υπάρχουν διαδοχικά φιλτραρίσματα.
• Ένας άνθρωπος γίνεται ύποπτος για την αστυνομία, όταν διαθέτει το
ανάλογο προφίλ του ενόχου.
• Ένας τέτοιος άνθρωπος δικάζεται με διαφορετική (μεγαλύτερη) ποινή,
όσο τα περιθώρια του νόμου το επιτρέπουν, δεδομένου ότι τα κοινωνικο-
οικονομικά του χαρακτηριστικά δομούν το στίγμα του εγκληματία, άρα
του επικίνδυνου για την κοινωνία.
• Από την άλλη πλευρά, αν κάποιος δε διαθέτει τα χαρακτηριστικά αυτά, δε
«φαίνεται» δηλαδή εγκληματίας, δεν είναι ένας «συνήθης ύποπτος»
μπορεί να τιμωρηθεί - αν ποτέ δικαστεί - με τη μικρότερη ποινή.

24. Σχολή Συμβολικής Αλληλεπίδρασης
✓Η έννοια του Χαρακτηρισμού ή της Ετικέτας => σημαντικότερες συνεισφορές
στη θεωρητική προσέγγιση της απόκλισης
✓Πρωτογενή Παρέκκλιση => Αρχική Πράξη της Παράβασης
✓Δευτερογενής Παρέκκλιση => αποτέλεσμα:
✓Του χαρακτηρισμού της αρχικής πράξης από τα όργανα κοινωνικού ελέγχου ως
παραβατικής
✓της αντίδρασης του δράστη στο χαρακτηρισμό
✓Χαρακτηρισμοί & Ετικέτες => επιβάλλονται από τις Κυρίαρχες Κοινωνικές
Ομάδες & τους Φορείς Κοινωνικού Ελέγχου => σε μέλη Ανίσχυρων
κοινωνικών ομάδων
✓Μετά το Χαρακτηρισμό => Πόλωση μεταξύ αυτών που χαρακτηρίζουν και των
χαρακτηρισμένων => δεύτεροι αποδοχή του Χαρακτηρισμού & διάπραξη
εγκλήματος (Δευτερογενής Παρέκκλιση).
✓Θεωρία της Ετικέτας: δεν εξηγεί τους λόγους της Πρωτογενούς Παρέκκλισης

25. Μαρξιστική & Κριτική Θεωρία
Σύγκρουσης
✓Υπογραμμίζουν το ρόλο των Οικονομικών & των
Πολιτικών Παραγόντων => προσδιορισμό και την
«παραγωγή» του Εγκλήματος
✓Επικεντρώνονται περισσότερο στα εγκλήματα των
Ανώτερων Κοινωνικών Στρωμάτων (π.χ. «του λευκού
κολάρου») και λιγότερο στα εγκλήματα των κοινωνικά,
οικονομικά και πολιτικά Ασθενέστερων τάξεων

26. Μαρξιστικής VS Μη Μαρξιστικής
Κριτικής Προσέγγισης
Μαρξιστική Θεωρία:
✓προϋποθέτει ότι ο Οικονομικός παράγοντας διαδραματίζει Πρωτεύοντα
ρόλο στην εγκληματικότητα
✓ο τρόπος με τον οποίο η Καπιταλιστική Τάξη χειρίζεται τα θέματα της
αποκλίνουσας συμπεριφοράς => αποσκοπεί στη συνέχιση της κατοχής από
αυτήν των μέσων παραγωγής
✓Κριτική Θεωρητική Προσέγγιση της εγκληματολογίας => δεν περιορίζεται
μόνο στην Οικονομική Ισχύ της Κυρίαρχης Τάξης
=> δίνει σημασία στην Πολιτική Εξουσία => παράγοντα καθορισμού του
Ποινικού Δικαίου και των εγκληματικών πράξεων

27. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!

28. Κοινωνιολογία
Αντιμετώπιση Παραβατικότητας:
Σωφρονισμός
Κοινωνική Επανένταξη & Πρόληψη
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 4
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

29. Η Γνώση που έχει αποκτηθεί από τη θεωρία και
την έρευνα της Κοινωνιολογίας και της
Εγκληματολογίας
=> αξιοποιείται από τους Κρατικούς (ή μη
Κρατικούς) φορείς για τη διαμόρφωση της =>
Αντιεγκληματικής Πολιτικής
Αντιεγκληματική Πολιτική

30. Αντιεγκληματική Πολιτική
Στόχος: περιστολή του Εγκλήματος
Διαγράφεται σε τρία επίπεδα:
1. Οι δράσεις που αναλαμβάνει η πολιτεία και η κοινωνία πριν από την
τέλεση μιας αποκλίνουσας πράξης (πρόληψη)
2. Οι δράσεις του κοινωνικού ελέγχου μετά την τέλεση του εγκλήματος,
δηλαδή η επιβολή ποινών στους παραβάτες (καταστολή)
3. Οι δράσεις στις οποίες προβαίνει η πολιτεία και η κοινωνία για άτομα τα
οποία έχουν ήδη τιμωρηθεί για μια εγκληματική συμπεριφορά, με σκοπό
να αποτραπεί η τυχόν επανάληψη αυτής της συμπεριφοράς. Σ’ αυτή την
περίπτωση μιλάμε για κοινωνική επανένταξη πρώην φυλακισμένων
ατόμων

31. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!

32. Κοινωνιολογία
Πρόληψη
Παραβατικότητας - Εγκληματικότητας
9ο Κεφάλαιο
Μάθημα 5
Δρόσου Χριστίνα
Οικονομολόγος

33. Πρόληψη
• Κοινωνική Αντιεγκληματική Πολιτική => χώροι εκτός
Σωφρονιστικού Συστήματος
• δεν προϋποθέτει τη διάπραξη εγκλήματος
Υλοποιείται:
✓ με εφαρμογή μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα
✓με αστυνομική επιτήρηση
✓με τη συμμετοχή του κοινού

34. Διάκριση Μέτρων
✓Πρωτογενή πρόληψη: Μέτρα => σύνολο του πληθυσμού &
οργάνων κοινωνικού ελέγχου, => εξάλειψη των
εγκληματογόνων παραγόντων
✓Δευτερογενή πρόληψη: Μέτρα => ειδικές κοινωνικές
ομάδες => επιρρεπείς για την τέλεση παραβατικών πράξεων
✓Τριτογενή πρόληψη: Μέτρα που => σε άτομα τα οποία,
υπό συγκεκριμένες περιστάσεις, κρίνονται επικίνδυνα και
τα οποία έχουν ήδη στιγματιστεί

35. Προληπτικά Μέτρα
✓Προληπτικά Μέτρα => υλοποιούνται από δράσεις φορέων=>
κρατικών ή μη
✓Αστυνομική επιτήρηση (περιπολία) & Εκπαίδευση Αστυνομικών
(φορέας επίσημου κοινωνικού ελέγχου)
✓Μηχανισμοί καταστολής (αστυνομία) => δεν έχουν μεγάλη
αποτελεσματικότητα στην Προληπτική πολιτική, => κυρίως
Πρωτογενή πρόληψη: εφαρμογή μέτρων κοινωνικού χαρακτήρα
(στήριξη της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης,
οικιστική αναβάθμιση περιοχών)

36. Μέτρα Κοινωνικού Χαρακτήρα
✓Αποτελεσματικά => αντιμετωπίζεται το κακό στη ρίζα
✓Προωθούν την κοινωνική συνοχή
✓Μειώνουν τις αρνητικές επιδράσεις του κοινωνικού αποκλεισμού
μιας ομάδας
✓Μέτρα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης, => περιστολή
της εγκληματικής δράσης
✓Ελαχιστοποιούν την πιθανότητα στιγματισμού ενός δυνάμει
εγκληματία ή αποφυλακισμένου => που προσπαθεί για την ομαλή
επανακοινωνικοποίησή του, από την άστοχη συμπεριφορά ενός
φορέα του επίσημου κοινωνικού ελέγχου

37. Επίπεδα Πρόληψης & Δραστηριότητες
✓Πρωτογενής πρόληψη: => συμβολή:
• Πολιτεία με καταπολέμηση φτώχειας,
• Κοινωνία των πολιτών (οργανώσεις) με καταπολέμηση του ρατσισμού
• Άτομα (με σημαντικές θέσεις) => μη σπεύδουν να χαρακτηρίζουν συμπεριφορές ως
εγκληματικές
✓Δευτερογενής πρόληψη:
• Πολιτεία με τα προγράμματα,
• Κοινωνία των πολιτών με την καταπολέμηση του ρατσισμού ως προς τη χωροθέτηση των
κέντρων απεξάρτησης και
• Πολίτες με τον έλεγχο των προκαταλήψεών τους
✓Τριτογενής πρόληψης:
• Πολιτεία με την κατασκευή ξενώνων για τους αποφυλακισμένους
• Κοινωνία των πολιτών με την οργάνωση προγραμμάτων επανένταξης
• Πολίτες (ως εργοδότες) με την πρόσληψη των αποφυλακισμένων στις επιχειρήσεις τους

38. Στόχοι Αντιεγκληματικής Πολιτικής
• Η ενεργός συμμετοχή του Κοινωνικού Συνόλου => τόσο στη
χάραξη όσο και στην άσκηση της Αντεγκληματικής
Πολιτικής => ουσιώδης όρος για την επίτευξη των στόχων
της
• Ευρύτερο Κοινωνικό Σύνολο => οργανώνει τη μορφή και το
ρυθμό της κοινωνικής συμβίωσης => εκδηλώνεται η
εγκληματική δράση => μπορεί να την αποδιοργανώσει

39. Δημοκρατία & Αντιεγληματική Πολιτική
•Δημοκρατία: Μέτρα οποιασδήποτε πολιτικής (&
Προληπτική Αντιεγκληματική) νομιμοποιείται μόνο μέσα
από τη στήριξη και τη συμμετοχή του Κοινωνικού Συνόλου
• Αν δεν υφίσταται αυτή η προϋπόθεση, => οποιοσδήποτε
φορέας λαμβάνει τέτοια μέτρα, (ανεξάρτητα από τις
προθέσεις του) => ασκεί επιβολή και όχι πολιτική υπέρ της
συνοχής της κοινωνίας και της πρόληψης της
εγκληματικότητας

40. Ευχαριστώ για την Προσοχή σας!!!