O możliwości wykorzystania w edukacji heurystycznych walorów dowcipu słownego innowacje w praktyce pedagogicznej; dowcip językowy

1. 1
O możliwości wykorzystania
w edukacji
heurystycznych walorów
dowcipu słownego
Jolanta Krzyżewska
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie
Wiesława Orszulik
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka
w Bielsku-Białej – Filia w Cieszynie

2. 2
struktura rozważań
uwagi wstępne
część zasadnicza
* dowcip językowy
* dowcip językowy a żart lingwistyczny
* humor a twórczość
* żart lingwistyczny w komunikacji społecznej –
walory
* możliwości zastosowania żartu lingwistycznego
w edukacji
uwagi końcowe

3. 3
uwagi wstępne
twórcza edukacja
* rozwiązywanie problemów
* wyszukiwanie problemów
* formułowanie problemów
pozytywne funkcje śmiechu w szkole
(Dudzikowa 1986, 1996; Radomska 2006)
* narzędzie generowania poczucia bezpieczeństwa
- bufor (dla) agresji
- stymulator/katalizator dobrego nastroju
* źródło pomysłów twórczych
- indywidualnie
- grupowo

4. 4
dowcip językowy
typologia (Buttler 1968; Krzyżewska 2002)
dowcip
językowy językowo-rzeczowy rzeczowo-językowy rzeczowy
- continuum dwubiegunowe
- otwarty charakter
- wieloznaczności/wątpliwości

5. 5
dowcip językowy a żart lingwistyczny
robocza definicja:
twór powstały w wyniku operacji na brzmieniu/zapisie
prowadzącej do zmiany znaczenia
mechanizm:
- pojedynczy fenomen językowy
- konfiguracja kilku fenomenów językowych
relacje:
- odmiana/wersja
- odmiana szczególna – prototyp
- środek – cel (materiał – produkt gotowy)
- fragment – całość
zasada generowania najlepszego egzemplarza żartu
lingwistycznego:
- operacja minimalna/oszczędna/uboga
- maksimum/bogactwo modyfikacji znaczenia
błąd czy twórczość?

6. 6
przykłady
• kula u nogi - Ziemia (autentyczne – Steinhaus 1980)
• pan procesor (autentyczne - nauczyciel informatyki)
• różniczka (jako) wyniczek odejmowanka (autentyczne)
• teza – antyteza – proteza (autentyczne – konsekwencja
podstawiania prefiksów)
• hipoteza - hiperteza (j. w.)
• gdzie pędzisz? Na strychu (autentyczne – Awdiejew 2001)
• Los Ulamos – Los Alamos (autentyczne – Urbanek 2014)
• wybierajcie kumatych – wójt Żaba (autentyczne – slogan
wyborów samorządowych 2001)
• średni kwantyfikator (absurd z punktu widzenia logiki
dwuwartościowej, lecz…)
• języczek u wagi – języczek uwagi (pisownia)
• złoty środek (dwuznaczność)

7. 7
mechanizmy żartu lingwistycznego
typologia
* szeroko rozumiana aliteracja
* neologizmy i neosemantyzmy
* zjawiska homonimii
* onomatopeja
* rymy (także te „częstochowskie”)
* „lekko kontrolowane” błędy
* skróty, skrótowce, anagramy itp. figury
* graficzna zabawa zapisem (czAS Kina)
* (auto)cytaty memów
* impulsywnie i bez namysłu chlapnięcia
* najczęściej bardzo indywidualne kombinacje

8. 8
psychologiczny mechanizm i walor
żartu lingwistycznego
- ostrożnie z humorem
niebezpieczna triada: humor - seks - agresja
przykłady w reklamie oraz marketingu politycznym
- „wyjmowanie” z triady pojedynczego elementu
dopuszczalny w komunikacji społecznej tylko humor
- ale i tak ostrożnie – tylko pewne jego wersje, tzn. takie,
które:
* zapewniają apersonalny charakter śmiechu
* dowartościowują odbiorcę
* zwracają uwagę (ułatwiają „wyłapanie”
informacji)
* „przedłużają życie” dowcipu i związanych z nim
konotacji (pamięć semantyczna)

9. 9
humor a twórczość
humor a struktura procesu twórczego
– ogólna charakterystyka:
1) dowcip jako miniatura twórczości – gotowy
produkt
2) humor jako niezbędny aspekt tworzenia
Ach! - Aha! - Ha! Ha! – humorystyczne
skuteczne zdziwienie
3) heurystyczna rola emocji w strukturze procesu
twórczego

10. 10
humor a twórczość
humor jako element twórczego „warsztatu” – rozwinięcie:
- brak lub ubóstwo informacji
- w sytuacji początkowej (od czegoś trzeba zacząć)
- w dowolnym momencie procesu twórczego
* odległe skojarzenia
* akcent na nieistotnym aspekcie („dziecinne” abstrahowanie)
* rozumowanie dedukcyjne doprowadzone do absurdu
* nieoczywistość analogii
* metaforyczne odczytanie dosłowności oraz/lub odwrotnie
- wizualizacja pojęcia (z uelastycznionym rdzeniem)
- strategia zarodka

11. 11
możliwość wykorzystania w edukacji
żartu lingwistycznego - przykłady
1. metoda wprost rozwiązywania problemu
zadanie: stworzyć slogan reklamowy
Dobrze jest bal oprzeć na żubrze/Żubrze
problem rozwiązanie
* zjawisko homonimii
- konsekwencja
- wyłączność
* uniwersalność (heurystyka niejednorazowa)
- transfer niespecyficzny
11

12. 12
możliwość wykorzystania w edukacji
żartu lingwistycznego - przykłady
2. metoda nie wprost rozwiązywania problemu
zadanie: jak usunąć z życia społecznego szkodliwe
stereotypy?
problem rozwiązanie
wyjście powrót
przekład - analogia
* całościowa analogia nośna – zabawa formantami:
„kwadrotyp”,„monotyp”, „prototyp”, „typ” (brak formantu)
* konsekwencja w przekładzie na język odmiennej dziedziny
* uniwersalność - heurystyka niejednorazowa, transfer
niespecyficzny, (auto)trening
12

13. 13
uwagi końcowe
• nie-panaceum – twórczość jest kosztowna (choć nie
powinna być luksusem)
• dowartościowanie pojęciowych aspektów
„materiału” zamiast aspektów
obrazowych/wyobrażenia (kod abstrakcyjny zamiast
kod zmysłowy)
• dowartościowanie zbiorowego umysłu twórczego
• (nie)przewidywalność toku lekcji
• gotowość/dyspozycja nauczyciela a „miękkie”
kompetencje dydaktyczne (poczucie humoru,
autodystans itp.)
• dowartościowanie mechanizmu uczenia się
i sensowność (auto)treningu twórczości

14. 14
żart i śmiech decydują o wielkich sprawach
często trafniej i lepiej, niż powaga i surowość
Horacy
II Międzynarodowa Konferencja Naukowa
INNOWACYJNOŚĆ W PRAKTYCE PEDAGOGICZNEJ
27 kwietnia 2016 Cieszyn
Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie
Uniwersytet Śląski w Katowicach