1. ‫اصول الكتروكارديوگرافي‬
‫فرهاد كامراني‬
‫عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫1‬
‫8002‬

2. ‫اصول الكتروكارديوگرافي :‬
‫‪ ( Electrocardiography ) EKG‬رسم نمودار فعاليت‬
‫الكتريكي قلب ميباشد . تشكيل و هدايت امواج از سوي قلب‬
‫موجب ايجاد جريان الكتريكي در تمام بدن خواهد شد .‬
‫موج دپوالريزاسيون از سطح اندوكارد شروع و به سطح‬
‫اپيكارد انتشار مي يابد .‬
‫اختالف پتانسيل منفي و مثبت در بدن را ميتوان توسط دستگاه‬
‫الكتروكارديوگرام اندازه گيري نمود . چنانچه موج دپوالريزاسيون به‬
‫الكترود مثبت دستگاه نزديك شود يك موج مثبت ثبت خواهد شد و اگر‬
‫از الكترود مثبت دور شود،يك موج منفي ثبت ميشود .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫2‬

3. ‫الكتروكارديوگرام طبيعي‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫3‬

4. ‫مشخصات كاغذ الكتروكارديوگرافي :‬
‫دستگاه الكتروكارديوگرافي فعاليت الكتريكي قلب را به صورت ولتاژ بر حسب زمان رسم مي نمايد و حاصل آن‬
‫الكتروكارديوگرام است .‬
‫روي كاغذ ‪ EKG‬دو محور را ميتوان در نظر گرفت :‬
‫‪ ‬محور افقي مربوط به زمان‬
‫‪ ‬و محور عمودي مربوط به ولتاژ الكتريكي بر حسب ميلي ولت يا ميلي متر.‬
‫روي كاغذ ‪ EKG‬دو نوع مربع وجود دارد : مربع كوچك و مربع بزرگ .‬
‫‪ ‬بعد افقي مربع كوچك 0/40 ثانيه از زمان است و بعد عمودي آن 1 ميلي متر يا 0/1 ميلي ولت است .‬
‫‪ ‬هر مربع بزرگ از 52 مربع كوچك ( 5*5 ) تشكيل شده در نتيجه بعد عمودي آن 5 ميليمتر يا 0/5 ميلي ولت‬
‫و بعد افقي آن 0/2 ثانيه از زمان ميباشد.‬
‫در باالي نوارهاي الكتروكارديوگرام نشانه هاي كوچك عمودي به فاصلة 3 ثانيه از هم وجود دارند .‬ ‫‪‬‬
‫سرعت حركت نوار در ايران و آمريكا 52 ميليمتر در ثانيه و در برخي ديگر كشورها 05 ميليمتر در ثانيه است .‬ ‫‪‬‬
‫هنگام گرفتن نوار قلبي سرعت و ارتفاع استاندارد را به ترتيب 52 ميلي متر بر ثانيه و يك ميلي ولت تنظيم مي‬ ‫‪‬‬
‫نماييم.‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫4‬

5. ‫مشخصات كاغذ الكتروكارديوگرافي :‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫5‬

6. ‫پارامترهاي تفسير ‪ECG‬‬
‫‪ -1 ‬تعيين ريتم قلب‬
‫‪ -2 ‬تعيين تعداد ضربان قلب‬
‫‪ -3 ‬تعيين محور قلب‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫6‬

7. ‫1- تعيين ريتم قلب‬
‫‪ ‬براي تعيين ريتم قلب ، ابتدا بايد به شناخت يك ضربه ( ‪)BEAT‬‬
‫طبيعي قلب پرداخت .‬
‫يك ضربه ( ‪ )BEAT‬طبيعي قلب از:‬
‫امواج ) ‪، ( Waves‬‬ ‫‪‬‬
‫كمپلكسها ) ‪، ( Complexes‬‬ ‫‪‬‬
‫فواصل ) ‪، ( Intervals‬‬ ‫‪‬‬
‫قطعات ) ‪ ( Segments‬تشكيل شده است .‬ ‫‪‬‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫7‬

8. ‫ضربه ( ‪ )BEAT‬طبيعي قلب :‬
‫‪ ‬امواج :موج ‪ ، S ، ،R ، Q ،P‬موج ‪ ، T‬موج ‪U‬‬
‫‪ ‬كمپلكسها :كمپلكس ‪، QRS‬كمپلكس ‪، QS‬‬
‫كمپلكس ‪RS‬‬
‫فواصل: فاصلة ‪ ،PR‬فاصلة ‪Q T‬‬ ‫‪‬‬
‫قطعات: قطعة ‪ ، ST‬قطعة ‪PR‬‬ ‫‪‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫8‬

9. KAMRANI
kamrani 2008 9

10. KAMRANI
kamrani 2008 10

11. ‫به طور كلي‬
‫‪ ‬هر گاه موج دپوالريزاسيون به الكترود مثبت‬
‫نزديك شود يك موج باالرونده ( مثبت باالي خط‬
‫ايزوالكتريك ) ثبت ميشود .‬
‫‪ ‬و هرگاه موج دپوالريزاسيون از الكترود مثبت‬
‫دور شود يك موج پايين روندة ( منفي – پايين‬
‫خط ايزوالكتريك ) ثبت ميشود .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫11‬

12. KAMRANI
kamrani 2008 12

13. ‫خط ايزوالكتريك‬
KAMRANI
kamrani 2008 13

14. : P ‫موج‬
kamrani 2008 14

15. ‫موج ‪ P‬معرف انقباض عضالت دهليزي است . ارتفاع طبيعي آن‬
‫2/5 ميلي متر يا كمتر و زمان آن 0/11 ثانيه يا كمتر ميباشد .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫51‬

16. ‫موج ‪ P‬معرف انقباض هر دو دهليز ميباشد و با وجود اينكه دهليز راست زودتر از دهليز چپ‬
‫منقبض ميشود ولي به علت كم بودن زمان فقط يك موج ايجاد ميگردد .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫61‬

17. ‫‪ ‬ولتاژ موج ‪ P‬كمتر از ‪ QRS‬است زيرا‬
‫ضخامت دهليزها كمتر از بطن ها ميباشد.‬
‫‪ ‬در ‪ EKG‬رپوالريزاسيون دهليزها به دليل‬
‫نزديك بودن ‪ P‬به ‪ QRS‬مشخص نيست .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫71‬

18. ‫‪‬موج ‪ P‬در ليدهاي ‪ V2,AVF,II,I‬تا‬
‫6‪ V‬مثبت ، در ‪ AVR‬منفي و در ليدهاي‬
‫‪ V1,III‬بي فاز يك است .‬
‫‪ ‬ولتاژ موج ‪ P‬كمتر از ‪ QRS‬است زيرا‬
‫ضخامت دهليزها كمتر از بطن ها‬
‫ميباشد.‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫81‬

19. ‫در ‪ EKG‬رپوالريزاسيون دهليزها به دليل نزديك بودن ‪ P‬به ‪ QRS‬مشخص‬
‫نيست ولي با ‪ Ta‬تعيين مي شود‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫‪KAMRANI‬‬ ‫91‬

20. ‫انواع موج ‪:P‬‬
‫‪ ‬موج ‪ P‬دو لتي (‪- )mitral‬در هيپرتروفي دهليز چپ بصورت موج ‪P‬با‬
‫ارتفاع بيش از 2/5 ميلي متر بي فازيك در اشتقاق 1‪ V‬مثبت و منفي‬
‫است . همچنين بصورت موج ‪ P‬پهن بيش از 0/1 ثانيه و شكافدار در اشتقاق‬
‫هاي ‪ II,I‬ديده مي شود ..‬
‫‪ ‬موج ‪ P‬ريوي (‪ -)pulmonal‬در هيپرتروفي دهليز راست بصورت موج ‪P‬‬
‫بلند و نوك تيز. با ارتفاع بيش از 2/5 ميلي متر در اشتقاق هاي , ‪AVF‬‬
‫‪III , II‬‬
‫‪ ‬موج ‪ P‬سه لتي(‪ -)tricuspid‬در هيپرتروفي توام دهليز چپ و راست‬
‫بصورت موج ‪ P‬پهن و شكافدار بيش از 0/11 ثانيه در اشتقاق هاي ‪II,I‬‬
‫ديده مي شود‬
‫‪ ‬موج ‪ P‬نودال - در ديس ريتمي هاي نودال چون دهليزها از پايين به باال‬
‫بصورت معكوس دپوالريزه مي شوند ،موج ‪P‬بصورت منفي ديده مي شود‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫02‬

21. KAMRANI
kamrani 2008 21

22. KAMRANI
kamrani 2008 22

23. kamrani 2008 23

24. ‫كمپلكس ‪: QRS‬‬
‫،معرف دپوالريزاسيون عضالت بطنهاست .‬ ‫كمپلكس ‪QRS‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ ‬ابتداي آن از آغاز موج ‪ Q‬تا انتهاي موج ‪ S‬ميباشد .‬
‫‪ ‬مدت زمان ) ‪ ( Duration‬آن 0/40 تا 0/1 ثانيه و‬
‫ارتفاع ) ‪ ( Amplitude‬آن حداكثر تا 9 ميليمتر‬
‫است .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫42‬

25. ‫كمپلكس ‪ QRS‬از چندين قسمت مثبت و منفي بشرح‬
‫زير تشكيل يافته :‬
‫1 – موج ‪ Q‬اولين قسمت پايين رونده ( منفي ) كمپلكس بوده و‬
‫زمان آن كمتر از 0/30 ثانيه و ولتاژ آن كمتر از ¼ ارتفاع‬
‫موج ‪ R‬ميباشد و ناشي از دپوالريزاسيون سپتوم بين بطني است‬
‫.‬
‫2 – موج ‪ R‬بدنبال موج ‪ Q‬قسمت باال رونده ( مثبت ) كمپلكس‬
‫را تشكيل ميدهد .‬
‫3 – موج ‪ S‬موج منفي بعد از موج ‪ R‬را گويند .‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫‪KAMRANI‬‬ ‫52‬

26. kamrani 2008 26
KAMRANI

27. ‫‪‬چرا كمپلكس ‪ QRS‬بر خالف‬
‫موج ‪ P‬از چندين قسمت مثبت‬
‫و منفي تشكيل شده است ؟‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫72‬

28. ‫بطور كلي دريك قلب طبيعي ، موج تحريك از گره ‪ A-V‬گذشته ابتدا ديوارة‬
‫بين دو بطن ، سپس بطن راست و بعد تمام ديوار بطن چپ را دپوالريزه‬
‫ميكند.‬
‫بنابراين سه محور نشان دهندة دپوالريزاسيون بطني ميباشند كه هر سه‬
‫‪ QRS‬را ايجاد ميكنند :‬ ‫محور در مجموع ، كمپلكس‬
‫محور اول نشاندهندة فعاليت و تحريك ديواره بين بطن و تحريك زودرس‬ ‫‪‬‬
‫بطن راست ميباشد يعني ابتدا بخشي از جدار بين دو بطن دپوالريزه‬
‫ميشود . موج ‪Q‬‬
‫محور دوم نشاندهندة فعاليت و تحريك نوك قلب ميباشد .موج ‪R‬‬ ‫‪‬‬
‫محور سوم نشاندهندة فعاليت ، تحريك و دپوالريزاسيون بطن چپ در‬ ‫‪‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫جهت معكوس بسوي قاعده قلب است . موج ‪S‬‬ ‫82‬

29. ‫چنانچه امواج ‪ QRS‬ارتفاع كمتر از 5 ميليمتر داشته باشند‬
‫با حروف كوچك ‪ qrs‬نشان داده و اگر ارتفاع بيش از 5‬
‫ميليمتر داشته باشند با حروف بزرگ ‪ QRS‬نشان ميدهند .‬
‫‪ –QS ‬چنانچه ‪ QRS‬فاقد ‪ R‬بصورت فقط يك‬
‫موج منفي باشد ‪ QS‬خوانده ميشود.‬
‫‪–R'R" ‬موجهاي مثبت بعد از موج ‪ R‬اوليه را به‬
‫ترتيب '‪ R‬و "‪ R‬نامند .‬
‫‪ –S'S" ‬موجهاي منفي بعد از موج ‪ S‬اوليه را به‬
‫ترتيب '‪ S‬و "‪ S‬نامند.‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫92‬

30. kamrani 2008 KAMRANI 30

31. KAMRANI
kamrani 2008 31

32. ‫نحوه تشكيل موج ‪ Q‬پاتولوژيك در انفاركتوس ميوكارد‬
‫در انفاركتوس ، ناحيه انفاركته بطن چپ فاقد نيروي الكتريكي ميباشد و‬ ‫‪‬‬
‫قادر به هدايت هيچ ايمپالسي نيست ، همين امر موجب ميشود كه‬
‫نيروهاي الكتريكي بطن راست خنثي نشده و موج ‪ Q‬را عريض و عميقتر‬
‫نمايند .‬
‫بايد توجه داشت كمپلكس ‪ QRS‬در اشتقاقهاي 1‪ V‬و 2‪ V‬يك بطن طبيعي‬ ‫‪‬‬
‫منفي بوده كه بايك ‪ r‬اوليه ( قسمت باالرو ) آغاز ميشود . ولي در‬
‫انفاركتوس ، كمپلكس ‪ QRS‬به ‪ QS‬تبديل شده و فاقد موج ‪ r‬اوليه ميباشد‬
‫.‬
‫‪ ‬عوملي كه باعث عميق شدن موج ‪Q‬ميشوند: انفاركتوس‬
‫ميوكارد ، ميوكارديت ،آمبولي ريه‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫23‬

33. ‫1 – موج ‪ Q‬اولين قسمت پايين رونده ( منفي ) كمپلكس بوده و زمان آن كمتر از 0/30 ثانيه و ولتاژ آن‬
‫كمتر از ¼ ارتفاع موج ‪ R‬ميباشد و ناشي از دپوالريزاسيون سپتوم بين بطني است .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫33‬

34. KAMRANI
kamrani 2008 34

35. KAMRANI
kamrani 2008 35

36. ‫زمان انقباض بطني از نقطة شروع ‪ R‬تا نقطة تصوير رأس‬
‫‪ R‬بر خط ايزوالكتريك را ‪ VAT‬گويند .‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫63‬

37. ‫– دركمپلكس ‪QRS‬موج ‪ R‬بدنبال موج ‪ Q‬قسمت باال رونده ( مثبت ) كمپلكس را تشكيل ميدهد .‬ ‫2‬
‫اشتقاق هاي اندام‬ ‫اشتقاق هاي جلو قلبي‬
‫‪KAMRANI‬‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫73‬

38. ‫بايد توجه داشت كمپلكس ‪ QRS‬در اشتقاقهاي 1‪ V‬و 2‪ V‬يك بطن طبيعي‬
‫منفي بوده كه بايك ‪ R‬اوليه ( قسمت باالرو ) آغاز ميشود .‬
‫‪ . ‬انفاركتوس ديوارة خلفي ميوكارد با ‪ R‬بلند و غير طبيعي در‬
‫اشتقاقهاي 1‪ V2,V‬مشخص ميشود‬
‫‪ ‬هايپرتروفي بطن راست با ‪ R‬بلند در اشتقاقهاي 1‪V2,V‬‬
‫مشخص ميشود‬
‫‪ ‬بلوك شاخه اي راست با '‪ RR‬در اشتقاقهاي 1‪ V2,V‬مشخص‬
‫ميشود‬
‫‪ ‬در انفاركتوس ، كمپلكس ‪ QRS‬در اشتقاقهاي 1‪ V‬و 2‪V‬به ‪QS‬‬
‫تبديل شده و فاقد موج ‪ r‬اوليه ميباشد .‬
‫8002 ‪kamrani‬‬ ‫‪KAMRANI‬‬ ‫83‬

39. kamrani 2008 39
camruny1338@yahoo.com

40. kamrani 2008 40
camruny1338@yahoo.com