1. Waarde
van Creatie
Innovatieprogramma
Creatieve Industrie

2. Colofon
Regiegroep:
Geleyn Meijer, Logica, voorzitter Regiegroep
Ruurd Priester, LBi Lost Boys
Onno van der Veen, Zeeno, BNO Platform I.O.-Bureau’s
Agnes Willenborg, Media Catalyst
Gerbrand Bas, Designlink
Lucas Hendricks, Kairos Co
Frank Kresin, Waag Society
Robert-Jan Marringa, Brainport Development
Jean Gelissen, Philips Research
Bart Ahsmann, TU Delft, faculteit Industrieel Ontwerpen
Trekkers pilotprojecten
Hans Moonen, Logica
Matthijs van der Weg, Alliander
Sabine Wildevuur, Waag Society
Met ondersteuning van
Frits Grotenhuis, Grotenhuis Organisatieadvies
(programmamanagement)
Gitta Bartling, Fris in Communicatie (communicatie)
Marieke de Roo (grafisch ontwerp)
En de bijdragen van vele anderen
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 2

3. Executive Summary
Visie en ambitie
Nederland wil in 2018 tot de top drie van meest creatieve economieën
van de wereld behoren. Creativiteit vervult in de mondiale kennis-
economie een cruciale rol om te kunnen concurreren. De (technolo-
gische) veranderingen, voortschrijdende globalisering en toenemende
complexiteit vergen nieuwe oplossingen voor de economische en
maatschappelijke uitdagingen.
Er is een andere manier van innoveren nodig: mensgericht, empathisch,
vanuit een integrale benadering, interdisciplinair samenwerken, iteratief
ontwikkelen (bouwen om te leren) en met afwisseling van exploratie
en specificatie. De creatieve industrie kan hier een strategische rol in
vervullen. Een van de veelbelovende methoden of filosofie die deze
sector gebruikt is ‘creative thinking’. Creative thinking is aantoonbaar
voorhanden in de creatieve industrie, maar wordt onvoldoende
aangewend.
De waarde van creativiteit voor andere economische en maatschappe-
lijke domeinen is groot. Dat de creatieve industrie hier een strategische
rol kan spelen wordt nog onvoldoende gezien, door private partijen,
maatschappelijke organisaties en de overheid. Ook heeft de creatieve
industrie onvoldoende slagkracht door haar kleinschaligheid. Een ander
Executive Summary 3

4. onderliggend probleem is het gebrek aan een integrale kennisbasis en
een leemte in de huidige curricula. De creatieve industrie is dus nog
onvoldoende in staat om een strategische rol bij innovatie in te nemen
en daarmee haar waarde aan te tonen.
De manier om de genoemde knelpunten effectief op te lossen is het
opzetten en uitvoeren van projecten met de creatieve industrie in een
strategische rol, in combinatie met flankerende maatregelen in de
randvoorwaardelijke sfeer. Het programma maakt daarbij geen onder-
scheid tussen de disciplines binnen de creatieve industrie, maar richt
zich op die spelers, die de potentie en ambitie hebben een strategische
rol te vervullen.
Waarom projecten? Het doen van projecten sluit aan bij hoe de
creatieve industrie werkt, bewijst de waarde van de creatieve industrie
in de praktijk, smeedt nieuwe samenwerkingsverbanden en clusters en
werkt als katalysator voor deelname van veel partijen, zowel binnen als
buiten de creatieve industrie.
Het voorliggende Innovatieprogramma “Waarde van Creatie” zorgt
wel meteen voor verduurzaming. Geleerde lessen worden verankerd,
versterkt en vergroot, middels flankerende activiteiten.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 4

5. Wat gaat het innovatieprogramma doen?
Het programma richt zich op:
> Projecten (deze vormen de motor van het programma – driekwart
van het programmabudget) en
> Flankerende activiteiten (om te verduurzamen – kwart van het
programmabudget).
De flankerende activiteiten zijn bedoeld ter ondersteuning van de
projecten en om specifieke knelpunten voor de creatieve industrie
op te heffen. Zo kan een duurzame strategische rol voor de creatieve
industrie worden gerealiseerd.
De projecten
Er zullen in drie opeenvolgende tranches projecten worden geïnitieerd,
om zo gecontroleerd kennis op te kunnen bouwen en mee te kunnen
geven aan de projecten in volgende tranches.
De kennis die wordt vastgelegd vertegenwoordigt de economische
betekenis van creativiteit. Ook bevat deze kennis alle praktische
methodes en ervaring die van belang zijn bij het optimaal inzetten van
creativiteit in een strategische rol.
De pilotprojecten uit tranche één leveren vooral deze kennis op die
vervolgens in de projecten van de tweede tranche wordt gebruikt. Op
hun beurt leveren deze projecten verder inzichten en ervaring met
de rol van de creatieve industrie in een groter aantal toepassingsge-
Executive Summary 5

6. bieden. De projecten in de derde tranche gebruiken tenslotte de verza-
melde kennis om een verdere opschaling van de inzet van de creatieve
industrie te bewerkstelligen. Alle projecten leveren de economische ROI
op het programma en zullen op die basis worden beoordeeld.
Om kennis vast te leggen en over te dragen tussen de projecten in
de drie tranches en met de kennisinstellingen waarmee wordt samen-
gewerkt wordt een monitor functie ingericht. De kennis die wordt
vastgelegd betreft de economische betekenis van creativiteit en alle
praktische kennis die een rol speelt bij het optimaal inzetten van creati-
viteit in een strategische rol.
In de projecten worden oplossingen (producten, diensten of product-
dienstcombinaties) ontwikkeld voor grote maatschappelijke/econo-
mische uitdagingen.
Van het definiëren van een probleem naar internationaal succes
doorlopen deze oplossingen een reeks stadia:
1. Het identificeren van kansrijke gebieden
2. Matchmaking en clustering
3. Haalbaarheid en consortiumvorming
4. Innovatie en prototypen
5. Realisatie en vermarkten
6. Internationaliseren
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 6

7. Inter-
nationalisering
(export)
Realisatie en
vermarkten
(branding)
Innovatie/
prototype
N N N
C TE CTE CTE
Kennis
OJE OJE OJE
Economische
PR PR PR waarde en
G T T Haalbaarheid/
IN AR LO Strategische
L ST PI consortium
HA K vorming rol
SC KI
C
OP
Matchmaking/
clustering
Kansrijke
combinaties CI
en Maatschappij Monitoring
/Economie
De pilotprojecten (tranche 1 – 3 projecten) zijn stadia 1, 2 en 3
gepasseerd. Dit innovatieprogramma steunt de projecten in stadium 4
(innovatie en prototype ontwikkeling).
Bij de kickstartprojecten (tranche 2 – 15 projecten) wordt het identi-
ficeren van kansrijke gebieden en de clustering (stadia 1 en 2) door het
innovatieprogramma en de creatieve industrie zelf gedaan. Kansrijke
gebieden worden door middel van een laagdrempelige ondersteuning in
staat gesteld een haalbaarheidonderzoek uit te voeren. Via een tender
wordt een open call georganiseerd om de projecten met de grootste
potentie te ondersteunen bij het uitwerken tot een prototype.
De opschalingprojecten (tranche 3 – 20 projecten) kenmerken zich
door grotere aantallen, omvang en minder ondersteuning per stuk.
Het verschil met kickstartprojecten is de grotere rol van de creatieve
Executive Summary 7

8. industrie zelf bij het identificeren van de kansrijke gebieden en de
clustering. Via een tender worden geselecteerde projecten ondersteund
om een prototype te ontwikkelen en worden deze beoordeeld op het
bereikte maatschappelijke en economische succes.
Flankerende activiteiten
De flankerende activiteiten zijn gericht op zelforganisatie, creatief leider-
schap, kennisontwikkeling en financiële en fiscale condities. Daarbij
wordt zoveel mogelijk aangesloten op bestaande ‘best practices’.
Zelforganisatie betreft de ontwikkeling van samenwerkingsverbanden
tussen partijen uit de creatieve industrie, met als doel grotere en
complexere opdrachten aan te kunnen nemen.
Onder creatief leiderschap wordt verstaan het oprichten van de Dutch
Creative Council, die de creatieve industrie in haar strategische rol
promoot, met als doel de markt voor deze strategische rol te ontwikkelen.
Kennisdeling betreft het verzamelen, verrijken en verspreiden van de
kennis van Creative Thinking, met als doel dat een steeds groter aantal
creatieve bureaus deze strategische rol kan spelen, ook op de lange
termijn.
Financiële en fiscale condities gaat over het ontwikkelen en gebruiken
van beoordelingsmodellen voor financiering en het verruimen van
bestaande fiscale instrumenten, met als doel de gewenste groei van de
creatieve industrie te financieren en te verankeren.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 8

9. Hoe gaat het programma dit doen?
Governance-structuur
De governance-structuur zorgt voor uitvoering en coördinatie van het
programma, verankering in de creatieve industrie en samenwerking
met bestaande programma's en initiatieven. De governance is er
specifiek op gericht als katalysator te functioneren en te zorgen voor
een duurzame structuur, ook na afloop van het innovatieprogramma.
Binnen de governance-structuur draagt het programmabureau zorg
voor de formering en uitvoering van de projecten en is het verantwoor-
delijk voor de uitvoering van flankerende activiteiten.
Om haar doelstellingen te bereiken werkt het innovatieprogramma in
het bijzonder samen met het FES CIRP programma (Creative Industry
Research Program) en de onlangs opgerichte post-graduate opleiding
THNK, die zich richten op respectievelijk onderzoek en onderwijs.
Onderscheidend aan de positionering van dit innovatieprogramma is
dat het zich richt op de beroepspraktijk.
Afstemming vindt ook plaats met andere innovatieprogramma's, zoals
het Diensteninnovatieprogramma voor de Financiële en Creatieve Sector
(SII), regionale in nationale initiatieven zoals Pieken in de Delta (PiD) en
Dutch Design Fashion and Architecture (DDFA) en met onderzoekspro-
gramma's zoals NWO RISCC, IOP IPCR en het FES COMMIT programma.
Executive Summary 9

10. Activiteiten en budget
Voor de projecten en flankerende activiteiten is een programmabudget
opgesteld van 50,8 miljoen euro. Hiervan wordt circa 72% gealloceerd
voor projecten en 28% voor flankerende activiteiten. De sector inves-
teert 57%. Aan de overheid wordt een bijdrage gevraagd van 43%,
circa 21,7 miljoen euro.
Doelstellingen innovatieprogramma meetbaar
> Vitale markt
> Economische kentallen
> Bewezen waarde van Creatie
Bijdrage Hoofdstuk 4:
> Effectieve clusterorganisaties
> (inter)nationale markt en matchmaking
> Specifieke laagdrempelige instrumenten
> Promotie Creatief Leiderschap
N N N
C TE CTE CTE
O JE OJE OJE
PR PR PR
G T OT
L IN AR IL
HA ST P
C CK Bijdrage Hoofdstuk 5:
PS KI
O > Theorie en onderwijs via respectievelijk CIRP
en THNK
Bijdrage Hoofdstuk 3: > Juridisch, financiële en fiscale condities
> De motor van het programma
> Uitvoeren, leren, uitvoeren in 3 tranches
> Gecontroleerde opschaling
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 10

11. Inhoudsopgave
Colofon 02
Executive summary 03
Inhoudsopgave 11
Verantwoording 13
Leeswijzer 15
Deel I Waarom? 16
Hoofdstuk 1 Visie en Ambitie 17
1.1 Situatieschets 17
1.2 Visie en Ambitie 19
Hoofdstuk 2 Knelpunten en Strategie 20
2.1 Knelpunten 20
2.2 Strategie 21
2.3 Samenhang 23
Deel II Wat? 27
Hoofdstuk 3 Projecten - Uitvoeren, leren en opnieuw uitvoeren 30
3.1 Fasering en projecttypen 30
3.2 Specificatie van de projecttypen 33
3.3 Naar een Business / Monitoring Model 39
Hoofdstuk 4 Organisatie van de sector en markt ontwikkeling 41
4.1 Opschaling door zelforganisatie 41
4.2 Creatief Leiderschap - Dutch Creative Council 43
Hoofdstuk 5 Kennis en Condities 47
5.1 Kennisontwikkeling 47
5.2 Activiteiten 48
5.3 Condities 48
Inhoudsopgave 11

12. Deel III Hoe? 52
Hoofdstuk 6 Governance en Positionering 53
6.1 Governance 53
6.2 Positionering 56
Hoofdstuk 7 Activiteiten en budget 58
Referenties 62
Publicaties 62
Websites 63
Bijlagen
Bijlage > SWOT 65
Bijlage > Creative Thinking 67
Bijlage > Living Labs 71
Bijlage > Designing Demand 72
Bijlage > Condities 73
Bijlage > Monitoring 75
Bijlage > Stakeholders 79
Bijlage > Intentieverklaringen 82
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 12

13. Verantwoording
De Nederlandse creatieve industrie heeft een goede uitgangspositie keuzes maken en focus aanbrengen. Hoewel de hele waardeketen in
bij het verwerven van een duurzame voorsprong. De Nederlandse het innovatieprogramma van belang is, ligt de focus bij de bedrijven
designsector behoort anno 2010 tot de wereldtop en andere sectoren uit de beperkte definitie: de ondernemers met focus op:
zoals entertainment, gaming, architectuur, mode en reclame zijn
spraakmakend, toonaangevend of vervullen zelfs een sleutelrol. > initiële creatie (het creëren van vorm, proces, betekenis of symbo-
lische waarde) en
Het eerste Innovatieplatform (IP) zag in september 2003 het levens- > het benutten van verschillende expertises (onderzoek, techno-
licht en wees de Creatieve Industrie in 2004 aan als één van de vier logie, design, business) om
sleutelgebieden; ‘een bundeling van bedrijvigheid en kennis (clusters > doelgericht (open, plat georganiseerd en dynamisch) samen te
van bedrijven, kennisinstellingen en overheden) die internationaal werken aan het
toonaangevend (kunnen) zijn en ze hebben goede perspectieven > ontwerpen en implementeren van innovatieve toepassingen (het
waarbij innovatie van doorslaggevend belang is om duurzaam complete scala van producten, productgeoriënteerde diensten,
te kunnen concurreren op de mondiale markt’. Deze sleutelge- product-dienstcombinaties en autonome diensten).
bieden aanpak die eind 2008 door de Commissie Scheepbouwer
werd geëvalueerd, resulteerde in een onvoldoende voor de In het bijzonder richt het programma zich op dat deel van de creatieve
creatieve industrie. De zogenaamde ‘gele kaart’ van de Commissie industrie waar het commerciële en bedrijfsmatige werken overheerst
Scheepbouwer gaf aanleiding tot een reeks van initiatieven waarvan en dat op zoek is naar modellen en methoden om zijn bijdrage en
de ontwikkeling van dit breed gedragen Innovatieprogramma er één positie als schakel in de (creatieve) waardeketen te versterken. Het
van is. gaat om zowel kleine als grote bedrijven voor wie creativiteit, onderne-
merschap en een gezonde bedrijfsvoering voorop staat.
De kansen en de bedreigingen, door NL Innovatie in haar ‘Verkenning Veel creatieve bedrijven zijn onvoldoende aangesloten op de veran-
Creatieve Industrie’ geïnventariseerd en door de Ministeries van EZ derende economie en marktomstandigheden en kiezen daarmee
en OCW samengevat in hun kamerbrief ‘Waarde van Creatie’, werden impliciet voor een bijrol. Het innovatieprogramma rekent het niet tot
door de sector ten behoeve van dit voorstel opnieuw geïnterpre- haar opdracht deze bedrijven actief te mobiliseren maar houdt deze
teerd en uitgewerkt tot dit innovatieprogramma van en voor de groep een spiegel voor en richt zich tot de innovatieve voorhoede.
creatieve industrie. De sector wordt in dit geval vertegenwoordigd
door een regiegroep en een aantal werkgroepen bestaande uit
representatieve vertegenwoordigers van een aantal grote en kleine Organisatie
creatieve bedrijven, kennis- en overheidsinstellingen en beroeps- en
brancheorganisaties. In juni 2009 werd een eerste werkgroep geformeerd welke een visie
en strategische agenda heeft ontwikkeld die aan de basis ligt van
dit innovatieprogramma creatieve industrie. Na een positief kritische
Doelgroep beoordeling door de Strategische Advies Commissie (SAC) is dit
document door een regiegroep verder uitgewerkt tot onderliggend
De creatieve industrie is het divers samengestelde cluster aan innovatieprogramma. Deze regiegroep bestaat uit vertegenwoordigers
bedrijvigheid dat zijn bestaansreden vindt in creativiteit, innovatie en van de Federatie Dutch Creative Industries, TU Delft, Logica, Lost
ondernemerschap. De verbindende factor is het vermogen om nieuwe Boys, Waag Society, Brainport Development NV, Philips Research,
concepten, ideeën en kennis te ontwikkelen, om nieuwe culturele en Platform Industrieel Ontwerpbureau’s en overig creatief MKB. De
maatschappelijke betekenis te genereren en om deze om te zetten in regiegroep betrekt zoveel mogelijk investeringsbereide partijen
economische waarde. bij de ontwikkeling van het innovatieprogramma. Daartoe is sinds
september 2009 de website www.waardevancreatie.nl in het leven
In de beleidsbrief ‘Waarde van Creatie’ worden een ruime en een geroepen. De website is verder ontwikkeld tot een interactieve NING
beperkte definitie gehanteerd. In de beperkte definitie worden alleen waarop tientallen leden van de achterban actief zijn.
bedrijven die zich op initiële creatie toeleggen tot de creatieve
industrie gerekend. In de ruime definitie worden ook de schakels Verder zijn talloze individuele gesprekken gevoerd met partijen uit
productie en distributie meegenomen. De creatieve industrie wil de breedte van de creatieve industrie en (branche) vertegenwoor-
Verantwoording 13

14. digers. In het verlengde van de twee brede publieke consultatie belangrijke rol in de beoogde Governance structuur
bijeenkomsten in november 2009, januari 2010 zijn in april 2010 > Met (de activiteiten binnen) dit programma worden de eerder
en juni 2010 bijeenkomsten gehouden. De opkomst was aanzienlijk door de SAC, onderkende knelpunten nader uitgewerkt en gerela-
met circa 100 deelnemers in april 2010 en 200 deelnemers in juni teerd aan de voorgestelde activiteiten.
2010. Tenslotte zijn rond de verschillende activiteiten specifieke > Ook wordt in het innovatieprogramma de relatie tussen doelen,
workshops georganiseerd. Hiermee is een breed draagvlak verkregen knelpunten en activiteiten uiteengezet.
voor dit voorstel. Het voorliggende Innovatieprogramma Creatieve
Industrie wordt nu er goedkeuring voorgelegd aan de minister van Amsterdam, 25 augustus 2010
Economische Zaken die zich laat adviseren door de Strategische
Adviescommissie Innovatieprogramma’s.
De regiegroep doet voorstellen voor het inzetten van nieuwe en/of
ongebruikelijke oplossingen bij het vormgeven én realiseren van het
Innovatieprogramma maar doet daarvoor ook voorstellen.
Bij de ontwikkeling van dit programma vond inhoudelijke afstemming
plaats met andere programma’s, zoals het FES onderzoeks-
programma ‘Creative Industry Research Program (CIRP), FES
COMMIT, het NWO programma Creatieve Industrie (RISCC), het
Diensteninnovatieprogramma voor de Financiële en Creatieve Sector
(SII) en de betrokkenen bij de vele andere initiatieven die zich richten
op de realisering van de beleidsdoelstellingen zoals verwoord in de
beleidsbrief ‘Waarde van Creatie’.
SAC Advies
De Strategische Advies Commissie (SAC) heeft op 31 maart 2010
een positief kritisch advies gegeven op de Visie en Strategische
Agenda, welke aan de basis ligt van dit innovatieprogramma. De
suggesties om het innovatieprogramma nader uit te werken zijn als
volgt geadresseerd:
> Er zijn meer bedrijven uit de top en waardeketen betrokken,
waarbij de nadruk ligt op (toegankelijkheid voor het) creatief
MKB.
> Samenwerking met kennisinstellingen is verder uitgewerkt in
diverse activiteiten, waaronder de relatie met THNK en via het
FES programma CIRP.
> De samenhang tussen activiteiten wordt scherp weergegeven
waarbij een majeur onderscheid kan worden gemaakt naar
projecten enerzijds en flankerend beleid anderzijds.
> Tevens wordt de positionering van dit programma ten opzicht van
andere programma’s en initiatieven uitgewerkt. Waar mogelijk en
relevant wordt in de organisatie gebruik gemaakt van bestaande
initiatieven en infrastructuur.
> Binnen de drie tranches van projecten is voor de ‘pilotpro-
jecten’ focus aangebracht naar drie relevante maatschappelijke
domeinen: energie, mobiliteit en zorg.
> De projecten staan centraal in dit innovatieprogramma, dit uit
zich tevens in commitment van (creatieve) bedrijven en een finan-
cieel accent op de projecten in relatie tot het flankerende beleid.
Bedrijven zijn bereid mede te investeren en hebben dan ook een
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 14

15. Leeswijzer
Het innovatieprogramma creatieve industrie
beslaat drie delen en een achttal bijlagen.
In Deel I worden de visie en ambitie uiteengezet in relatie tot een
vijftal knelpunten. De belangrijkste doelstelling van dit programma is
dat Nederland in 2018 bekend staat als de meest creatieve economie
van Europa en behoort tot de top drie in de wereld. In het verlengde
Deel I - Waarom?
hiervan wordt een strategie voorgesteld om de knelpunten te H1 Visie en Ambitie
reduceren en deze ambities te realiseren. H2 Knelpunten en Strategie
Deel II geeft een overzicht van de verschillende activiteiten die
worden uitgevoerd binnen dit innovatieprogramma. Het bedrijfsleven
Deel II - Wat?
staat hierbij centraal. Het zijn juist de creatieve bedrijven die waarde H3 Projecten
toevoegen voor economie en maatschappij. Hier worden de drie H4 Organisatie en
tranches van projecten beschreven en de benodigde flankerende Business Development
activiteiten op het gebied van zelforganisatie, creatief leiderschap,
kennisontwikkeling en financiële en fiscale condities. De projecten
H5 Kennis en Condities
vormen het voornaamste deel van het programma.
Deel III - Hoe?
Deel III gaat in op de organisatie van het innovatieprogramma. Hier H6 Governance en
wordt de Governance structuur weergegeven en hoe het programma
is gepositioneerd ten opzichte van bestaande programma’s en
Positionering
initiatieven. Tevens wordt in dit deel een overzicht gegeven van alle H7 Activiteiten en Budget
voorgestelde activiteiten in relatie tot de daarbij behorende inves-
tering van de sector zelf en de gevraagde bijdrage van de overheid.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 16
Leeswijzer 15

16. Deel I - Waarom?
H1 Visie en Ambitie
H2 Knelpunten en Strategie
Deel II - Wat?
H3 Projecten
H4 Organisatie en
Business Development
H5 Kennis en Condities
Deel III - Hoe?
H6 Governance en
Positionering
H7 Activiteiten en Budget
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 16

17. Hoofdstuk 1
Visie en Ambitie
Nederland wil in 2018 tot de top drie van meest creatieve staan. Tegelijkertijd wordt onze samenleving geconfronteerd met
economieën van de wereld behoren. Dit willen we, omdat urgente en complexe maatschappelijke uitdagingen. Economische
bij alle veranderingen en complexiteit de traditionele manier turbulentie, bedreigingen voor het milieu en een snel vergrijzende
van problemen oplossen (technologisch en op optimalisatie bevolking vormen de aanleiding voor diepgaande veranderingen in de
gericht) niet meer werkt. manier waarop we leven en werken. Bedrijfsleven en overheid hebben
moeite om te gaan met tempo en omvang van deze veranderingen.
Er is een andere manier van innoveren nodig: mensgericht, Innovatie zal zich meer en meer moeten richten op het creëren van
empathisch, vanuit een integrale benadering, interdisciplinair waardevolle ervaringen voor de eindgebruiker. Organisaties die hun
samenwerken, iteratief ontwikkelen (bouwen om te leren) klanten superieure ervaringen bieden winnen.
en met afwisseling van exploratie en specificatie. Dit noemen Dit vraagt om een creatieve economie. Daarom wil Nederland in 2010
we Creative Thinking. de meest creatieve economie van Europa zijn en tot de top drie van
de wereld behoren.
1.1 Situatieschets Deze nieuwe werkelijkheid vraagt om een nieuwe en andere manier
van innoveren: mensgericht, empathisch, vanuit een integrale
De ambitie benadering, interdisciplinair samenwerken, iteratief ontwikkelen
De hoofdambitie die de Creatieve Industrie zich heeft gesteld is: (bouwen om te leren) en met afwisseling van exploratie en specifi-
het benutten van de verbeelding en creativiteit van de mens als catie. Deze filosofie of methode heet ‘Creative Thinking’.
instrument bij het oplossen van de problemen en uitdagingen
waar de maatschappij en economie zich voor gesteld ziet. Voor de Het managen van netwerken wordt een kerncompetentie voor alle
Creatieve Industrie in Nederland betekent dit dat1: in 2018 staat organisaties. Partners in deze netwerken zijn vaak afkomstig vanuit
Nederland bekend als de meest creatieve economie van Europa en verschillende disciplines, vanuit verschillende posities binnen de
behoort tot de top drie van de wereld. waardeketen of zelfs vanuit verschillende industrieën. Op het snijvlak
De uitdaging
De structuur van de economie is de laatste decennia gestaag maar
radicaal veranderd met de transformatie naar een mondiale kennis- 1
Hiermee geeft dit voorstel invulling aan de door het
economie, waarin diensten, belevenissen en creativiteit centraal Innovatieplatform in 2009 gestelde ambities.
Deel I - Waarom? Hoofdstuk 1 Visie en Ambitie 17

18. tussen die disciplines ontstaat innovatie. Door co-creatie en crowd ook de bijdrage van de creatieve industrie aan export groeiend en
sourcing wordt de creativiteit van de massa’s ontsloten. Tegelijkertijd veelbelovend8.
zorgt de door het Internet radicaal toegenomen transparantie voor
een steeds duidelijker onderscheid tussen hobbyisme en excellentie. Nederland staat internationaal goed op de kaart waar het gaat om
Mensen gebruiken steeds meer digitale kanalen en fysieke en digitale creativiteit en de creatieve industrie. Dit heeft zeker ook te maken
oplossingen versmelten. Als gevolg daarvan ontstaan ook nieuwe met de belangrijke grote culturele historie van Nederland die inter-
specialisaties en disciplines. nationaal ook nog steeds zeer aansprekend is. Deze ‘Dutch heritage’
word ook nu van een verdere lading voorzien. Wat betreft haar
Bestaande oplossingen en oplossingsgerichte strategieën voldoen opleidingen speelt Nederland ook mee op wereldniveau: de Mode
niet langer, radicaal nieuw denken is noodzakelijk. De creatieve Academie in Arnhem, de Design Academy Eindhoven, een aantal
industrie beschikt over methoden en technieken om vraagstukken faculteiten van de TU Delft en Eindhoven, de Rietveldacademie en
anders te benaderen en alternatieven snel zicht- en tastbaar te Rijksacademie Beeldende Kunsten zijn daar uitstekende voorbeelden
maken. Deze denk- en visualisatiekracht draagt niet alleen bij aan het van.
tot stand komen van nieuwe producten en diensten voor consu-
menten en zakelijke gebruikers, maar ook aan het realiseren van Nederland kent ook bedrijven en personen die als zeer invloedrijk
nieuwe oplossingen voor urgente maatschappelijke uitdagingen. beschouwd worden. Philips Design, TomTom, Endemol, Bugaboo,
G-star, Rem Koolhaas, Droog, Viktor & Rolf en Marcel Wanders staan
De Nederlandse creatieve industrie vaak in de aandacht van de wereldpers. Het conceptueel denken en
De Nederlandse creatieve industrie neemt in omvang en betekenis het pragmatisch handelen worden vaak aangehaald. Vanwege hun
toe en heeft internationaal een uitstekende reputatie. De sector is kleinschaligheid en specialisatie worden bedrijven uit Nederland
compleet en op subsector niveau goed georganiseerd, goed aange- gevraagd voor internationale opdrachten. De snelheid van opereren,
sloten op internationale ontwikkelingen en bestaat uit een grote evenals de al eerder genoemde conceptuele kijk en pragmatisme zijn
hoeveelheid kleine bedrijven en zzp-ers waarvan een aantal behoren daarbij onderscheidend. Hoe moeilijk ook te claimen, maar er bestaat
tot de absolute wereldtop op hun gebied2. zoiets als een ‘Dutch signature’.
De creatieve industrie (o.a. media, entertainment, vormgeving, Nederland is ook een aantrekkelijke vestigingsplaats voor bedrijven
architectuur, mode, industrieel ontwerp, computergames, reclame) is uit de creatieve industrie. In Amsterdam in het bijzonder vestigen
het divers samengestelde cluster aan bedrijvigheid dat zijn bestaans- zich de laatste jaren steeds meer internationale ‘creative agencies’,
reden vindt in creativiteit, innovatie en ondernemerschap. Het zijn modebedrijven, multimediabedrijven en marketingafdelingen van
de bedrijven die leven van de capaciteit van mensen om nieuwe ‘brandbedrijven’. Amsterdam werd onlangs door de New York Times
concepten, ideeën en kennis om te zetten in economische waarde. ook benoemd tot de ‘coolest town of the world’. Eindhoven werd
onlangs 2e in de competitie met 47 kandidaat steden voor World
Er bestaan diverse definities van de creatieve industrie. De creatieve Design Capital 2012.
industrie kan worden gedefinieerd als “een uiteenlopende verzameling
sectoren, waarin creativiteit centraal staat”. De initiële creatie - het
creëren van vorm, betekenis of symbolische waarde - is de kern van
de activiteiten van deze sectoren. Maar ook productie en distributie
zijn belangrijke schakels in de waardeketen3. 2
Zie voor een gedetailleerde beschrijving van de creatieve industrie
bijlage 1
Wanneer wordt uitgegaan van de ‘enge’ definitie die de Ministeries 3
Ministerie EZ, en Ministerie OCW, Waarde van Creatie: Brief
van EZ en OCW hanteren voor de creatieve industrie dan is ruim Cultuur en Economie, 2009
3% (een kleine 300.000 mensen) van de Nederlandse beroepsbe- 4
Analyse LISA cijfers 2008 door Roland Berger i.h.k.v.
volking werkzaam in de creatieve industrie4. Daarbij wordt dat deel FES-aanvraag Programma Creatieve Clusters, o.b.v. meest
meegeteld dat de initiële creatie vormt. Wanneer ook de productie actuele gegevens en ruime definitie uit Kamerbrief Ons creatieve
en distributie zouden worden meegeteld ligt de bijdrage fors hoger. vermogen (2005)
Volgens Florida’s definitie bedraagt de bijdrage van de creatieve 5
Florida, R. en I. Tinagli, Europe in the Creative Age, Carnegie
industrie circa 25%5. Mellon Software Industry Center, 2004
6
J.Poort en G. Marlet: werkgelegenheid in creatieve bedrijfstakken
De jaarlijkse groei van de creatieve industrie is het afgelopen blijft harder groeien dat economie. SEO Economisch Onderzoek/
decennium fors hoger geweest dan voor andere economische Atlas voor Gemeenten, 2008, o.b.v. LISA cijfers
sectoren6. Met een toegevoegde waarde van 16,9 miljard euro draagt 7
Berenschot, Foto sleutelgebieden, in opdracht van het
de creatieve industrie voor meer dan 3% bij aan het BBP7. Met een Innovatieplatform, 2008
geschatte 7 miljard euro (circa 1,7% van het Nederlandse totaal) is 8
UNCTAD, Creative Economy Report, 2008
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 18

19. Nederland heeft zo een uitstekende uitgangspositie om in 2018 die De creatieve industrie wil haar potentie om bij te dragen aan de
meest creatieve economie van Europa te zijn. Nederland heeft met groei van de Nederlandse economie graag verwezenlijken en tegelijk
haar hoogwaardige creatieve industrie, haar creatieve onderwijs en bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke en economische
haar open economie en samenleving, korte machtsafstanden en vraagstukken. Daarbij is innovatie juist voor handen in cross-sectorale
feminiteit9 maar ook door ‘Dutch heritage’ en ‘Dutch signature’ bij het samenwerking, die resulteert in zogenaamde ‘neue combinationen’.
realiseren van die ambities een goede uitgangspositie. De ontwikke- Om de kracht van de creatieve industrie optimaal te kunnen benutten
lingen in het buitenland geven noodzaak tot grootschalige innovatie. is echter een snelle professionalisering van zowel aanbod- als vraag-
Dit is de context waarbinnen de creatieve industrie bouwt aan interna- zijde van doorslaggevend belang:
tionale excellentie.
> De creatieve industrie organiseert zich, wil intensiever en beter
samenwerken, meer en structureel aan kennisontwikkeling en
1.2 Visie en Ambitie onderhoud doen, intensiever communiceren en zich in de waarde-
keten beter positioneren en die positie ook borgen.
De creatieve industrie moet een strategische rol gaan > De creatieve industrie wil zich in een meer strategische rol
vervullen bij innovatie. De creatieve industrie heeft profileren als partner dan als uitbesteder van bedrijven en de
hiervoor een goede uitgangspositie, maar er is grote overheid. Creativiteit dient niet alleen anders te worden gemobili-
urgentie vanwege de sterke internationale concurrentie. seerd en ingezet maar ook anders te worden gewaardeerd en de
Deze bedreigt niet alleen de creatieve industrie, maar de effecten dienen anders te worden gemeten.
Nederlandse economie als geheel. > Kennis- en onderwijsinstellingen dienen bij te dragen aan
creatieve kennisontwikkeling en -overdracht en deze kennis
Creative Thinking als methode of filosofie is aantoonbaar anders en sneller beschikbaar te stellen en te implementeren.
voorhanden in de creatieve industrie, maar wordt onvol-
doende aangewend. Dan kan de Nederlandse creatieve industrie versneld verder groeien,
haar reputatie in het buitenland verder versterken, meer exporteren
De creatieve industrie moet een strategische rol gaan vervullen bij en sterker bijdragen aan innovatie. Als resultaat zal ook de werkgele-
innovatie. De sector heeft hiervoor een goede uitgangspositie, maar genheid groeien en de ‘reguliere’ economie fors worden gestimuleerd.
deze wordt vooralsnog onvoldoende benut. Er bestaat echter grote
urgentie vanwege de sterke en toenemende internationale concur- Om Nederland in 2018 de meest creatieve economie van Europa te
rentie. Creativiteit is niet het exclusieve domein van Nederland of laten zijn stelt de creatieve industrie een innovatieprogramma voor.
zelfs de westerse economieën. Andere Europese landen en in het
bijzonder het Verenigd Koninkrijk en Finland investeren fors in hun
creatieve economie. Ook in Azië wordt steeds meer geïnvesteerd
in de creatieve economie. De internationale concurrentie in zowel
bedrijven als opleidingen wordt alleen maar groter. Wat opvalt, is dat
de focus steeds meer komt te liggen op de integratie van creativiteit,
ondernemerschap en technologie. Het Greater Britain programma,
het gezamenlijke opleidings- en researchprogramma van Economie,
Kunst en Design in Helsinki direct gerelateerd aan ondernemingen
en het creatieve innovatieprogramma van Singapore zijn daar goede
voorbeelden van. Singapore stelt: ‘For over four decades, Singapore
has prospered through an investment-led economic strategy focused
on traditional manufacturing and services industries. As we transit
into an innovation-fuelled economy, the driving force in the next
phase of our development will be the imaginative and creative
capacity of our people.’
Als de Nederlandse creatieve industrie niet investeert in haar eigen
vernieuwing en innovatie, zal zij haar internationale positie niet
kunnen handhaven. Andere economieën zullen creatiever en innova-
tiever worden. Creative thinking als nieuwe benadering van innovatie
is nodig om de Nederlandse economie naar de top te brengen van 9
Hofstede (1966), Een van Nederlands cultuurdimensies; feminiteit:
meest creatieve economieën ter wereld. Deze methode of filosofie het vermogen om te gunnen – staat tegenover Angelsaksische
wordt dusver nog onvoldoende aangewend. claimcultuur; ‘what’s in it for me’
Deel I - Waarom? Hoofdstuk 1 Visie en Ambitie 19

20. Hoofdstuk 2
Knelpunten en Strategie
Dat de creatieve industrie deze strategische rol kan spelen door het ontbreken van overtuigend bewijs van de waarde ervan
wordt nog onvoldoende gezien door private organisaties, onvoldoende benut. Steeds vaker wordt onderkend dat de traditi-
maatschappelijke partijen en de overheid. Er is onvoldoende onele engineering-aanpak niet het antwoord is op de complexiteit
slagkracht door kleinschaligheid. Onderliggend probleem van actuele maatschappelijke en economische uitdagingen.
is ook onvoldoende kennisuitwisseling en een leemte in Steeds vaker wordt gerefereerd aan het creatieve ontwerpproces
curricula. als aanvulling en als alternatief. Toch verloopt adoptie van deze
aanpak traag. Dit komt hoofdzakelijk omdat er onvoldoende
feitelijke en overtuigende kennis is over de maatschappelijke en
2.1 Knelpunten economische waarde van creativiteit. Daarnaast is er onvol-
doende inzicht in de wijze waarop creativiteit optimaal kan
In consultatie met de sector en op basis van onderzoek van de worden ingezet.
overheid en de sector- en brancheorganisaties zijn de knelpunten
in kaart gebracht die voorkomen dat de creatieve industrie een 2. Beperkt speelveld: De creatieve industrie ontbreekt als gevolg
strategische positie inneemt in innovatieprocessen. In de eerdere van haar overwegende kleinschaligheid als strategische partner in
evaluatie door de Strategische Advies Commissie (SAC) werden deze (internationale) consortia. De creatieve industrie kent een grote
knelpunten onderkend. verscheidenheid van, met name, kleinschalige ondernemingen.
Het ontbreekt aan kennis en ervaring voor het succesvol aangaan
We richten ons in dit programma alleen op die knelpunten die een van (tijdelijke) allianties en zogenaamde ‘neue kombinationen’. Dit
sectoroverstijgend karakter hebben en die niet door inspanning van geldt vooral bij internationale samenwerkingsvormen en de acqui-
industrie, MKB, kennisinstellingen of hun allianties zelf kunnen worden sitiefase van programma’s en projecten. Daarnaast ontbreekt een
weggenomen. De belangrijkste knelpunten zijn dat de potentie van platform voor internationale bedrijven die in Nederland creatieve
de creatieve industrie nog onvoldoende wordt gezien door private partners zoeken.
organisaties, marktpartijen en de overheid (1) en er is onvoldoende
slagkracht door kleinschaligheid (2,3). Andere onderliggende 3. Onvoldoende opschaling: Door gebrek aan risicokapitaal en
knelpunten zijn een ontoereikende kennisbasis (4) en een leemte in een te complex instrumentarium komt opschaling van kansrijke
onderwijscurricula (5). innovaties onvoldoende tot stand. Kapitaalverstrekking ten
behoeve van het opschalen van kansrijke innovaties sluit onvol-
1. Onderbenutting creativiteit: De kracht van creativiteit wordt doende aan bij het verdienmodel en de strategische horizon van
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 20

21. de overwegend kleinschalige bedrijven in de creatieve industrie. industrie, samen met maatschappelijke en economische gebieden,
Het beschikbare instrumentarium is als gevolg van juridische met de creatieve industrie in een strategische rol. De werkwijze is:
kaders, regelgeving en implementatie overwegend te complex van de uitvoering te leren en opnieuw nieuwe projecten aangaan.
voor de creatieve industrie. Het beschikbare instrumentarium is Uitvoeren, leren en opnieuw uitvoeren.
tevens onvoldoende toegesneden op de specifieke behoeften:
creatief ondernemerschap en (internationaal) opschalen. Het programma maakt dan ook geen onderscheidt tussen de disci-
plines binnen de creatieve industrie zoals: architectuur, webdesign,
4. Ontbreken kennisbase: Door het ontbreken van een probleem- grafisch ontwerpen, industrieel ontwerpen of gaming. Het richt zich
eigenaar ontbreekt een gedeelde kennisbasis. Kennis en ervaring juist op spelers die de potentie en ambitie hebben een strategische
rond methoden, technieken en ‘best practices’ wordt in kwanti- rol te vervullen. Het programma richt zich daarmee op de ‘willers’ en
tatieve en kwalitatieve zin onvoldoende geborgd en verspreid. de ‘kunners’ in de creatieve industrie die een voortrekkersrol kunnen
Als gevolg daarvan wordt het wiel vaak opnieuw uitgevonden en vervullen en een bredere groep spelers in de creatieve industrie
blijft de ontwikkeling van waardecreatie achter. Dit geldt specifiek kunnen inspireren om zelf te innoveren.
met betrekking tot de snelheid en duurzaamheid van de waarde-
creatie. Door het ontbreken van een probleemeigenaar wordt een De aanpak om in clusters projecten te doen sluit naadloos aan bij de
krachtige ontwikkeling van kennis en ervaring, en daarmee een werkwijze van de Creatieve Industrie zelf en laat daarmee in praktijk
natuurlijk platform voor netwerken en allianties, niet gerealiseerd. zien hoe uitdagingen kunnen worden aangepakt. Nieuwe samenwer-
kingsverbanden (de ‘neue kombinationen’ waarover Schumpeter
5. Leemte in curricula: Als gevolg van het verkokerde onderwijs spreekt) komen het best tot stand door samen concreet aan de slag
ontbreekt ‘integraal creatief probleemoplossen’ in curricula. te gaan. Projecten smeden op die manier nieuwe samenwerkingsver-
De creatieve leiders, de zogenaamde ‘futuremakers’, die over banden en clusters. Het gekozen model voor opschaling zorgt ervoor
disciplines heen creativiteit, business sense, ondernemerschap, dat een groot aantal bedrijven wordt betrokken. De projecten werken
technologie en wetenschap omzetten in innovatie, doen dat zo als katalysator voor deelname van veel partijen.
in hun praktijk. Deze ontwikkeling loopt voor op het onderwijs
waar integratie van deze perspectieven en kennisdomeinen nog Het innovatieprogramma zorgt wel meteen voor verduurzaming. Alles
niet plaatsvindt. Er bestaat op alle onderwijsniveau’s een grote wat wordt geleerd wordt verankerd, versterkt en vergroot, middels
behoefte aan excellent interdisciplinair creatief-geïnspireerd en flankerende activiteiten.
ondernemend onderwijs, met een structurele betrokkenheid van
de creatieve leiders. Uitwerking van de strategie
Het programma richt zich op: projecten (de motor van het
programma – driekwart van het programmabudget) en
2.2 Strategie flankerende activiteiten (om te verduurzamen – kwart van
het programmabudget).
Centraal in de strategie om deze knelpunten effectief op te
lossen is het doen van projecten met de creatieve industrie Op basis van de aanzet tot het innovatieprogramma (januari 2010) en
in een strategische rol. Het programma maakt dan ook de aanbevelingen van de SAC (maart 2010) is er in samenspraak met
geen onderscheid tussen de disciplines binnen de creatieve de sector voor gekozen het programma voornamelijk te richten op
industrie, maar richt zich op die spelers, die de potentie en de uitvoering van projecten (drie kwart van het programmabudget).
ambitie hebben een strategische rol te vervullen. De projecten vormen het leeuwendeel van het programma, waarbij
drie projecttranches worden onderscheiden, te weten pilotprojecten,
Waarom projecten? Het doen van projecten sluit aan bij kick-startprojecten en opschalingsprojecten. Daarnaast worden
hoe de creatieve industrie werkt, bewijst de waarde van de flankerende activiteiten gestart enerzijds ter ondersteuning van de
creatieve industrie in de praktijk, smeedt nieuwe samenwer- projecten, anderzijds om de strategische rol van creatieve industrie
kingsverbanden en clusters en werkt als katalysator voor duurzaam te verankeren (kwart van het programma budget).
deelname van veel partijen.
Succesfactoren
Het programma zorgt wel meteen voor verduurzaming. In de dialoog fase van de het afgelopen halfjaar is zijn de volgende
Geleerde lessen worden verankerd, versterkt en vergroot, kritische succesfactoren geïdentificeerd die in de strategie centraal
middels flankerende activiteiten. staan:
1. Projecten worden vormgegeven door de creatieve industrie
Centraal in de strategie om de knelpunten effectief op te lossen staat zelf
het uitvoeren van gemeenschappelijke projecten van de creatieve Het innovatieprogramma brengt en manifesteert zich als een
Deel I - Waarom? Hoofdstuk 2 Knelpunten en Strategie 21

22. community met een uitdagende missie. Vraagstellingen en mogelijke Project aanpak
oplossingsrichtingen worden vanuit de community zelf aangedragen
en projecten worden uitgevoerd door spelers uit de creatieve Het opstellen van projectvoorstellen en de selectie ervan wordt door
industrie die daarin leiderschap, originaliteit en ondernemerschap de creatieve industrie zelf gestuurd. Via de dialoog van de afgelopen
tonen. maanden en de platformen die daarvoor zijn opgezet, is een begin
De interactie verloopt via een online-platform, en maakt gebruik gemaakt met dit proces en daarmee feitelijk een start van het
van open netwerken en ‘social media’. Workshops, congressen en innovatieprogramma.
symposia zijn vormgegeven als experience via zogenaamde ‘inspira- Om te zorgen voor samenhang in de projecten en te zorgen dat
tional testbeds’. Er wordt intensief en doelmatig ingezet op interactie, een bijdrage wordt geleverd aan gemeenschappelijke kennis die
open netwerken, digitale kanalen, sociale media en co-creatie. Zo weer gedeeld kan worden, zullen alle projecten aan tenminste twee
borgen we draagvlak en een brede betrokkenheid door de sector en voorwaarden voldoen in hun aanpak:
komen de meest kansrijke projecten tot stand. > het toepassen van Creative Thinking als rode draad voor de aanpak
> het gebruik van een Testbed benadering voor toetsing en
2. Showcases co-creatie.
Het communiceren van inspirerende en representatieve busines-
scases is een belangrijk onderdeel van het programma. De focus ligt Creative Thinking is een visie op innovatie en een aanpak voor het op
op de combinatie van maatschappelijke relevantie en commerciële praktische en creatieve wijze oplossen van problemen of realiseren
betekenis. Er wordt samengewerkt met maatschappelijke innova- van radicale verbeteringen.
tiegebieden en andere sleutelgebieden. In samenwerking met de Centraal staat het combineren van creativiteit, empathie en rationa-
overheid worden maatschappelijke maar ook economische vraag- liteit, ten einde optimaal tegemoet te komen aan zowel de wensen
stukken ingezet als thema’s. Deze voorbeelden worden gedocumen- van toekomstige gebruikers als de succesfactoren voor organisaties.
teerd, gearchiveerd en ontsloten via een platform dat binnen de
context van dit programma tot stand komt. Zo laten we zien wat we Principes in de visie van Creative Thinking:
kunnen bereiken met de creatieve industrie in een strategische rol en > Mensgericht en empathisch (versus productgericht)
tonen we de waarde aan van de Creative Thinking benadering. > Integrale benadering (versus focus op specifiek onderdeel van
systeem)
3. Inspirational Testbeds > Interdisciplinair samenwerken (versus traditioneel watervalproces)
Belangrijk bij het tot stand brengen van genoemde showcases is de > Iteratief ontwikkelen; bouwen om te leren (versus eerst specifi-
zogenaamde ‘claim validation’: het zo vroeg mogelijk in het proces ceren en dan bouwen)
bewijzen dat de middels creative thinking voorgestelde aanpak ook > Afwisseling van divergentie/exploratie en convergentie/
werkelijk gaat leiden tot oplossingen binnen de genoemde thema’s. specificatie
Binnen de context van dit programma zal, met name voor de > Bestuderen van emergent gedrag in het veld bij de interactie met
genoemde showcases, een aantal ‘inspirational testbeds’ worden nieuwe proposities (experience research)
gerealiseerd waar de creatieve bedrijven samen met stakeholders en > Bewijsvoering, reeds vroeg in het proces, met behulp van speciaal
het afnemende veld kunnen experimenteren met nieuw te creëren hiervoor gecreëerde ‘inspirational testbeds’ (claim validation).
waarde proposities. Ook kunnen in het afnemend veld gezamenlijk
nieuwe, emergente, patronen worden bestudeerd (experience Deze benadering is niet exclusief het domein van de creatieve
research). Zo bewijzen we deze aanpak in de praktijk. industrie, maar vormt de interface tussen de creatieve industrie en de
‘reguliere’ economie.
4. Match making to the max Deze Creative Thinking benadering vormt een belangrijke rode draad
Samenwerking tussen creatieve bedrijven is een flexibel alternatief in het programma en stelt de creatieve industrie in staat de beoogde
voor schaalvergroting en wordt nadrukkelijk gestimuleerd. Het strategische rol bij innovatie op te nemen.
innovatieprogramma inventariseert knelpunten, biedt concrete oplos-
singen en leert daarvan. Cross-over allianties worden aangemoedigd In de methodiek van ‘Inspirational Testbeds’ of Living Labs of staat
of krijgen een voorkeursbehandeling. Goed opdrachtgeverschap het emergente gedrag van de gebruikers in interactie met de nieuw
behoort tot de belangrijkste succesfactoren van het programma en gecreëerde proposities centraal en wordt zo min mogelijk gewerkt
wordt gestimuleerd en beloond. De opgedane ervaringen worden in gecontroleerde laboratorium omgevingen, maar juist ‘in-vivo’
gedocumenteerd, gearchiveerd, ontsloten en actief gedeeld via het omgevingen. Denk aan contexten als hotels, ziekenhuizen, stadions
platform. Zo bereiken we de benodigde slagkracht en schaalgrootte. en dergelijke welke de proeftuinen vormen voor de projecten. Op
deze wijze kunnen gebruikers in hun eigen omgeving meedenken,
mee ontwerpen en feedback geven gedurende het gehele proces van
idee tot product of dienst.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 22

23. Flankerende activiteiten
De flankerende activiteiten zijn gericht op zelforganisatie, creatief
leiderschap, kennisontwikkeling en financiële en fiscale condities.
Zelforganisatie betreft de ontwikkeling van samenwerkingsver-
banden tussen partijen uit de Creatieve industrie, met als doel grotere
en complexere opdrachten aan te kunnen nemen. Door cluster-
vorming te stimuleren ontstaan duurzame relaties welke ook internati-
onale expansie mogelijk maken .
Onder creatief leiderschap wordt verstaan het stimuleren van een
andere leiderschapsstijl. Het oprichten van de Dutch Creative Council,
die de creatieve industrie in haar strategische rol promoot, vormt
hiertoe het organisatie vehikel.
Kennisdeling betreft het verzamelen, combineren, verrijken en
verspreiden van de kennis van over onder meer creative thinking
en nieuwe business modellen. Uiteindelijk doel daarachter is dat
een steeds groter aantal creatieve bureaus een strategische rol kan
spelen bij innovatie.
Financiële en fiscale condities gaat over het ontwikkelen van
beoordelingsmodellen voor financiering en het verruimen van fiscale
instrumenten, met als doel de gewenste groei van de creatieve
industrie te financieren en te verankeren.
Hoewel het zwaartepunt van het programma ligt bij de uitvoering van
de projecten, zijn er flankerende activiteiten nodig om de strategische
rol van de creatieve industrie te verduurzamen, te verankeren, te
versterken en te vergroten. De flankerende activiteiten worden in de
hoofdstukken 4 en 5 nader uitgewerkt.
2.3 Samenhang
In deze paragraaf wordt de samenhang tussen de missie, doelen,
knelpunten en activiteiten weergegeven. Centrale ambitie is het
versterken van de strategische positie van de creatieve industrie in de
waardeketen. Dit draagt enerzijds bij aan de verschillende sector-
doelstellingen. Anderzijds wordt daarmee een aantal knelpunten
geadresseerd.
Deel I - Waarom? Hoofdstuk 2 Knelpunten en Strategie 23

24. MISSIE
Meest creatieve economie
van EU in 2018
Top drie van de wereld
DOELEN
Vergroten Versterken
werkgelegenheid internationale
Creatie Industrie reputatie
Vergroten
werkgelegenheid
‘reguliere’ Industrie Versterken Toename
strategische export
Bijdrage positie van de
maatschappelijke Creatieve
vraagstukken Industrie
KNELPUNTEN
Potentie
Beperkt Klein- Ontbreken Leemte in
Creatie Industrie
speelveld schaligheid kennisbasis Curricula
onderbenut
ACTIVITEITEN
PROjECTEN Pilot projecten Waarde van Creatie Kennis over hoe
meetbaar maken waarde wordt
door economisch gecreëerd d.m.v.
model creative thinking
benadering
Kickstart Waarde van Creatie Multi diciplinaire Kennis over hoe
projecten meetbaar maken projecten in clusters, waarde wordt
door economisch verbreden gecreëerd d.m.v.
model toepassingsgebied creative thinking
creative thinking benadering
Opschaling Waarde van Creatie Multi diciplinaire Ondersteunen
projecten meetbaar maken projecten in clusters, kansrijke projecten
door economisch verbreden en creatieve onder-
model toepassingsgebied nemingen d.m.v.
creative thinking groeiversneller
aanpak en export
ondersteuning
ORGANISATIE Business Vergroten zelforgani- Opschaling en export
Development satie en clusters stimuleren met 'groei-
versneller' aanpak
- ondernemerschap
stimuleren
Dutch Creative Opdrachtgeverschap Opdrachtgeverschap Ondersteunen export Initiëren kennis- Opdrachtgeverschap
Council ontwikkelen ontwikkelen. CCO en groeikansen d.m.v. ontwikkeling ontwikkelen
promotie activiteiten strategische rol CI
KENNIS EN Kennis Kenniswerkers-
CONDITIES regeling think tank
Onderwijs Onderwijsprogramma Onderwijsprogramma Onderwijsprogramma
creative thinking, creative thinking, creative thinking,
creative thinking lab creative thinking lab creative thinking lab
Condities Verruiming WBSO en Verkennen samen- Ondersteunen
Innovatiebox werkingsframeworks financierings-
mogelijkheden
creatieve industrie
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 24

25. Doelstellingen Kwalitatieve doelstellingen 2018:
De ambitie om in 2018 de meest creatieve economie van Europa 1. Verbeteren van de reputatie van Nederland als creatieve economie.
te zijn vormt de leidraad voor de doelstellingen. Het belang- 2. Verhogen van de bekendheid van Nederland als creatieve economie.
rijkste doel is om binnen vier jaar zicht te krijgen op, en meetbare 3. Opleveren van succesvolle innovatieve diensten en product-dienst-
stappen te hebben gezet in de richting van, de 2018 ambitie. Op combinaties voor maatschappelijke vraagstukken en in econo-
de Euro-Creativity index van 2004 wordt Nederland gepositioneerd mische sleutelgebieden
tussen ‘Losing Ground’ en ‘Leaders’10. De uitgangspositie van 4. Aantonen van gerealiseerde omzet en marge in deze innovatieve
Nederland is sterk, maar nog niet voldoende voor een leidende diensten en product-dienstcombinaties.
positie. 5. Creatie van een aantal strategische allianties.
6. Beter disseminatie en benutting van relevante kennis
De strategische agenda maakt onderscheidt tussen sector- en 7. Meer integraal onderwijs
programmadoelstellingen die elkaar wederzijds aanvullen en
versterken. Het innovatieprogramma draagt bij aan de behoefte om
een betere kwantificering van de doelstellingen. De doelstellingen Kwantitatieve doelstellingen 2018
worden geformuleerd als meetbare KPI (key performance indicator).
Aan deze KPI worden parameters en een meetmethodiek gekoppeld Investeren in innovatie
met mogelijkheden tot verbijzondering naar publiek, privaat, markten, 1. Vergroting van de innovatie-uitgaven per bedrijf met 10% (nu 0,09
zowel nationaal en internationaal. miljoen euro).
2. Het deel van de creatieve bedrijven dat innoveert is gestegen van
32,1% naar 40%
Sectordoelstellingen 2018 3. Het gebruik door het creatieve bedrijfsleven van het (reguliere EZ)
instrumenten als WBSO, Innovatievouchers, IPC en BBMKB neemt
Op sectorniveau verbindt de Nederlandse creatieve industrie zich toe van 25% naar 35%
aan het innemen van positie 6 (nu 15) op de productiviteitsranglijst
van 16 landen zoals vermeld in het Innovation Intelligence rapport Waarde van creatie
van Agentschap NL. Het aandeel export van creatieve producten in 4. Er is een methode, dan wel instrument, ontwikkeld waarmee met de
de totale export zoals vermeld in hetzelfde Innovation Intelligence ‘return on creative investment’ gerekend kan worden.
rapport van Agentschap NL stijgt van de achtste plaats nu naar
de zesde plaats. Op het niveau van bedrijfsvoering realiseert de Showcases en clustering
creatieve industrie binnen een periode van vier jaar: 5. Het innovatieprogramma resulteert in 15 overtuigende showcases
> Een vergroting van het aantal fte's werkzaam in de creatieve over de strategische rol van de creatieve industrie bij innovatie.
sector met 5% per jaar 6. 25 projecten leiden tot business binnen de looptijd van het
> Het verhogen van de omzet en marge bedrijven in de creatieve programma. 100 bedrijven verwachten dat hun projecten concreet
sector met 8% per jaar. tot business succes gaan leiden in de 4 jaar volgend op het
programma.
7. Het Innovatieprogramma resulteert in 25 succesvolle nieuwe samen-
Programmadoelstellingen 2018 werkingsverbanden in open innovatie clusters.
8. Het innovatieprogramma resulteert in 10 cross-overs (succesvolle
Dit innovatieprogramma heeft de ambitie de strategische rol van de samenwerkingsverbanden tussen verschillende disciplines uit de
Creatieve Industrie bij innovatieprocessen te versterken. Alleen zo kan creatieve industrie) die als showcase en voorbeeld kunnen dienen
de Creatieve Industrie haar sectordoelstellingen verwezenlijken. voor andere bedrijven in de creatieve industrie.
Het programma realiseert binnen een periode van vier jaar een aantal Ontwikkeling
kwalitatieve en kwantitatieve doelstellingen. De kwalitatieve doelstel- 9. 200 Bedrijven uit de creatieve industrie hebben in praktijk cases
lingen zijn instrumenteel van aard. De uitkomsten ervan worden kennis genomen van nieuwe strategisch ontwerp methoden
verzameld en zullen uitgedragen worden binnen de creatieve industrie
door een duurzaam communicatieplatform. Opdrachtgeverschap
10. 100 opdrachtgevers van de creatieve industrie hebben in praktijk
cases ervaren hoe de creatieve industrie strategisch kan bijdragen
10
Florida, R. and I. Tinagli, Europe in the Creative Age, Demos,
februari 2004
Deel I - Waarom? Hoofdstuk 2 Knelpunten en Strategie 25

26. aan innovatieprocessen.
11. Het programma draagt bij 50 bedrijven bij aan het structureel
mobiliseren van creativiteit
Internationalisering
12. 10 bedrijven uit de creatieve industrie zijn gaan exporteren
13. 10 bedrijven uit de creatieve industrie zijn gaan samenwerken
met buitenlandse partners
Zelforganisatie
14. Alle relevante brancheorganisaties zijn aangesloten op het
communicatieplatform.
Aan het eind van de looptijd van het innovatieprogramma wordt door
middel van een tevredenheidonderzoek de effectiviteit gemeten. Ook
wordt een nulmeting gehouden bij aanvang van het programma.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 26

27. Deel I - Waarom?
H1 Visie en Ambitie
H2 Knelpunten en Strategie
Deel II - Wat?
H3 Projecten
H4 Organisatie en
Business Development
H5 Kennis en Condities
Deel III - Hoe?
H6 Governance en
Positionering
H7 Activiteiten en Budget
Deel II - Wat? 27

28. Inleiding
Inleiding autonome markt waar Nederlandse en internationale opdrachtgevers
van buiten de creatieve industrie en de creatieve industrie zelf elkaar
In de hoofdstukken 3, 4 en 5 worden de activiteiten van het innova- weten te vinden en naar waarde kunnen schatten.
tieprogramma uitgewerkt die als doel hebben de knelpunten die
in hoofdstuk 2 zijn vastgesteld op te lossen. De meest kansrijke In hoofdstuk 4 ‘Organisatie van de sector en Markt-
activiteiten zijn gekozen op basis van de prioriteiten die de creatieve ontwikkeling’ worden de organisatorische en marktvormende
industrie zelf ziet en de daaraan gekoppelde bereidheid om te inves- activiteiten beschreven die noodzakelijk zijn om de zelforganisatie van
teren, de aansluiting bij bestaande marktwerking mechanismen en de creatieve industrie te vergroten en het opschalen van de projecten
de beschikbare kennisinfrastructuur. De keuze van de activiteiten is uit hoofdstuk 3 mogelijk te maken. De activiteiten bestaan enerzijds
mede tot stand gekomen in het overleg dat met de SAC heeft plaats- uit het vergroten van de marktkansen door het vormen van clusters
gevonden in maart 2010. van creatieve industrie spelers, het verlagen van de drempel voor
De activiteiten worden uitgewerkt in de vorm van een activiteiten de inzet van de creatieve industrie en het nationaal en international
plan. Hierbij worden de doelstellingen, werkwijze, activiteiten en de promoten ervan. Anderzijds richten de activiteiten zich op het tot
betrokken partners beschreven. Tevens wordt aangegeven welke stand brengen van een nationaal aanspreekpunt en aanjager van de
investeringen de partners leveren en welke bijdrage van de overheid creatieve industrie geïnspireerd op de aanpak van de Design Council
wordt gevraagd en waarom deze is gelegitimeerd. in het Verenigd Koninkrijk.
Hoofdstuk 3 ‘Projecten’ beschrijft de activiteiten die tot doel hebben De activiteiten in hoofdstuk 5 ‘Kennis en Condities’ richten zich op
projecten te stimuleren die met de creatieve industrie als strategische het oplossen van de knelpunten rond de ontoereikende kennisbasis,
partner een substantiële bijdrage leveren aan economische bedrij- de leemte in curricula en de fiscaal/juridische condities. De activi-
vigheid in Nederland. Het innovatieprogramma wil bereiken dat een teiten sluiten nauw aan bij aanpalende projecten en programma’s in
zo groot mogelijk deel van de spelers in de creatieve industrie wordt Nederland en hebben als doel de brug te slaan tussen beschikbare
betrokken bij deze bedrijvigheid. Om hiervoor te zorgen wordt de kennis en opleidingsmogelijkheden en de noodzaak die aan de hand
creatieve industrie zelf maximaal betrokken bij het vormgeven van van de knelpunten is vastgesteld. De samenwerking met de kennis-
deze projecten en is er gekozen voor een aanpak waarbij in 3 fasen wereld en andere programma’s en initiatieven wordt hierbij benoemd.
wordt gewerkt. Bij iedere fase wordt ervaring opgedaan met het
aantonen van de waarde van creatie gedeeld met de projecten in de In het beschreven activiteitenplan wordt uitgegaan van de realisatie
volgende fase. Het resultaat van de stimulatie van projecten is een door het gebruik van bestaande instrumenten voor het verlenen van
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 28

29. steun. Nieuwe regelingen worden opgebouwd uit bestaande instru-
menten. Nieuwe instrumenten worden zo ver mogelijk vermeden
met het oog op de complexiteit en doorlooptijd die dat met zich
meebrengt.
Wat betreft bestaande instrumenten voor financiering wordt de
mogelijkheid onderzocht om onder meer gebruik te maken van de
volgende regelingen: O&O regeling, Innovatie Prestatie Contract (IPC),
innovatievouchers, de Creative Challenge Call met kleine subsidies
voor tientallen projecten of vouchers, Syntens; 2g@there (EVD)/
2xplore, Programma Dutch DFA (internationaal).
Doelstellingen innovatieprogramma meetbaar
> Vitale markt
> Economische kentallen
> Bewezen waarde van Creatie
Bijdrage Hoofdstuk 4:
> Effectieve clusterorganisaties
> (inter)nationale markt en matchmaking
> Specifieke laagdrempelige instrumenten
> Promotie Creatief Leiderschap
EN EN EN
ECT ECT ECT
OJ OJ OJ
PR PR PR
N
G RT LO
T
ALI STA PI
CH CK Bijdrage Hoofdstuk 5:
S KI
OP > Theorie en onderwijs via respectievelijk CIRP
en THNK
Bijdrage Hoofdstuk 3: > Juridisch, financiële en fiscale condities
> De motor van het programma
> Uitvoeren, leren, uitvoeren in 3 tranches
> Gecontroleerde opschaling
Deel II - Wat? Inleiding 29

30. Hoofdstuk 3 Projecten - Uitvoeren, leren
en opnieuw uitvoeren
Het innovatieprogramma zorgt voor een sterke groei van het aantal Om de kennis vast te leggen en over te dragen wordt een monitor
projecten waarin bedrijven uit de creatieve industrie een strategische functie ingericht. De kennis die wordt vastgelegd betreft de econo-
kernrol vervullen. mische betekenis van creativiteit en alle praktische kennis die een rol
speelt bij het optimaal inzetten van creativiteit in een strategische rol
Er zullen in drie opeenvolgende tranches projecten worden (Zie paragraaf 3.3).
geïnitieerd, om zo gecontroleerd kennis op te kunnen
bouwen en mee te kunnen geven aan projecten in volgende Van probleem naar internationaal succes doorlopen deze oplossingen
tranches. een reeks stadia:
1. Het identificeren van kansrijke gebieden
2. Matchmaking en clustering
3.1 Fasering en projecttypen 3. Haalbaarheid en consortiumvorming
De toepassing van de in de strategie beschreven kritische succes- 4. Innovatie en prototypen
factoren leidt tot een fasering in drie tranches van projecten. Deze 5. Realisatie en vermarkten
projecten zorgen enerzijds voor het inzicht en de showcases over het 6. Internationaliseren
succesvol toepassen van de creatieve industrie in een strategische
rol en die anderzijds zorgen voor een schaalvergroting en marktont-
wikkeling waarbij een zo groot mogelijke groep van spelers in de
creatieve industrie participeert.
De pilotprojecten in tranche één leveren vooral kennis op. De kick-
start projecten in tranche twee gebruiken deze kennis en zullen
zelf nieuwe kennis opleveren. De opschalingsprojecten in de derde
tranche gebruiken deze kennis.
Alle projecten leveren de economische ROI op het programma en
zullen op die basis dan ook worden beoordeeld. In de projecten
worden oplossingen (producten, diensten of product-dienstcom-
binaties) ontwikkeld voor grote maatschappelijke/economische
uitdagingen.
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 30

31. Inter-
nationalisering
(export)
Realisatie en
vermarkten
(branding)
Innovatie/
prototype
EN EN EN
ECT ECT ECT Kennis
OJ OJ OJ Economische
PR PR PR waarde en
N
G RT LO
T Haalbaarheid/
ALI STA PI consortium Strategische
CH CK vorming rol
S KI
OP
Matchmaking/
clustering
Kansrijke
combinaties CI
en Maatschappij Monitoring
/Economie
De drie tranches projecten de beschikbare middelen voor projecten verloopt via ‘open calls’.
Daarmee ambieert dit innovatieprogramma zoveel mogelijk partijen
De pilotprojecten (tranche 1 – 3 projecten) uit de creatieve industrie te betrekken.
Het doel is om zoveel mogelijk creatieve partijen de strategische
kernrol te laten vervullen. Daarbij ondersteunt het programma in Deze projecten hebben stadia 1, 2 en 3 gepasseerd. Het innovatiepro-
eerste instantie een drietal grote projecten. Het uitvoeren van deze gramma steunt de pilotprojecten in stadium 4.
projecten zal plaatsvinden in een gecontroleerde setting, waarbij
optimale condities en randvoorwaarden kunnen worden ingericht. De kickstart projecten (tranche 2 – 15 projecten)
Daarbinnen is volop ruimte voor het inbrengen, monitoren en Bij deze projecten wordt het identificeren van kansrijke gebieden en
verwerken van kennis. Pilotprojecten hebben betrekking op initiële de clustering (stadia 1 en 2) door het innovatieprogramma en de
creatie: het ontwikkelen van prototypes die hun succes hebben creatieve industrie zelf gedaan. Hiermee wordt direct na aanvang van
aangetoond in ‘living lab’ omgevingen. het innovatieprogramma mee gestart en er wordt samengewerkt met
de bestaande cluster organisaties en netwerken. Kansrijke gebieden
De pilotprojecten zijn vastgesteld en de allianties zijn gevormd. worden door middel van een laagdrempelige ondersteuning in staat
Gekozen is voor drie maatschappelijke thema’s: energie, zorg en gesteld een haalbaarheidonderzoek uit te voeren. Via een tender
mobiliteit. Deze thema’s zijn geselecteerd op basis van de volgende wordt een ‘open call’ georganiseerd om de projecten met de grootste
criteria: potentie te ondersteunen bij het uitwerken tot een prototype. De
criteria van de open call zijn erop gericht bij te dragen aan de ontwik-
> Thema’s staan op de Maatschappelijke Innovatieagenda (MIA). keling van een bredere groep creatieve bedrijven en open innovatie te
> Er is een goede businesscase. stimuleren.
> Contextbieders en industriepartijen zijn beschikbaar en
investeringsbereid. De opschalingprojecten (tranche 3 – 20 projecten)
> De oplossingen zijn in potentie goed internationaal op te schalen. Deze tranche kenmerkt zich door grotere aantallen en minder onder-
steuning per project. Kansrijke gebieden worden door middel van
Deze criteria zijn tevens leidend bij de selectie van projecten in een laagdrempelige ondersteuning in staat gesteld een haalbaarhei-
de ‘open calls’ van de kick-startprojecten en opschalingspro- donderzoek uit te voeren. Het verschil met kickstart projecten is dat
jecten. De ervaringen uit de pilotprojecten kunnen bijdragen aan het identificeren van de kansrijke gebieden en de clustering door de
het aanscherpen en aanvullen van deze criteria om de effectiviteit creatieve industrie zelf wordt gedaan, met steun van het programma-
en efficiëntie van de regeling te bevorderen. Het merendeel van bureau van het innovatieprogramma.
Deel II - Wat? Hoofdstuk 3 Projecten - Uitvoeren, leren en opnieuw uitvoeren 31

32. Voor de uitvoering van de kickstart- en de opschalingsprojecten is
een laagdrempelige regeling nodig die de creatieve industrie in staat
stelt een haalbaarheidsstudie uit te voeren voor en met een specifiek
toepassingsgebied. Door de asymmetrie in het dragen van het risico
en de investeringen enerzijds en de mogelijke ROI anderzijds is steun
van de overheid gelegitimeerd.
Er worden twee regelingen ontwikkeld en ingezet:
> laagdrempelige regeling voor haalbaarheidsstudies naar de inzet
van creatieve industrie bij maatschappelijke vraagstukken met
een potentie tot economische waarde creatie
> laagdrempelige regeling specifiek gericht voor inzet creatieve
industrie voor de MKB sector Nederland.
De eerste regeling wordt aan de start van het programma nader
uitgewerkt, waarbij gebruik kan worden gemaakt van instrumenten
als vouchers, pre-SBIR of Creative Challenge Call (CCC). De tweede
regeling is gebaseerd op de bestaande regeling Designing Demand
in het Verenigd Koninkrijk waarvoor ervaring naar Nederland wordt
gehaald. In de bijlage is deze regeling toegelicht.
De opzet en uitwerking van de regelingen, alsmede de rol van het
programmabureau Waarde van Creatie bij de uitvoering, worden als
flankerende activiteit in hoofdstuk 4 nader uitgewerkt.
In onderstaande tabel is de opzet van de projecten weergegeven.
VORMING (stadia 1 en 2) HAALBAARHEID (stadium 3) INNOVATIE (stadium 4)
Pilot Vorming heeft in opstelfase van het Vorming heeft in opstelfase van het Projecten worden door maatwerk
Innovatieprogramma plaatsgevonden. Innovatieprogramma plaatsgevonden. committering gesteund en starten
samen met het innovatieprogramma.
Kickstart Verkenning van kansrijke combinaties Ondersteuning via innovatie- Tender via open call (meerdere
en clustervorming door innovatie- programma met behulp van rondes mogelijk).
programma en CI zelf. laagdrempelige of Designing Demand
regeling.
Opschaling Verkenning van kansrijke combi- Ondersteuning via innovatie- Tender via open call (meerdere
naties en clustervorming door programma met behulp van rondes mogelijk).
zelforganisatie en clusterorganisaties laagdrempelige of Designing Demand
van CI zelf. Ondersteuning uit regeling.
Innovatieprogramma.
Kennisopbouw en delen
Voor alle stadia en projecttypen geldt dat kennisaccumulatie en
–disseminatie rond de inbreng van creativiteit en voor specifiek de
economische aspecten (de business case) van groot belang is. De
kennisopbouw en verspreiding loopt via betrokken partners en wordt
gecoördineerd via THNK. Dit wordt in Hoofdstuk 5 nader toegelicht
bij de flankerende activiteiten
Waarde van Creatie Innovatieprogramma Creatieve Industrie 32