Κ. Π. Καβάφης, Θερμοπύλες: Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας

1. Σερδάκη Ευαγγελία - Συνοδοιπορεῖν, www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 1
Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ
Σχέδιο μαθήματος - Φύλλο εργασίας
Το ποίημα "Θερμοπύλες" παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τα αρχαία επιγράμματα, τα
ολιγόστιχα ποιήματα που γράφονταν πάνω στους τάφους των ηρωικά πεσόντων
πολεμιστών προκειμένου να εκθειάσουν τη θυσία τους. Χαρακτηριστικό είναι το επίγραμμα
του Σιμωνίδη για τους νεκρούς των Θερμοπυλών : Ὦ ξεῖν᾿, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι
τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι. (Ξένε διαβάτη που περνάς, ανάγγειλε στους
Λακεδαιμόνιους ότι ταφήκαμε εδώ, υπακούοντας στα προστάγματά τους).Θυμηθείτε από
την Αρχαία Ιστορία το γεγονός αυτό, που συνέβη το 480 π.Χ., ένα από τα σημαντικότερα
των ελληνοπερσικών πολέμων: στη μάχη των Θερμοπυλών αναδείχθηκε η αυτοθυσία των
300 Σπαρτιατών και των 700 Θεσπιέων και η προσήλωσή τους στο χρέος, όπως το επέβαλε
το ύψιστο για εκείνους ιδανικό της πατρίδας.
1. Αφού γνωρίσατε πρώτα την ποίηση του Καβάφη μέσα από το σώμα ποιημάτων του που
διαβάσατε, προσπαθήστε τώρα να κατατάξετε το ποίημα "Θερμοπύλες" στο είδος που
ανήκει : ιστορικό, φιλοσοφικό-διδακτικό ή ερωτικό;
2. Θέμα του ποιήματος: Η σημασία της τιμής που αξίζει να αποδοθεί σε κάθε άνθρωπο ο
οποίος σταθερά και αμετακίνητα υπερασπίζεται δια βίου τις αξίες και τα ιδανικά του.
3. Ενότητες : Χωρίζουμε το ποίημα - με βάση τις 3 τελείες του - σε 3 ενότητες και
αποδίδουμε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά:
α. στ. 1-2: ....................................................................................................................................
β. στ. 3-10: ..................................................................................................................................
γ. στ. 11 - 14: ...............................................................................................................................
Μορφή /τεχνική και περιεχόμενο του ποιήματος
4. Α΄ ενότητα (στ. 1-2):
Εδώ παρατηρούμε ότι, αν και ο ποιητής μνημονεύει την πασίγνωστη μάχη των
Θερμοπυλών, ξεφεύγει ωστόσο από την αποκλειστική ταύτιση της λέξης "Θερμοπύλες"
με το πολεμικό συμβάν και της δίνει ευρύτερο περιεχόμενο, ώστε να λειτουργήσει
συμβολικά. Με ποιον τρόπο το πετυχαίνει αυτό;
Πρώτα - πρώτα η λέξη "Θερμοπύλες" χρησιμοποιείται χωρίς άρθρο ,επομένως λειτουργεί
ως σύμβολο : δεν αφορά μόνο τους ηρωικούς πολεμιστές, αλλά και τον καθημερινό
άνθρωπο που αναδεικνύει την προσήλωση στις ηθικές του αξίες μέσα στον στίβο της ζωής
(στη ζωή των).Με τις "Θερμοπύλες," επομένως, ο ποιητής εννοεί ένα σύνολο ηθικών
κανόνων.
Στη συνέχεια ο στόχος του ποιητή υπηρετείται με τη χρήση και τη σημασία των ρημάτων:
όρισαν (οι ίδιοι, με δική τους βούληση επέλεξαν - αποφάσισαν αυτή τη στάση ζωής , δεν
τους επιβλήθηκε από άλλους, εξωγενείς παράγοντες) και φυλάγουν ( και προστατεύουν όχι
θεωρητικά, με λόγια, αλλά με τα έργα και τις πράξεις τους: εδώ η χρήση του Ενεστώτα
υποδηλώνει τη χρονική διάρκεια: όχι συγκυριακά, παροδικά, αλλά σε όλη τη ζωή τους )
5. Β΄ ενότητα (στ. 3-10 ):
Πώς όμως προσδιορίζονται από τον ποιητή αυτοί οι άνθρωποι, εκείνοι που "φυλάγουν
Θερμοπύλες", με ποια γνωρίσματα, ώστενα αποτελούν πρότυπο για όλους εμάς ;
 στον στ. 3: αμετακίνητοι (επιρρηματική τροπική μετοχή: μη κινούντες), σταθερά
εστιασμένοι στο καθήκον-στο χρέος της υπεράσπισης των ηθικών αξιώνπου οι ίδιοι
αποφάσισαν

2. Σερδάκη Ευαγγελία - Συνοδοιπορεῖν, www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 2
 στον στ. 4 : εμφορούμενοι πάντα, σε κάθε στιγμή της ζωής τους, από δικαιοσύνη
και ευθύτητα ( όχι: ίσοι, αλλά: ίσιοι, δηλ. ευθείς, χωρίς διαφοροποιήσεις, χωρίς
εκπτώσεις - υπαναχωρήσεις στην πορεία τους, συνεπείς στον ηθικό τους κώδικα )
 στ. 5: δείχνοντα,ς ωστόσο, αισθήματα κατανόησης, επιείκειας και συμπόνιας για
τους άλλους που δεν διαθέτουν τις ίδιες ψυχικές αντοχές ώστε να είναι ηθικά
ακέραιοι ( σε αντίθεση με τους Σπαρτιάτες, που τιμωρούσαν με απόρριψη και
δημόσιο εξευτελισμό τους "τρέσαντες", όσους δείλιαζαν στη μάχη).
 στ. 5-8 : το κοινωνικό πρόσωπο των ανθρώπων που περιγράφει ο ποιητής:
επιεικείς για τους ψυχικά αδύναμους, γενναιόδωροι ανάλογα με τις δυνατότητές
τους (επιρρηματική- τροπική μετοχή: συντρέχοντες· η επανάληψη του "πάλι"
υποδηλώνει τη διαρκή τους τάση να προσφέρουν στους άλλους) παρέχοντας τη
συνδρομή τους, δείχνοντας αλληλεγγύη προς τους συνανθρώπους τους
 στ. 6-10: ειλικρινείς και φιλαλήθεις, (επιρρ. τροπική μετοχή: ομιλούντες) με
επιείκεια και κατανόηση όμως της ανθρώπινης αδυναμίας για όσους ψεύδονται,
(τους ψευδομένους : μετοχή επιθετική σε ρόλο ουσιαστικού) επομένως
μεγαλόψυχοι και ανεκτικοίστο διαφορετικό.
6. Γ΄ ενότητα (στ. 11-14)
Στην ενότητα αυτή ο ποιητής εστιάζει σε μια δυσοίωνη προοπτική: παρά την προσήλωση σε
αρχές και αξίες, οι άνθρωποι αυτοί που λειτουργούν ως πρότυπα μίμησης για μας,
αντιμετωπίζουν σε κάποιες στιγμές της ζωής τη διαφαινόμενη ήττα στον αγώνα που
δίνουν. Γνωρίζουν δηλαδή εκ των προτέρων ότι ο αγώνας τους έχει ένα προδιαγεγραμμένο
τέλος, γνωρίζουν ότι οι περιστάσεις θα τους συντρίψουν, θα τους νικήσουν. Αν και το
γνωρίζουν, ωστόσο, η ατομική αξιοπρέπεια και η στράτευση στο χρέος που συνειδητά
επέλεξαν να υπηρετούν δεν τους επιτρέπει να κάνουν πίσω. Επιλέγουν την οδό της θυσίας,
μένοντας ανυποχώρητοι στα ιδανικά που πρεσβεύουν, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η
θυσία τους είναι άνευ νοήματος. Μπορεί οι "Μήδοι" και ο "Εφιάλτης" τελικά να περάσουν ,
όπως στις Θερμοπύλες, όμως ο αγώνας για τα ιδανικά μας, για όλα όσα πιστεύουμε είναι
εκείνος που μας καταξιώνει ως ανθρώπους. Ο ποιητής επιβραβεύει αυτή τη στάση ζωής
εξαίροντας το ήθος των αγωνιστών και αποδίδοντάς τους ακόμη μεγαλύτερη τιμή γι αυτόν
τον πρόσθετο λόγο.
Στην ενότητα αυτή ο χρονικός προσδιορισμός "επιτέλους" σημαίνει: τελικά, στο τέλος
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
1.Με ποιες τεχνικές/ποιους τρόπους ο ποιητής απέδωσε στη β΄ ενότητα το ήθος/ τις αρετές
των συγκεκριμένων ανθρώπων;
2.Ποιο πρότυπο πολίτη και ανθρώπου μάς προτείνει ο Καβάφης να ακολουθήσουμε;
3. Για κάθε μία από τις επόμενες πληροφορίες να επιλέξετε αν είναι σωστή ή λανθασμένη,
επιβεβαιώνοντας την επιλογή σας με στοιχεία/στίχους του κειμένου, όπου είναι δυνατόν:
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΣΩΣΤΟ/ΛΑΘΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΟΥ
1. Το ποίημα "Θερμοπύλες" ανήκει στα
ιστορικά ποιήματα του Καβάφη
2. Ο Καβάφης έγραψε ένα επίγραμμα με
σκοπό να τιμήσει αποκλειστικά τους
αρχαίους αγωνιστές των Θερμοπυλών
3. Οι αγωνιστές στους οποίους αποδίδεται
τιμή έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό τη
συνέπεια ανάμεσα στα πιστεύω και στις
πράξεις τους

3. Σερδάκη Ευαγγελία - Συνοδοιπορεῖν, www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 3
4. Οι αγωνιστές που περιγράφονται στο
ποίημα ταυτίζονται απόλυτα ως προς το
ήθος με τους αρχαίους Σπαρτιάτες
5. Το ανθρώπινο πρότυπο που προβάλλεται
εδώ έχει την αρετή της ενσυναίσθησης,
δηλ. της ικανότητας να νιώθει τα
συναισθήματα που βιώνουν οι άλλοι
άνθρωποι
6. Η γλώσσα του ποιήματος περιέχει
στοιχεία δημοτικής και λόγιας γλώσσας
7. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ιαμβικό
μέτρο με 11ασύλλαβο παροξύτονο στίχο
χωρίς ομοιοκαταληξία
8. Οι Μήδοι συμβολίζουν κάθε είδους
βαρβαρότητα που απειλεί και
αντιστρατεύεται τις ηθικές αξίες
9. Ο Εφιάλτης είναι σύμβολο και του
εαυτού μας, που ενδέχεται να μας
προδώσει σε στιγμές αδυναμίας
4.Άσκηση δημιουργικής γραφής
Συμπληρώστε την ακροστιχίδα που ακολουθεί, αναγράφοντας τις αρχές και τις αξίες που
ορίζουν τον προσωπικό σας ηθικό κώδικα:
Θ..................................................................................................................................................
Ε...................................................................................................................................................
Ρ...................................................................................................................................................
Μ..................................................................................................................................................
Ο..................................................................................................................................................
Π..................................................................................................................................................
Υ...................................................................................................................................................
Λ...................................................................................................................................................
Ε...................................................................................................................................................
Σ...................................................................................................................................................
ΠΗΓΕΣ
Λ. Πολίτης: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας
Ερατοσθένης Καψωμένος: Το αρχέτυπο των Θερμοπυλών και το ελληνικό πολιτισμικό
πρότυπο στον Καβάφη
Μάλαμα Όλγα: Μιαπρόταση ανάγνωσης του ποιήματος "Θερμοπύλες"
Πλιάτσικα Όλγα: Φιλοσοφικά ποιήματα του καβαφικού κανόνα, διπλωματική εργασία,
Α.Π.Θ.
Περιοδικό Χάρτης, Αφιέρωμα στον Κ.Π. Καβάφη, τ. 5/6, Απρίλιος 1983