ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ERASMUS+ CLICHE ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

1. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus+ CLICHE για την τοπική άυλη πολιτιστική κληρονομιά
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus+ CLICHE ολοκλήρωσε την τριετή πορεία του στην
Λιβαδειά και το 1ο
ΓΕΛ Λιβαδειάς απ’ όπου και ξεκίνησε με 3-μερη διεθνική συνάντηση και
μια ημερίδα διάχυσης αποτελεσμάτων που έλαβαν χώρα από τις 6 έως τις 9 Δεκεμβρίου.
Το πρόγραμμα συγκέντρωσεεκπαιδευτικούςκαιμαθητέςαπότην Ελλάδα (1οΓενικό Λύκειο
και 3ο
Γυμνάσιο Λιβαδειάς ), την Κύπρο, τη Βουλγαρία, τη Σλοβενία, τη Λιθουανία και την
Εσθονία οι οποίοιεργάστηκαν πάνω στην καταγραφή, αξιοποίησηκαιανάδειξητηςτοπικής
τους άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα.
Έξι χώρες και επτά σχολεία ένωσαν τις δυνάμεις τους και συνεργάστηκαν αρμονικά και με
μεγάλοενθουσιασμό καιέμπνευσηγια να κάνουν τοErasmus+ CLICHE μια επιτυχημένη και
πολύ γόνιμη εμπειρία για τους άμεσα εμπλεκόμενους φορείς και όχι μόνο.
Κατά τη διάρκεια της τριήμερης συνάντησης οι φιλοξενούμενοί μας είχαν την ευκαιρία να
έρθουν σε επαφή με ανθρώπους και κοινότητες ανθρώπων που ασκούν και διατηρούν,με
ιδιαίτερη επιμέλεια, στοιχεία της άυλης κληρονομιάς στην περιοχή μας.
Συγκεκριμένα, τη Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου στο Εμπορικό Επιμελητήριο, το Erasmus+ CLICHE
ενημερώθηκε από τη συντονίστρια του προγράμματος κ. Καρούζου Βιβή για το πρόγραμμα
της διεθνικήςσυνάντησηςστηΛιβαδειάκαιτην ευρύτερηπεριοχή. Παρουσιάστηκεεπίσηςη
τελευταία εργασία που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος: ο ψηφιακός
πολιτιστικός χάρτης που αφορά στην καταγραφή των μαστόρων, χειρο-τεχνιτών ή και
καλλιτεχνών άυλης κληρονομιάς που θα συναντήσει ο ενδιαφερόμενος ταξιδευτής στις
ιδιαίτερες πατρίδες των εταίρων του προγράμματος.
Αργότερα,οιξένοιεπισκέπτεςξεναγήθηκαν την περιοχήτης Κρύαςκαιμε τη βοήθεια του κ.
Λουκά Γερούλια ενημερώθηκαν για το ποτάμι της Έρκυνας και τους τρόπους διαχείρισης
του νερού στον πολιτισμό της καθημερινότητάς της πόλης, από την αρχαιότητα μέχρι
σήμερα, ωςστοιχείοσυλλογικήςταυτότητας καιμνήμης. Ιδιαίτεροενδιαφέρονεπέδειξανγια
την βιώσιμη επανάχρηση των παλιών κτιρίων της βιομηχανικής κληρονομιάς της περιοχής
που εξελίσσεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες ανάπτυξης της τοπικής κοινωνίας.
Στησυνέχεια επισκέφθηκαντοεργαστήριοτουσυμπολίτημαςκ.Γ.Στάμουδίπλα στοκάστρο
τηςΛιβαδειάς.Οκ.Στάμος ασκείτοχόμπιτουμοντελισμούπαραδοσιακών καιάλλων πλοίων
για πάνω από 20 χρόνια έχοντας φτιάξει μια μεγάλη συλλογή μοντέλων υπό κλίμακα, τα
οποία φιλοδοξεί να εκθέσει στο χώρο που αγόρασε και ανακαινίζει δίπλα στο εργαστήριό
του. Μας μίλησε για την ελληνική ναυπηγική τέχνηκαι τα καρνάγια ωςμια παράδοσηετών
που έχει αρχίσεινα σβήνει,μεοδηγία της ΕυρωπαϊκήςΈνωσηςστο όνομα τηςυπεραλίευσης
ERASMUS+ CLICHE

2. των θαλασσών, και που οδηγεί σταδιακά σε αφανισμό ένα βασικό κομμάτι του ελληνικού
λαϊκού πολιτισμού.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας στο εργαστήριο ‘Χειροποιείν’ της συμπολίτισσάς μας κ.
ΣταυρούλαςΓουργιώτη,οιφιλοξενούμενοίμαςέμαθανόλα τα μυστικά της τέχνηςτηςβαφής
νημάτωνμεφυσικότρόποκαικάθισανστουςαργαλειούςτης για να υφάνουν. Μέρηφυτών
όπως φύλλα, ρίζες, φλοιός (ριζάρι, λουλάκι, ρόδι, καρυδόφυλλα), ζωικά χρώματα (κρεμέζι,
πορφύρα,κ.α.,) αλλάκαιθαλασσινόαλάτιήξύδιπου βοηθούν στην ενίσχυσητουχρώματος
και των αντοχών του, χρησιμοποιήθηκαν σε ένα hands on εργαστήριο που γέμισε με
αποχρώσεις τον υπέροχο χώρο.
Αργότερα στο Δημοτικό Θέατρο Λιβαδειάς ο συμπολίτη μας κ. Σπύρος Γουργιώτης μας
μίλησε για την λιθοξοϊκή τέχνη, ως στοιχείο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, για τα
εργαλεία καιτηντοπικήπέτρα που χρησιμοποιεί,και για τα έργα τουπου κοσμούν το χώρο
τηςΚρύαςκαιμιλούνγια τηνιστορία της.Οι ξένοιεπισκέπτεςμαςέμαθαν γιατοσυμβολισμό
τους καθώς καιαπό που προέρχεταιηέμπνευσητου. Ο καλλιτέχνηςέφτιαξεαντίγραφα της
Έρκυνας από πηλό και τα δώρισε στους φιλοξενούμενους μας.
Την Τρίτη 7 Δεκεμβρίου το πρωί το Erasmus+ CLICHE επισκέφθηκε το μοναστήρι του Οσίου
Λουκά και παρακολούθησε την πρωινή λειτουργία. Αργότερα, ο ηγούμενος μας έδωσε
πληροφορίες για την αρχιτεκτονική του ναού, τον βυζαντινό διάκοσμο, (ψηφιδωτά,
αγιογραφίες, φρέσκο), την ζωή του Οσίου και έψαλε το απολυτίκιο του.
Επόμενος σταθμός, ο ελαιώνας της Άμφισσας και η φυσική πολιτιστική κληρονομιά της
περιοχής μας. Με τη βοήθεια συναδέλφων από το ΚΠΕ Άμφισσας το Erasmus+ CLICHE
ενημερώθηκε για την καλλιέργεια της τοπικής βρώσιμης ποικιλίας και είδε παραγωγούς να
μαζεύουνελιές με τον παραδοσιακότρόπο.Ωςγνωστόν ο ελαιώναςείναιχαρακτηρισμένος
παραδοσιακός και προστατεύεται από ειδικές διατάξεις καθώς είναι ο μεγαλύτερος
συνεχόμενος της χώρας και ανήκει στο περίφημο Δελφικό Τοπίο. Έχει πάνω από 1.200.000
δέντρα,κάποια απότα οποία ξεπερνούν τα πέντεμέτρα σεύψος,ενώη ηλικία τους χάνεται
στα βάθη των αιώνων.
Στη συνέχεια το Erasmus+ CLICHE επισκέφθηκε το Γαλαξείδι και το Ναυτικό Μουσείο της
πόλης όπου με τη βοήθεια του αφοσιωμένουεθελοντήκ.ΓιώργουΚουρεντήμάθαμεγια τις
ναυτικέςπαραδόσειςτηςπόλης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γαλαξειδιώτικων πλοίων,
καθώς και για τη συμμετοχή τους στην επανασύσταση του 1821. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα
ήταν η σύγκριση των γυναικείων και αντρικών μορφών που απεικονίζονται στα ελληνικά
ξυλόγλυπτα ακρόπρωρα μετιςμορφέςζώων που απεικονίζονταιστηναυτικήπαράδοσητων
Βίκινγκς, την οποία μας εξήγησαν οι Εσθονοί εταίροι μας.
Επιστρέψαμε στην Άμφισσα και επισκεφθήκαμε τη γραφική συνοικία της Χάρμαινας, το
λαογραφικό μουσείο και το κτίριο της Πινακοθήκης όπου με τη βοήθεια του αφοσιωμένου
εθελοντή κ. Δημήτρη Καλλία ενημερωθήκαμε για την τέχνη της βυρσοδεψίας και τη
βυζαντινή μέθοδο των ‘Ανθιβόλων’ που χρησιμοποίησε ο ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς
κατά την αγιογράφησητουΜητροπολιτικούΝαούτηςΆμφισσας.Ησυλλογή των Ανθιβόλων
που εκτίθεται μόνιμα στο ειδικά διαμορφωμένο κτίριο που φέρει το όνομα «Σπύρος
Παπαλουκάς» μας εντυπωσίασε.
Η ημέρα έκλεισε στο χώρο του Μεγάλου Καφενείου 1929. Οι φιλοξενούμενοι μας έμαθαν
τηνιστορία τουσυγκεκριμένουχώρουκαθώςκαιτησημασία τουκαφενείουωςστοιχείο της
ελληνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

3. Την Τετάρτη8Δεκεμβρίου,στοφιλόξενοχώροτηςαντικαρκινικήςεταιρείας, στοπαράρτημα
της πόλης μας, το Erasmus+ CLICHE ενημερώθηκε αναλυτικά από τη συντονίστρια του
προγράμματοςγιατοπρόγραμμα τηςημερίδας διάχυσηςαποτελεσμάτων τουπρογράμματος
της επόμενης μέρας.
Στη συνέχεια επισκέφθηκε τους Δελφούς και το απόγευμα το Λαογραφικό μουσείο της
Αράχωβας. Με τη βοήθεια της συναδέλφου κ. Δήμητρας Τσίρη υπεύθυνης πολιτιστικών
θεμάτων του Δήμου, και του Συλλόγου Γυναικών, το Erasmus+ CLICHE ενημερώθηκε για τα
μοτίβα στις παραδοσιακές στολές της περιοχής, τις τεχνικές κεντήματος, είδε
παραδοσιακούς αργαλειούς, παραδοσιακά χαλιά και πειραματίστηκε στην τέχνη της
ύφανσης με αυτοσχέδια μικρούς χάρτινους αργαλειούς. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε ο
ξύλινος αργαλειός, αντίγραφο του αργαλειού της Πηνελόπης, που κατασκεύασε ντόπιος
ξυλουργός και εκτίθεται στο μουσείο.
Η τελευταία μέρα τηςδιεθνικήςσυνάντησης τουErasmus+ CLICHE ολοκλήρωσετιςεργασίες
του προγράμματος με μια ημερίδα διάχυσης αποτελεσμάτων του όλου έργου. Η ημερίδα
πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Διοικητηρίου Λιβαδειάς με την
τήρηση όλων των απαραίτητων πρωτοκόλλων υγείας λόγω της πανδημίας (πλήρως
εμβολιασμένοι συμμετέχοντες, τήρηση αποστάσεων, χρήση μάσκας) και εκτός από τους
ξένους εταίρους του προγράμματος, την παρακολούθησαν εκπαιδευτικοί Α/βάθμιας και
Β/βάθμιας Εκπαίδευσης από το νομό.
Το πρώτο μέρος της εκδήλωσης αφορούσε σε παρουσιάσεις. Μετά τους επίσημους
χαιρετισμούςαπό τονκ.Παναγιώτου, εκπρόσωποτηςΔΔΕ Βοιωτίας καιτουςδιευθυντέςτου
1ου
ΓΕΛ και του 3ου
Γυμνασίου Λιβαδειάς, κ. Χ. Δαμιανίδη και Μ. Λυμπεράτο, οι ειδικά
προσκεκλημένοι για την ημερίδα ομιλητές, κα Ολυμπία Ορφανίδου από το Λύκειο Αγίου
Αντωνίου στην Κύπρο και ο κ. Γιώργος Φούντζουλας δάσκαλος παραδοσιακών χορών, μας
μίλησαν για πτυχές της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Η κ. Ορφανίδου συντονίζει
παρόμοιο πρόγραμμα Erasmus+ και ως μαθηματικός έχει δημιουργήσει και διδάσκει
μαθήματα πουεμπλέκουντην άυληκληρονομιά τηςΚύπρουμε τα μαθηματικά στοΛύκειο.
Ο κ. Φούντζουλας αναφέρθηκε στη σημειολογία της ελληνικής παραδοσιακής χορευτικής
έκφρασης ως έμπρακτης γλώσσας.
Στη συνέχεια,οισυντονιστέςτουπρογράμματοςαπότην Κύπρο, τηΒουλγαρία,τηΣλοβενία,
τη Λιθουανία την Εσθονία, καιτηνΕλλάδα παρουσίασαν αποσπάσματααπότηδουλειά που
έκαναν στα 3 χρόνια του προγράμματος σχετικά με
-τηνέρευνα πεδίουγια τηνκαταγραφή τηςτοπικήςάυληςκληρονομιάςτουςκαιτα βίντεομε
τις συνεντεύξεις από φορείς που την ασκούν και τη διατηρούν,
-τα μαθήματα που δημιούργησαν με τη μεθοδολογία του blended learning και flipped
classroom για τη διδασκαλία της άυλης και την ενσωμάτωση της στο σχολικό πρόγραμμα
μαθημάτων,
-την βιώσιμη αξιοποίηση της κληρονομιάς μέσα από ιδέες επιχειρηματικότητας που
επινόησαν οι μαθητές και παρουσίασαν σε διαδικτυακό συνέδριο, και τέλος
-την ανάδειξη της με διαμεσικές ιστορίες που διαμοίρασαν στα κοινωνικά δίκτυα.
Στο τέλος του πρώτου μέρους οι ΄Έλληνες μαθητές του προγράμματος παρουσίασαν τις
γνώσεις και δεξιότητες που απέκτησαν μέσα από το πρόγραμμα.
Το δεύτερομέρος αφορούσε σε εργαστήρια σχετικά με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά.
-Η VictoriaEurichαπότην Εσθονία έφτιαξεπαραδοσιακέςπάνινεςκούκλες-φυλαχτά απότην
παράδοση των Old Believers στη λίμνη Peipsi στα σύνορα Εσθονίας Ρωσίας.
-Ο Γιώργος Φούντζουλας δίδαξε τα βήματα 3 παραδοσιακών ελληνικών χορών.

4. -Η Ελπίδα Γεωργοπούλου Βαρθολομάτου έδωσε πληροφορίες για τη συλλογή από κούκλες
που διαθέτει από όλο τον κόσμο, και για τις κούκλες από τη Λιβαδειά και την ευρύτερη
περιοχή της Βοιωτίας, τις οποίες και είχε φέρει στο χώρο της ημερίδας. Στη συνέχεια
αποτύπωσε παραδοσιακά μοτίβα από φορεσιές σε πάνινες τσάντες και τα χρωμάτισε με
ανεξίτηλους μαρκαδόρους.
-Τέλος ο κ. Γιάννης Γιοβανούδης, bartender, παρουσίασε μια δική του συνταγή για κοκτέιλ
με τοπικό τσίπουρο, μαστίχα, σιρόπι τσιχλόφουσκας, γκαζόζα και δυόσμο.
Στην εκδήλωση συμμετείχαν και ντόπιοι φορείς διατήρησης άυλης πολιτιστικής
κληρονομιάς όπως ΚΟΙΝΣΕΠ ‘Έρκυνα’, Χειροποιείν, Γ. Στάμος, με εκθέσεις προϊόντων τους,
δημιουργημάτων τους.
Συνοψίζοντας θα θέλαμε να τονίσουμε ότι σύμφωνα με την UNESCO, η σημασία της άυλης
πολιτιστικής κληρονομιάς δεν είναι αυτή καθαυτή η πολιτιστική έκφραση,αλλά ο πλούτος
γνώσεων και δεξιοτήτων που μεταδίδονται μέσω αυτής από τη μια γενιά στην άλλη. Η
εκπαίδευσημπορείνα διαδραματίσειπολύτιμορόλοστηδιαφύλαξη αυτήςτηςκληρονομιάς
ιδιαίτερα της τοπικής, και να αναδείξει την ανάγκη προστασίας της που παρουσιάζεται
ολοένα επιτακτικότερηστοπλαίσιοτηςρύπανσηςτουπεριβάλλοντος, τηςτεχνοκρατίας, της
παγκοσμιοποίησης.
Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους όσους βοήθησαν στην διεξαγωγή της 3-μερης
συνάντησης και της ημερίδας του προγράμματος. Να υπενθυμίσουμε ότι λόγω της
πανδημίας, οι συναντήσεις στο χώρο του σχολείου είναι απαγορευτικές και έπρεπε να
αναζητήσουμε εξωτερικούς χώρους για τα meetings.
Ευχαριστούμε από καρδιάς τους
ΠεριφερειακήΔιεύθυνσηΒοιωτίας/ΔΔΕΒοιωτίας
Δήμος Λιβαδειάς
ΕμπορικόΕπιμελητήριοΒοιωτίας
ΕλληνικήΑντικαρκινικήΕταιρεία - ΠαράρτημαΛιβαδειάς
Λουκά Γερούλια
Γιώργο Στάμο
Σταυρούλα Γουργιώτη -- ΄Χειροποιείν’
Σπύρο Γουργιώτη
Μοναστήρι Οσίου Λουκά
ΚΠΕ Άμφισσας
Ναυτικό Μουσείο Γαλαξειδίου -- κ. Γιώργο Κουρεντή
Λαογραφικό μουσείο -- Πινακοθήκη ‘Σπύρος Παπαλουκάς’, Ταμπάκικα Άμφισσα – κ.
Δημήτρη Καλλία
Λαογραφικό μουσείο Αράχωβας -- κ. Δήμητρα Τσίρη και Σύλλογος Γυναικών
Ολυμπία Ορφανίδου -- Λύκειο Αγίου Αντωνίου, Κύπρος
Γιώργο Φούντζουλα
Ελπίδα Γεωργοπούλου Βαρθολομάτου
Γιάννη Γιοβανούδη
ΚΟΙΝΣΕΠ ‘Έρκυνα’
ΙδιαίτερεςευχαριστίεςστοσυνάδελφοΓιάννηΒελούδιο,μέλοςτηςπαιδαγωγικήςομάδαςτου
προγράμματος, για την βοήθειά του στην καταγραφή και προετοιμασία εποπτικού υλικού
και στους μαθητές του 1ΟΥ
ΓΕΛ Λιβαδειάς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα.

5. Ευχαριστούμε το 3ο
Γυμνάσιο Λιβαδειάς για την υπέροχη συνεργασία στα 3 χρόνια που
διήρκεσε το πρόγραμμα, ιδιαίτερα την συντονίστρια Βίκυ Γερακοπούλου, τη Σοφία
Κορογιάννου, τη Λουίζα Αγραφιώτη.
Η συντάκτρια καισυντονίστρια τουπρογράμματος Erasmus+CLICHE,Βιβή Καρούζου
Η παιδαγωγικήομάδα τουπρογράμματος
Σοφία Κατωπόδη, Κωνσταντίνα Λάμπρου, Βούλα Σακελλαρίου, Δημήτρης Καραμάνης,
Παναγιώτης Καραμπόγιας, Γιάννης Βελούδιος
Ο διευθυντήςτου1ου
ΓΕΛ Λιβαδειάς
ΧρήστοςΔαμιανίδης