Shenime

1. 1.BIZNESI DHE MORALI
 Biznesi eshte nje prej institucioneve qe kane
kontribuar ne permirsimin e cilesis se jtes njerzore,e
cila vihet ne shprehje m veprimet moraliste te
biznesmenve.
 2.MJEDISI I BIZNESIT
 Mjedisi I biznsit kushtezon vendimarrjen e
ndremarrjes jo vetem nga faktoret ekonomik por dhe
nga faktoret moral,pastaj faktoret e jashtem
si:sistemi politik,kushtet ekonomike ,struktura
sociale etj.

2. 3.Etika e biznesit dhe historia e
zhvillimit te saj
 Etika e biznesit u zhvllua si discipline akademike ne
vitet e 70-ta.Ne evrope E.B si discipline praktikee e
ekonimike u ndrit ne vitin 1984 ne universitetin e
Santkt Gallen n Zvicer ku u themelua qendra kerkimore
per E.B

 4.Organizimi I tekstit E.B
 Teksti E.B synon te kontriboj ne plotesimin e
njohurive dhe aftesive venduimarreseve te
specialisteve te menaxhimit te biznesit.Poashtu u
ndihmon edhe studenteve te profileve te ndryshme
duke studiuar kuadrin e e nvojshem per nje
vendimarrje etike.

3. 5.NJE KONCEPT I PERGJITHSHE
MBI ETIKEN E.B lidhet me parimet qe drejtojne sjelljet e nje
individi ose te n je grupi te caktuar individesh.Etika
merrt me gjykimet(vlersimet) morale qe perdoren ne
procesin e marrjes se vendimeve morale.

 6.GJYKIMET NORMATIVE
 Gjykimet normative jane pretendime apo pohime qe
konstatojne qe nje veprim eshte I mire ose I keq ,I
drejt apo I gabuar,me I miri ose me I keqi,nese ky
veprim do te duhej apo nuk do duhet bere.

4.
7.GJYKIMET MORALE
 Kur gjykojme apo japim vlersimin tone per nje veprim
apo sjellje te caktuar ,nese eshte moralisht I drejte
apo I gabuar,I mire apo I keq, gjykimi qe japim ne kete
rast eshte gjykim moral.

 8.STANDARTET MORALE
 Standartet morale kane te bejne me veprime qe jane
ose kane mundesi te jene me pasoja serioze per
mireqenien njerzore.Pra keto standarte kane te bejne
me sjelljet qe mund te demtojne seriozisht apo edhe
mund te japim perfitime serioze qenieve njerzore

5. 9.LIDHJA NE
MES STANDARDVE MORALE DHE
SHOQERIS Anetaret e shoqeris mbeshteten ne nje system te
standardeve morale qe perfsin parimet e pergjithshme
etike dh normat perkatese morale.Sistemi moral I nje
shoqerie ndalon nje sjellje te caktuar sit e gabuar dhe
pranon nje sjellje tjeter te drejte.

 10.ARSYETIMI MORAL
 Zhvillimet morale dhe virtyti;
 Aftesit per te kuptuar dhe zbatuar standartet morale
nuk lindin por ato zhvillohen me rritjen dhe maturimin
e individit.aftesit tona morale dhe virtytet zhvillohen
vetem perms trajnimit dhe perseritjes.

6. 11.GJASHTE FAZAT E
KOHLBERG-UT

 Ashtu si zhvillimi fizik I njeriut qe kalon neper disa
faza,edhe aftsia per gjykime morale zhvillohet duke
kaluar neper faza te percaktuara.
 Keto faza jane:
 -Niveli I Pare-Fazat Para Konvencionale,ku perfshihen
faza e pare dhe faza e dyte
 -Niveli I Dyte-Fazat Konvencionale-ku perfshihen faza e
trete dhe kater
 -Niveli I Trete-Fazat Pas KOnvencionale,Autonome-ku
perfshihet faza e peste dhe e gjashte.

7. 12.SKEMA E ARSYETIMI MORAL
 Arsyetimi moral ka te beje me procesin e
arsyetimit,sipas te cilit gjykohen sjelljet e qenieve
njerzore,te institucioneve apo politikave ne funksion te
dhenjes se gjykimit nese ato jane ne pajtim apo ne
kundrshtim me standardet morale.

 13.PERGJEGJESIA MORALE
 Pergjegjesia morale ka te beje me percaktimin nese
nje individ ka bere diqka gabim ose ka demtuar dike
gabimisht,I cili duhet te jete ose jo moralisht
pergjegjes ose fajtor.

8. 14.PERKUFIZIMI MBI E.B DHE ROLI I
INSTITUCIONEVE EKONOMIKE
 E.B perqendrohet ne menyren se si zbatohen standartet
morale veqanarisht ne politikat ,ne institutcionet dhe
ne sjlljet biznesit.Roli I institucioneve ekonomike
eshte ne proidhimin e mallrave dhe sherbimeve dhe
shperndarjn e te mirave materiale per shoqerin.

 15.OBJEKTI I E.B DHE FUSHAT KRYESORE TE SAJ
 Dy nga fushat kryesore qe trajtohen gjersisht nga etika
e sotme e biznesit jane:
 -Keqdrejtimi apo çorientimi menaxherial dhe
 -Konfuzionet morale.

9. 16.PIKPAMJET KRYESOREPER E.B DHE
DILEMAT ETIKE
 Veprimtarite e organizatave te biznesit shoqerohen nga
shume dilemma etike.
 Etika e biznesit mund te shikohet nga disa pikepamje
ku secila prej tyre permban nje baze te ndryshme per
dhnien gjykimeve.

 17.PARIMET KRYESORE ETIKE NE BIZNES JANE:
 --Parimi I dobishmeris
 --Te drejtat-konceptet baze
 --Parimi I drejtsis dhe paanshmeris


10. 18.PARIMI I DOBISHMERIS
 Dobishmeria perfaqeson nje parim te pergjithshem I
cili pedoret ne qdo rast kur veprimet ,politikat dhe
institucinet vlersohen ne baze te analizes se kostove
dhe te perfitimeve qe ato I shkaktojne shoqeris.

 19.ANALIZA KRAHASUESE MIDIS KOSTOVE DHE
PERFITIMEVE SOCIALE.
 Kjo analiz ben krahasimin ne mes te kostove dhe
perfitimeve,kur nje veprim ne biznes apo politik
siguron nje perfitim neto me te madhe se sa kosto
neto.


11. 20.DOBISHMERIA TRDICIONALE DH
KEQKUPTIMET
 Sipas pikpamjes tradicicionale nje veprim eshte I drejt
ne qofta se shume totale e dobise se prodhuar nga ky
veprim eshte me e madhe se shuma e dobise totale te
prodhuar nga ndonje veprim tjeter.

 21.AVANTAZHET DHE DISAVANTAZHET E DOBISHMERIS
 Avantazhet jane perfitimet e shumra qe marrin
individet apo nje grup individesh nga veprimet e
caktuara.
 Disavantazhet jane:veshtersia e matjes se
dobis,pamundesia e vlersimit te perfitimeve dhe
kostove,parashikimi jo I besueshm I perfitimeve dhe
kostove etj

12. 22.TE DREJTAT-KONCEPTET
BAZE
 Sipas parimit te dobishmeris te drejtat jane veprimet qe
jane moralisht te drejta ,pra ato veprime qe nuk shkelin
te drejtat e individeve.
 Te drejtat jane: edrejta per prone private, e drejta per
pune, e drejta e shperblimit , e drejta e organizimit dhe
e drejta e pushimit dhe kohes se lire.

 23.PERKUFIZIMI,KATEGORIZIMI DHE VEQORIT E TE
DREJTAVE
 E drejta eshte dhenja e mundesis,apo lejimi I nje individi
per te kryer nje veprim te caktuar.Te drejtat munden me
qene te drejta negative, te drejta positive dhe te drejta
speciale(kontraktuale).

13. 24.T DREJTAT NEGATIVE DHE
POZITIVE
 Te drejtat negative dallohen nga fakti se anetaret e
shoqeris apo te organizates kane detyrim qe te mos
nderhyjne ne veprimtarin e individitqe gezon nje te
drejt.te drejtat positive jane e kunderta e te drejtave
negative.

 25.TE DREJTAT DHE DETYRIMET KONTRAKTUALE
 Perbejne te drejta te te kufizuara dhe detyrime
korrelative,te cilat lindin kur nje individ hyn ne
marraveshje me neje individ tjeter.


14. 26.DREJTESIA NE SHPERNDARJE
 Drejtesia ne shperndarej zbatohet kur individet kane
pretendime konfliktuale ne lidhje me te ardhurat apo
detyrimet qe ata marrin nga shoqeria.

 27.PARIMI I DREJTSIS DHE PAANSHMERIS
 Drejtesia dhe paanshmeria kane te bejne me trajtimet
krahasuese qe u behen anetareve te nje grupi te
caktuar.p.sh ne shperdarjen e te ardhurave dhe
perfitimeve.

15. 28.DREJTESIA SI BARAZI-
EGLATARIZMI
 Sipas eglataristeve te gjitha perfitimet dhe detyrimet
duhet te shperndahen sipas parimit “qdo individi duhet
ti jepet e njejta pjese e te ardhurave apo qdo individ
duhet te paguaj te njejtin detyrim sit e tjeret.

 29.DRJTESIA E BAZUAR NE KONTRIBUT-DREJTESIA
KAPITALISTE
 Dresjtesia kapitaliste bazohet ne supozimin qe
perfitimet dhe te mirat e shoqeris duhet te
shperndahen ne perputhje me kontributin qe
gjithesecili ka dhen ne shoqeri.

16. 30.DREJTESIA E BAZUAR NE NEVOJAT
DHE AFTESIT-SOCIALIZMI
 Parimi socialist per drjetsin pretendon se puna duhet
te shperndahet ne perputhje me aftesit e
njerzeve,ndersa te ardhurat te shperndahen ne baze te
nevojave.

 31.DREJTESIA NDESHKUESE
 Kjo lloj drejtesie ka te beje me fajsimin apo
ndeshkimin e individeve te cilet kryejn gabime ne
menyra te vullnetshme.

17. 32.DREJTESIA KOMPENSUESE
 Kjo lloj drejtesie ka te bej m kompensimin e nje
individi qe ka pasur nje humbje si pasoj e veprimeve te
gabuara te kryera nga dikush tjeter.

 33.QKA ESHTE ETIKA E BIZNESIT
 Etika e biznesit perfshin dy komponente: fillimisht ajo
trajton njohjen dhe kuptimin e koncepteve I drejt apo I
gabuara,I mir apo I keq, dh m pas ajo vlerson veprimin
trajton kryerjen tij ne praktiken personale apo ate
institucionale duke arritur ne konkluzion se eshte kryer
ne menyre te drejt apo te gabuar

18. 34.ÇORIENTIMI(KEQ-
UDHEZIMI)MENAXHERIAL
 Kjo fushe etike trajton ne thellesi praktikat ilegale
,joetike apo te dyshimta te menaxhereve individual
apo te organizatave te biznesit,shkaqt qe kane quar ne
keto sjellje si dhe mjetet qe perdoren per tu korigjuar.

 35.KONFUZIONET MORALE
 Perfshijne nje mori problemesh etike m te cilat
menaxheret merren pothuajse qdo dite si p.sh.
konflikti potencial I interesave,perdorimi I gabuar I
resurseve,keq menaxhimi I kontratave,marraveshjeve
etj.

19. 36.PIKPAMJET KRYESORE TE
E.B-ANALIZA EKONOMIKE
 Sipas kesaj analize gjykimet etike bazohen ne forcat e
papercaktuara te tregut.Sipas kesaj menaxheret
gjithmone perpiqen qe te maksimizojne fitimin dhe te
minimizojne kostot.

 37.ANALIZA LIGJORE
 Kjo analiz redukton gjykimin etik thjesht ne nje
qeshtje qe lidhet m ligjin.Sipas kesaj qdo gje qe eshte
e paligjshme eshte jo-etike.


20. 38.ANALIZA FILOZOFIKE
 Kjo analiz synon perfshirj me te gjere te gjykimit
filozofik te sjelljes e te veprimit,duke bere vlersimin e
tyre kundrejt nje kuadri etik te paracaktuar

 39. MORALI
 Me moral kuptojme tersin parimev,normave dhe
rregullave qe jane krijuar e ndryshojne historikisht ne
kushtet e caktuara ekonomiko-shoqerore dhe qe
percaktojne sjelljen e veprimtarive e njerzeve ne
shoqeri.


21. 40.MORALIZIMI
 Eshte keshill morale qe perseritet e behet e
merzitshme,predikim I zbrazet per qeshtje te moralit.I
jep dikujt keshilla morale e te merzitshme,I shes
moral.

 42.KONFLIKTET NE BIZNES
 Ato paraqiten ne ato raste kur ndermarrsit ne
afarizmin e vet marrin vendime te ndryshme nga fusha
e aktivitetit me te cilin mirren,me qka ata mund te
prekin interesat e ndryshme te aktereve.


22. 43.LINDJA E KONFLIKTEVE
 Konfliktet mund te lindin per shkak te presionit qe
bejne ndermarrjet apo menaxheret duke inkurajuar
puntoret e vet ne veprime joetike per realizimin e
objektivave te biznesit .

 44.KONFLIKTI I ROLEVE
 Ne keto raste kemi te bejme me konflikte midis roleve
te ndryshme qe ne kryejme ne jeten e perditshme,p.sh.
koncepti I rolit “prind mesues, gjykatesi dhe femija I
tij ne banken e te akuzuarve” etj.

23. 45.KONFLIKTI I INTERESAVE
 Konflikti I interesav mund te paraqitet ne ato raste kur
nje individ keqperdor poziten e tij zyrtare per
perfitime personale.

 46.RYSHFETI
 Eshte nje pranim I paligjshem I parave apo sendeve te
tjera me vlere,nga nepunesit civil te cilet shfrytezojne
pozitat e tyre zyrtare.

24. 47.TRAFIKIMI I INFLUENCES

 Ndodh kur nje nepunes civil perpiqet te influencoj nje
vendim te qeveris ne favor ten je pale te trete ne te
cilin nepunesi ka nje interest e veqante.

 48.TRAFIKIMI I INFORMACIONIT
 Kur zyrtaret shfrytezojne informacionin zyrtar qe nuk
eshte I hapur per publikun e gjere,dhe e perdorin per
qellimet e tyre personale.

25. 49.TRANSAKSIONET FINANCIARE
 Kemi te bejme me ato raste kur nepunesi civil ka
interesa finaciare te drejtperedrejta ose te terthorta
qe konfliktojne ne menyre te drejtperdrejt me
performancen e punese se kryer.

 50.DHURATAT DHE DEFRIMI
 Pranimi I dhuratave ose I “mikepritjes” krijon nje
konflikt nese ato influencojne kryerjen e paanshme te
detyrave te nepunesit.


26. 51.PUNESIMI I JASHTEM
 Punesimi I jashtem ose part-time ,konsulenca mund te
shkaktojne nje konflikt interesash me detyrat zyrtare.

 52.PUNESIMI NE TE ARDHMEN
 Nese nje punonjes I administrates publike kryen nje
veprin ne favor te pales se trete me qellim qe mbas
perfundimit te kohes ne detyre ,te filloj te punoj ne
kete entitet qe I ka ber favor,atehere kemi te bejm me
konflikt interesash

27. 53.MARRADHENIET ME TE
AFERMIT
 Kur nje nepunes civil mund te bej favore per nje te
aferm,perben ne vetvete nje konflikt interesash.

 54.FUSHAT E KONFLIKTEVE NE NDERMARRJE
 Fushat me te shpeshta me t cilat mund te paraqiten
konfliktet e interesave jane:
 Masat e dyfishta ne ndermarrje,tregtimi I produkteve
te patestuara, tregtimi I produkteve te cilave ju ka dal
afati ,korrupcioni,pastrami I parave etj.

28.  55.PJESMARRSIT NE FUNKSIONIMIN E BIZNESIT JANE:

Pronaret,Financat,Puntoret,MENAXHMENTI,Marketingu,
Konsumatoret ,Kontabiliteti.

 56.PRONARET
 Jane individet te cilet kaner angazhuar burimet e
tyre ne biznes me qellim te prodhimit te produkteve
dhe sherbimeve per plorsimin e nevojave te
konsumatoreve.

29. 57.FINANCAT
 Finacat jane ne nje segment me pronaret,ata huazojne
para nga miqet ,farefisi apo institucionet financiare
per ta filluar biznesin e tyre.

 58.PUNETORET
 Jane te punesuarit ne ndermarrje, por qe kane
mundesi ne njefare forme edhe te ndikojne ne
vendimarrjet e firmes.

30.  59.MENAXHMENTI
 Menaxheret e biznesit I kane dy pergjegjesi: ate etike
dhe juridike per menaxhimin e biznesit per interest e
pronarit.

 60.KONSUMATORET
 Biznesi duhet te dije se qfare kerkojne konsumatoret
dhe duhet te angazhohet qe me prodhimet dhe
sherbimet e veta te plotesoj keto nevoja te
konsumatoreve.Asnje biznes nuk mund te ekzistoj pa
blerjen e produkteve te saja.

31.  61.MARKETINGU
 Marktingu merret me hulumtimin e kerkesave te
konsumatoreve ose qka deshirojne konsumatoret.

 62.KONTABILITETI
 Kontabilisti duhet te punoje sipas rregullave dhe kodit
te etikes, te cilat definojne pergjegjesin e tij ndaj
klienteve te tij dhe ndaj interesit publik.


32.  PJESËMARRËSIT NË FUNKSIONIMIN E
BIZNESIT DHE TË
ÇËSHTJEVE ETIKE
Pjesëmarrës në funksionimin e
biznesit janë:
 1. Pronarët
2. Financat
3. Punëtorët
4. Menaxhmenti
5. Marketingu
 6. Konsumatorët
7. Kontabiliteti

33.  Ja disa nga funksionet për çdo biznes:
PRONARËT
Shumë biznese të vogla ose të mëdha
fillojnë duke u mbështetur në vizionin
e individëve ose të grupeve të
njerëzve të cilët i kanë angazhuar
burimet e tyre me qëllim të prodhimit
të produkteve dhe të shërbimeve.
 Pronarët e bizneseve (bashkëpronarët-
ortakët) theksojnë se për fillimin e
biznesit rëndësi parësore ka disponimi
me para ose qasja ndaj kredive.

34.  FINANCAT
Për shkak se pronarët e bizneseve janë përgjegjës
për burimet financiare, pronarët dhe financat janë
një segment i njëjtë, shpeshherë ndodh që pronarët
të huazojnë para nga miqtë dhe farefisi ose
institucionet financiare për ta filluar biznesin e tyre
ose krijojnë bashkëpronësi për t’i siguruar paratë.
 Kjo do të ishte joetike, për shkak se rrezikon
interesat e konsumatorëve.
Çështje tjetër financiare është edhe çështja që ka të
bëjë me pozitën financiare të ndërmarjes, e cila u
raportohet investitorëve të ndryshëm, agjencioneve
qeveritare dhe palëve të tjera.
 Dokumentacioni financiar pasqyron informata të
rëndësishme, në të cilat mbështeten investitorët
gjatë marrjes së vendimeve për investime, të cilat
shpeshherë kanë të bëjnë me miliona dollarë

35.  PUNËTORËT
Punëtorët mund të marrin vendim rreth
vlerësimit të cilin ata e kanë për çështjet
etike dhe joetike. P.sh. një menaxher i
fabrikës së duhanit, i cili ishte i specializuar
nga fusha e endokrinologjisë dhe biokimisë, i
sugjeron ndërmarrjes se mund të prodhohen
cigare të padëmshme.
 Kompania nuk pajtohet me hulumtimin e tij,
ia zvogëlon mjetet për vazhdimin e
hulumtimit. Ai kishte krijuar bindjen se
ndërmarrja e kishte fshehur nga opinioni i
gjerë opinionin e tij lidhur me rrezikshmërinë
e duhanit

36.  MENAXHMENTI
Menaxherët e biznesit i kanë dy
përgjegjësi, atë etike dhe juridike, për
menaxhimin e biznesit për interes të
pronarit.
 Menaxhmenti dhe të punësuarit janë
segment i përbashkët në ndërmarrje,
menaxherët janë ata që i motivojnë
punëtorët për realizimin e objektivave të
ndërmarrjes, derisa udhëheqësi i
punëtorëve, menaxherët, influencojnë
çështjet etike në organizatë ose
ndërmarrje, me qëllim të arritjes së
rezultateve të parashtruara.

37.  KONSUMATORËT
Asnjë ndërmarrje nuk mund të
ekzistojë pa blerjen e produkteve të
saj nga ana e konsumatorëve.
 Detyra kryesore e ndërmarrjes është
të plotësojë nevojat e konsumatorëve.
Biznesi duhet të dijë çka kërkojnë dhe
çka ju nevojitet konsumatorëve, për
të prodhuar produktet të cilat i
plotësojnë këto nevoja.

38.  MARKETINGU
Marketingu dhe menaxhmenti janë në të njëjtin
segment për shkak se të gjitha aktivitetet e marketingut
janë të orientuara në plotësimin e kërkesave të
konsumatorëve. Hulumtimi i parë që e bëjnë njerëzit që
mirren me çështje të marketingut, është hulumtimi i
kërkesave të konsumatorëve ose: çka dëshirojnë
konsumatorët.

39.  KONTABILITETI
Fusha e kontabilitetit ka pësuar
ndryshime të mëdha në dekadën e fundit.
Profesionistët e kontabilitetit, të cilët
janë të certifikuar në të kaluarën, nuk
janë shumë të shqetësuar lidhur me
konkurrencën.
 Mirëpo tani, me aplikimin e teknologjisë
dhe programeve të ndryshme softverike,
shkathtësitë e tyre janë afatshkurtëra,
për shkak se ka një konkurrencë dhe puna
e tyre nga një orar i gjatë është zvogëluar
në disa orë.

40.  Për të arritur kuptimin e duhur, dhe për
të patur një ide më të qartë për
konkurrencën, fillimisht duhen parë nga
këndvështrimi etik dhe i dilemave që
shkaktojnë, tri modelet abstrakte, të cilat
përshkruajnë në të njëjtën kohë edhe tri
shkallët e konkurrencës në një treg që
janë:
 1.konkurrenca e përkryer apo perfekte;
2.konkurrenca e monopolit; dhe
3.oligopoli

41.  MODELI I TREGUT ME KONKURRENCË TË
PËRKRYER
Modeli i tregut të konkurrencës së përkryer
është ai model tregu, në të cilin si shitësi
ashtu edhe blerësi nuk kanë fuqi të ndikojnë
mbi çmimet e mallrave dhe të shërbimeve.
 MORALITETI I TREGJEVE TË KONKURRENCËS
SË PËRKRYER
Tregjet e konkurrencës së përkryer nxisin ato
forca të cilat, në mënyrë të pashmangshme, i
drejtojnë shitësit dhe blerësit drejt të
ashtuquajturës “pikë ekuilibri”. Ky është
momenti kur këto tregje arrijnë,

42.  gjithashtu, edhe tri vlerat morale të
mëposhtme:
 1.udhëheqin shitësit e blerësit në
shkëmbim reciprok të mallrave të tyre në
një mënyrë që është krejtësisht e drejtë;
2.maksimizojnë dobinë e blerësit dhe të
shitësit duke i udhëhequr ata drejt
caktimit, përdorimit dhe shpërndarjes së
mallrave të tyre në mënyrë efiçiente;
3.plotësojnë arritjet e tyre duke
respektuar të drejtat e blerësit dhe të
shitësit.

43.  KONKURRENCA MONOPOL. DREJTËSIA, DOBIA
DHE TË DREJTAT
Tregu monopol nuk është në gjendje të arrijë të
tri vlerat që karakterizojnë tregjet e konkurrencës
së përkryer.
 Shkaku kryesor për një mosarritje të tillë ka të
bëjë me çmimet e larta të cilat, për të arritur
fitime të larta, dhunojnë (cënojnë) drejtësinë
kapitaliste e cila thotë se çdo person duhet të
marrë saktësisht aq sa kontribuon dhe kjo arrihet
pikërisht në pikën e ekuilibrit.
 Mirëpo në situatën e monopolit çmimet janë më
të larta se çmimi ekuilibër dhe sasitë më të ulëta
se ajo ekuilibër.

44.  Tregu monopol karakterizohet nga një rënie e
efiçiencës në shpërndarjen e të mirave sepse:
 1.Së pari, ky sistem tregu lejon që burimet të
përdoren në mënyrë të atillë, që në treg të
shkaktohet mungesë për mallin që
konsumatori dëshiron, gjë që do të çojë në
vendosjen e çmimeve më të larta.
 2.Së dyti, tregu monopol nuk i inkurajon
ofruesit (shitësit) që të përdorin burimet me
efiçiencë, pra për të reduktuar kostot, ndaj
dhe sipërmarrjet nuk motivohen që të gjejnë
metoda të reja prodhimi me kosto të ulët.
3.Së treti, tregjet monopol i lejojnë shitësit
të vendosin çmime të diferencuara.

45.  MODELI I TREGUT ME KONKURRENCË OLIGOPOL
Tregjet oligopol qëndrojnë midis dy ekstremeve:
konkurrencës të përkryer dhe monopolit. Edhe në
këtë rast nuk plotësohen dy nga shtatë tiparet e
konkurrencës së përkryer.
 1.Së pari, në modelin e oligopolit, kemi të bëjmë
jo me shumë, por me një numër të kufizuar e të
rëndësishëm shitësish, pra tregu ndahet ndërmjet
një numri të vogël sipërmarrjesh të mëdha, të
cilat së bashku mund të influencojnë mbi çmimet.
 2.Së dyti, shitësit e tjerë, përveç atyre që
formojnë oligopolin, nuk e kanë të lehtë të hyjnë
në treg si pasojë e kostove të larta që duhet të
paguhen për të nisur biznesin në këta sektorë.

46.  OLIGARKI – formë qeverisjeje në kohën e
vjetër e në mesjetë, kur pushtetin e
kishte në duart e veta një rreth shumë i
ngushtë skllavo-pronarësh e aristokratësh
të pasur, të cilët shtypnin e shfrytëzonin
pa mëshirë robërit e shtresat e varfëra.
 MARRËVESHJET E HAPURA EKSPLICITE
Veçori e tregut oligopol është fakti që
çmimet përcaktohen nëpërmjet
marrëveshjeve eksplicite, të cilat e
kufizojnë konkurrencën.

47.  Ja disa nga praktikat e tregut që
konsiderohen jo etike:
1.Fiksimi i çmimit
2.Manipulimi i ofertës
3.Marrëveshjet tregtare dhe ekskluzive
4.Marrëveshjet e lidhura
5.Fiksimi i çmimit të shitjes me pakicë
6 Diskriminimi në çmim.


48.  MARRËVESHJET E HESHTURA DHE
PËRDORIMI I RYSHFETIT
Megjithëse shumica e formave të
marrëveshjeve të përmendura më lartë janë
ilegale, politikat e vendosjes së çmimeve në
oligopol kryhen nëpërmjet disa formave të
pashprehura të kooperimit.
 Menaxherët e sipërmarrjeve pjesë e sistemit
oligopol, nga eksperienca e tyre e dinë që
konkurrenca nuk është në interesin e tyre.
Ulja e çmimeve, si rezultat i konkurrencës, i
çon ato në fitime më të ulëta, kështu që
shumica e sipërmarrjeve e shohin interesin e
tyre tek kooperimi.

49.  TREGU DHE KORRUPSIONI
Korrupsioni, i parë në këndëvështrimin ligjor, ka
të bëjë me përdorimin dhe shfrytëzimin e
pushtetit publik për të marrë përfitime private të
padrejta.
 Pra, ryshfeti përbën tiparin apo aspektin më të
dukshëm të korrupsionit. Korrupsioni gjithnjë
mbahet sekret. Për këtë arsye, sjellja individuale
e zyrtarëve të korruptuar është pothuajse e
pamundur të vëzhgohet në mënyrë sistematike në
jetën reale.
 Korrupsioni zhvillohet në shumë forma. Efektet e
tij janë të shumëfishta, ato variojnë që nga rënia
e efiçiencës ekonomike, në padrejtësitë sociale, e
deri tek paqëndrueshmëria politike.

50.  Ndëshkimi i korrupsionit përfshinë pasojat e largimit
nga puna siç janë paga, dhe të tjera humbje të
mundshme që duhet të sakrifikojë zyrtari, përfshirë
këtu edhe ashpërsinë e ndëshkimit të mundshëm
penal në varësi nga përmasa e korrupsionit.
 1.shkallës së monopolit mbi një shërbim ose aktivitet
të caktuar,
2.të shkallës së liri
 3.të shkallës së përgjegjshmëris për këtë veprimtari.
 Në mënyrë simbolike kjo do të shprehej me formulën
e mëposhtme:
C = M + D – A, ku
C - Niveli i korrupsionit
M - Pozita monopol
D - Shkalla e liri – veprimit të zyrtarëve publikë
A - Përgjegjshmëria (Llogaridhënia)

51.  Komunikimi
Komunikimi nënkupton transmetimin e
informatave dhe ndarjen e kuptimit të
tyre me të tjerë.
 Çështjet etike të komunikimit janë të
lidhura me promovimin e mesazheve
dhe informatave lidhur me sigurinë e
përdorimit të produkteve, ndotjes,
kushtet e punës së punëtorëve, si dhe
situata të tjera të lidhura me punën
dhe natyrën e produkteve.
 Gënjeshtra është njëra nga çështjet
kryesore etike në relacionet e
komunikimit.

52.  ETIKA MENAXHERIALE
 Etika menaxheriale ose etika e
menaxherit nuk është kurgjë tjetër vetëm
sjelljet dhe vendimet e tij, të drejta apo
të gabuara gjatë procesit të vendosjes
dhe të menaxhimit të biznesit.
 Etika menaxheriale mund të ketë ndikim
dhe të ndryshojë njerëzit. Archie B.
Caroll, studiues nga fusha e përgjegjësisë
shoqrore ( sociale), menaxherin e
karakterizon :
 1.Menaxhimi imoral,
2.Menaxhimi amoral,
3.Menaxhimi moral.

53.  Menaxhimi imoral Termat “ imoral
dhe “ joetik” mund të konsiderohen si
synonime që pasqyrojnë të njejtën
gjë, të vepruarit jo
 Menaxhimi amoralKy stil i menaxhimit
të ndërmarrjes qëndron në mes të të
qenurit moral dhe jomoral.
 3.Menaxhimi i moralshëm
Menaxherët e moralshëm janë më së
shumti të interesuar të kenë sukses në
biznes.

54.  Divergjencë – mospërputhje e mospajtim në
mendime dhe në veprime ndërmejt dy a më
shumë njerëzve, palëve etj., ndryshim
mendimesh a pikëpamjesh mbi një çështje;
mosmarrëveshje.
 Diversion – veprimtari dëmprurëse që zhvillon
një shtet armik në një vend tjetër a në
prapavijat e kundërshtarit me anë të
agjentëve të vet a të grupeve të posaçme,
duke bërë sabotime, shkatërrime, vrasje etj.
e duke përdorur mjete të ndryshme
propagandistike me qëllim që t’i dobësojë
forcën ushtarake e ekonomike dhe t’i minojë
rendin politik e shoqëror. për qëllime
sabotimi, spiunazhi etj.

55.  TRANSPARENCA
Transparenca ose mungesa e sajë është në
vëmendje të opinionit në çdo aspekt të
veprimtarisë dhe të zhvillimeve që ka të bëjë
me interesat e përgjithshme.
 Transparenca është përballë politikave
vendore, në aktivitetet religjioze, në edukim,
në veprimtaritë kulturore dhe shoqrore, por
në mënyrë më dramatike pasqyrohet dhe ka
ndikim në biznes dhe në ekonomi.
 Në kuptimin më të thjeshtë , transparenca
ka tri elemente:
1) Një mbikëqyrës,
2) Diçka të gatshme për të qenë e mbikqyrur,
3) Metodat e mbikëqyrjes.

56.  DEFINIMI I TRANSPARENCËS
Në kuptimin fizik , me transparencë
kuptojmë të parit e një objekti nga
njëra anë në anën tjetër. Kjo fjalë
është e përbërë me dy kuptime: trans
- ka kuptimin e lëvizjes me burim të
dukshëm ( pashëm).
 Transparenca është një parullë që e
ndeshim në çdo sferë:
1) Ekonomike,
2) Shoqërore,
3) Politike,
4) Kulturore.