1. ЭРЧИМЖСЭН МАЛ АЖ АХУЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ӨРТӨГ
ТООЦОЛТ БОЛОН БҮРТГЭЛИЙН ЗАРИМ АСУУДЛУУД
Э.Вандандулам, Д.Отгонбаатар
e.vandandulam@yahoo.com, d_oogiiemi2004@yahoo.com
МУИС-ийн Орхон сургууль
Түлхүүр үг
Өртөг, Бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлт, бодит үнэ цэнэ, Дуусаагүй үйлдвэрлэл, олз,
гарз, Эргэлтийн сүргийн мал, Үндсэн сүргийн мал, Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын
стандарт
Хураангуй
Сүүлийн жилүүдэд хөдөө аж ахуйн салбарт “эрчимжсэн аж ахуй, фермер”-ийн чиглэлээр үйл
ажиллагаа явуулах аж ахуйн нэгж, нөхөрлөл, бүлэг, хоршоод ихээр бий болсон. Энэ чиглэлээр
хөгжихийн тулд хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийхээ өртгийг хэрхэн тооцож, зах зээлийн үнийг
бодитойгоор тогтоож, бүртгэх тайлагнах арга зүйг хэвшүүлэх зүй ёсны шаардлага гарсны
дагуу энэ асуудалд багахан ч болов хариу өгөх үүднээс эрдэмтдийн судалгааны үр дүнд
тулгуурлан хийсэн өөрсдийн судалгааны ажлаа та бүхэнд толилуулж байна.
Оршил
Манай улс эрт дээр үеэсээ мал аж ахуйг эрхэлж ирсэн нүүдэлчин соёл иргэншилэй ард
түмэн билээ. Ардчилал зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр мал аж ахуйн үйлдвэрлэл бараг
бүхэлдээ хувьчлагдсан гэж хэлж болно. Манай улсын эдийн засгийн хамгийн чухал хөдөлгөгч
хүч болох хөдөө аж ахуйн салбар тэр дундаа жилээс жилд тоо толгой нь өсөх болсон мал аж
ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнийхээ өртгийг хэрхэн тооцох асуудал чухал болж байна. Энэ нь
нэгдүгээр мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн салбарын зардал өртгийг бодитой тооцох боломж,
хоёрдугаарт өртгийг бодитойгоор тооцсоноор зах зээлийн шударга бодит үнэ тогтох зэрэг
чухал ач холбогдолтой юм.
Бид энэхүү судалгааны ажлаараа мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртгийг хэрхэн бодитой
тооцох, үүндээ тулгуурлан нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын дагуу бүртгэлд
хэрхэн тусгаж, тайлагнах арга зүйг тодорхойлохыг зорилоо.
Энэ чиглэлээр дотоод гадаадын олон эрдэмтэн судлаачид судалгаа, шинжилгээний
ажил хийсэн байдаг бөгөөд бид бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүй, бүртгэл, тайлагналын
асуудлыг хамруулан авч уншигчид судлаачдад илүү дөхөмтэй болгох үүднээс энгийн бодит
тоон мэдээлэл, эрдэмтдийн судалгааны үр дүн зэрэг үндэслэн хийсэн нь энэхүү судалгааны
ажлын онцлог, ач холбогдол нь болж байна.
Эрчимжсэн мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцолт
Сүүний чиглэлийн үхрийн аж ахуйд гарах зардлыг өртөгт хуваарилахдаа, өртгийн
төвтэй нь уялдуулан зардлыг шууд ба шууд бус гэж ангилан бүртгэх нь өртгийг бодитой
тооцоолоход чухал ач холбогдолтой юм. Сүүний үхрийн аж ахуйд бүтээгдэхүүний өртөг
тооцох дараах хоёр үндсэн арга байдаг. Үүнд:
1. Малын бодит үнэ цэнэ /зах зээлийн үнэ/ ба бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд
үндэслэх
2. Бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд үндэслэх1
Иймээс хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүйг сүүний чиглэлийн
үхрийн фермерийн аж ахуйн жишээн дээр авч үзье.
Архангай аймгийн Хан-Өндөр хоршоог сонгон авч бүрэн шингээлтийн өртгийн
системийг ашиглан гүйцэтгэлээрх өртгийн сууриар өртгийн тооцоог хийж гүйцэтгэлээ.
Бидний судалгаагаар энэхүү аж ахуй өнөөгийн нөхцөлд сүүний үхрийн фермерийн аж ахуйн
1
Алтанцэцэг.С., Ph.D, “Мал аж ахуйн фермерийн аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүйн шинэчлэл” өгүүлэл, Н.И.Атанов,
В.Ю.Буров, Д.Д.Цыренов ред “Приоритетные направления социально-экономического развития байкальского региона и востока россии в
условиях глобальных и региональных вызовов”, Науки российской федерации бурятский государственный университет, Улан Үдэ, 2013 г,
19-20-р тал

2. зөв технологи, менежменттэй жишиг аж ахуйг төлөөлж чадна гэж үзсэний үндсэн дээр
сонгосон. Энэ аж ахуй нь сүүний алатау-монголын эрлийз үхэртэй бөгөөд энэхүү фермерийн
аж ахуй нь 2013 оны эцэст саалийн эрлийз үнээ 24, өсвөр мал 19, оны тугал 24, бух 1 нийт 68
үхэртэй байсан. Аж ахуйн 2014 оны сүргийн бүтэц, түүнд гарсан өөрчлөлт хөдөлгөөн дараах
байдалтай байсан.
Хүснэгт 1
Сүргийн бүтэц хөдөлгөөн
Нас хүйс
Оныэхэнд
Орлого Зарлага
Оныэцэстбайх
Насдэвших
Бойжуулахтөл
Гаднаасавах
Бүгд
Насдэвших
Хэрэгцээнд
Гадагшөгсөн
Зүйбусхорогдол
Бүгд
Тоо
Дундажжин
Бүгд
Бух 1 0 0 0 1
3 ба түүнээс
дээш настай
эр 1 0 0 0 1
эм 24 4 4 3 460 1.38 1 4 24
2 настай
эр 0 0 0 0
эм 6 6 6 4 0 2 6 6
Өнгөрсөн
жилийн төл
эр 1 1 1 1 300 0.3 1 1
эм 11 11 11 6 0 5 11 11
Энэ жилийн
төл
эр 12 12 12 1 0 10 1 12 12
эм 12 12 12 11 0 1 12 12
Бүгд
тоо 68 22 24 0 46 22 4 760 1.68 17 3 46 68
хээлтэгч 30 0 0 30
Тус фермер нь өөрт байгаа материаллаг нөөц боломжиндоо тохируулж сүргийн бүтцээ хэвийн хэмжээнд нь
байлгадаг.
Хүснэгт 2
Фермерийн аж ахуйн зардлын ангилалт
Өртөг ба
зардлын объект
Зардлын зүйл
Өртгийн
объектод шууд
хамаарах
зардал
Өртгийн
объектод шууд
бус хамаарах
зардал
Өртгийн
объектод
хамаарахгүй
зардал
Үндсэн сүрэг
Саальчдын цалин хөлс 5,000,000
Нийгмийн даатгалын шимтгэл 550,000
Хөдөлмөр хамгааллын зардал 100,000
Төлийн арчилгаа маллагааны
зардал
240,000
Элэгдлийн зардал 2,850,000
Өсвөр буюу
тэжээж буй мал
Тусгайлсан тэжээлийн зардал 240,000
Элэгдлийн зардал 60,000
Өртгийн
объектод шууд
бус хамаарах
зардал
Малчдын цалин 6,000,000
Нийгмийн даатгалын шимтгэл 660,000
Тэжээлийн зардал 11,000,000
Эм тарилгын зардал 680,000
Элэгдлийн зардал 590,000
Шатахууны зардал 300,000
Удирлага ба
борлуулалтын
зардал
Цалингийн зардал 3,000,000
Нийгмийн даатгалын шимтгэл 330,000
Элэгдлийн зардал 500,000
Тээврийн зардал 6,000,000
Бусад зардал 700,000
Нийт 9,040,000 19,230,000 10,530,000
1. Малын бодит үнэ цэнэ ба бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд үндэслэх
Энэхүү аргаар бүтээгдэхүүний өртгийг тооцохдоо эхлээд өртгийн объектод шууд бус
хамаарах зардлыг үндсэн болон өсвөр үхрийн сүрэгт хуваарилна. Үүний тулд суурь
үзүүлэлтийг хамаарлын шинжилгээгээр тогтоож, үүндээ үндэслэн холбогдох нормоор
үржүүлэн хуваарилж болох боловч манай өнөөгийн нөхцөлд ийм боломж байхгүй байгаа

3. учраас сүргийн зах зээлийн үнэлгээнд үндэслэн холбогдох хувийн жингээр зардлыг
хуваарилах нь зохимжтой юм. Бидний судалгааны тооцоонд хамаарагдах үхрийн хувийн
жингээр нь ангилбал үндсэн сүргийн малд 57%, өсвөр малд 43% тус тус байв.
Хүснэгт 3
Өртгийн объектод шууд бус хамаарах зардлын,
өртгийн төв дэх хуваарилалт
Өртгийн төв
Хувийн
жин
Хувиарлагдсан зардал
Үндсэн сүрэг 57% 10,961,100
Өсвөр мал 43% 8,268,900
Нийт 100% 19,230,000
Өртгийн төвүүдэд зардлаа хуваарилсны дараа өртгийн төвөөс үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүнд хуваарилах шаардлага гарна. Ингэхийн тулд өртгийн төв дэх зардлыг шинж
чанарын өөр өөр үзүүлэлтэнд харьцуулах замаар өртгийг тооцоолно.
Өсвөр малын амьдын жингийн өсөлтийн өртгийг тооцох
Өсвөр малд хуваарилагдсан зардал дээр уг төвд шууд хамаарах зардлыг нэмж, амьдын
жингийн дундаж өсөлтийн дүнд харьцуулах замаар амьдын жингийн өсөлтийн өртгийг
тооцно.2
Амьдын жингийн өсөлтийг тооцохын тулд өсвөр малын насны бүлэг тус бүрээр
сүргийн бүтэц хөдөлгөөнд үндэслэн амьдын жингийн дундаж өсөлтийн нийлбэрийг
тодорхойлно. Үүнийг дээр дурьдагдсан сүргийн бүтцийн мэдээлэл, аж ахуй эрхлэгчдийн тоон
мэдээлэл зэрэгт үндэслэн тооцвол 6535 кг гэсэн тооцоо гарсан.
Өртөг АЖӨ =
8,268,900 + 300,000
6,535
= 1311
Үндсэн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох
Одоо бид үндсэн сүргийн өртгийн төвийн зардлыг үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний
найрлага дахь ашиг шимт, тэжээллэг чанар байдал болох уургийн агууламжинд үндэслэн
хуваарилах нь зүйтэй юм. Иймээс үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн болох сүү болон тугалын
уургийн хэмжээг тодорхойлохын тулд гадна дотны судлаачдын судалгааны үр дүнгүүдээс
хамгийн тохиромжтойг нь ашиглан тооцооллыг хийсэн болно.
Хүснэгт 4
Үйлдвэрлэсэн сүүн дэх уургийн хэмжээ
Бүтээгдэхүүний
нэр
Саалинд
ашиглах
үнээ
Нэг үнээнээс
саасан сүү /жилд
дунджаар/
Тайлант жилд
үйлдвэрлэсэн
сүү /л/
Тайлант жилд
үйлдвэрлэсэн
сүү /кг/
Уургийн
агууламж
/хувь/
Сүүний
уураг
/кг/
Сүү 24 2800 67200 69216 3.525* 2440
* Р.Индра, А.Игумнова, К.В.Маркова, Ж.Сүхдолгор нарын Алатау-Монгол үхрийн 1-р үеийн эрлийз үнээний сүүний уургийн агууламж
3,75%, Хүнс хөдөө аж ахуйн яам “Сүүний үхрийн фермерийн аж ахуйн технологи” номны 34-р талд манай оронд үржүүлж буй Алатау үнээний
сүүн дэх уургийн агууламж 3,3% гэж тодорхойлсныг дунджаар [3.525] гэж тооцов.
Энэ чиглэлээр П.В.Демченко, доктор С.Алтанцэцэг зэрэг судлаачдын судалгааны, тугалын 6
сар хүртэлх настай үеийн амьдын жин дэх уургийг хэмжээг 21,36% гэж тооцоолсон үр дүнд
үндэслэн тугалын төрөх үеийн амьдын жин дэх уургийн хэмжээг тооцоолбол дараах байдалтай
байна.
Хүснэгт 5
Тугалын төрөх үеийн амьдын жин дэх уургийн агууламж
Бүтээгдэхүүний нэр,
төрөл
Төрөх үеийн
амьдын жин
Тоо
Нийт амьдын
жин
Тугал төрөх үеийн
амьдын жин дэх уураг
Тугал эр 24 12 288 61.5
Тугал эм 28 12 336 71.8
Дүн 24 624 133.3
2
Алтанцэцэг.С. Ph.D, “Мал аж ахуйн фермерийн аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүйн шинэчлэл” өгүүлэл, Н.И.Атанов,
В.Ю.Буров, Д.Д.Цыренов ред “Приоритетные направления социально-экономического развития байкальского региона и востока россии в
условиях глобальных и региональных вызовов”, Науки российской федерации бурятский государственный университет, Улан Үдэ, 2013 г,
23-р тал

4. Эндээс үндсэн сүргийн өртгийн төвийн зардлыг үйлвэрлэж буй бүтээгдэхүүн болох сүү
тугалын үйлдвэрлэгдэн гарах үеийн буюу сүүний хувьд саасан сүүний уургийн хэмжээ,
тугалын хувьд төрөх үеийн амьдын жин дэх уургийн хэмжээ тус бүрийн хувийн жингээр
бүтээгдэхүүн тус бүрт хуваарилагдах зардлыг тодорхойлъё.
Хүснэгт 6
Малын бодит үнэ цэнэ ба бүтээгдэхүүний шимт чанарын
үзүүлэлтэнд үндэслэсэн нэгжийн өртгийн тооцоо
Бүтээгдэхүүн
Уургийн
хэмжээ
Хувийн
жин
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
хуваарилагдсан
зардал
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
шууд хамаарах
зардал
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
хамаарах нийт
зардал
Нэгжийн
өртөг
Сүү 2440 94.8% 10,393,327 8,287,277 18,680,604 270
Тугал 133.3 5.2% 567,773 452,723 1,020,496 42521
Дүн 2573.3 10,961,100 8,740,000 19,701,100
2. Бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд үндэслэх
Энэ аргын хувьд нэг өртгийн төвтэй тул өртгийн төвүүдэд зардал хуваарилах
шаардлагагүй бөгөөд гол онцлог нь үндсэн бүтээгдэхүүний хооронд зардлыг зөвхөн
бүтээгдэхүүний найрлага дахь уургийн агууламжийн хэмжээнд үндэслэн хуваарилна. Иймээс
бид өсвөр малын амьдын жингийн өсөлтөн дэх уургийн хэмжээг эрдэмтдийн судалгаанаас
оновчтой сонгох нь чухал юм. Сүү болон тугалын амьдын жин дэх уургийг хэмжээг нэгдүгээр
аргын тооцоололтой адил тул тооцоолол хийх шаардлагагүй гэж үзлээ.
Өсвөр малын амьдын жингийн өсөлт дэх уургийн агууламжийг тооцох
Бидний хийсэн судалгааны дүнгээс өсвөр үхрийн өсөлтийн уургийн дундаж хувь, өсвөр
үхрийн жингийн өсөлт дэх хуурай бодисын уургийн хувийг тодорхойлсон П.В.Демченкогийн
судалгааны дүн зэрэгт үндэслэн сонгосон аж ахуйн өсвөр үхрийн амьдын жингийн өсөлт дэх
уургийн агууламжийг тооцоолох боломжтой юм. Тооцоог дараах хүснэгтээр хийв.
Хүснэгт 7
Амьдын жингийн өсөлт дэх уургийн хэмжээ
Өсвөр малын
насны бүлэг
Хүйс
Амьдын
жингийн өсөлт
Өсвөр үхрийн жингийн өсөлтийн
химийн найрлага дахь уургийн %
Амьдын жингийн
өсөлт дэх уураг
0-9 сартай
эр 1440 21.36 308
эм 1140 21.36 244
12-24 сартай
эр 250 15.26 38
эм 2145 15.26 327
24-30 сартай
эр 0 15.43 0
эм 1560 15.43 241
Дүн 6535 1157
Бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд үндэслэсэн нэгжийн өртгийн тооцоо
Сүүний үхрийн аж ахуйн өртгийн төвөөс үйлдвэрлэж буй сүү ба тугал, өсвөр үхрийн
амьдын жингийн өсөлт зэрэг бүтээгдэхүүнд өртөг тооцохдоо өртгийн төвд хамаарах нийт
зардлыг сүү, тугал, амьдын жингийн өсөлт гэсэн үндсэн бүтээгдэхүүний найрлага дахь
уургийн хувиар үржүүлэх замаар тухайн бүтээгдэхүүнд хуваарилагдах зардлыг тодорхойлно.
Тухайн бүтээгдэхүүнд шууд ба шууд бус хамаарах зардлын нийлбэрийг үйлдвэрлэсэн сүү,
бойжуулсан төлийн тоо, амьдын жингийн өсөлтийн дүнд харьцуулснаар сүү ба тугал, өсвөр
үхрийн амьдын жингийн өсөлтийн нэгжийн өртгийг тодорхойлно.
Хүснэгт 8
Бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд
үндэслэсэн нэгжийн өртгийн тооцоо
Бүтээгдэхүүний
нэр
Уургийн
хэмжээ
Хувийн
жин
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
хуваарилагдсан
зардал
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
шууд хамаарах
зардал
Үндсэн сүргийн
өртгийн төвд
хамаарах нийт
зардал
Нэгжийн
өртөг
Сүү 2440 65.4% 12,577,281 5,899,484 18,476,765 267
Тугал 133 3.6% 687,080 322,281 1,009,360 42057

5. Амьдын
жингийн өсөлт
1157 31.0% 5,965,639 2,798,235 8,763,874 1341
Дүн 3730 100% 19,230,000 9,020,000 28,250,000
Хүснэгт 9
Дээрх хоёр аргаар тооцоолсон нэгж бүтээгдэхүүний өртгийн харьцуулалт
Бүтээгдэхүүний нэр 1-р арга 2-р арга
Сүү 270 267
Тугал 42521 42057
Амьдын жингийн өсөлт 1311 1341
Эрчимжсэн мал аж ахуйн нягтлан бодох бүртгэлийн асуудлууд
Малын бодит үнэ цэнэ ба бүтээгдэхүүний шимт чанарын үзүүлэлтэнд үндэслэх аргаар
өртөг тооцох хандлагад үндэслэн бүртгэлд тусгаж Хан-Өндөр хоршооны санхүүгийн тайланг
бэлтгэе.
Бүртгэлд “Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт-41 буюу Хөдөө аж ахуй”-д
биологийн хөрөнгө, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн, засгийн газрын буцалтгүй тусламжийг
хэрхэн бүртгэх талаар тодорхой тайлбарласан байдаг. Энэхүү стандартаар биологийн
хөрөнгийг анх хүлээн зөвшөөрөх үед болон тайлангийн үе бүрт борлуулалтын зардлыг хассан
бодит үнэ цэнээр хэмжинэ харин хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг борлуулалтын зардлыг
хассан хүлээн авалтын үе дэх бодит үнэ цэнээр нь үнэлнэ, харин дараа үеүдэд НББОУС-2 буюу
Бараа материал болон бусад холбогдох СТОУС-ын дагуу бүртгэнэ.3
Биологийн хөрөнгийг борлуулалтын зардлыг хассан бодит үнэ цэнээр анх хүлээн
зөвшөөрөх болон биологийн хөрөнгийн борлуулалтын зардлыг хассан бодит үнэ цэнийн
өөрчлөлтөөс үүсэх олз ба гарзыг үүссэн тухайн тайлант үеийн ашиг алдагдлаар бүртгэх ёстой.4
Стандарт тайлант хугацаа бүрт бодит үнэ цэнээр нь үнэлж бүртгэхийг шаарддаг. Хан-Өндөр
хоршооны сүүний үнээний фермерийн бодит үнэ цэнийн талаарх мэдээлэл дараах байдалтай
байв.
Хүснэгт 10
Өсвөр малын насны бүлэг 01-01 03-31 06-30 10-31 12-31
0-9 сартай 150000 250000 300000
12-24 сартай 150000 250000
24-30 сартай 400000 300000 500000
30-аас дээш сартай 400000
Бух 700000 600000 800000
Нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлтийг хийвэл дараах байдалтай байна
Хүснэгт 11
1-р улирлын бүртгэл 2-р улирлын бүртгэл 3-р улирлын бүртгэл 4-р улирлын бүртгэл
Дт: ДҮ 8,507,500
БУЗ 1,707,500
НДШ өр 100,000
ХХОАТ-ын өр 50,000
Кт: МХ 1,013,325
НДШ өр 192,500
ХХОАТ-ын өр 39,250
Дт: ДҮ 5,182,500
БУЗ 3,207,500
НДШ өр 192,500
ХХОАТ-ын өр 39,250
Кт: МХ 8,293,000
НДШ өр 262,500
ХХОАТ-ын өр 66,250
Дт: ДҮ 5,182,500
БУЗ 3,207,500
НДШ өр 262,500
ХХОАТ-ын өр 66,250
Кт: МХ 8,390,000
НДШ өр 262,500
ХХОАТ-ын өр 66,250
Дт: ДҮ 9,377,500
БУЗ 1,707,500
НДШ өр 262,500
ХХОАТ-ын өр 66,250
Кт: МХ 11,085,000
НДШ өр 262,500
ХХОАТ-ын өр 66,250
Төл хүлээн авах үед:
Дт: Төл мал 3,600,000
Кт:ДҮ 1,020,496
БҮЦ-н олз 2,579,504
Зүй бус хорогдол гарах
үед:
Дт: Бусад зардал 300,000
Кт: Төл мал 300,000
Зүй бус хорогдол гарах
үед:
Дт: Бусад зардал 400,000
Кт: ҮСМал 400,000
Тайлант хугацаа бүрт биологийн хөрөнгө болох үхэр сүргийг борлуулалтын зардлыг хассан бодит үнэ цэнээр
нь үнэлж бүртгэх
Дт: БҮЦ-н гарз 2,600,000 Дт: Төл мал 2,200,000 Дт: ЭСМал 500,000 Дт: Төл мал 1,100,000
3
Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл, Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт-2010, А хэсэг, орчуулга, А787-р
тал, 12, 13-р зүйл
4
Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл, Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт-2010, А хэсэг, орчуулга, А788-р
тал, 26-р зүйл

6. Кт: ЭСМал 200,000
ҮСМал 2,400,000
Кт: БҮЦ-н олз 2,200,000 Кт: БҮЦ-н олз 500,000 Кт: БҮЦ-н олз 1,100,000
Махны хувийн хэрэгцээнд зарцуулсан
Дт: ГТА 900,000
Кт: ҮСМал 900,000
Дт: ГТА 900,000
Кт: ҮСМал 900,000
Дт: ГТА 900,000
Кт: ҮСМал 900,000
Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн болох сүүний үйлдвэрлэл ба борлуулалт
ХАА-н бүтээгдэхүүн буюу БМ-ыг анхлан хүлээн зөвшөөрөх:
Дт: БМ 526,602
Кт: ДҮ 365,969
БҮЦ-н олз 160,633
Дт: БМ 5,376,602
Кт: ДҮ 3,736,121
БҮЦ-н олз 1,639,879
Дт: БМ 13,440,000
Кт: ДҮ 9,340,302
БҮЦ-н олз 4,099,698
Дт: БМ 7,537,398
Кт: ДҮ 5,238,212
БҮЦ-н олз 2,299,186
Борлуулалт хийсэн үед
Дт: МХ 789,903
Кт: БО 789,903
Дт: ББӨ 526,602
Кт: БМ 526,602
Дт: МХ 8,064,000
Кт: БО 8,064,000
Дт: ББӨ 5,376,602
Кт: БМ 5,376,602
Дт: МХ 20,160,000
Кт: БО 20,160,000
Дт: ББӨ 13,440,000
Кт: БМ 13,440,000
Дт: МХ 11,306,097
Кт: БО 11,306,097
Дт: ББӨ 7,537,398
Кт: БМ 7,537,398
Худалдан борлуулсан
Дт: МХ 4,600,000
ҮСМал 3,400,000
Мал бор. Олз 1,200,000
Дт: МХ 3,500,000
Төл мал 2,500,000
Мал бор. Олз 1,000,000
Биологийн хөрөнгийн өсөлт нас дэвшилтээс үүсэх олз гарзыг бүртгэх нь
Дт: ЭСМал 500,000
ҮСМал 12,200,000
БҮЦ-н гарз 4,098,900
Кт: ДҮ 8,548,900
Төл мал 3,050,000
ҮСМал 5,200,000
Дүгнэлт
Дээрх судалгааны ажлын үр дүнгээс харахад мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн өртөг тооцох
арга зүйг улам боловсронгуй болгож, нийтийн хүртээл болгох, бүртгэл тооцооллын үйл
ажиллагаанд нэвтрүүлэх боломжтой гэдэг нь харагдаж байна.
Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүй нь шимт чанар буюу уургийн агууламжийн
үзүүлэлтийг ашиглаж байгаа нь эдийн засгийн үр ашигт байдал, өртөг хоорондын хамаарлыг
илүү сайжруулж өгч байна. Энэ агуулгаараа бүтээгдэхүүний өртөг бодитой оновчтой
тодорхойлогдох чухал ач холбогдолтой болсон гэж дүгнэж болох юм.
Ашигласан мэдээллийн эх үүсвэр
1. Алтанцэцэг.С., “Мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүйн асуудал” нэг сэдэвт
эрдэм шинжилгээний бүтээл, УБ, 2011 он
2. Алтанцэцэг.С., “Мал аж ахуйн фермерийн аж ахуйн бүтээгдэхүүний өртөг тооцох арга зүйн
шинэчлэл” өгүүлэл, Н.И.Атанов, В.Ю.Буров, Д.Д.Цыренов ред “Приоритетные
направления социально-экономического развития байкальского региона и востока россии
в условиях глобальных и региональных вызовов”, Науки российской федерации бурятский
государственный университет, Улан Үдэ, 2013 г
3. Буяндалай.Д., Цэнд-Аюуш.М., “Сүүний үхрийн аж ахуйн үйлдвэрлэлийн технологи” УБ,
2003 он
4. Демченко П.В., “Биологические закономерности повышения продуктивности животных”
М.: Колос, 1972 г
5. Индра.Р., Игумнова.А., Маркова.К.В., Сүхдолгор.Ж., “Алатау-Монгол үхрийн 1-р үеийн
эрлийз үнээний сүүний уургийн агууламж” судалгааны ажил
6. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл, ММНБИ орч, “Санхүүгийн
тайлагналын олон улсын стандарт-2010”, А хэсэг
7. Хүнс хөдөө аж ахуйн яам “Сүүний үхрийн фермерийн аж ахуйн технологи” УБ, 2012 он
8. Цэгмид.М., Алатау “Монголын эрлийз үхрийн бэлчээрийн маллагаанд зохицох чадвар,
сүүн ашиг шим” УБ, 1996 он