1. ΤΕΧΝΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΔΩΔΕΚΑ ΜΙΚΡΟΙ ΝΕΓΡΟΙ
ΜΑΡΤΙΟΣ 2010
ΤΕΥΧΟΣ 35
Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ ΔΟ Σ Η Α ΝΑ Ζ Η Τ Η Σ Η Σ Κ Α Ι Δ Ι Α ΛΟ Γ ΟΥ
ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟΥ
ΟΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΛΕΓΕΙΣ ΕΝΑΝ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ ΕΑΥΤΟ,
ΕΠΙΝΟΕΙΣ ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΟΥΣ ΣΥΝΟΜΙΛΗΤΕΣ, ΤΟΥΣ ΑΛΛΑΖΕΙΣ, ΤΟΥΣ ΣΒΗΝΕΙΣ ΑΛΛΑ
ΚΑΙ ΜΠΑΙΝΕΙΣ ΣΕ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΕΣ ΠΟΥ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΔΕΝ ΘΑ ΣΕ ΑΦΗΝΕ ΠΟΤΕ

2. °ÈÒÚÁÔ˜ ∫ÏÂÊÙ¿Ú·˜
¶√§πΔπ™ªπ∫∏ ∫∞π ¶√§À¶√§πΔπ™ªπ∫∏ ™Àªμ√À§∂ÀΔπ∫∏
ªÈ· ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙˆÓ ‚·ÛÈÎÒÓ ÛËÌ›ˆÓ ıˆÚËÙÈÎÔ‡ Î·È Ú·ÎÙÈÎÔ‡ ÂӉȷʤ-
ÚÔÓÙÔ˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÙË Û˘Ì‚Ô˘Ï¢ÙÈ΋ ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË ÁÈ· ¿ÙÔÌ· Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÂ
ÔÏÈÙÈÛÌÈΤ˜ ÌÂÈÔÓfiÙËÙ˜ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÁÈ· ¿ÙÔÌ· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ÎÔ˘ÏÙÔ‡Ú·˜.
°ÈÒÚÁÔ˜ ¡ÈÎÔÏ¿Ô˘
¢π∞¶√§πΔπ™ªπ∫∏ ¢π¢∞∫Δπ∫∏
ŒÓ·˜ ηÈÓÔ‡ÚÈÔ˜ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ÙÔ̤·˜ Ù˘ ·È‰·-
ÁˆÁÈ΋˜, Ô˘ ÂÍÂÙ¿˙ÂÈ ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÙˆÓ ·ÏÏÔ‰·-
ÒÓ Ì·ıËÙÒÓ ÛÙÔ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ· ÌÈ·˜ ¯ÒÚ·˜
Î·È ÚÔÙ›ÓÂÈ Ï‡ÛÂȘ ÁÈ· ÙËÓ ÈÔ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈ΋
‰È‰·Ûηϛ· Î·È ‚Ô‹ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜.
°ÈÒÚÁÔ˜ ΔÛȿηÏÔ˜
√¢∏°√™ ∞¡Δπƒ∞Δ™π™Δπ∫∏™ ∂∫¶∞π¢∂À™∏™
ŒÓ· ‚È‚Ï›Ô Ô˘ ‰Â›¯ÓÂÈ Ò˜ Ë ·ÓÙÈÚ·ÙÛÈÛÙÈ΋ ÂÎ·›‰Â˘ÛË ÌÔÚ› Ó· ÂÊ·Ú-
ÌÔÛÙ› Û fiÏ· Ù· ÁÓˆÛÙÈο ·ÓÙÈΛÌÂÓ· Î·È Ì ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ÌÔÓÙ¤ÏÔ ‰È‰·-
Ûηϛ·˜, ¯ˆÚ›˜ Ó· ÚÔ¸Ôı¤ÙÂÈ ÚÔηٷÛ΢·Ṳ̂ÓÔ ‰È‰·ÎÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi.
¶·ÓÙÂÏ‹˜ ∂. §¤Îη˜
Δ√ ¶∞πáπ¢π ª∂ Δ√¡ Ã√¡√
ªÈ· ıˆÚËÙÈ΋ ÂÂÍÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ ÂıÓÈÎÈÛÌÔ‡ ˆ˜
ÌÈ·˜ ȉÂÔÏÔÁ›·˜ Ù˘ Û‡Á¯ÚÔÓ˘ ÂÔ¯‹˜, Ì ·fi„ÂȘ
Î·È ÂȯÂÈÚ‹Ì·Ù· Ô˘, ·Ó Î·È ·Ú·¤ÌÔ˘Ó ÛÙÔ
·ÚÂÏıfiÓ, ¤¯Ô˘Ó ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÓÂÔÙÂÚÈÎfi.

3. 05.03.2010 3
004 016 017 021 022
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟ ΑΠΟΨΕΙΣ
ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟΥ ΚΑΘOΛΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
ΟΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΑΠΑΞΙΩΣΗ ΤΟΥ MOBILITY ΝΕΟΙ ΦΑΝΤΟΜΑΔΕΣ
ΟΙ ΔΙΑΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΓΡΑΦΟΥΝ ΟΙ
ΓΡΑΦΟΥΝ OI ΓΡΑΦEI O ΓΡΑΦΟΥΝ ΟΙ ΓΙΩΡΓΟΣ Χ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΝΝΑ ΛΥΔΑΚΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΟΣΟΣ ΜΠΕΤΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ ΓΡΑΦEI O ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Γ. ΚΙΜΟΥΡΤΖΗΣ
ΚΛΗΜΗΣ ΝΑΥΡΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΔΡΑΝΔΑΚΗΣ Ι. ΓΑΛΙΑΝΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ Ν. ΛΥΤΡΑΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΑΠΩΝΗΣ ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ
ΜΠΕΤΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ ΜΕΜΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΟΣ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΡΤΗ ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΦΟΛΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΙΩΜΟΥ
ΒΑΝΙΑ ΦΙΣΟΥΝ
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΤΕΡΕΛΟΣ
ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΤΕΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ 027
ΤΕΧΝΕΣ
ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΓΡΑΦEI Η
ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
ΛΙΓΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΓΙΑ ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
κοινωνικότητα αλλά και η ατομικότητα του αν- σχέση όμως των νέων αυτών κοινοτήτων με την αράλληλα, σε αυτό το τεύχος παρουσιάζουμε
Η θρώπου υπόκειται σε μεγάλες αλλαγές στην επο- Η πραγματικότητα είναι διαφορετική, απουσιάζει Π έναν Φάκελο για τη νέα κινητικότητα που παρα-
χή του Διαδικτύου. Η ταχύτητα των αλλαγών και η ρευ- ή είναι ελλιπής και στρεβλή. O χρήστης στο Διαδίκτυο τηρείται στα περισσότερα πεδία της ανθρώπινης ζωής.
στότητα των νέων παραμέτρων είναι τέτοιες που αφή- επιλέγει έναν φαντασιακό εαυτό, όπως μπορεί να επι- Η κινητή πληροφορία αλλάζει τη σχέση μας με την κί-
νουν πολύ λίγο χρόνο για δεύτερες σκέψεις και θεωρη- νοεί και τους φανταστικούς συνομιλητές του, να τους νηση στον χώρο, μας καθιστά περισσότερο αυτόνο-
τικές επεξεργασίες. αλλάζει, να τους σβήνει αλλά και να τους διευρύνει και μους, ενώ διευκολύνει τη συμμετοχή μας σε νέες κοι-
να μπαίνει σε κοινότητες και παρέες που η πραγματική νότητες, όπου διαμορφώνονται άλλες προοπτικές και
ούμε την εποχή όπου η κοινωνία αλλάζει δομικά ζωή δεν θα τον άφηνε ποτέ. Η διαδικτυακή ομαδικότη- σχέσεις. Η ποιότητα της ζωής μας υπόκειται πλέον σε
Ζ καθώς η ψηφιακή ζωή εισβάλλει στην πραγματι- τα είναι πολύ διαφορετική από την άμεσα και αδιαμε- άλλες παραμέτρους που βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη.
κή ζωή, γίνεται ένα τμήμα της, ενώ ένα άλλο τμήμα της σολάβητα διαπροσωπική. Σε αυτό το πλαίσιο έχουν πα- Στον Φάκελο διερευνούμε το νέο αρχιτεκτονικό τοπίο
παράγει έναν φαντασιακό κόσμο σφυρηλατώντας νέες ρουσιαστεί έρευνες για τις παρενέργειες του Διαδικτύ- μέσα από τις εφαρμογές της επαυξημένης πραγματικό-
κοινωνικές σχέσεις. Πρόκειται για μια νέα δημόσια ου, όπως ο εθισμός, ιδιαίτερα των νέων, στη χρήση του. τητας, την κινητικότητα ως επανάσταση στον χώρο της
σφαίρα που στηρίζεται στα δικτυωμένα κοινά, στην Oι κοινότητες που δημιουργούνται μπορεί να συντεί- προσωπικής τεχνολογίας και τη δυνατότητα που πιθα-
οποία συμμετέχουν πλειοψηφικά οι νέοι άνθρωποι. νουν προς μια νέα δημιουργικότητα, αλλά και προς μια νόν έχει να απελευθερώνει καθώς και να βοηθά στην
Πρόκειται για έναν κόσμο που χάνει την ακαμψία του, προτροπή στην παραβατικότητα. αλληλεπίδραση ανθρώπων, ιδεών και συναλλαγών.
τον συγκεντρωτισμό του, με συνεχείς ροές, αλληλεπι-
δράσεις, ωσμώσεις, χαλαρή σχεδίαση και δομή, και που ο αφιέρωμα του «Βήματος Ιδεών» επιχειρεί να δι-
δημιουργεί νέες σχέσεις και συνεργασίες. Τ ερευνήσει αυτές τις νέες διαστάσεις που φέρνει
το Διαδίκτυο στην κοινωνία, τα θετικά και τα αρνητικά
του, να δημιουργήσει έναν κρίσιμο προβληματισμό
ώστε να ληφθούν μέτρα αποφυγής των δυσάρεστων
επιδράσεων και να μεγιστοποιηθούν τα ωφελήματα.

4. 4 Του κυβερνοχώρου οι κοινότητες...
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ: AΝΝΑ ΛΥΔΑΚΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
ΑΓΓΕΛΟΣ
Ή/ΚΑΙ
ΔΑΙΜΟΝΑΣ;
ο παγκόσμιο χωριό στήθηκε στον κυβερνοχώρο
Τ
και οι πολίτες του ξεκίνησαν γεμάτοι ευεξία τη νέα
ζωή. Εκεί, στο νέο δυνητικό περιβάλλον στο
οποίο τα τελευταία χρόνια βρέθηκε να ζει ο άν-
θρωπος, μεταξύ εικονικού και πραγματικού, η
πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία είναι
απεριόριστη, η δημοσιοποίηση απόψεων και η διαβούλευση γίνονται
ελεύθερα, εργασία και αγορές μπορούν να διεκπεραιωθούν από το
σπίτι. Oι ανθρώπινες σχέσεις απέκτησαν μιαν άλλη διάσταση, καθώς
πρόσωπα και προσωπεία, επώνυμοι κι ανώνυμοι επικοινωνούν, εκ-
δραματίζουν ρόλους, συνδιαλέγονται και σχηματίζουν τις κοινότη-
τες του κυβερνοχώρου.
Τα οφέλη από την τεράστια ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι ποικίλα
και αναμφισβήτητα. Παράλληλα όμως άρχισαν να προκύπτουν νέες
μορφές παραβατικότητας, όπως ο εκφοβισμός μέσω Διαδικτύου,
ενώ ψυχίατροι και ψυχολόγοι μιλούν για συμπτώματα εθισμού και οι
κοινωνικοί επιστήμονες προβληματίζονται για το αν οι νέες δυνητι-
κές κοινότητες θα αντικαταστήσουν τις παλιές, των οποίων η έλλει-
ψη ταλανίζει τον σύγχρονο αστό. Γενικότερα τα ερωτήματα που
προκύπτουν είναι πολλά, όπως: Τα παιδιά και οι νέοι που περνούν
ώρες ατέλειωτες στον υπολογιστή «συνομιλώντας» με γνωστούς και
αγνώστους κινδυνεύουν να προτιμήσουν την εικονική παρέα από
την πραγματική, χάνοντας την εμπειρία τής πρόσωπο με πρόσωπο
επικοινωνίας, της απαραίτητης για τη συγκρότηση εαυτού; Το Δια-
δίκτυο αποτελεί ένα είδος διεξόδου για τους μοναχικούς και εσω-
στρεφείς ανθρώπους ή επιδεινώνει την εσωστρέφειά τους; Στα
Internet cafe περνά την ώρα του ένα μοναχικό πλήθος ή αναπτύσσο-
νται σχέσεις ανάμεσα στους θαμώνες, όμοιες με εκείνες των παλιών
καφενείων;
Σε αυτά τα ζητήματα επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις ή μάλλον να
ανοιχθεί μια συζήτηση πάνω σε αυτά. Το Διαδίκτυο, άγγελος ή/και
δαίμονας, είναι εδώ.

5. 05.03.2010 5

6. 6 Του κυβερνοχώρου οι κοινότητες...
χαλαρή, περισσότερο εγωκεντρική και
λιγότερο υποταγμένη στους περιορι-
σμούς των αποστάσεων, του χρόνου,
της ταυτότητας και της ετερότητας, άρα
και της πραγματικότητας. Τα διάφορα
φόρα αποτελούν τα κατ’ εξοχήν πρότυ-
πά της. Πρόσφατα μια μαθήτρια τιμωρή-
θηκε με αποπομπή από το σχολείο της
γιατί οργάνωσε στο Facebook μια «ομά-
δα» εναντίον της διευθύντριας με θέμα
«Ναι, κι εγώ μισώ την Τάδε». Για να την
υποστηρίξουν οι διαμαρτυρόμενοι συμ-
μαθητές της οργάνωσαν και αυτοί στο
Facebook μια άλλη «ομάδα» με θέμα
«Θέλουμε τη συμμαθήτριά μας πίσω στο
σχολείο» («Ελευθεροτυπία»,
11.2.2010).
Σε έναν κόσμο οπου σε επίπεδο κοι-
νωνικών σχέσεων τον χαρακτηρί-
ζουν η έλλειψη ή η δυσκολία ουσια-
στικής επικοινωνίας, η απομόνωση,
η μοναξιά και η κοινωνική αποσύν-
δεση, το διαδικτυακό σύμπαν – όπως
Η ΟΜΑΔΙΚΟΤΗΤΑ στο κοντινό παρελθόν η τηλεόραση
– προσφέρει ίσως μια διέξοδο.
Πολλά παιδιά και νέοι παίζουν με τις
ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
ΚΛΗΜΗΣ ΝΑΥΡΙΔΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
ώρες σήμερα διάφορα διαδικτυακά
παιχνίδια παρουσιάζοντας όλα σχε-
δόν τα χαρακτηριστικά των εξαρτή-
Στο Διαδί- σεων από ουσίες: δεν αντέχουν την
Στον κυβερνοχώρο τους άλλους και αυτά που εκείνοι υπο- λόγια, μιας εξαιρετικά σύνθετης κα-
κτυο πραγματική πραγματικότητα και γι’
κτίζονται νέες τίθεται ότι θα περίμεναν από κάποιον τάστασης, όπου ενώ από το ένα μέ- αυτό δεν αντέχουν να περάσει μέρα
σαν τον ίδιο. ρος το κάθε μέλος «καθρεφτίζεται» ο έλεγχος χωρίς να βρεθούν οκτώ, δέκα, ακό-
ομαδικότητες με πολλά Βρισκόμαστε ακριβώς στο πεδίο της ψυχικά μέσα στα υπόλοιπα και ταυτό- μη και δώδεκα ώρες μπροστά στον
της πραγ-
θετικά και αρνητικά άμεσης διαπροσωπικής επικοινωνί- χρονα τα «καθρεφτίζει» ατομικά ή υπολογιστή, πράγμα που αντιστοιχεί
στοιχεία ας, εκείνης επάνω στην οποία βιώνο- συλλογικά, από το άλλο μέρος το κά- ματικότη- βεβαίως στα στερητικά σύνδρομα
νται και σφυρηλατούνται οι έννοιες θε υποκείμενο δέχεται διαρκώς από τας, όταν που προκαλεί και η εξάρτηση από τα
ταν ο αμερικανός του δεσμού και της ομαδικότητας, τα υπόλοιπα και ταυτόχρονα το ίδιο ναρκωτικά. Το «βύθισμα» στο παι-
Ο
κοινωνιολόγος όπου η πραγματικότητα για τον εαυτό τους απευθύνει μηνύματα που επιβε- δεν απου- χνίδι, με όλες τις παθολογικά «θερα-
Erving Goffman και η πραγματικότητα του εαυτού βαιώνουν, διαψεύδουν ή διορθώνουν σιάζει, πευτικές» του ιδιότητες για τον παί-
έγραφε το περίφη- ορίζονται και οριοθετούνται κατ’ εξο- αυτά που «βλέπει» επάνω στα άλλα ή κτη – απόσπαση και ψυχολογική μό-
μο βιβλίο του Η χήν από τη φυσική παρουσία των άλ- αυτά που εκείνα «βλέπουν» σε αυτό. είναι περι- νωση από τις ανυπόφορες για ένα
παρουσίαση του λων. Γιατί η φυσική τους παρουσία το Διαδίκτυο αυτός ο ορισμένος αδύναμο ή ελλειμματικό Εγώ ψυχι-
Σ
εαυτού στην καθημερινή ζωή (The είναι ακριβώς αυτή που επιτρέπει και έλεγχος της πραγματικό- κές πιέσεις και συγκρούσεις που
presentation of self in everyday life, στη φαντασία να τους φαντάζεται τητας, όταν δεν απουσιά- ή στρεβλός προκαλεί ενίοτε η επαφή με το πραγ-
New York - London, Anchor Books όπως τους φαντάζεται. Η φυσική ζει, είναι περιορισμένος ή ματικό ανθρώπινο περιβάλλον –, εί-
Doubleday, 1959) δεν είχε προφανώς τους όμως παρουσία είναι εκείνη που στρεβλός. O κάθε χρή- ναι ανάλογο με τη «μαστούρα» των
ιδέα για το τι θα γινόταν 45-50 χρόνια συγκρατεί και τη φαντασία, προσφέ- στης – να μια λέξη που χωρίς να θέλει τοξικομανών. Σε αυτά θα πρέπει να
μετά, με το Facebook και τους διάφο- ροντας στους μεν και στους δε τη δυ- μας πάει αλλού – έχει τη δυνατότητα να προστεθούν και οι αποδεδειγμένα
ρους ιστότοπους κοινωνικής δικτύω- νατότητα για έναν απαραίτητο έλεγχο επιλέγει έναν φανταστικό εαυτό και να (κοινωνικές, αλλά και για τον οργανι-
σης ή τα πάσης φύσεως παιχνίδια στο της πραγματικότητας. Σε αυτή τη συ- τον διατηρεί ή να τον αλλάζει κατά βού- σμό) βλαπτικές συνέπειες της καθ’
Διαδίκτυο, όπου ο κάθε παίκτης ανα- νάντηση του εσωτερικού ψυχικού ληση, να τον εισάγει ή να τον αποσύρει έξιν καταχρηστικής έκθεσης στον
λαμβάνει έναν ρόλο ή κατασκευάζει κόσμου με την εξωτερική πραγματι- όποτε θέλει, να κάνει ή να ξε-κάνει πράγ- διαδικτυακό χώρο, που παραπέ-
έναν «άλλο» φανταστικό εαυτό, προ- κότητα, που είναι η ίδια η ετερότητα ματα, στα διάφορα παιχνίδια, χωρίς μπουν στα σοβαρά κοινωνικά προ-
κειμένου να επικοινωνεί με τους εξί- του άλλου, θεμελιώνεται και η ιδρυτι- εμπόδια αλλά και χωρίς επιπτώσεις στην βλήματα και στα προβλήματα υγείας
σου φανταστικούς συμπαίκτες του, κή πράξη της σύνδεσης με τον κό- πραγματική του ζωή, να επινοεί τους άλ- που απειλούν τους τοξικομανείς. Αρ-
προϊόντα της φαντασίας άλλων, αγνώ- σμο, με τη γλώσσα, με την κοινωνία. λους, να τους μετακινεί ή να τους «σβή- κετά από αυτά τα παιδιά και τους νέ-
στων μεταξύ τους σε πραγματικό επί- Από πολύ νωρίς, από τη βρεφική και νει» (μόνο από το ίδιο το Διαδίκτυο δεν ους έρχονται σήμερα και ζητούν βο-
πεδο ανθρώπων. Αυτό που προσπα- νηπιακή ηλικία, έως την ενήλικη ζωή μπορεί τίποτε να σβήσει), να κάνει «φι- ήθεια, με δική τους πρωτοβουλία ή
θούσε να περιγράψει, χτίζοντας τις βά- δεν είναι τόσο οι συμπτώσεις, αλλά οι λίες» με άτομα που αν τα γνώριζε ή αν με των οικείων τους, από εξειδικευ-
σεις μιας από τις σημαντικότερες θε- αποκλίσεις ανάμεσα σε αυτό που πε- τον γνώριζαν δεν θα τον έκαναν ποτέ μένες υπηρεσίες κέντρων, όπως το
ωρίες της σύγχρονης κοινωνιολογίας, ριμένουμε από τον άλλο και σε αυτό φίλο ή δεν θα τα συναναστρεφόταν ΚΕΘΕΑ ή το «18 Ανω», που παραδο-
είναι το πώς ο καθένας από εμάς ανα- που εκείνος φέρνει, οι στιγμές αναντι- ποτέ. Δίνει όμως από το άλλο μέρος και σιακά ασχολούνταν μόνο με την το-
καλύπτει διαρκώς τη σχέση του με τον στοιχίας και ασυνέχειας, που μας βο- τη δυνατότητα, ιδιαίτερα σε άτομα κοι- ξικοεξάρτηση και τον αλκοολισμό,
(κοινωνικό) εαυτό του μέσα από την ηθούν να προχωρήσουμε, να αναπτυ- νωνικά απομονωμένα ή με δυσκολίες αλλά τα τελευταία χρόνια και με άλ-
επικοινωνία σε διάφορες καταστάσεις χθούμε, να δυναμώνουμε και να ωρι- στην πρώτη επαφή, για γνωριμίες που λες μορφές νοσηρών εξαρτήσεων,
της καθημερινότητας: στο σπίτι, στο μάζουμε ως άνθρωποι. Και σε κάθε όχι σπάνια μπορεί να έχουν προεκτάσεις όπως ο τζόγος, η υπερφαγία και η
σχολείο, στη δουλειά, σε ένα μαγαζί ομάδα – στην οικογένεια, στο σχο- στην πραγματική ζωή. Υπάρχουν αληθι- εξάρτηση από το Διαδίκτυο.
που πάει για να ψωνίσει, στον γιατρό, λείο, στην παρέα, στο εργασιακό πε- νές φιλίες, ερωτικοί δεσμοί, ακόμη και Τα άτομα αυτά, εκτός των άλλων,
στον δρόμο κτλ. Μας έδειχνε την κοι- ριβάλλον – ο διαπροσωπικός δεσμός, γάμοι που ξεκίνησαν από το Διαδίκτυο. παρουσιάζουν άγχος, μεγάλη δυ-
νωνία σαν μια τεράστια θεατρική σκη- αυτό που κάνει δηλαδή μια ομάδα να Είναι όμως γεγονός ότι η διαδικτυακή σκολία έως και αδυναμία να εκφρά-
νή, στην οποία ο καθένας σκηνοθετεί είναι ομάδα, έρχεται ως αποτέλεσμα ομαδικότητα είναι πολύ διαφορετική ζουν λεκτικά τα συναισθήματά τους
αενάως τον εαυτό του, σύμφωνα με της αλληλεπίδρασης μεταξύ των υπο- από την άμεσα και αδιαμεσολάβητα δι- και να συνδέονται μεταξύ τους ή και
αυτά που έχει μάθει να περιμένει από κειμένων· ως αποτέλεσμα, με άλλα απροσωπική. Είναι πιο αδέσμευτη και με τους ίδιους τους θεραπευτές. ◊

7. 05.03.2010 7
Η ΚΥΒΕΡΝΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ
ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΣΚΙΝΑΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΕΚΕΡΗΣ
Οι συμμετέχοντες χρονη «υλική βάση» πάνω στην σουν τον κόσμο τους» (Κ. Hayles). κώστασ πλοκη και αμφίθυμη: συμπεριέχει
κοσκινάσ
έχουν τη δυνατότητα οποία «βιώνουμε την ύπαρξή μας» Γενικότερα, η κυβερνοκοινωνικότη-
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ
αντιφατικά (αλλά όχι ασυμβίβαστα)
και «τρέφουμε τα όνειρά μας». τα συγκεντρώνει ένα ετερόκλητο ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ το δημόσιο και το ιδιωτικό, την ομοι-
να μεταφέρουν Προφανώς, οι φορμαλιστικοί καρτε- σύνολο ιδιαίτερων χαρακτηριστικών
ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙ-
ΣΤΗΜΙΟΥ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ομορφία και τη διαφορετικότητα, την
προσωπικές εμπειρίες, σιανοί δυϊσμοί, όπως λ.χ. σώμα - πνεύ- που μας υπενθυμίζουν τις ομοιότη- ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟ-
ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
εμπιστοσύνη και την καχυποψία, το
μα, θεωρία - πράξη, συλλογικό - ατο- τες (συνέχειες) και τις αντιθέσεις δομημένο και το αδόμητο, το προσ-
ιδέες, εμπνεύσεις, μικό, αντικειμενικό - υποκειμενικό (ασυνέχειές) της προς τη συμβατική
ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ
ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
διορισμένο και το απροσδιόριστο.
(ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
προσδοκίες και οράματα κ.ο.κ., δεν μας βοηθούν καθόλου στο κοινωνικότητα. ΩΜΕΓΑ) Στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύ-
όρος «κυβερνο- να συλλάβουμε επαρκώς την εκπλη- Πρώτον, φέρει όλα τα «φυσιολογι- ωσης, για παράδειγμα, η ρευστότητα
O
χαράλαμποσ
κοινωνικότητα» κτικά πολύπλοκη «φύση» της κυβερ- κά» συμπτώματα της γήινης κοινω- τσέκερησ του άχωρου και άυλου κυβερνοχώ-
(cybersociality) νοκοινωνικότητας. Αλλά το διαρκές νικής αλληλεπίδρασης: θετικά και ΔΡ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ, ρου συνυπάρχει διαλεκτικά με την
ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΠΑΝΤΕΙΟΥ
αναφέρεται στις παιχνίδισμα μεταξύ πραγματικού και αρνητικά συναισθήματα, χαρά και ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙ- προσωποποιημένη αμοιβαιότητα.
ποικίλες μορφές δυνητικού (υποκειμένου και υπερκει- λύπη, συμφωνίες και ασυμφωνίες, ΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ Στους ιστότοπους αυτούς (βλ.
ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΨΥΧΟ-
κοινωνικότητας μένου) συνεχίζει να αντι-παραθέτει εισδοχή και αποκλεισμό, αποδοχή ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Facebook, MySpace, YouTube,
ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΩΝ
που αυτοοργανώνονται και αυτοεξε- δύο διαφορετικές εικόνες. και απόρριψη, απλές γνωριμίες, φι- ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Twitter, LinkedIn κτλ.), όπως επίσης
λίσσονται εντός του κυβερνοχώρου. Από τη μια πλευρά, καταθλιπτικά βυ- λίες (κοντινές ή εξ αποστάσεως) ή (ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ και στα online παιχνίδια (MMORPGs),
ΩΜΕΓΑ)
Στον άυλο αυτόν χώρο επαναπροσ- θισμένοι σε μια άκρως εξατομικευ- ερωτικές σχέσεις, αλλά και ατομικές η κοινωνικότητα αυξητικά αποκτά
διορίζονται ριζικά και επαναδιαπραγ- μένη (ή μάλλον ατομοποιημένη) ή συλλογικές αντιγνωμίες, αντιπαρα- τον ιανόμορφο χαρακτήρα ενός χα-
ματεύονται δυναμικά ατομικές και μπλαζέ πραγματικότητα, καλλιερ- θέσεις, συγκρούσεις και οτικού συστήματος: διέπεται από το-
συλλογικές ταυτότητες, βιογραφίες γούμε υποκειμενικές (έως σολιψιστι- εχθρότητες. Πάντως η πικούς και προκαθορισμέ-
και εαυτοί. Ταυτόχρονα, ο κυβερνο- κές) εκδοχές ζωής, οι οποίες αδιαφο- εγγενής έλλειψη της νους (συγκεκριμένους και
χώρος καθίσταται το πεδίο μιας μη ρούν παγερά για τη ρεαλιστική ευθυ- σωματικότητας λει- συχνά απλούς και εξηγήσι-
αντιστρέψιμης, μη κατευθυνόμενης γράμμισή τους με την αλήθεια και τουργεί συχνά μους) κανόνες διατομικής
και μη προβλέψιμης διαδικασίας πα- την αντικειμενική πραγματικότητα προς όφελος των συμπεριφοράς, μέσα από
γκοσμιοποίησης. (ναι, υπάρχει και αυτή!). Εδώ η κυ- εφήμερων (ανεύ- τους οποίους προκύπτουν
Φυσικά, το φαινόμενο της από- βερνοκοινωνικότητα ισοδυναμεί με θυνων) δεσμεύσεων (αναδύονται) αυθορμή-
υπολογιστή-διαμεσολαβημένης μια ψευδαίσθηση κοινωνικότητας και, αντιστρόφως, τως φαινόμενα παγκό-
επικοινωνίας και, ειδικότερα, οι τε- (δηλαδή, με μια αυταπάτη) και λει- σε βάρος της ενσυ- σμια, πολύπλοκα και απρό-
χνολογίες ISDN (περί το έτος 2002), τουργεί σαν ένα κρυφό αντίβαρο ναίσθησης (empathy). σμενα. Με άλλα λόγια, ο ντε-
οι οποίες επέτρεψαν ένα είδος ψη- στις απογοητεύσεις, στις ματαιώ- Δεύτερον, χαρακτη- τερμινισμός πορεύεται χέρι χέρι με
φιακού περιεχομένου δημιουργη- σεις, στο άγχος και στην αβάσταχτη ρίζεται από μια πρω- τη μη προβλεψιμότητα.
μένου-από-χρήστες (User-Created μοναξιά της καθημερινότητας. Πα- τόγνωρη και ανεξέ- Τα κοινωνικά γεγονότα παράγονται
Content), αποτέλεσαν την αναγκαία ρά τον εμφανή και αδιαμφισβήτητο λεγκτη ταχύτητα και πλέον με πρωτόγνωρα ιλιγγιώδεις
υλική συνθήκη για τη δημιουργία υπερπληθωρισμό των συνδέσεων, κινητικότητα. Oι συμμε- ρυθμούς. O ορίζοντας προβλεψιμό-
του λεγόμενου κοινωνικού ιστού των εικόνων, των ειδήσεων και των τέχοντες μπορούν με τητας λοιπόν των νέων μορφών κοι-
(Social Web) και τη συνακόλουθη πληροφοριών, «ο κόσμος μας περι- σχετική ευκολία να πη- νωνικότητας ελαχιστοποιείται δρα-
ανάδυση, καλλιέργεια και ανάπτυξη βάλλεται όλο και περισσότερο από γαινοέρχονται «online» ματικά. Είναι αυτονόητο ότι αυτή η
νέων και ρηξικέλευθων μορφών αν- τέσσερις τοίχους» (Γ. Κουζέλης). από κοινότητα σε κοινότη- ελαχιστοποίηση είναι ικανή για τα
θρώπινης αλληλεπίδρασης και κοι- Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχει τα, μεταφέροντας δημι- χειρότερα ή τα καλύτε-
νωνικής συμβίωσης. Oι αναδυόμε- τίποτε πιο κοινωνικό από τον ίδιο τον ουργικά προσωπικές ρα.
νες εναλλακτικές μορφές κοινοτι- κυβερνοχώρο! O καθένας μπορεί, εί- εμπειρίες, ιδέες, εμπνεύ- Ας ελπίσουμε
κής ζωής συνεπάγονται ένα τε ελεύθερα είτε υπό προϋποθέσεις, σεις, προσδοκίες και τουλάχιστον ότι
α-χωρικό εδώ και τώρα, όπου συ- να έχει την ηλεκτρονική (μη φυσική) οράματα. η κυβερνοκοι-
γκεντρώνονται ετερόκλητες φω- παρουσία του σε έναν τόπο στον ς εκ τούτου, η κυβερ- νωνικότητα
Ω
νές, κουλτούρες, μνήμες και παρα- οποίο τάχιστα ανθούν και αναπτύσ- νοκοινωνικότητα πυ- θα διαδραμα-
δόσεις, οι οποίες διαθέτουν μια ελά- σονται εύθραυστες μορφές «ρευ- ροδοτεί διαρκώς (μη τίσει έναν θετι-
χιστη κοινή αναφορά: τη συνύπαρ- στής αγάπης» (Z. Bauman), ανοι- γραμμικά) φαινόμενα κό ρόλο στην
ξή τους στην παγκοσμιοποιημένη χτές, διαδραστικές και αμφίδρομες ανάδυσης: «πολλές εκπλήρωση βασι-
επικράτεια των νέων δυνητικών κό- σχέσεις, χωρίς ουσιοκρατικούς εδα- κοινότητες, πολλές μορφές διακυβέρ- κών προοδευτικών
σμων. Η κοινωνική δικτύωση πλέον φικούς περιορισμούς και προσδέ- νησης, πολλά είδη συμμετεχόντων», ζητουμένων, όπως η πιο
ψηφιοποιείται, και συνεπώς αλλάζει σεις. αλλά και μια καινοτομική έννοια πολ- ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα
άρδην αισθητική, ρυθμό, χαρακτή- Στο πλαίσιο του ριζικού κατακερμα- λαπλής ταυτότητας και κοινοτικής κι- κοινά και ο ουσιαστικός εκδημοκρα-
ρα, περιεχόμενο και δυναμική. τισμού (fragmentation) του χρόνου νητικότητας, η οποία δημιουργεί εν τέ- τισμός των σύγχρονων πολιτικών
Ωστόσο η θεμελιώδης αρχή της δυ- και της πλήρους απόσπασής του από λει «έναν συμμετέχοντα (πολίτη) πολύ δομών, η πολυφωνία και ο πλου-
νητικότητας (virtuality), η οποία δι- τον χώρο (το φαινόμενο του απο- πιο ευαίσθητο στις χαρές και στις προ- ραλισμός, η λογοδοσία και η
έπει εξ ολοκλήρου την κυβερνοκοι- τοπισμού), όλοι μπορούν να συνδε- κλήσεις μιας ενεργής πολιτικής ζωής» διαφάνεια, η συνεργασία και
νωνικότητα, συνεπάγεται μια κουλ- θούν με όλους. O καθένας λίγο-πολύ (P. Hartzog). η βιωσιμότητα.
τούρα ταυτόχρονα πραγματική και μπορεί να βρει τον χώρο του και τους Είναι βέβαιο ότι η καρδιά της κυβερνο- Η περιπέτεια της νέας κοι-
δυνητική, εντός της οποίας κρίσιμα ιδιοσυγκρασιακούς τρόπους διαλο- κοινωνικότητας, όπως εύστοχα μας νωνικότητας, ως ενός βαθύ-
φιλοσοφικά και κοινωνιολογικά ερω- γικής αυτοέκφρασής του. Η απάντη- υπενθυμίζει ο γάλλος κοινωνιολόγος τερου πολιτιστικού μηχανι-
τήματα (περί ταυτότητας, βιογραφί- ση λοιπόν στη νεωτεριστική φετιχι- Dominique Wolton, δεν βρίσκεται σμού ενίσχυσης της κοινωνι-
ας, εαυτού, υποκειμενικότητας, δρά- στική εμμονή για έλεγχο, ομοιογέ- στην πλευρά των μηχανών, αλλά στην κής δυναμικής, μόλις έχει ξεκι-
σης, αναπαράστασης, γνώσης νεια, καθαρότητα και τάξη δίνεται πλευρά των ανθρώπων και των κοινω- νήσει. Η αναστοχαστική
κ.ο.κ.) μας οδηγούν στο «να δούμε ηχηρά από την αυθόρμητη «συλλο- νιών (στον βαθμό βέβαια που οι δύο επιστροφή του παλαιού αιτήματος
τα πράγματα διαφορετικά» (C. W. γικότητα που αναδύεται όταν πολλα- αυτές πλευρές μπορούν να διακρι- για «φαντασία στην εξουσία» θα
Mills). Με τα λόγια του Manuel πλοί μέτοχοι της δυνητικής πραγμα- θούν αναλυτικά). πρέπει ίσως να συντροφεύει μόνι-
Castells, η δυνητικότητα είναι η σύγ- τικότητας συνεργάζονται για να κτί- Τρίτον, είναι πολυλογική, πολύ- μα το ταξίδι μας. ◊

8. 8 Του κυβερνοχώρου οι κοινότητες...
OΙ ΝΕΟΙ
«ΠΡΑΓΜΑΤΟ-ΟΥΤΟΠΙΣΤΕΣ»
ΜΠΕΤΤΥ ΤΣΑΚΑΡΕΣΤΟΥ ΕΠΙΚOYΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Από παθητικοί καταναλωτές
έτοιμων ιδεών, συμπαραγω-
γοί και συνδημιουργοί συλ-
λογικής «ευφυίας»
ι είδους ανοιχτότη-
Τ
τα θέλουμε; Είμα-
στε διατεθειμένοι
να δώσουμε το
προβάδισμα στα
συνεργατικά σχή-
ματα με κάθε κόστος;
Ακούω τον Charles Leadbeater, συγ-
γραφέα τού We-Think. Μιλά για τη
συνεργασία, την τέχνη να δημιουρ-
γούμε και να καινοτομούμε «μαζί»,
για το πέρασμα από τα «κλειστά» στα
«ανοιχτά» συστήματα καινοτομίας,
ενώπιον μιας διεθνούς κοινότητας
που μετέχει δημιουργικά και παραγω-
γικά στην ψηφιακή ζωή μέσα από τα
κοινωνικά μέσα δικτύωσης (social
media / social networking sites), στην
κοινωνία, στην πολιτική, στις τέχνες,
στις επιχειρήσεις, στην επικοινωνία
και στη δημοσιογραφία. Απευθύνεται
σε μια ανοιχτή και αναστοχαστική
κοινότητα που δεν την συνέχουν οι των, την εργασία, τη μάθηση, τη δια- νοτήτων για συμμετοχή σε δημόσιες (croudsourcing) αναζητούμε σήμε-
Στις ανοι-
κοινωνικοί τίτλοι ή η συμμετοχή σε μόρφωση ταυτότητας, την κοινωνι- συζητήσεις, μοίρασμα ιδεών και πό- ρα τους ριζοσπάστες καινοτόμους
μια οργανωσιακή ιεραρχία. κή, πολιτική ή καλλιτεχνική παρέμβα- ρων, για συνεργασία και υλοποίηση χτές κοι- πολίτες που θα συνδιαμορφώσουν
Ανήκουν στο ψηφιδωτό των νέων ση, τον συντονισμό της δράσης αν- κοινών δράσεων online και offline νότητες και θα γίνουν καταλύτες αλλαγών
«πραγματο-ουτοπιστών» που διαρ- θρώπων και κοινοτήτων για την (Howard Reingold). στην πολιτική, στην κοινωνία, στην
κώς πειραματίζεται με τα νέα ψηφια- επίλυση κοινών προβλημάτων σε πα- ώντας αναστοχαζόμε- αναζητούμε εκπαίδευση, στην οικονομία.
Ζ σήμερα
κά υλικά της καθημερινής κοινωνικής γκόσμιο ή τοπικό επίπεδο. Πρόκειται νοι και δρώντας σε μια Oχι απαραίτητα μεγάλων επαναστα-
μας εμπειρίας και συνδεσιμότητας, για «διασπαστικές» (disruptive) κοι- σύνθετη και αντιφατική τικών αλλαγών. Oχι μέσω μιας συμ-
που καθιστούν τον ψηφιακό κόσμο νωνικές τεχνολογίες που αναδεικνύ- εποχή, με διάχυτες τους ριζο- μετοχής που γίνεται απαραίτητα ο
αλληλένδετο με τον «πραγματικό», ουν ως πιο σημαντική συμβολή του προσδοκίες για περισ- σπάστες συνεκτικός οδηγός ζωής για όλους,
συνθέτοντας τη «νέα δημόσια σφαί- κοινωνικού δικτύου όχι μόνο το μοί- σότερη δημιουργικότητα, συνεργα- ίσως για πολύ λίγους. Αλλά αυτό που
ρα» (Yokai Benkler) ή τα νεανικά «δι- ρασμα ιδεών ή αρχείων αλλά κυρίως σία, για έναν νέο αλτρουισμό, συμμε- καινοτό- έχει σημασία είναι οι μικρές ή μεγά-
κτυωμένα κοινά» (Danah Boyd). Εναν το ότι διευκολύνει τους ανθρώπους τοχή στην παραγωγή κοινωνικών και μους πολί- λες, οι συστηματικές ή σποραδικές
κόσμο πορώδη, με συνεχείς ροές, αλ- να υιοθετήσουν νέες πρακτικές και οικονομικών καινοτομιών για ατομική, συνεισφορές του καθενός μας. Μι-
ληλεπιδράσεις, οσμώσεις, με αποκε- ρόλους και να τους προσαρμόσουν συλλογική και πλανητική υπευθυνότη-
τες που θα κρά βήματα που μεταμορφώνουν
ντρωμένους πόρους, με χαλαρή σχε- στο δικό τους πλαίσιο και στις δικές τα, για συνεργασία και βιώσιμη ανά- συνδιαμορ- και εξελίσσουν την κοινωνική εμπει-
δίαση και δομή, αφήνοντας το σχέδιο τους ανάγκες: να μετακινηθούν από πτυξη, για ανοιχτότητα και κινητικότη- ρία μας, τις αξίες μας και την κοινω-
να αναδυθεί επιτόπου, στο πεδίο της τον ρόλο του καταναλωτή (προϊό- τα, και παράλληλα σε μια εποχή κοινω-
φώσουν και νική οργάνωσή μας.
συνεργασίας, της δράσης ή της δημι- ντων, έτοιμων ιδεών, έτοιμων «από νικής ανασφάλειας, κρίσης, αναθεώ- θα γίνουν Σε αυτή την κατεύθυνση δοκιμάζο-
ουργίας. Είναι κοινότητες και δίκτυα τα πάνω» πολιτικών, διαμεσολαβημέ- ρησης και επαναδιαπραγμάτευσης, νται κοινότητες ανοιχτού λογισμικού
ανοιχτής μάθησης, συμπαραγωγής νης ενημέρωσης και πληροφόρησης) ανασχηματισμού κοινωνιών, κρατών
καταλύτες (π.χ. linux), ανοιχτής διακυβέρνησης
ιδεών, επίλυσης προβλημάτων. σε μετέχοντες στην παραγωγή συλ- και θεσμών, ο φόβος για την αλλαγή αλλαγών (opengov/gov2.0), ανοιχτών και επα-
Δεν έχουν περάσει παρά τρία ή τέσ- λογικήςευφυΐας,σεσυν-δημιουργούς, γίνεται σύμμαχος κλειστών ιεραρχι- στην πολι- ναχρησιμοποιήσιμων δημόσιων δε-
σερα χρόνια, όταν στο «σύννεφο» παραγωγούς και καταναλωτές ταυτό- κών δομών εξουσίας. δομένων, επιχειρήσεις που αναζη-
(cloud) των δικτυακών ετικετών που χρονα (prosumers), να ασκηθούν στη Στις ανοιχτές κοινότητες, στις οποί- τική, στην τούν μέσα από το croudsourcing τις
έκαναν «buzz» άρχισαν να ξεχωρί- συνεργασία, στο φιλτράρισμα, στην ες συμμετέχουν άνθρωποι συχνά με κοινωνία, καινοτόμες ιδέες τους (Innovate), πό-
ζουν με τον αυξανόμενο χώρο που επιμέλεια και την περαιτέρω διάχυση κοινό όραμα και υψηλό κίνητρο για λεις και χώρες σαν ανοιχτά συστήμα-
καταλάμβαναν οι λέξεις-«σημαίες» πληροφόρησης και ιδεών. παρέμβαση, δράση, δημιουργική στην εκ- τα καινοτομίας, κοσμο-πολίτες με
των πολυποίκιλων ψηφιακών κοινο- Στο κοινωνικό δίκτυο ο συνεκτικός παραγωγή και έκφραση, στους πα- παίδευση, ισχυρή πολιτική συνείδηση που ανα-
τήτων: συνδεσιμότητα, remix, συμ- ιστός των κοινοτήτων είναι ένας συν- θιασμένους χρήστες και καταναλω- λαμβάνουν να ξεπεράσουν τα σύνο-
μετοχή, διάλογος, μοίρασμα, συνερ- δυασμός «ανοιχτού αλτρουισμού», δι- τές που οι τεχνολογίες κοινωνικής στην οικο- ρα της λογοκρισίας μέσω της άμεσης
γασία, συνεργατική / ανοιχτή καινο- αφάνειας, άμεσης επικοινωνίας, υπευ- δικτύωσης τους επιτρέπουν την εύ- νομία. ενημέρωσης στο Twitter (π.χ. πρό-
τομία, συλλογική δράση. Oλες τους, θυνότητας, αμοιβαιότητας και εμπι- κολη και κυρίως χωρίς απαγορευτι- σφατα για τα γεγονότα στο Ιράν) ή
εμβλήματα μιας νέας αντίληψης και στοσύνης που αναπτύσσεται όχι στιγ- κό κόστος αυτο-οργάνωση, στους της συνδιαμόρφωσης πολιτικών κι-
θεώρησης για τις κοινωνικές τεχνο- μιαία και αυτόματα σε κάθε διάδραση συνδεδεμένους πολίτες που δημι- νήσεων.
λογίες οργάνωσης, την απόκτηση αλλά στον αμοιβαίο μακρό χρόνο που ουργούν ανοιχτές, δημόσιες πλατ- Να είμαστε ανοιχτοί και συνεργατι-
κοινωνικών εμπειριών και δεξιοτή- επενδύουν τα μέλη των ψηφιακών κοι- φόρμες γνώσης και πληροφόρησης κοί, είναι το σημείο εκκίνησης! ◊

9. 05.03.2010 9
ΑΠΟ ΤΑ ΚΑΦΕΝΕΙΑ
ΣΤΑ ΙNTERNET CAFE
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΚΟΥΡΤΗ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Χάρη στην τεχνολογία, το internet cafe χρονα, τον φυσικό χώρο και τον κυ-
βερνοχώρο. Αποτελούν το σημείο συ-
προσφέρει ευκαιρίες δημιουργίας νέων μορφών νάντησης αυτών των χώρων και όχι
κοινωνικότητας, σύνδεσης με ευρύτερα κοινωνικά της ακύρωσης του ενός από τον άλ-
λον, καθώς μπορεί να παρατηρηθεί
δίκτυα και δίκτυα ενημέρωσης, ενώ παράλληλα μια διπλή κοινωνική παρουσία των θα-
αποτελεί φυσικό χώρο επαφών και ψυχαγωγίας μώνων: off και online. Στο πλαίσιο
αυτό αναδύονται νέες μορφές κοινω-
τις συζητήσεις για τα διάκριτη τη διαφορά μεταξύ ενός νικότητας, καθώς οι δύο χώροι συχνά
Σ
Ιnternet cafe και τις Internet cafe και αυτών των δημόσιων επικαλύπτονται προσφέροντας μια
δραστηριότητες των χώρων. σειρά διαπραγματεύσεων μεταξύ του
θαμώνων σε αυτά Στα καφενεία, όπως και στα Internet «πραγματικού» φυσικού και κοινωνι-
μέσω Διαδικτύου συ- cafe, μπορεί κανείς, μόνος ή με συ- κού χώρου και του «εικονικού» κοινω-
χνά διαφαίνονται ντροφιά, να συζητήσει με άλλους, να νικού χώρου. Eτσι, μολονότι η κεντρι-
ανησυχίες, ακόμη και φόβοι, καθώς διαβάσει, να μάθει τα νέα, να γράψει, κότητα της τεχνολογίας που προσφέ-
χαρακτηρίζονται χώροι στους οποί- να περάσει την ώρα του. Μπορεί επί- ρεται κατατάσσει τα Internet cafe
ους επικρατούν η ανωνυμία και η σης, μόνος ή με συντροφιά, να παί- στους «τεχνοχώρους», στην ουσία συ-
απουσία ανθρώπινης επικοινωνίας. ξει: τα χαρτιά και το τάβλι, το μπι- νιστούν «κοινωνικούς τεχνοχώρους»,
Στον λόγο αυτόν γίνεται σαφέστατα λιάρδο και τα ποδοσφαιράκια ή τα αφού δεν προσφέρεται σε αυτά μόνο
μια διάκριση μεταξύ του φυσικού ή φλιπεράκια κάλυπταν και καλύπτουν μια συγκεκριμένη τεχνολογία, αλλά
«πραγματικού» χώρου και του κυβερ- ένα μεγάλο μέρος του χρόνου των ευκαιρίες για κοινωνικότητα την οποία
νοχώρου ή «εικονικού» χώρου, και δί- θαμώνων των ελληνικών καφενείων. η ίδια επιτρέπει. Παράλληλα, τα
νεται η εντύπωση ότι υπάρχει ένα Παράλληλα, ο ιδιοκτήτης και το προ- Internet cafe αυτά καθαυτά αποτελούν
«εδώ» (το πραγματικό και το αληθινό σωπικό των καφενείων έπαιζαν και και αναπόσπαστο φυσικό μέρος μιας
όπου είμαστε όλοι μαζί) και ένα «εκεί παίζουν πάντα σημαντικό ρόλο στη τοπικής κοινότητας, προσφέρονται
έξω» (το κομματιασμένο, το αποσπα- δημιουργία μιας φιλικής ατμόσφαι- για κοινωνική αλληλεπίδραση και ταυ-
σματικό, όπου ο καθένας «σερφάρει» ρας που εξασφαλίζει αυτό που επιθυ- τόχρονα επιτρέπουν (τόσο συμβολικά
μόνος του), συχνά συνώνυμο με τη μεί πάντα μια μικρή ή μεγάλη επιχεί- όσο και μέσω των δραστηριοτήτων
μοναξιά, την επικίνδυνη ή τη μη απο- ρηση: την επιστροφή του πελάτη. H των πελατών τους) τη σύνδεση με ευ-
τελεσματική επικοινωνία. Στην παρα- ενημέρωση επίσης, και όχι μόνο μέ- ρύτερα κοινωνικά δίκτυα σε παγκό-
πάνω άποψη ωστόσο παραγνωρίζε- σω των πρόσωπο με πρόσωπο συνα- σμιο επίπεδο. Ως αναπόσπαστο πλέον
ται μια σημαντική διάσταση. Τα ντήσεων, αποτελούσε από παλιά ένα μέρος σχεδόν κάθε γειτονιάς του κό-
Ιnternet cafe δεν είναι αποκλειστικά σημαντικό λόγο για τον οποίο οι άν- σμου, θα μπορούσε κανείς να πει ότι
και μόνο μια πύλη εισόδου στον κυ- θρωποι σύχναζαν και συχνάζουν στα αποτελούν και ένας είδος «τοπικού εκ-
βερνοχώρο. Είναι ταυτόχρονα και καφενεία. Η ενημέρωση στα καφε- προσώπου» της παγκοσμιοποίησης
ένας φυσικός χώρος εντός του οποί- νεία προέρχεται και από τις τεχνολο- και συνιστούν χώρους όπου η τοπική
ου προσφέρονται διάφορες υπηρεσί- γίες επικοινωνίας και ενημέρωσης ε την πάροδο κοινωνία συναντά την παγκόσμια και
H εισα-
Μ
ες από εργαζoμένους σε πελάτες και της εκάστοτε εποχής: οι εφημερί- του χρόνου και καθίστανται ένα από τα πιο χαρακτη-
οι δραστηριότητες χαρακτηρίζονται δες, το τηλέφωνο, το γραμμόφωνο, τη συνεχώς αυ- γωγή του ριστικά παραδείγματα αυτού που πλέ-
από την αλληλεμπλοκή χώρου, αν- το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, το βί- ξανόμενη διείσ- Διαδικτύου ον συνηθίζουμε να ονομάζουμε «συρ-
θρώπων, μέσου, υπηρεσιών. Στην ου- ντεο και πιο πρόσφατα οι γιγαντοο- δυση του Διαδι- ρικνωμένος κόσμος» (Laegran &
σία στα Ιnternet cafe δεν προσφέρε- θόνες είναι στη διάθεση των πελα- κτύου στην καθημερινή ζωή στο σπίτι, στα καφε- Steward, 2003).
ται αποκλειστικά και μόνο πρόσβαση τών επιτρέποντας την εισροή πληρο- στον χώρο εργασίας και στους δημό- νεία που Εν κατακλείδι, είναι ιδιαίτερα ενδι-
στην τεχνολογία, καθώς αποτελούν φοριών και συνεπώς την πυροδότη- σιους χώρους, τα Internet cafe φαίνε- αφέρον να μελετά κανείς τον συνδυ-
και χώρο συναντήσεων με άλλους. Oι ση και τον εμπλουτισμό συζητήσεων ται ότι αλλάζουν συνεχώς μορφή για επιτρέπει ασμό πρακτικών που αφορούν τόσο
σχέσεις και οι δραστηριότητες που και γνώσεων ή/και την ψυχαγωγία να ανταποκριθούν στις ανάγκες των την ψυχα- τη συγκεκριμένη τεχνολογία (Διαδί-
αναπτύσσονται σε αυτούς τους χώ- και την εκτόνωση των πελατών. Στο χρηστών τους. Παρατηρούνται κτυο) όσο και τους χρήστες/κατανα-
ρους μπορεί να είναι μερικές φορές πλαίσιο αυτό, η εισαγωγή του Διαδι- Internet cafe με έμφαση στην επικοι- γωγία, την λωτές και το προσωπικό στον συγκε-
εύθραυστες και κάποιες φορές και κτύου στα καφενεία (ή του καφέ στο νωνία και στην ενημέρωση που προ- επικοινω- κριμένο φυσικό χώρο (Ιnternet cafe),
επικίνδυνες, όχι όμως γιατί το Διαδί- Διαδίκτυο) που επιτρέπει την ψυχα- σφέρουν επιπλέον υπηρεσίες γραφεί- προκειμένου να κατανοήσει τη λει-
κτυο και τα Ιnternet cafe είναι αυτά γωγία, την επικοινωνία και την ενη- ου (εκτυπώσεις, φωτοτυπίες κτλ.),
νία και την τουργία ενός πεδίου στο οποίο η επι-
που είναι, αλλά κυρίως γιατί οι άνθρω- μέρωση δεν αποτελεί παρά τη λογι- Ιnternet cafe που προσφέρουν επιπλέ- ενημέρωση κοινωνία είναι ταυτόχρονα off και
ποι, είτε σε φυσικούς χώρους είτε κή εξέλιξη των πραγμάτων. Για να ον υπηρεσίες καφενείου (από σνακ και online, τοπική και παγκόσμια, ή, όπως
στον κυβερνοχώρο, είναι αυτοί που χρησιμοποιήσουμε την ορολογία ποτά ως και γρήγορο φαγητό), ενώ πιο
δεν απο- εύστοχα την αποκαλεί ο Wellman
είναι. Σε κάθε περίπτωση όμως στους του Gergen (2002), θα λέγαμε απλά πρόσφατα αναπτύσσονται Internet τελεί παρά (2001), face to face και place to place
χώρους αυτούς τα άτομα βιώνουν μια ότι στα Internet cafe αλλά και σε πολ- cafe που προσφέρουν πιο στοχευμέ- (πρόσωπο με πρόσωπο και χώρος με
εμπειρία επικοινωνίας εκτός σπιτιού, λά σύγχρονα καφενεία με πρόσβαση νες υπηρεσίες για νέους, όπως ηλε-
τη λογική χώρο). Oύτε o υπολογιστής ούτε το
όπως ακριβώς στα καφενεία, των στο Διαδίκτυο παρατηρείται το πέ- κτρονικά παιχνίδια σε τοπικό κύκλωμα εξέλιξη Διαδίκτυο έχουν ενδιαφέρον από
οποίων θα μπορούσε κανείς να υπο- ρασμα από τις «μονολογικές» τεχνο- (LAN) ή στο Διαδίκτυο όπου βρίσκει των πραγ- μόνα τους. Αποκτούν ενδιαφέρον
στηρίξει ότι αποτελούν μια φυσική λογίες επικοινωνίας (ραδιόφωνο, κανείς τα πιο πρόσφατα βιντεοπαιχνί- μόνο όταν σχετίζονται με ανθρώπους
εξέλιξη. Μάλιστα η αυξανόμενη πα- μουσική, κινηματογράφος, τηλεό- δια αλλά και τους ταχύτερους υπολο- μάτων και την τάση των ανθρώπων να εφευ-
ρουσία υπολογιστών με πρόσβαση ραση) στις «διαλογικές» (τεχνολογί- γιστές, ενώ μερικές φορές οργανώνο- ρίσκουν τρόπους έτσι ώστε να εκτρέ-
στο Διαδίκτυο σε μπαρ και καφέ, αλλά ες που επιτρέπουν αμφίδρομη αλλη- νται και διαγωνισμοί μεταξύ των πελα- πουν το νέο μέσο από τις αρχικές προ-
και η δυνατότητα ασύρματης σύνδε- λεπίδραση), χωρίς όμως να ακυρώ- τών σε τοπικό δίκτυο. Σε κάθε περί- θέσεις των δημιουργών του και να επι-
σης των πελατών μέσω του προσωπι- νεται ο βασικός ρόλος αυτών των δη- πτωση, λόγω του Διαδικτύου, οτιδήπο- κοινωνούν μεταξύ τους δημιουργώ-
κού τους υπολογιστή, πολύ σύντομα μόσιων χώρων όσον αφορά την τε διαδραματίζεται στα Ιnternet cafe ντας σχέσεις και κοινότητες ανάλογα
θα καθιστά όλο και περισσότερο δυσ- πληροφόρηση και την επικοινωνία. μπορεί να γίνει σε δύο χώρους ταυτό- με τις ανάγκες τους. ◊