Tekst z 2008 roku.

1. MARCIN SENDERSKI
RYNEK PRACY W SZWAJCARII1
Wprowadzenie
Wiedza o szwajcarskim rynku pracy, jak i ogólna wiedza o stanie szwajcarskiej
gospodarki, bywa z reguły wyjątkowo skromna. Wiecznie neutralny alpejski kraj, nie
będący członkiem Unii Europejskiej, a przez to znajdujący się niejako na marginesie
zainteresowań europejskiej ekonomii, rzadko kiedy jest ujmowany w popularnych
statystykach i rankingach. To niewątpliwa strata, bo zastosowane w tym kraju w
ostatnich latach regulacje rynku pracy uczyniły zeń światowego lidera pod względem
niskiej stopy bezrobocia2.
Stopa bezrobocia w w ybranych krajach na początku 2002 roku
Niemcy
Kraje UE-15
Szw ajcaria
0% 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9%
Niezwykle intrygującym jest fakt, że w tym niespełna 8-milionowym kraju,
według danych za 2001 rok zarejestrowanych było zaledwie 67 tysięcy bezrobotnych,
co stanowiło poniżej 2% populacji aktywnej zawodowo3. Jak ilustruje to wymownie
powyższy wykres, Szwajcaria wyróżnia się na tym tle wśród pozostałych, wysoko
rozwiniętych państw.
Gdyby wziąć pod uwagę własności szwajcarskiego rynku pracy, taki stan
spełnia warunki po temu, by być zakwalifikowany jako paradoks. Otóż, w „kraju
banków” praktycznie nie istnieje prawna ochrona pracy, a okres wypowiedzenia
wynosi maksymalnie 3 miesiące. Mimo to strajki są w Szwajcarii zjawiskiem
niesłychanie rzadkim, a konflikty na linii pracodawca-pracobiorcy rozwiązywane są w
1 Opracowano na podstawie tekstu Michała Dąbrowskiego i Marcina Jaworka pt. Szwajcarski rynek
pracy (Miesięcznik Polityka Społeczna nr 1/2003). Ich tekst powstał z kolei na bazie opracowania
Heinza Wernera o tytule Rynek pracy w Szwajcarii – mało znany przykład sukcesu (oryg.
Arbeitsmarkt Schweiz – ein noch wenig beachtetes Erfolgsmodell) z maja 2002 roku.
2 Według najnowszych danych bezrobocie w Szwajcarii nieco wzrosło i obecnie kształtuje się na
poziomie 3-4%.
3 Przy czym bezrobocie to ma w dużej mierze charakter strukturalny i praktycznie nie notuje się go na
przykład w sektorze bankowym, będącym ikoną szwajcarskiej gospodarki.

2. pierwszej kolejności w drodze wewnątrzzakładowego dialogu. Wbrew powszechnej
opinii, Szwajcaria posiada nawet w swoim ustawodawstwie pojęcie płacy minimalnej.
Trzeba jednak w tym miejscu zaznaczyć, iż jest ona ustalona na tyle nisko, że nie
odgrywa szczególnie istotnej roli w kształtowaniu się podaży miejsc pracy. Do
czynników paradoksalnych zaliczyć należy także niski wzrost gospodarczy i długi
tydzień pracy, o których będzie mowa w dalszej części tego opracowania.
Garść danych statystycznych
Ciekawie prezentuje się na przestrzeni ostatniej dekady udział osób
długotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie zarejestrowanych, przy czym za osoby
długotrwale bezrobotne uznano poszukujących pracy od co najmniej jednego roku. W
1998 stanowili oni 32,5% ogółu, w 2000 roku już niewiele ponad 20%, by w 2002
roku osiągnąć imponujący poziom 11,5%. Jednocześnie doprowadzono do
systematycznego spadku przeciętnego okresu trwania bezrobocia, wyrażonego w
wartościach bezwzględnych. O ile jeszcze w 1999 roku okres ten wynosił 225,5 dni
kalendarzowych, w 2000 roku – 180,7 dni, to za 2002 rok wyliczono go na poziomie
133,4 dni.
Od połowy lat osiemdziesiątych notowano stały wzrost bezwzględnej liczby
zatrudnionych, największy w latach 1985-1993. Duża w tym zasługa cudzoziemców.
Mimo restrykcyjnych przepisów dotyczących zatrudnienia cudzoziemców4, stanowią
oni aż 20% siły roboczej (wśród państw OECD 5 Szwajcaria ustępuje pod tym
względem tylko Luksemburgowi). Szczególnie potrzebni są pracownicy wysoko
wykwalifikowani. Co jednakże warte podkreślenia, w środowisku obcokrajowców
notuje się również wyższe niż przeciętne bezrobocie.
Struktura zatrudnienia
W kraju ze stolicą w Bernie szczególną popularnością cieszy się praca czasowa.
W latach dziewięćdziesiątych zatrudnienie w niepełnym wymiarze wzrosło
dwunastokrotnie, z 2% do 24%. Pod tym względem wśród państw grupy OECD
Szwajcaria plasuje się na trzeciej pozycji, tuż za Holandią i Australią. Oczywiście
większość z grona zatrudnionych w niepełnym wymiarze chętnie pracowałaby dłużej,
ze względu na wyższe niż w Europie Zachodniej zarobki.
Kolejną charakterystyczną cechą szwajcarskiego rynku pracy jest spory odsetek
przedsiębiorców prowadzących samodzielną działalność gospodarczą. Stanowią oni
18% czynnych zawodowo, podczas gdy ten odsetek w krajach o porównywalnym
stanie gospodarki wynosi 11%.
Szwajcaria okupuje pozycję lidera także pod innym względem. Czynnych
zawodowo jest 80% siły roboczej, co przy przeciętnej 66% dla krajów OECD
prezentuje się fenomenalnie. Warto napomknąć, że w grupie wiekowej 55-64 lata
pracuje 70% obywateli Szwajcarii (przy 39% w OECD). Dyskusyjna jest jednak
przyczyna takowego stanu rzeczy. Przejście na wcześniejszą emeryturę nie uchodzi w
Szwajcarii za rozwiązanie korzystne i szczególnie atrakcyjne. Subpopulacji w wieku
powyżej 55 lat przychodzi zatem z pomocą wspomniana struktura rynku, na którym
4 Szwajcaria utrzymuje ograniczenia w dostępie do rynku pracy dla obywateli nowych państw
członkowskich Unii Europejskiej do 2011 roku. Ponadto, obowiązuje zasada pierwszeństwa w dostępie
do zatrudnienia dla społeczności lokalnej. Regionalne biura pośrednictwa pracy (RAV) mają ponadto
za zadanie weryfikować, czy na lokalnym rynku brakuje odpowiednio wykształconych kandydatów do
wykonywania danej pracy. Dopiero wówczas cudzoziemiec otrzyma pozwolenie na pobyt oraz pracę.
Zezwolenie krótkoterminowe obejmuje okres od 4 miesięcy do roku, długoterminowe – od roku do 5
lat. Napływ obcokrajowców nie może także przekroczyć ustalanych na dany rok kontyngentów.
5 OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

3. znaleźć można stosunkowo wiele ofert odpowiedniej dla ludzi starszych pracy
czasowej.
Na uwagę zasługuje również pokaźny wskaźnik aktywności zawodowej u kobiet,
choć czas ich pracy uzależniony jest w dużym stopniu od koniunktury i wysokości
zarobków6.
Paradoks wzrostu gospodarczego
Wśród krajów grupy OECD Szwajcaria posiada najniższy wzrost gospodarczy.
Od lat osiemdziesiątych oscyluje on w granicach 2%. Wzrósł nieznacznie w drugiej
połowie lat dziewięćdziesiątych, lecz i tak utrzymuje się poniżej średniej w OECD
(niższy wzrost mają aktualnie jeszcze Czechy i Japonia).
Pomimo tak niskiego wzrostu, „kraj zegarków i czekolady” należy do
najbogatszych na świecie. Może zdumiewać wciąż rosnące zatrudnienie, ogólny
dobrobyt oraz wysoka liczba czynnych zawodowo osób. Szwajcaria jest przykładem na
to, że wskaźnik wzrostu gospodarczego nie zawsze stanowi skuteczny miernik oceny
gospodarki danego państwa.
Tydzień pracy w Szwajcarii to 42 godziny. Wśród „starych” państw Unii
Europejskiej, jedynie w Wielkiej Brytanii pracuje się dłużej. Warto wskazać także na
małe zróżnicowanie płac w poszczególnych sektorach gospodarki i względną
stabilność płac realnych, notowaną od drugiej połowy lat dziewięćdziesiątych. Brak
wzrostu płac realnych również mógłby być poczytany, w tym wypadku niesłusznie,
jako czynnik negatywny. Tu zdaje się on mieć znaczenie neutralne.
Szwajcarski model reformy rynku pracy
W początkach lat dziewięćdziesiątych w Szwajcarii zaobserwowano
niepokojący wzrost bezrobocia. W 1997 roku osiągnęło ono najwyższy poziom,
przekraczając 5%, przy czym w niektórych regionach stopa bezrobocia dochodziło do
poziomu 6%. Uważa się, że przyczyny pogorszenia się sytuacji na rynku pracy leżały
głównie w zbyt łatwym dostępie do świadczeń dla bezrobotnych.
Kluczowe założenia radykalnej reformy prezentowały się następująco:
 wprowadzono sieć regionalnych centrów pośrednictwa pracy (niem. RAV –
Regionales Arbeitsvermittlungszentrum), które objęły obszar całego kraju7;
 zainicjowano szereg aktywnych środków polityki rynku pracy;
 wprowadzono jednolity krajowy system świadczeń dla 40 prywatnych i
publicznych kas dla bezrobotnych.
Środki na zwalczanie bezrobocia objęły organizację programów doszkalania
bezrobotnych, programów zatrudnienia czasowego, włączając w to kreowanie nowych
miejsc pracy przez sektor publiczny. Obowiązuje jednak zasada nie tworzenia
konkurencji sektorowi prywatnemu. Ponadto, zatrudnieni w takim charakterze nie są
zwolnieni z obowiązku dalszego poszukiwania „normalnego” zatrudnienia.
6 Według badań empirycznych przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii i USA, wzrost lub spadek płac
realnych praktycznie nie ma wpływu na stopień aktywności zawodowej mężczyzn, natomiast kobiety są
skłonne zrezygnować z pracy przy niskich płacach, jak i zwiększyć swoją aktywność zawodową przy
płacach wysokich (por. David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch Mikroekonomia, s. 314-315,
Warszawa 2003)
7 Stało się tak pomimo faktu, iż Szwajcaria jest państwem federalnym, o wysokim stopniu niezależności
kantonów. Do wspomnianej reformy pozytywnie ustosunkowały się jednak wszystkie jednostki
administracyjne.

4. Efekty reformy
Do 1998 roku w kraju Alp powstało 150 regionalnych centrów pośrednictwa
pracy, które finansowane były w dużym stopniu z ubezpieczenia od bezrobocia.
Główne zadania RAV scharakteryzowano następująco:
 intensywne doradztwo dla poszukujących pracy, rozpoczynające się już w
momencie rejestracji bezrobotnego;
 kontrola i wyjaśnienia w sprawie uprawnienia do świadczeń społecznych;
 przydział wolnych miejsc pracy;
 kontrola uprawnień podmiotów trudniących się pośrednictwem pracy;
 poszukiwanie (łącznie z kreowaniem) nowych miejsc pracy.
Interesującym i pouczającym jest fakt, że spośród 3 tysięcy pracowników RAV, aż
dwie trzecie to pośrednicy. W polskich urzędach podobną funkcję pełni co dziesiąty
zatrudniony w urzędzie pracy.
RAV podlega stałej i wnikliwej kontroli i ocenie wyników pracy, dokonywanej
przez niezależnych ekspertów. Przy tej ocenie bierze się pod uwagę cztery wskaźniki.
Dotyczą one w głównej mierze skuteczności w unikaniu długotrwałego bezrobocia.
Najlepsze urzędy otrzymują dodatkowe zastrzyki finansowe na swą działalność.
Zasiłki
W wyniku reformy ograniczono dopuszczalny okres pasywnego pobierania
zasiłku dla bezrobotnych. Okres ten ustalono na poziomie 150 dni roboczych, przy
czym dla osób starszych limit ten wynosi 400 dni roboczych.
Praktyczną innowacją jest także kontrolowanie bezrobotnego pod kątem
stwierdzenia, czy rzeczywiście poszukuje on pracy w czasie pobierania zasiłku. W tym
celu stworzono specjalny formularz, na którym bezrobotny musi uzyskać od
pracodawcy pieczątkę i podpis zaświadczający chęć podjęcia pracy. Bezrobotny w
Szwajcarii musi złożyć w urzędzie co najmniej 10 takich formularzy miesięcznie!
Ponadto, jeśli po zakończeniu okresu pasywnego pobierania zasiłku
bezrobotny nie znajdzie żadnego miejsca pracy, jest zobligowany do uczestnictwa w
programach rynku pracy. Odmowa zgody na uczestnictwo równa się zaprzestaniu
wypłacania świadczeń dla tej osoby.
System Zwischenverdienst
Oryginalnym pomysłem szwajcarskiej reformy jest implementacja pomysłu
zwanego Zwischenverdienst8. Istota tego środka sprowadza się do faktu stosowania
dopłat do pensji osób, które wyszły ze stanu bezrobocia i podjęły pracę, na tyle jednak
źle płatną, że ich aktualna pensja jest niższa od zasiłku, który mogłyby pobierać,
gdyby pozostały w grupie bezrobotnych. Sam system ma, rzecz jasna, szereg
ograniczeń i zabezpieczeń. Można go pobierać maksymalnie przez 24 miesiące.
Podsumowanie
Reforma szwajcarskiego rynku pracy, przeprowadzona częściowo przy
współudziale OECD, w wielu aspektach przyniosła pożądane rezultaty. Choć
szczytowy okres zjawiska bezrobocia, przypadający na pierwszą połowę lat
dziewięćdziesiątych, kształtował się na poziomie 5%, a więc zdecydowanie niżej niż w
Polsce, warto rozważyć zasadność wdrożenia niektórych założeń szwajcarskiej
reformy w naszym kraju.
8 W języku polskim nie istnieje dobre tłumaczenie tego słowa.