Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Download luận văn thạc sĩ ngành luật kinh tế với đề tài: Pháp luật về lao động là người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay, cho các bạn làm luận văn tham khảo

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
PHẠM THỊ THANH TÂM
PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ
NGƯỜI KHUYẾT TẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
HÀ NỘI, năm 2019

2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
PHẠM THỊ THANH TÂM
PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ
NGƯỜI KHUYẾT TẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành : Luật Kinh tế
Mã số : 8.38.01.07
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. PHAN THỊ THANH HUYỀN
HÀ NỘI, năm 2019

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng
được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan mọi thông tin trích dẫn trong
luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc và đảm bảo tính thực tiễn. Tôi đã hoàn
thành tất cả các môn học theo chương trình và thực hiện các nghĩa vụ về tài chính
theo quy định của Học viện khoa học xã hội.
Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Học viện khoa học xã hội xem xét để
tôi có thể bảo vệ luận văn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Đà Nẵng, ngày tháng năm
Tác giả luận văn
Phạm Thị Thanh Tâm

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT,
LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT VÀ PHÁP LUẬT VỀ LAO
ĐỘNG LÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT........................................................................7
1.1. Người khuyết tật...................................................................................................7
1.2. Lao động là người khuyết tật .............................................................................11
1.3. Điều chỉnh của pháp luật về lao động là người khuyết tật.................................16
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ
NGƯỜI KHUYẾT TẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN Ở VIỆT NAM HIỆN
NAY ..........................................................................................................................33
2.1. Thực trạng quy định pháp luật về lao động là người khuyết tật ở Việt Nam
hiện nay.....................................................................................................................33
2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về lao động là người khuyết tật ở Việt Nam
hiện nay.....................................................................................................................44
2.3. Đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về
lao động là người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay...................................................54
CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT
VỀ LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.......61
3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về lao động là người khuyết tật....................61
3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về lao động là người khuyết tật .......................64
KẾT LUẬN..............................................................................................................74
TÀI LIỆU THAM KHẢO

5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ADA : The American with
Disabilities Act
Đạo luật người Mỹ khuyết tật
ADAAA : The American with Disabilities
Act Amendments Act
Luật sửa đổi Đạo luật người Mỹ
khuyết tật
BLLĐ : Bộ luật lao động
DDA : Disability Discrimination Act Đạo luật chống phân biệt đối xử
với người khuyết tật
LNKT : Luật người khuyết tật
NKT : Người khuyết tật
ILO : International Labour Organization Tổ chức Lao động Quốc tế
WHO : World Health Organization Tổ chức Y tế Thế giới

6. DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1: Tham gia lực lượng lao động/Participation in labor force .......................47
Bảng 2.2: Tỷ lệ tìm được việc làm của người lao động dựa trên trình độ học vấn.....49
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1. Lý do người khuyết tật không làm việc hoặc không có nhu cầu tìm việc...48

7. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Lao động là một trong những hoạt động chủ yếu của con người. Ngay từ thuở
sơ khai con người đã ý thức được rằng phải lao động để tạo ra thức ăn duy trì cuộc
sống. Theo thời gian và không gian, xã hội phát triển thì lao động không chỉ đơn
thuần là để tạo ra thức ăn cho bản thân mà sức lao động còn trở thành một loại hàng
hóa đặc biệt được mua bán giữa người lao động và người sử dụng lao động. Có lẽ vì
vậy mà các quy định về lao động của mỗi quốc gia nói riêng và các văn kiện pháp
lý quốc tế hiện đại nói chung luôn dành rất nhiều sự quan tâm cho lĩnh vực lao
động. Mặc dù, tính chất lao động có thể khác nhau giữa công việc này với công việc
kia, sức lao động có thể khác nhau giữa người này với người kia song bất kì ai cũng
đều được quyền tự do lao động nếu họ có đủ khả năng, bao gồm cả người khuyết
tật.
Người khuyết tật là người có một hoặc nhiều khiếm khuyết về thể chất
hoặc/và tinh thần dẫn đến suy giảm khả năng thực hiện các hoạt động, sinh hoạt
hàng ngày. Chính vì vậy, ở tất cả các quốc gia trên thế giới, người khuyết tật luôn
được coi là thành viên thuộc nhóm yếu thế, dễ bị tổn thương và bị xâm phạm những
quyền lợi chính đáng. Bảo vệ, chăm sóc, giáo dục và tạo việc làm cho người khuyết
tật, tạo điều kiện cho họ vượt qua những khó khăn, hòa nhập vào đời sống cộng
đồng là những hoạt động có ý nghĩa kinh tế, chính trị, xã hội và nhân văn sâu sắc.
Theo Tổ chức y tế thế giới, hiện nay trên thế giới có hơn 1 tỷ người có khiếm
khuyết về thể chất, cảm giác, trí tuệ hoặc tâm thần dưới các hình thức khác nhau.
Con số này tương đương với khoảng 15% dân số thế giới. Quốc gia nào cũng có
người khuyết tật, và hơn 2/3 trong số đó sống tại các nước đang phát triển [56, tr.8].
Tại Việt Nam, lao động khuyết tật chiếm một lượng không nhỏ, khoảng 7,8% tổng
dân số [31, tr.1]. Để bảo vệ và tạo điều kiện tốt nhất cho người khuyết tật dễ dàng
tham gia vào thị trường lao động, Nhà nước ta đã có nhiều chính sách cũng như ban
hành hệ thống các văn bản pháp luật về dạy nghề, tư vấn giới thiệu việc làm, tạo
việc làm,…. Đặc biệt là gần đây, ngày 11/3/2019, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước

8. 2
Nguyễn Phú Trọng đã ký văn kiện phê chuẩn Việt Nam gia nhập vào Công ước 159
của Tổ chức Lao động quốc tế - ILO. Đây là bước phát triển quan trọng trong tái
thích ứng nghề nghiệp và việc làm cho người khuyết tật, khẳng định mạnh mẽ cam
kết của Việt Nam trong việc bảo đảm tạo điều kiện thuận lợi cho người lao động
khuyết tật không bị phân biệt đối xử về lao động và việc làm. Tuy nhiên, pháp luật
lao động Việt Nam hiện hành về lao động là người khuyết tật chưa đảm bảo được
tính tương thích cao với công ước này. Bên cạnh đó, thực tế lao động là người
khuyết tật vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong tiếp cận vốn vay ưu đãi để học nghề
hoặc mở các cơ sở sản xuất, kinh doanh, số người khuyết tật tìm được việc sau đào
tạo nghề còn thấp. Mặc dù pháp luật cũng đã có các quy định cụ thể về yêu cầu các
cơ quan, doanh nghiệp, tổ chức không được từ chối tuyển dụng người lao động là
người khuyết tất nếu có đủ tiêu chuẩn, nhưng nhiều đơn vị, doanh nghiệp luôn viện
các lí do để từ chối nhận họ vào làm việc.
Từ thực trạng trên, việc làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về lao động là người
khuyết tật, đồng thời phân tích, đánh giá thực trạng quy định và hiệu quả thực hiện
các quy định pháp luật Việt Nam hiện hành về lao động là người khuyết tật trong
thực tiễn để từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện là một vấn đề mang tính cấp
thiết. Chính vì vậy, tác giả quyết định chọn đề tài: “Pháp luật về lao động là người
khuyết tật ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu cho Luận văn Thạc sĩ của
mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Pháp luật về lao động là người khuyết tật là một vấn đề không phải mới nhưng
nó luôn mang tính thời sự và cần được quan tâm, nghiên cứu. Nhất là khi các văn
kiện quốc tế về bảo vệ quyền của người khuyết tật và lao động là người khuyết tật
được Liên Hợp Quốcvà Tổ chức lao động thế giới thông qua đã thúc đẩy nhiều công
trình khoa học chọn đây là đề tài nghiên cứu. Trong đó, có một số đề tài liên quan
đến nội dung nghiên cứu luận văn của tác giả, cụ thể là:
- Luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật về lao động tàn tật ở Việt Nam” của
Phạm Thị Thanh Việt, Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2009.

9. 3
- Luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật lao động về việc làm và giải quyết
việc làm ở Việt Nam trong thời kỳ hội nhập” của Đinh Thị Nga Phượng, Đại học
quốc gia Hà Nội, năm 2011.
- Luật văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật về vấn đề giải quyết việc làm cho
người lao động khuyết tật ở Việt Nam hiện nay” của Trần Thị Tú Anh, Đại học quốc
gia Hà Nội, năm 2014.
- Luận văn Thạc sĩ Luật học “Việc làm cho người khuyết tật theo pháp luật
Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Bích Ngọc, Học viện khoa học xã hội, năm 2016.
- Luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật lao động về người khuyết tật” của
Nguyễn Thị Hiền, Đại học Luật – Đại học Huế, năm 2016.
- Luận văn Thạc sĩ Luật học “Pháp luật đào tạo nghề cho lao động khuyết tật,
qua thực tiễn tại tỉnh Thừa Thiên Huế” của Ngô Thùy Khiêm, Đại học Luật – Đại
học Huế, năm 2019.
Nhìn chung, giải quyết việc làm và bảo vệ quyền lợi cho lao động là NKT đã
và đang được cả xã hội quan tâm, nhưng những vấn đề cụ thể về nó thì chưa được
nghiên cứu nhiều. Các đề tài hiện nay đa phần đều đề cập đến lao động khuyết tật
dưới góc độ quyền con người hoặc vấn đề giải quyết việc làm cho người khuyết tật,
chưa đi sâu tìm hiểu nghiên cứu về các cải thiện chất lượng môi trường lao động
phù hợp cho người khuyết tật. Trên cơ sở kế thừa và phát huy, đề tài “Pháp luật về
lao động là người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay” nhằm làm sáng tỏ, bổ sung
thêm ý nghĩa của hệ thống lý luận, đánh giá thực trạng pháp luật về lao động là
người khuyết tật và thực tiễn thực hiện các quy định đó. Từ đây, có thể đưa ra được
những giải pháp hoàn thiện về mặt pháp luật và tổ chức thực hiện nhằm đóng góp
những bổ sung cần thiết vào khoa học luật về lao động là người khuyết tật ở Việt
Nam hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật về
lao động là người khuyết tật và nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định đó ở Việt

10. 4
Nam hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích nghiên cứu này đề tài sẽ tiến hành những nhiệm
vụ sau:
- Phân tích, hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về người khuyết tật và lao
động là người khuyết tật.
- Làm rõ những vấn đề lý luận về điều chỉnh pháp luật đối với lao động là
người khuyết tật.
- Đánh giá thực trạng pháp luật về lao động là người khuyết tật và thực tiễn
thực hiện ở Việt Nam hiện nay.
- Định hướng và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định pháp luật
và nâng cao hiệu quả thực hiện các quy định đó tại Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu các quy định pháp
luật về lao động là người khuyết tật và thực tiễn thực hiện các quy định đó tại Việt
Nam hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu các quy phạm pháp luật về
việc làm, học nghề, an toàn lao động, vệ sinh lao động, thời giờ làm việc, nghỉ ngơi
thông qua các quy định cụ thể của Luật người khuyết tật năm 2010, Bộ luật lao
động năm 2012 và các văn bản hướng dẫn liên quan đến lao động là người khuyết
tật.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Ngoài phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử,
đề tài còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp phân tích và hệ thống hóa: phương này này được sử dụng để
tiến hành liệt kê và hệ thống hóa các quy định trong các văn kiện quốc tế, quy định
pháp luật liên quan đến lao động là người khuyết tật để từ đó phân tích, nghiên cứu
sự phù hợp của từng quy định đó. Phương pháp này được sử dụng nhiều ở chương 1
và chương 2.

11. 5
- Phương pháp phân tích luật viết: phương pháp này chủ yếu sử dụng ở
chương 2 và chương 3 nhằm phân tích ý nghĩa của các quy định pháp luật điều
chỉnh vấn đề về lao động là người khuyết tật, làm cơ sở đối chiếu với thực tiễn thực
hiện các quy định đó ở Việt Nam hiện nay và đề xuất giải pháp.
- Phương pháp phân tích, so sánh: phương pháp này được sử dụng để làm rõ
thực trạng pháp luật về lao động là người khuyết tật từ đó đưa ra những đánh giá
vướng mắc, bất cập trong áp dụng pháp luật thuộc lĩnh vực mà đề tài nghiên cứu.
Phương pháp này được sử dụng chủ yếu ở chương 2.
Ngoài ra, luận văn còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu khác như:
phương pháp so sánh, thống kê, quy nạp, diễn dịch được sử dụng xuyên suốt đề tài
nhằm luận giải, chứng minh cho các luận điểm khoa học được đề cập.
6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
- Phân tích và làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản nhất về người khuyết
tật và lao động là người khuyết tật, tính đặc thù của lao động là người khuyết tật và
pháp luật về lao động là người khuyết tật.
- Luận văn hệ thống hoá và đánh giá thực trạng quy định pháp luật hiện hành
về lao động là người khuyết tật. Trên cơ sở đó nhằm tìm ra những hạn chế, vướng
mắc, bất cập của pháp luật và đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật đó ở Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
- Trên cơ sở những phân tích và đánh giá chung về thực trạng pháp luật hiện
hành, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và giải pháp góp phần
nâng cao hiệu quả thực thi các quy định đó trong giai đoạn phát triển kinh tế hiện
nay của Việt Nam.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cơ quan xây dựng
chính sách và pháp luật về lao động là người khuyết tật. Luận văn cũng có giá trị
tham khảo và là nguồn tài liệu hữu ích sử dụng trong các hoạt động nghiên cứu,
giảng dạy pháp luật về lao động là người khuyết tật.

12. 6
7. Kết cấu của Luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, bảng biểu thì
Luận văn có kết cấu gồm 3 chương:
- Chương 1: Một số vấn đề lý luận về người khuyết tật, lao động là người
khuyết tật và pháp luật về lao động là người khuyết tật;
- Chương 2: Thực trạng quy định pháp luật về lao động là người khuyết tật và
thực tiễn thực hiện ở Việt Nam hiện nay;
- Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về lao động là
người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay.

13. 7
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT, LAO ĐỘNG
LÀ NGƯỜI KHUYẾT TẬT VÀ PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ
NGƯỜI KHUYẾT TẬT
1.1. Người khuyết tật
1.1.1. Khái niệm
Người khuyết tật, là một trong các nhóm người dễ bị tổn thương cần được ưu
tiên và bảo vệ. Theo WHO thì NKT có ba mức suy giảm là: “Khiếm khuyết
(impairment), khuyết tật (disability) và tàn tật (handicap) [56, tr.7]. Khiếm khuyết
là tình trạng mất mát hoặc không như bình thường tạm thời hoặc vĩnh viễn về tâm
lý hoặc/và sinh lý của cấu trúc cơ thể con người. Khuyết tật chỉ đến sự giảm thiểu
chức năng hoạt động hằng ngày, là hậu quả của sự khiếm khuyết gây ra và cần các
biện pháp can thiệp để khắc phục nhược điểm. Còn tàn tật là tình trạng bất lợi hoặc
thiệt thòi của người mang khiếm khuyết do tác động của môi trường xung quanh tác
động lên tình trạng khuyết tật của họ”. Như vậy có thể hiểu, NKT là người bị khiếm
khuyết về tâm lý hoặc/và sinh lý các bộ phận cơ thể người dẫn đến sự hạn chế trong
thực hiện các hoạt động sinh hoạt hằng ngày. Cách hiểu này cũng gần giống với
cách hiểu trong Đạo luật người Mỹ khuyết tật của Hoa Kỳ năm 1990 (ADA):
“Khuyết tật là sự suy yếu về thể chất hay tinh thần gây ảnh hưởng đáng kể đến một
hay nhiều hoạt động quan trọng trong cuộc sống của một cá nhân và được ghi nhận
trong hồ sơ về sự suy giảm” [52, tr.7]. Pháp luật các nước cũng giới hạn rõ ràng về
thời gian khiếm khuyết kéo dài là bao lâu thì sẽ được xem là NKT để phân biệt giữa
NKT với người bị suy giảm chức năng tạm thời.
Điều 1 Công ước về quyền của người khuyết tật do Liên Hợp Quốcthông qua
vào ngày 13/3/2007 định nghĩa: “Người khuyết tật bao gồm những người có khiếm
khuyết lâu dài về thể chất, tâm thần, trí tuệ hoặc giác quan mà khi tương tác với
những rào cản khác nhau có thể phương hại đến sự tham gia hữu hiệu và trọn vẹn
của họ vào xã hội trên cơ sở bình đẳng với những người khác”. Cách định nghĩa này
tương tự cách sử dụng thuật ngữ “Người khuyết tật” tại khoản 1, Điều 1 Công ước số

14. 8
159 của ILO về tài thích ứng nghề nghiệp và việc làm của người khuyết tật năm
1983: “Thuật ngữ người có khuyết tật dùng để chỉ người mà triển vọng tìm được một
việc làm thích hợp, cũng như triển vọng tiến bộ về mặt nghề nghiệp, đều bị giảm sút
một cách rõ rệt, do một sự khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần được công nhận
rõ ràng”.
Ở Việt Nam, khái niệm NKT chỉ mới được sử dụng vào khoảng năm 2006,
còn về trước đó chúng ta sử dụng khái niệm “người tàn tật”, thậm chí gọi gộp
“người tàn tật khuyết tật” để nói về những người bị khiếm khuyết về bộ phận cơ thể
hoặc suy giảm chức năng. Cụ thể, trong Pháp lệnh số 06/1998/PL-UBTVQH10 của
Ủy ban Quốc hội về Người tàn tật, tại Điều 1 có ghi nhận và giải thích: “Người tàn
tật theo quy định của Pháp lệnh này không phân biệt nguồn gốc gây ra tàn tật là
người bị khiếm khuyết một hay nhiều bộ phận cơ thể hoặc chức năng biểu hiện dưới
những dạng tật khác nhau, làm suy giảm khả năng hoạt động, khiến cho lao động,
sinh hoạt, học tập gặp nhiều khó khăn”. Tuy nhiên có thể nhìn thấy rằng, luật pháp
quốc tế không cho rằng cách gọi tàn tật là đúng, vì giữa người tàn tật và NKT là hai
khái niệm khác nhau. Theo quan điểm của Ủy ban về các quyền của người khuyết
tật, NKT trở thành “tàn tật” là vì do thiếu cơ hội để tham gia các hoạt động xã hội
và có một cuộc sống giống như thành viên khác của xã hội. Do đó, việc đánh đồng
hai khái niệm “tàn” và “khuyết” là một sẽ làm hạn chế sự tham gia và hòa nhập vào
cộng đồng của người khuyết tật.
Ngày 17.6.2010, Quốc hội chính thức thông qua LNKT thay thế cho Pháp lệnh
về người tàn tật năm 1998, từ đây khái niệm NKT chính thức được thừa nhận và sử
dụng rộng rãi: “NKT là người bị khiếm khuyết một hoặc nhiều bộ phận cơ thể hoặc
bị suy giảm chức năng được biểu hiện dưới dạng tật khiến cho lao động, sinh hoạt,
học tập gặp khó khăn”. Khái niệm này được sự dụng rộng rãi trong hầu hết các văn
bản điều chỉnh về người khuyết tật sau này, ví dụ như Bộ luật lao động năm 2012,
Luật an toàn vệ sinh lao động năm 2015, Thông tư số 03/2018/TT-BGDĐT quy
định về giáo dục hòa nhập đối với người khuyết tật. Như vậy, NKT là người khiếm
khuyết về bộ phận cơ thể dẫn đến bị hạn chế trong quá trình tham gia vào các hoạt

15. 9
động hàng ngày. Cũng như các nước Anh, Mỹ, pháp luật Việt Nam cũng thừa nhận
người bị khiếm khuyết về tinh thần và trí tuệ là người khuyết tật. Cụ thể là tại Điều
3 LNKT năm 2010 có quy định về dạng tật và mức độ khuyết tật, cụ thể: Khuyết tật
vận động; Khuyết tật nghe, nói; Khuyết tật nhìn; Khuyết tật thần kinh, tâm thần;
Khuyết tật trí tuệ… Vì nhìn nhận từ thực tế thì những người bị suy giảm về tinh
thần và trí tuệ, nhất là trẻ em cũng gặp rất nhiều rào cản trong sinh hoạt và hòa nhập
cùng cộng đồng, chẳng hạn trẻ em mắc: bệnh tự kỉ, hội chứng tăng động rối loạn,
tâm thần phân liệt… Các khiếm khuyết này ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển
và tăng trưởng bình thường của cá nhân, dễ có những hành vi không kiểm soát
được.
Từ những phân tích trên, có thể hiểu “Người khuyết tật là người bị khiếm
khuyết một hay nhiều bộ phận cơ thể hoặc/và tinh thần dẫn đến suy giảm lâu dài về
khả năng thực hiện các hoạt động, sinh hoạt hàng ngày”.
1.1.2. Đặc điểm người khuyết tật
Thứ nhất, NKT là người bị khiếm khuyết một hay nhiều bộ phận cơ thể
hoặc/và tinh thần.
Một người bị xem là khuyết tật khi người đó bị khiếm khuyết về các bộ phận
trên cơ thể hoặc/và tinh thần, trí tuệ. Sự khiếm khuyết đó có thể vì nhiều nguyên
nhân như: bẩm sinh, bệnh tật, tai nạn hay nguyên nhân đến từ chiến tranh, thảm họa
thiên nhiên… Điều 3, LNKT 2010 và Điều 2, Nghị định 28/2012/NĐ-CP quy định
chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của LNKT quy định cụ thể về các dạng
tật mà NKT có thể mắc phải bao gồm:
Một là, khuyết tật vận động. Khuyết tật vận động là một dạng khiếm khuyết
làm cho NKT suy giảm hoặc mất chức năng cử động đầu, cổ, chân, tay, thân mình
dẫn đến hạn chế trong vận động, di chuyển. NKT vận động thường không thể tự
mình hoặc gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động hà ng ngày như người
bình thường. Họ chủ yếu phải nhờ sự giúp đỡ của người khác hoặc máy móc hỗ trợ
mới có thể sinh hoạt.
Hai là, khuyết tật nghe, nói. Khuyết tật nghe, nói là tình trạng suy giảm hoặc

16. 10
mất hoàn toàn chức năng nghe, nói hoặc cả hai, không thể phát âm thành tiếng, câu
rõ ràng và nghe hiểu dẫn đến hạn chế trong giao tiếp, trao đổi thông tin bằng lời nói
với những người xung quanh.
Ba là, khuyết tật nhìn. Khuyết tật nhìn là tình trạng cá nhân bị giảm hoặc mất
khả năng nhìn và cảm nhận ánh sáng, màu sắc, hình ảnh, sự vật trong điều kiện ánh
sáng và môi trường bình thường. Tuy nhiên, so với khái niệm này thì người cận thị
nặng cũng có thể xem là NKT vì họ cũng bị giảm về khả năng nhìn, cảm nhận ánh
sáng, màu sắc, sự vật. Theo WHO định nghĩa thì khuyết tật nhìn là tình trạng suy
giảm khả năng nhìn ở một mức độ nhất định gây ra những vấn đề không thể khắc
phục bằng phương tiện hỗ trợ thông thường như kính, mà sau khi điều chỉnh thị lực
tốt nhất kém hơn 20/40 hoặc 20/60 theo thang điểm thị lực [56, tr.20].
Bốn là, khuyết tật thần kinh, tâm thần. Khuyết tật thần kinh, tâm thần là tình
trạng rối loạn tri giác, trí nhớ, cảm xúc, kiểm soát hành vi, suy nghĩ và có biểu hiện
với những lời nói, hành động bất thường.
Năm là, khuyết tật trí tuệ; khuyết tật trí tuệ là tình trạng giảm hoặc mất khả
năng nhận thức, tư duy biểu hiện bằng việc chậm hoặc không thể suy nghĩ, phân
tích về sự vật, hiện tượng, giải quyết sự việc như người thường.
Thứ hai, khiếm khuyết về bộ phận cơ thể hoặc/và tinh thần của NKT phải là
nguyên nhân dẫn đến sự suy giảm lâu dài về khả năng thực hiện các hoạt động, sinh
hoạt hằng ngày
Theo Đạo luật chống phân biệt đối xử với người khuyết tật (DDA) do Quốc
hội Anh ban hành - nay chỉ có hiệu lực ở Bắc Ireland, khi xét về mặt thời gian tác
động của những khiếm khuyết dẫn đến suy giảm về khả năng thực hiện các hoạt
động, sinh hoạt của NKT thì sự suy giảm đó phải kéo dài hoặc sẽ có thể kéo dài,
nếu ít hơn 12 tháng bình thường thì không được coi là NKT, trừ khi là bị tái phát đi
tái phát lại [49, tr.51]. Nghĩa là, NKT thì ngoài sự khiếm khuyết về cơ thể hoặc/và
tinh thần, thì còn phải đáp ứng điều kiện về mặt thời gian mà sự suy giảm về cơ thể
hoặc/và tinh thần đó gây ra cho họ dẫn đến những hạn chế trong cuộc sống. Khoảng
thời gian suy giảm đó phải đủ lâu để làm ảnh hưởng đến các hoạt động sinh hoạt

17. 11
thông thường cũng như là khả năng tự lao động nuôi sống bản thân của chính NKT
đó.
Pháp luật Việt Nam không giới hạn cụ thể sự suy giảm kéo dài bao lâu thì
được xem là khuyết tật. Tuy nhiên, dựa vào các quy định về “xác nhận khuyết tật”
tại chương II, LNKT năm 2010 và mẫu phiếu 01 xác định mức độ khuyết tật quy
định tại Thông tư số 01/2019/TT-BLĐTBXH về việc xác định mức độ khuyết tật do
hội đồng xác định mức độ khuyết tật thực hiện thì có thể thấy tình trạng khiếm
khuyết được đánh giá là phải diễn ra rất lâu dài, không có cơ hội phục hồi hoặc có
nhưng tỉ lệ phục hồi rất thấp. Chính sự suy giảm lâu dài đó là rào cản hạn chế NKT
trong thực hiện các hoạt động sinh hoạt hằng ngày và hòa nhập với cộng đồng.
Ở Mỹ, lần đầu tiên cụm từ khuyết tật được sử dụng trong các văn bản pháp
luật là vào năm 1880 và khái niệm lúc bấy giờ cũng khác so với cách định nghĩa về
NKT như hiện nay. Cụ thể, vào thời kỳ này khái niệm NKT chỉ tập trung nhận dạng
NKT dựa vào các điều kiện sức khỏe như bệnh liên quan đến giác quan, tứ chi,
trạng thái tinh thần mà không tập trung vào mối quan hệ giữa sự suy giảm sức khỏe,
chức năng với sự tham gia vào các hoạt động xã hội của cá nhân đó. Khái niệm này
mãi đến năm 1970 mới được điều chỉnh và một người được xem là NKT khi và chỉ
khi sự suy giảm về cơ thể hoặc/và tinh thần khiến họ hạn chế trong khả năng sinh
hoạt và làm việc. Như vậy, có thể thấy rằng NKT là người bị khiếm khuyết về cơ
thể hoặc/và tinh thần thôi là chưa đủ, mà khiếm khuyết đó phải dẫn đến sự suy giảm
như thế nào về vận động, di chuyển và thực hiện các hoạt động cần thiết để phục vụ
nhu cầu của cá nhân đó và gia đình họ. Thông qua đó, mỗi quốc gia sẽ có những
chính sách hỗ trợ phù hợp để kéo ngắn khoảng cách tham gia vào cộng đồng của
người khuyết tật, giảm thiểu dần đi sự khó khăn bởi các khiếm khuyết tạo ra.
1.2. Lao động là người khuyết tật
1.2.1. Khái niệm lao động là người khuyết tật
Lao động là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người nhằm thay đổi
các vật thể tự nhiên phù hợp với nhu cầu của con người. Theo từ điển Tiếng Việt
năm 2018 do giáo sư Hoàng Phê làm chủ biên thì: “Lao động là hoạt động có mục

18. 12
đích của con người nhằm tạo ra các sản phẩm vật chất và tinh thần cho xã hội”
[33, tr.485]. Hay nói cách khác, lao động chính là quá trình kết hợp của sức lao
động và tư liệu sản xuất để sản xuất ra sản phẩm phục vụ nhu cầu con người. Ngày
nay, con người sử dụng sức lao động của mình không chỉ gói gọn trong việc tạo ra
sản phẩm phục vụ nhu cầu cấp thiết của mình mà còn sử dụng nó để tìm kiếm thu
nhập nuôi sống bản thân và gia đình.
Theo khoản 1 Điều 3 Luật việc làm 2013 thì: “Người lao động là công dân
Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, có khả năng lao động và có nhu cầu làm việc”. Và
khoản 1 Điều 3 của BLLĐ năm 2012: “Người lao động là người từ đủ 15 tuổi trở
lên, có khả năng lao động, làm việc theo hợp đồng lao động, được trả lương và chịu
sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động”. Khi có nhu cầu tìm kiếm việc
làm, các cá nhân phải ứng tuyển và đáp ứng các yêu cầu đặt ra của người tuyển
dụng thì mới được tuyển vào doanh nghiệp. Tại đó, quyền và nghĩa vụ phát sinh
giữa người lao động và người sử dụng lao động được thể hiện thông qua một hợp
đồng. Và người sử dụng lao động sẽ phải chi trả một khoản tiền lương xứng đáng
với sức lao động mà người lao động đã bỏ ra. Như vậy, có thể nói lao động không
đơn thuần chỉ dừng lại ở việc tạo ra giá trị phục vụ nhu cầu cần thiết của bản thân,
mà nó còn là nguồn đem lại thu nhập lớn cho cá nhân biết khai thác và sử dụng.
Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền năm 1948 của Đại hội đồng Liên Hợp
Quốcghi nhận: “Mỗi người đều có quyền làm việc, tự do chọn nghề, được có những
điều kiện làm việc thuận lợi và chính đáng và được bảo vệ chống lại nạn thất
nghiệp”. Và NKT cũng không là ngoại lệ. Để tham gia vào quan hệ lao động, trở
thành người lao động thì NKT phải đảm bảo các điều kiện về chủ thể đặt ra theo
yêu cầu của pháp luật lao động.
Thứ nhất, về độ tuổi. Theo quy định của BLLĐ năm 2012 và Nghị định
148/2018/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định số 05/2015/NĐ-CP
ngày 12 tháng 01 năm 2015 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành
một số nội dung của BLLĐ thì NKT muốn trở thành chủ thể và tham gia kí kết hợp
đồng lao động phải là người thuộc các trường hợp sau đây: (i) Người lao động từ đủ

19. 13
18 tuổi trở lên; (ii) Người lao động chưa thành niên từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi
và có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện theo pháp luật của người lao động;
(iii) Người đại diện theo pháp luật đối với người dưới 15 tuổi và có sự đồng ý của
người dưới 15 tuổi; (iv) Người lao động được những người lao động trong nhóm ủy
quyền hợp pháp giao kết hợp đồng lao động.
Thứ hai, NKT phải có khả năng lao động. NKT là người có những khiếm
khuyết làm hạn chế trong thực hiện các hoạt động hằng ngày. Tuy nhiên không vì
thế mà nhầm lẫn giữa khiếm khuyết và không có khả năng lao động hay mất khả
năng lao động. Dẫn chiếu theo quy định tại mục 1 phần II của Nghị quyết
03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối
cao tối hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật dân sự 2005 về bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng , quy định về “mất khả năng lao động” được bồi thường
thiệt hại như sau: “Trong trường hợp sau khi điều trị, người bị thiệt hại mất khả
năng lao động và cần có người thường xuyên chăm sóc (người bị thiệt hại không
còn khả năng lao động do bị liệt cột sống, mù hai mắt, liệt hai chi, bị tâm thần nặng
và các trường hợp khác do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định bị suy giảm
khả năng lao động vĩnh viễn từ 81% trở lên) thì phải bồi thường chi phí hợp lý cho
việc chăm sóc người bị thiệt hại”. Theo khoản 2 Điều 3 LNKT năm 2010 thì NKT
được chia thành ba nhóm dựa theo mức độ khuyệt tật gồm có: NKT đặc biệt nặng,
NKT nặng và NKT nhẹ. Từ những phân tích trên, ngoại trừ những NKT mà được
cơ quan có thẩm quyền xác định mức độ khuyết tật làm suy giảm khả năng lao động
từ 81% trở lên thì NKT vẫn có đủ khả năng lao động và tiếp ứng công việc theo yêu
cầu đặt ra của người sử dụng lao động.
Thứ ba, phải do chính NKT thực hiện trên thực tế. Quan hệ lao động là quan
hệ tồn tại yếu tố phụ thuộc pháp lý giữa người lao động và người sử dụng lao động
phát sinh thông qua hợp đồng lao động. Trên cơ sở hiệu quả công việc mà người lao
động thực hiện, người sử dụng lao động sẽ trả một khoản tiền công tương ứng.
Chính vì vậy, quan hệ lao động mang tính đích danh, phải do chính người lao động
thực hiện. NKT khi kí hợp đồng và trở thành người lao động, thì phải tự mình thực

20. 14
hiện những công việc được giao theo đúng thỏa thuận.
Ngoài ra, với tính đặc thù là sự khiếm khuyết về thể chất hoặc/và tinh thần
khiến NKT gặp nhiều khó khăn để có thể thực hiện các công việc trong điều kiện và
môi trường làm việc như người bình thường. Theo ILO thì cơ hội có một việc làm
phù hợp, trụ lâu dài với công việc đó của NKT bị bị hạn chế rất nhiều bởi hậu quả
của các khiếm khuyết. Vì vậy, tất cả các quốc gia trên thế giới đều có những chính
sách và cơ chế riêng đối với lao động là người khuyết tật. Một phần là để hỗ trợ họ
trong quá trình lao động tạo ra thu nhập nuôi sống bản thân, phần khác làm tốt các
chính sách này sẽ giúp quốc gia đó khai thác và sử dụng nguồn lao động trong xã
hội một cách hợp lý và hiệu quả. Do đó, không doanh nghiệp nào được quyền từ
chối nếu NKT tham gia ứng tuyển và đáp ứng được tất cả các điều kiện tuyển dụng
mà người sử dụng lao động đặt ra cũng như các điều kiện về mặt chủ thể do pháp
luật quy định.
Từ những phân tích trên, có thể hiểu khái niệm: “Lao động là người khuyết
tật là người từ đủ 15 tuổi trở lên, có những khiếm khuyết về bộ phận cơ thể hoặc/và
tinh thần nhưng vẫn có khả năng lao động và làm việc theo hợp đồng lao đồng,
được trả lương và chịu sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động”. Nhà
nước luôn tạo điều kiện tốt nhất để NKT phục hồi khả năng lao động, được làm việc
phù hợp với sức khỏe và đặc điểm của người khuyết tật. LNKT năm 2010 cũng
nghiêm cấm các doanh nghiệp từ chối tuyển dụng hoặc đặt ra các yêu cầu trái pháp
luật nhằm hạn chế hoặc từ chối cơ hội tìm kiếm việc làm của lao động là người
khuyết tật.
1.2.2. Tính đặc thù của lao động là người khuyết tật
Lao động đặc thù là lao động có những đặc điểm riêng biệt về thể chất, tinh
thần, chức năng sinh học… Cũng như lao động nữ, lao động chưa thành niên hay
lao động cao tuổi, lao động là NKT có những đặc điểm riêng dẫn đến họ chỉ phù
hợp trong những điều kiện lao động nhất định:
Một là, lao động là NKT là người lao động mà khả năng lao động, trụ lâu dài
với một công việc và thăng tiến với nó bị giảm sút đáng kể do hậu quả của sự khiếm

21. 15
khuyết về thể chất và tinh thần được thừa nhận.
Đây là quy định được ghi nhận đầu tiên ngay tại khoản 1 Điều 1 Phần 1 Công
ước 159 của ILO về phục hồi chức năng lao động và việc làm (Người khuyết tật)
năm 1983 và được nhắc đi nhắc lại xuyên suốt trong bản công ước này. Như đã đề
cập ở phần khái niệm về NKT, thì NKT gặp nhiều hạn chế trong vận động, di
chuyển và sinh hoạt. NKT có thể cố gắng vượt qua các hạn chế về chức năng do
tình trạng khuyết tật gây ra bằng cách điều trị y khoa và/hoặc sử dụng các dụng cụ
trợ giúp y tế, ví dụ như xe lăn, máy trợ thính...[32, tr.32]. Tuy nhiên, để tham gia
với điều kiện thông thường thì với họ là rất khó khăn. Do vậy, các quốc gia đều
được Liên Hợp Quốcvà ILO khuyến cáo áp dụng các cải tiến lao động phù hợp để
người lao động được làm việc tốt nhất. Ví dụ như một người bị khuyết tật vận động
sẽ được hỗ trợ các phương tiện chuyên dụng để di chuyển và làm việc trong nông
trại, thông dịch viên phiên dịch cho người khiếm thính.
Hai là, lao động là NKT không thể đảm nhận những công việc nặng nhọc,
nguy hiểm hoặc tiếp xúc với những chất độc hại có tác động không tốt đến các
khiếm khuyết của bản thân.
Người khuyết tật, nhất là NKT có khả năng suy giảm ở mức độ đặc biệt nặng
thì cùng thực hiện một công việc có tính chất như nhau, nhưng NKT có mức độ hao
phí sức lao động và có nhu cầu chăm sóc y tế cao hơn người bình thường [42,
tr.69]. Do đó, khả năng phục hồi sức khỏe, tái tạo sức lao động của lao động là
NKT đòi hỏi khoảng thời gian dài hơn so với lao động là người bình thường. Chưa
kể, việc sử dụng lao động là NKT làm việc trong các điều kiện môi trường khắc
nghiệt, độc hại, công việc có tính chất nặng nhọc và nguy hiểm càng dễ dẫn đến
nguy cơ tai nạn lao động và mất khả năng lao động. Chính vì thế, bảo vệ sức lao
động của NKT, không để họ đảm những công việc nặng nhọc, nguy hiểm hoặc tiếp
xúc với những chất độc hại có tác động xấu đến các khiếm khuyết của bản thân là
một trong những nội dung quan trọng mà hầu hết các công ước quốc tế và pháp luật
quốc gia hướng đến.
Điều 27, Công ước về quyền của người khuyết tật có quy định: “Cấm phân

22. 16
biệt trên cơ sở sự khuyết tật trong mọi vấn đề liên quan đến việc làm, bao gồm điều
kiện tuyển dụng, sự thuê mướn và tuyển dụng, tiếp tục được tuyển dụng, thăng tiến
nghề nghiệp và điều kiện làm việc an toàn và bảo đảm sức khỏe”. Nhà nước phối
hợp với xã hội tạo ra điều kiện lao động an toàn, thân thiện và không cưỡng bức,
bóc lột NKT làm việc trong môi trường khắc nghiệt. Như quy định tại LNKT của
Việt Nam: “Người khuyết tật không phải làm những công việc nặng nhọc, nguy
hiểm hoặc tiếp xúc với các chất độc hại theo danh mục công việc nặng nhọc, độc
hại, nguy hiểm do Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội quy định. Người khuyết tật
bị suy giảm khả năng lao động từ 51% trở lên không phải làm thêm giờ, làm việc
ban đêm. Ngoài ra, hàng năm người sử dụng lao động phải tổ chức khám sức khỏe
định kỳ cho lao động là người khuyết tật ít nhất 6 tháng một lần”.
Ngoài ra, pháp luật các nước rất chú trọng đến việc bảo vệ sức lao động và
hạn chế suy giảm chức năng lao động ở NKT thông qua các quy định về thời giờ
làm việc, thời giờ nghỉ ngơi để lao động là NKT có thời gian nghỉ dưỡng, phục hồi
khả năng lao động. Tránh tình trạng làm thêm giờ, làm việc ban đêm gây ảnh hưởng
không tốt đến các khiếm khuyết của bản thân
1.3. Điều chỉnh của pháp luật về lao động là người khuyết tật
1.3.1. Vai trò và sự cần thiết điều chỉnh pháp luật về lao động là người
khuyết tật
Thứ nhất, bảo đảm quyền con người được sống và làm việc trong môi trường
xã hội công bằng.
Quyền con người là những quyền tự nhiên, vốn có và khách quan của con
người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý
quốc tế. Và quyền lao động và việc làm là một trong các quyền cơ bản được ghi
nhận trong pháp luật quốc tế về quyền con người, đặc biệt là Tuyên ngôn toàn thế
giới về Nhân quyền năm 1948, Công ước quốc tế về các Quyền kinh tế, xã hội và
văn hoá năm 1966 của Liên Hợp Quốcvà một số công ước của ILO.
Điều 35 Hiến pháp Việt Nam năm 2013 có ghi nhận: “Công dân có quyền làm
việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc. Người làm công ăn lương

23. 17
được bảo đảm các điều kiện làm việc công bằng, an toàn; được hưởng lương, chế
độ nghỉ ngơi. Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử dụng nhân
công dưới độ tuổi lao động tối thiểu”. Như vậy, có thể thấy mọi công dân đều có
quyền tự do lao động, kể cả người khuyết tật. Tuy nhiên, hiện nay cơ hội tìm kiếm
việc làm trong điều kiện và môi trường làm việc thông thường là rào cản đối với
NKT vì họ không thể sử dụng sức lao động hạn chế của mình để tạo ra thành phẩm
như người lao động bình thường được. Theo ADA năm 1990 của Hoa Kì có ghi
nhận: “Sự khiếm khuyết về thể chất hoặc/và tinh thần không là lí do làm giảm quyền
tham gia của một cá nhân vào bất kì khía cạnh nào của xã hội, nhưng nhiều người
đã bị từ chối chỉ vì khuyết tật hoặc có hồ sơ ghi nhận sự khuyết tật” [52, tr.48].
Chính vì lẽ đó, việc Nhà nước ban hành các quy định pháp luật bảo vệ người lao
động là NKT là hết sức cần thiết. Vì bình đẳng về quyền được làm việc không có
nghĩa là tất cả mọi người cùng làm việc dưới một chế độ và điều kiện như nhau, mà
là tạo ra điều kiện phù hợp nhất để bất kì ai dù khỏe mạnh hay khiếm khuyết vẫn
đều có thể dùng sức lao động của mình tạo ra một thành quả lao động ngang nhau.
Và sự đối xử đặc biệt với lao động khuyết tật so với lao động thông thường không
bị coi là phân biệt đối xử giữa những người lao động với nhau. Theo khuyến nghị
111 của ILO về phân biệt đối xử trong việc làm và nghề nghiệp năm 1958 thì mọi
biện pháp đặc biệt nào nhằm đáp ứng nhu cầu riêng của những người mà việc bảo
vệ hoặc sự trợ giúp đặc biệt đối với họ nói chung được thừa nhận là cần thiết vì
những lý do như là giới tính, độ tuổi, tàn tật, gánh nặng gia đình, trình độ xã hội
hoặc văn hoá đều không xem là sự phân biệt đối xử.
Thứ hai, tạo ra các điều kiện phù hợp để NKT có cơ hội tiếp cận việc làm của
mình một cách bình đẳng, không bị phân biệt đối xử.
Trước đây, hầu hết các quốc gia đều xem vấn đề hỗ trợ NKT là một hoạt động
phúc lợi xã hội hoặc hành động nhân đạo từ phía cộng đồng dành cho người khuyết
tật. Tuy nhiên, nhờ vào sự nổ lực đấu tranh của các tổ chức, hiệp hội và đặc biệt là
bản thân NKT mà các quan điểm không đúng đắn trên dần được thay đổi. Ví dụ,
một bệnh nhân khiếm thính tại Úc đã gặp khó khăn trong việc hiểu các nội dung

24. 18
truyền đạt từ bác sĩ điều trị của mình và đã khởi kiện bệnh viện này vì không đảm
bảo quyền bình đẳng trong sử dụng các dịch vụ y tế. Sau vụ kiện này, pháp luật của
quốc gia này đã có quy định các bệnh viện phải chịu trách nhiệm cung cấp phiên
dịch ngôn ngữ ký hiệu cho các bệnh nhân điếc [10, tr.29].
Nội dung của Quy tắc tiêu chuẩn về bình đẳng cơ hội cho NKT năm 1993 đã
ghi nhận lại rằng: “Trong nhiều năm qua, chính sách khuyết tật đã phát triển từ
mức chăm sóc cơ bản tại các cơ sở đến việc giáo dục cho trẻ em khuyết tật và phục
hồi chức năng cho người bị khuyết tật trong giai đoạn trưởng thành. Thông qua
việc giáo dục và phục hồi chức năng, NKT trở nên hoạt bát hơn và trở thành động
lực đối với sự phát triển hơn nữa của chính sách dành cho người khuyết tật. Các tổ
chức của người khuyết tật, gia đình và những người ủng hộ họ đã được thành lập
với cam kết cung cấp điều kiện tốt hơn cho họ. Khái niệm hòa nhập và bình thường
hóa mới chỉ xuất hiện sau Chiến tranh thế giới II đã phản ánh nhận thức ngày càng
cao về khả năng của người khuyết tật”. Chẳng hạn, Hoa Kỳ có ADA năm 1990 và
nay là Đạo luật sửa đổi ADA năm 2008 (ADAAA) nhằm bảo vệ quyền dân sự toàn
diện cho NKT trong những lĩnh vực việc làm, dịch vụ của chính phủ tiểu bang và
địa phương, nhà ở công cộng, vận tải và viễn thông, nhằm giúp cho người bị khuyết
tật sống vui vẻ và có một đời sống hòa nhập với cộng đồng [52, tr.50]. Người bị
khuyết tật được đi học, lập gia đình hoặc trở thành cha mẹ, đi làm, lái xe, chơi thể
thao, và trở thành một nhà chuyên nghiệp theo khả năng của mình. Đường sá, các
tòa nhà… đều được quy hoạch, thiết kế hợp lý để người gặp khuyết tật vận động
vẫn có thể tự dùng xe lăn di chuyển, mà không gặp bất kỳ sự bất tiện hay cần đến sự
trợ giúp nào. [53, tr.65]
Tại Việt Nam, bên cạnh các pháp luật riêng biệt bảo vệ quyền của NKT thì
pháp luật lao động cũng có những quy định cụ thể về tìm kiếm việc làm, học nghề
và ban hành các quy định cấm đối với bản thân các doanh nghiệp không được
ngược đãi, phân biệt đối xử với người lao động là người khuyết tật. Các quy định
này đều được bảo đảm thực hiện bằng quyền lực Nhà nước. Nhờ đó mà người lao
động là NKT có nhiều cơ hội tiếp cận việc làm, nếu cá nhân, tổ chức có hành vi

25. 19
xâm phạm hoặc phân biệt đối xử sẽ bị áp dụng các chế tài xử lý.
Thứ ba, giúp NKT có thể tạo ra thu nhập nuôi sống bản thân, không trở thành
gánh nặng của gia đình và xã hội.
Trong suốt một thời gian dài, hầu hết chúng ta đều cho rằng nguyên nhân dẫn
đến tình trạng không có việc làm và thu nhập thấp của NKT là đến từ sự sút kém về
tinh thần và thể chất của họ. Hầu hết những người không khuyết tật đều có thái độ
tiêu cực khi tiếp xúc với người khuyết tật. Xem NKT như là một gánh nặng về mặt
phúc lợi xã hội. Nhưng phải thừa nhận rằng nguyên nhân chính của những bất lợi
mà NKT đang phải đối mặt, cũng như việc họ thường xuyên bị tách biệt khỏi xã hội
không phải do tình trạng khuyết tật của từng cá nhân, mà chính là hậu quả của
những phản ứng tiêu cực xã hội đối với người khuyết tật. Do đó, NKT chưa có
nhiều cơ hội và môi trường để họ thể hiện khả năng của bản thân và tự tin phát huy
trong học tập cũng như lao động. Chính luật pháp và các chính sách đã góp phần tạo
ra các thay đổi tích cực. Theo công ước số 159 của ILO Về phục hồi chức năng lao
động và việc làm (Người khuyết tật) năm 1983 tại Điều 2 quy định: “Mọi Nước
thành viên phải coi mục đích của tái thích ứng nghề nghiệp là làm cho người có
khuyết tật có thể tìm được và duy trì một việc làm thích hợp, có thể tiến bộ được về
mặt nghề nghiệp, và do đó dễ dàng trong việc hòa nhập hoặc tái hòa nhập vào xã
hội”. Được lao động, được có cơ hội tìm kiếm một việc làm tạo ra thu nhập là tiền
đề cho NKT thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác của mình. Vì chỉ khi NKT có thể
nuôi sống bản thân bằng sức lao động, không phụ thuộc vào gia đình và xã hội thì
khi đó họ mới đủ tự tin để tham gia vào các hoạt động văn hóa – xã hội tại khu dân
cư mình sinh sống, tại cơ quan nơi mình làm việc.
Thứ tư, tạo ra hành lang pháp lý vững chắc bảo vệ người lao động là người
khuyết tật, là cơ sở để cơ quan được giao nhiệm vụ thực hiện chức năng quản lý nhà
nước trong lĩnh vực lao động.
Tổ chức Lao động Quốc tế là một cơ quan chuyên trách của Liên Hợp Quốccó
nhiệm vụ đảm bảo các điều kiện lao động bình đẳng và phù hợp trên toàn thế giới.
Với sứ mệnh được giao, tổ chức này đã soạn thảo nên các điều khoản dưới hình

26. 20
thức công ước và khuyến nghị về bình đẳng lao động bao gồm: Công ước số 111
năm 1958 của ILO về phân biệt đối xử trong việc làm và nghề nghiệp; Công ước số
159 năm 1983 của ILO về phục hồi chức năng lao động và việc làm (Người khuyết
tật); Khuyến nghị số 111 năm 1958 của ILO về phân biệt đối xử (việc làm và nghề
nghiêp); Khuyến nghị số 168 năm 1983 của ILO về tái ứng nghề nghiệp và vấn đề
việc làm (cho người khuyết tật). Trên cơ sở này, các quốc gia thành viên tự nguyện
tham gia và cam kết thực hiện thông qua việc ghi nhận và đảm bảo thi hành tại các
văn bản pháp luật.
Mỗi quốc gia có cách đề cập đến NKT khác nhau, có thể là ban hành một văn
bản pháp luật riêng nhưng cũng có thể đưa ra các điều khoản trong hai hay nhiều
văn bản khác nhau. Nhiều quốc gia đề cập đến NKT ngay trong bản Hiến pháp quốc
gia – văn bản có giá trị pháp lý cao nhất. Một khi đã được Hiến pháp ghi nhận thì có
thể hiểu rằng đây là vấn đề cần được chú trọng và cân nhắc. Do đó, luật pháp, chính
sách và luật bất thành văn (án lệ) phải phù hợp với nội dung của Hiến pháp. Bên
cạnh đó, để tăng cường tính hiệu quả và đảm bảo đáp ứng thỏa đáng nguyện vọng
của cá nhân được bảo vệ thì các nhà lập pháp cũng tiến hành quá trình tham vấn
rộng rãi với các bên liên quan như tổ chức của người khuyết tật, các doanh nghiệp,
tổ chức sử dụng lao động và của người lao động, các nhà cung cấp dịch vụ cũng
như bản thân người khuyết tật. Từ đây, tạo nên một hành lang pháp lý vững chắc
cũng như tăng cường bộ máy tư pháp, phù hợp với nhu cầu đặt ra của phát triển
kinh tế xã hội mà vẫn đảm bảo được các quyền lợi chính đáng của lao động là người
khuyết tật. Và ở nhiều quốc gia, một hoặc nhiều cơ quan điều tra độc lập được
thành lập để thúc đẩy các cơ quan chính phủ thực hiện tốt chính sách đối với người
lao động khuyết tật. Những cơ quan này theo thông lệ được giao trách nhiệm điều
tra những vụ kiện cáo qua đơn thư hoặc qua phản ảnh miệng của công dân về hành
vi của chính phủ hoặc các cơ quan, tổ chức, cá nhân khác. Với mục tiêu thúc đẩy
nhà nước quan tâm thực hiện tốt chính sách và quy định pháp luật.
Thứ năm, điều chỉnh pháp luật về lao động là NKT là một trong số những
nhiệm vụ cơ bản thể hiện chức năng xã hội của Nhà nước.

27. 21
Chức năng xã hội của nhà nước là phương diện hoạt động cơ bản của Nhà
nước, tác động đến các lĩnh vực xã hội có liên quan và tất cả cộng đồng xã hội,
nhằm giải quyết những vấn đề xã hội mang tính tổng thể, vì lợi ích chung của toàn
xã hội. Nhà nước xây dựng, thực hiện chính sách chăm lo đời sống người dân. Nhà
nước tạo điều kiện để mỗi công dân đều có việc làm, khuyến khích mở rộng sản
xuất, thu hút sức lao động; tích cực trong việc giải quyết vấn đề thất nghiệp... Xây
dựng chính sách thu nhập hợp lý, điều tiết mức thu nhập giữa những người có thu
nhập cao sang những người có thu nhập thấp qua các chính sách về thuế. Đảm bảo
chăm lo đời sống vật chất và tinh thần đối với trẻ nhỏ, những người có công, người
về hưu, người già yếu cô đơn, người khuyết tật… Và chủ động tìm các biện pháp
giải quyết các tệ nạn xã hội như ma tuý, mại dâm để đảm bảo nhân dân được sống
trong xã hội trật tự, an toàn, văn minh. Điều 54 Hiến pháp Việt Nam năm 2013 có
quy định: “Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động là nghĩa vụ của
Nhà nước phải thực hiện”. Do vậy, có thể thấy rằng việc Nhà nước quan tâm đến
lao động là NKT thông qua các quy định pháp luật chính là đang thực hiện tốt vai
trò, nghĩa vụ, chức năng xã hội của mình. Bởi vì, một khi pháp luật quốc gia được
xây dựng để nhằm loại bỏ những bất công mà NKT đang phải gánh chịu, xóa bỏ các
rào cản khiến NKT bị tách biệt ra ngoài xã hội, đồng thời tăng cường các cơ hội
việc làm bình đẳng cho họ thì chính là họ đang được Nhà nước chăm lo đến đời
sống vật chất và tinh thần.
1.3.2. Nội dung điều chỉnh pháp luật về lao động là người khuyết tật
1.3.2.1. Đảm bảo quyền lao động cho người khuyết tật
Quyền lao động là một trong số những quyền quan trọng được ghi nhận trong
pháp luật quốc tế về quyền con người, đặc biệt là trong Tuyên ngôn toàn thế giới về
Nhân quyền năm 1948, Công ước quốc tế về các Quyền kinh tế, xã hội và văn hoá
năm 1966 của Liên Hợp Quốcvà một số công ước của Tổ chức Lao động quốc tế
(ILO). Thế nhưng, trong một khoản thời gian rất dài, hầu hết các văn kiện quốc tế
về quyền con người đều không đặt vấn đề về quyền lao động và tìm kiếm việc làm
của khuyết tật, ví dụ như Công bố Toàn cầu của Liên Hợp Quốcvề Quyền con

28. 22
người năm 1946, Công ước của Liên Hợp Quốcvề Quyền Kinh tế, Văn hóa, Xã hội
năm 1966, và Công ước của Liên Hợp Quốcvề Quyền Dân sự và Chính trị năm
1966 - đều không đề cập đến NKT. Năm 1980, cả thế giới mới có cách nhìn nhận
đúng đắn về NKT, rằng sự khiếm khuyết không phải là trở ngại hạn chế họ tham gia
vào xã hội mà chính những định kiến và kì thị xã hội mới khiến bộ phận NKT thu
hẹp mình lại, biến họ thành những sản phẩm lỗi, mang gánh nặng. Nhiều văn kiện
quốc tế đã được Liên Hợp Quốcvà Ủy ban Châu Âu thông qua như: Chính sách
Nhất quán của Ủy ban Châu Âu về tái thích ứng nghề nghiệp cho NKT năm 1992,
và quy định của Liên Hợp Quốcvề tạo cơ hội bình đẳng cho NKT, năm 1993. Từ
đây đã tạo ra những bước chuyển biến mạnh mẽ trong pháp luật của các quốc gia.
Cách tiếp cận về quyền của NKT dưới góc độ phúc lợi xã hội dần chuyển sang cách
tiếp cận từ luật nhân quyền, minh chứng là ngày càng có nhiều các quy định về
quyền con người được sửa đổi, bổ sung nội dung về quyền của NKT, hoặc ngày
càng có nhiều các văn bản pháp luâtk mới, kể cả pháp luật mang tính tổng quát và
văn bản chuyên về quyền lao động của NKT được thông qua. ILO đã tham gia tích
cực trong việc thúc đẩy bảo vệ quyền và cơ hội việc làm bình đẳng cho NKT cụ thể:
Công ước ILO số 168 về Xúc tiến việc làm và chống thất nghiệp (1988); Công bố
của ILO về Nguyên tắc và Quyền cơ bản tại công sở (1998) và Quy tắc thực hành
trong quản lý NKT tại công sở (2002).
Như vậy, vấn đề lao động là NKT được xem xét dưới góc độ quyền con người
– dựa trên quan điểm tất cả mọi người đều có quyền được sống và thụ hưởng các
quyền cơ bản như nhau - đặt nền móng vững chắc để NKT được có cơ hội tiếp cận
với những lợi ích khác trong lao động như: được bố trí thời gian làm việc hợp lý, hỗ
trợ lao động, chế độ ưu đãi cao… Vì NKT nói chung và lao động là NKT nói riêng
hoàn toàn có khả năng học tập, lao động, cống hiến cho xã hội và xứng đáng nhận
lại những lợi ích mà họ cần được có.
1.3.2.2. Bảo đảm bình đẳng và không phân biệt đối xử về khuyết tật
Nguyên tắc bình đẳng và không phân biệt đối xử được xây dựng trên cơ sở
quan điểm nhìn nhận rằng tất cả mọi người, bất kể họ khác nhau về trí lực, thể lực

29. 23
và các đặc điểm khác, đều có giá trị và tầm quan trọng ngang nhau. Mỗi một con
người đều có quyền được hưởng và cần được nhận sự quan tâm và tôn trọng như
nhau. Và nguyên tắc này đã được ghi nhận trong Công ước về Quyền của người
khuyết tật do Đại hội đồng Liên Hợp Quốcthông qua ngày 13/3/2007. Theo công
ước này thì: “Các quốc gia thành viên công nhận tất cả mọi người đều bình đẳng
trước pháp luật, tuân theo pháp luật và có quyền được pháp luật bảo vệ, được
hưởng lợi từ pháp luật một cách bình đẳng mà không bị phân biệt đối xử. Các quốc
gia thành viên phải ngăn cấm mọi sự phân biệt đối xử do bị khuyết tật và đảm bảo
tất cả mọi NKT được pháp luật bảo vệ một cách bình đẳng và chống lại mọi hình
thức phân biệt đối xử. Các quốc gia tham gia tái khẳng định rằng NKT có quyền
được công nhận ở tất cả mọi nơi là những con người trước pháp luật”. Sự công
bằng giữa lao động là NKT với người lao động thông thường ở đây không có nghĩa
là những người trong cùng hoàn cảnh như nhau phải đối xử giống nhau, cùng nhau
làm việc, lao động trong một môi trường như nhau. Mà cần phải tính đến sự khác
biệt và bất lợi của từng cá nhân để tạo ra cơ hội tiếp cận điều kiện môi trường phù
hợp nhất cho họ cùng phát huy hết khả năng lao động của mình để tạo ra thành quả
như cá nhân bình thường khác. Và giá trị đi kèm với sự công bằng, bình đẳng chính
là cấm phân biệt đối xử. Tuyên bố của ILO tại Philadelphia (1944) đã khẳng định
mọi con người, không phân biệt chủng tộc, tín ngưỡng tôn giáo, giới tính, đều có
quyền được mưu cầu sự đầy đủ về vật chất và phát triển về tinh thần trong điều kiện
tự do, bảo đảm nhân phẩm, bảo đảm kinh tế và bình đẳng về cơ hội. Điều này có
nghĩa là tất cả mọi người, kể cả nam và nữ, NKT và người lành lặn, lao động khuyết
tật là nam giới với lao động khuyết tật là nữ giới đều cần được đối xử công bằng và
có cơ hội bình đẳng để tham gia các hoạt động xã hội, kể cả thị trường lao động. Sự
bình đẳng và cấm phân biệt đối xử còn phải được đặt trong mối quan hệ về khuyết
tật và giới. Tức là, so với nam giới thì nữ giới cũng là một trong những lao động đặc
thù và bị yếu thế, thiệt thòi rất nhiều trong tìm kiếm việc làm và thăng tiến. Và điều
này sẽ càng trở nên nặng nề hơn nếu họ vừa là phụ nữ vừa bị khuyết tật. Khi phụ nữ
khuyết tật làm việc, họ thường phải đối mặt với những bất công trong tuyển dụng và

30. 24
thăng tiến, bất công trong đào tạo và đào tạo lại, bị trả lương thấp trong khi làm như
mọi người và bị tách biệt với những người khác [42, tr.87].
Ngày 20/12/1993, trên cơ sở những kinh nghiệm đạt được trong suốt Thập
niên từ 1983 đến 1992 về NKT, Liên Hợp Quốcđã ban hành Quy tắc tiêu chuẩn về
bình đẳng cơ hội cho người khuyết tật. Các quy tắc này được xây dựng không mang
tính bắt buộc thực hiện, song về lâu dài nếu nó được sự ủng hộ và cam kết thực hiện
của nhiều quốc gia trên thế giới thì sẽ trở thành những quy tắc tập quán quốc tế
quan trọng. Và cho đến nay, có thể thấy rằng ngày càng nhiều quốc gia quy định về
chống phân biệt đối xử với NKT trong hầu hết các lĩnh vực bao gồm cả lĩnh vực lao
động. Luật Bình đẳng việc làm năm 1986 của Canada ban hành nhằm điều chỉnh
riêng và nghiêm cấm phân biệt đối xử với các đối tượng là phụ nữ, thổ dân, NKT
hoặc thành viên của các nhóm người thiểu số. Airơlen có Luật Bình đẳng Việc làm
ban hành năm 1998 không cho phép phân biệt đối xử vì lý do giới tính, tình trạng
hôn nhân, tình trạng gia đình, định hướng giới tính, tín ngưỡng tôn giáo, tuổi tác,
khuyết tật, chủng tộc và vì lý do tham gia vào cộng đồng lữ hành Namibia - Luật về
Việc làm Ưu đãi ban hành năm 1998, áp dụng cho những người bị bất lợi về chủng
tộc, cho phụ nữ thuộc mọi sắc tộc và NKT (có những hạn chế về thể lực hoặc trí thể
lực, không phân biệt sắc tộc và giới) [51, tr.6]. LNKT năm 2010 của Việt Nam quy
định về Nhà nước tạo cơ hội bình đẳng tìm kiếm việc làm cho NKT và cơ quan, tổ
chức, doanh nghiệp, cá nhân không được từ chối tuyển dụng NKT có đủ tiêu chuẩn
tuyển dụng vào làm việc hoặc đặt ra tiêu chuẩn tuyển dụng trái quy định của pháp
luật nhằm hạn chế cơ hội làm việc của người khuyết tật.
Thế nhưng, thực tế là NKT đang phải đối mặt với những khó khăn về tìm
kiếm việc làm và tình trạng bị cô lập với xã hội. Có nhiều bằng chứng cho thấy
NKT dễ vấp phải những bất lợi, bị đứng ngoài lề và bị phân biệt đối xử trên thị
trường lao động và ở cả những nơi khác nữa. Hậu quả là tỉ lệ NKT không có việc
làm cao hơn tỉ lệ những người khác. Kể cả khi họ có việc làm, đó cũng thường là
những việc không thuộc thị trường lao động chính thức với đồng lương rẻ mạt và
những vị trí đòi hỏi kỹ năng thấp, có ít hoặc không có cơ hội thăng tiến trong nghề

31. 25
nghiệp. Do đó, ở rất nhiều quốc gia hiện nay vấn đề đảm bảo bình đẳng và không
phân biệt đối xử trong lao động cho NKT là một trong những nội dung được chú
trọng hàng đầu. Và một trong nhiều biện pháp, công cụ được các quốc gia lựa chọn
đó chính là các biện pháp hỗ trợ việc làm và áp dụng chính sách định mức.
Thứ nhất, các biện pháp hỗ trợ việc làm. Các biện pháp hỗ trợ việc làm không
chỉ áp dụng cho NKT mà còn hỗ trợ cho cả doanh nghiệp nơi NKT làm việc. Biện
pháp này được thể hiện dưới các hình thức cụ thể:
Một là, hỗ trợ tài chính. Đây là biện pháp nhằm trợ giúp về tài chính hoặc vật
chất để khuyến khích hoạt động tham gia lao động và công tác tuyển dụng. Về phía
người khuyết tật, ngoài những khoản trợ cấp khuyết tật thì họ sẽ được hỗ trợ thêm
các chi phí để học việc, bù lương hay khen thưởng khi tạo ra các thành quả có giá
trị hữu ích. Chẳng hạn như ở Đức, NKT sẽ được hỗ trợ về tiền công hoặc bù đắp
cho đủ số tiền lương mà đáng ra họ sẽ được nhận nếu làm việc hết khả năng lao
động mà không gặp trở ngại vì khiếm khuyết. Hỗ trợ về tiền công được áp dụng khi
một nhân viên có hiệu quả công việc thấp. Số tiền trợ cấp phụ thuộc vào mức độ tàn
tật nặng hoặc các yếu tố khác gây cản trở cho quá trình NKT tham gia môi trường
việc làm chung. Phụ cấp lương được áp dụng trong một thời hạn, trong khoảng từ
ba đến tám năm, phụ thuộc vào nhiều yếu tố [10, tr.40].
Đối với các bộ phận doanh nghiệp tiếp nhận lao động là người khuyết tật, sẽ
được Chính phủ hỗ trợ dưới dạng trợ cấp hoặc giảm thuế, hỗ trợ vật chất để xây
dựng môi trường lao động phù hợp. Khoản hỗ trợ tài chính này phải được cam kết
sử dụng đúng mục đích, nhằm giúp doanh nghiệp trang trãi chi phí tuyển dụng và
các phúc lợi cho người khuyết tật. Ví dụ như ở Bỉ, một thỏa thuận tập thể có sự
tham gia ký kết của các đối tác xã hội quy định rằng trong những điều kiện nhất
định doanh nghiệp có thể trả một phần trong tổng chi phí cho người lao động là
NKT và phần còn lại sẽ do một cơ quan nhà nước trả [45, tr.41]. Ngoài ra, một số
quốc gia còn áp dụng chính sách thưởng tiền nhằm khuyến khích tuyển dụng. Giá
trị tiền thưởng này sẽ được định đoạt dựa trên những ý nghĩa thực tế mà doanh
nghiệp này đem lại khi tuyển dụng một lao động là NKT hay nói cách khác sẽ dựa

32. 26
trên các tính toán về mức độ khó khăn doanh nghiệp phải gánh chịu khi thu nhận
người khuyết tật. Ví dụ, một NKT có năng lực lao động giảm sút, tình trạng thất
nghiệp kéo dài và thường xuyên bị đau ốm bởi những đau đớn từ khiếm khuyết
nhưng doanh nghiệp vẫn tiếp nhận, tạo điều kiện lao động thuận tiện nhất cho người
đó để lúc đau ốm không đến công ty được vẫn có thể làm việc tại nhà [27, tr.5].
Hai là, hỗ trợ phương tiện và các trang thiết bị chuyên dụng. Đây là hình thức
được tất cả các quốc gia sử dụng để giúp NKT phục vụ sinh hoạt hằng ngày và tham
gia vào thị trường lao động. Biện pháp này giúp NKT có thể đi lại, vận chuyển hoặc
làm việc tốt hơn. Ví dụ như ở Việt Nam, số NKT có thể tham gia giao thông tương
đối lớn, gồm những NKT vận động (ngồi xe lăn), người khiếm thị, khiếm thính. Vì
vậy, đề án “Hệ thống giao thông tiếp cận vì cộng đồng” đã được triển khai thực
hiện, mục tiêu đến năm 2020 tỷ lệ NKT được tiếp cận phương thao sẽ tăng lên 80%
[31]. Bản thân doanh nghiệp có số lượng tuyển dụng lao động là NKT nhiều được
Chính phủ hỗ trợ để có xe đưa đón NKT đi làm.
Trong một số trường hợp, NKT còn cần được hỗ trợ các thiết bị chuyên dụng
để làm việc và học tập. Chẳng hạn, một người bị mù muốn sử dụng máy tính thì cần
phải được hỗ trợ một máy tính có bàn phím thiết kế chữ nổi. Và để có được thiết bị
này phục vụ cho lao động đôi khi là khoản chi phí rất lớn đối với người khuyết tật.
Trong những trường hợp như vậy, các cơ quan nhà nước cần đóng một vai trò quan
trọng giúp họ có được những thiết bị đó, có thể thông qua cho vay không lãi suất
hoặc tặng cho miễn phí.
Ba là, cung cấp các dịch vụ miễn phí. Đây là những dịch vụ nhằm hỗ trợ NKT
học nghề, tiếp cận thông tin hoặc nhận tư vấn, giới thiệu việc làm. Tư vấn cho
doanh nghiệp các thông tin cần thiết khi tuyển dụng và thu nhận lao động là NKT
vào làm việc. Ví dụ, chương trình hỗ trợ sắp xếp việc làm miễn phí dành cho người
khuyết tật, tư vấn cho doanh nghiệp về môi trường làm việc phù hợp hoặc các thiết
bị trợ giúp cần thiết cho lao động là người khuyết tật.
Thứ hai, ưu đãi việc làm thông qua áp dụng chính sách định mức. Những nội
dung này được ban hành trong luật và trong một số trường hợp khác thông qua các

33. 27
quyết định hay quy định của Chính phủ. Theo quy định của chính sách định mức thì
doanh nghiệp sử dụng đạt số lượng lao động định mức nhất định sẽ phải tuyển dụng
một số lượng lao động là NKT theo con số mà Nhà nước yêu cầu. Việc áp dụng các
ưu đãi thông qua chính sách định mức chủ yếu được triển khai ở các quốc gia phát
triển, có tiềm lực kinh tế lớn và thị trường lao động đắt đỏ. Có ba chính sách định
mức được áp dụng đó là: định mức bắt buộc, định mức không bắt buộc và định mức
khuyến khích [45, tr.34].
Định mức bắt buộc thường sẽ đi kèm với chế tài phạt định mức. Tức là, nếu
doanh nghiệp không thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ sẽ phải nộp một khoản tiền gọi
là tiền phạt định mức. Đức là một trong những nước đầu tiên thông qua chính sách
phạt định mức này vào năm 1974. Theo Bộ luật Xã hội Đức, Quyển 9, năm 2002,
các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân có sử dụng ít nhất 20 lao động phải đảm bảo
có ít nhất 5% trong số họ là người khuyết tật. Doanh nghiệp không đáp ứng được
định mức này buộc phải nộp một khoản tiền phạt theo quy định cho từng xuất định
mức công việc [10, tr.40].
Định mức không bắt buộc là những quy định về định mức mà không đi kèm
chế tài nhằm ràng buộc trách nhiệm của doanh nghiệp. Thông thường để thực hiện
được các ưu đãi định mức thì phải thông qua các ưu đãi đi kèm như hỗ trợ về thuế,
ưu đãi đầu tư hoặc quy định mang tính đặc thù với một số ngành nghề như các nghề
thủ công nghiệp.
Định mức khuyến khích là hình thức mà doanh nghiệp không bắt buộc phải
nhận một tỉ lệ lao động khuyết tật nhất định mà việc thực hiện định mức hoàn toàn
mang tính tự nguyện và không có cơ chế, chế tài áp đặt lên họ trong trường hợp họ
không thực hiện. Trên thực tế cũng đã có một vài quốc gia áp dụng như Hà Lan,
khuyến khích các doanh nghiệp tiếp nhận từ 3% – 5% lao động khuyết tật trong thời
hạn là 3 năm [55]. Tuy nhiên, hiệu quả của phương thức này không cao, bởi lẽ
không có ràng buộc không có chế tài mạnh thì doanh nghiệp luôn tìm cách trốn
tránh và ít có thái độ tự giác thực hiện. Nên dường như phương thức ưu đãi lao
động này không có tác động đáng kể nào đến số lượng công ăn việc làm cho người

34. 28
lao động khuyết tật.
1.3.2.3. Bảo hộ lao động đối với lao động là người khuyết tật
Theo Điều 4 Phần 2 Công ước 155 về sức khỏe và an toàn lao động của ILO
năm 1981, thì việc quy định các nội dung liên quan đến bảo hộ lao động đối với lao
động là NKT như: an toàn và sức khỏe nghề nghiệp, thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ
ngơi và môi trường làm việc là nhằm mục đích ngăn ngừa tai nạn và thương tích vì
lí do sức khỏe phát sinh, liên kết hoặc xảy ra trong quá trình làm việc, bằng cách
giảm thiểu đến mức tối thiểu những nguyên nhân của các mối nguy hiểm vốn có
trong môi trường làm việc. Như đã phân tích thì lao động là NKT là dạng lao động
đặc thù, họ không thể làm việc và đảm nhận những công việc nặng nhọc, nguy hiểm
hoặc tiếp xúc với những chất độc hại có tác động không tốt đến các khiếm khuyết
của bản thân. Như vậy, ngoài các quy định đảm bảo về an toàn lao động và môi
trường làm việc như các lao động bình thường, thì còn cần có các quy định bảo vệ
riêng dành cho NKT khi làm việc, phá bỏ những rào cản do môi thiếu hụt cơ sở vật
chất và xã hội tạo ra.
Tuyên ngôn nhân quyền của Liên Hợp Quốcnăm 1948 đã ghi nhận: “Quyền
làm việc và quyền nghỉ ngơi là một trong những quyền rất cơ bản của con người”.
Việc pháp luật ghi nhận các quy định về thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi có ý
nghĩa rất quan trọng, nhằm bảo vệ sức khỏe người lao động trong quan hệ lao động
để họ có thể làm việc lâu dài. Điều này không chỉ đem lại lợi ích cho bản thân
người lao động mà vô cùng có lợi cho người sử dụng lao động. Cụ thể là khi pháp
luật đảm bảo được một tỷ số hợp lý giữa hai loại thời giờ này, có tính đến lợi ích
hợp pháp của người sử dụng lao động, vừa không thiệt hại cho sản xuất kinh doanh,
vừa không làm giảm sút khả năng lao động, khả năng sáng tạo của người lao động
thì cũng chính là góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả của lao động, hướng vào
chiến lược con người.
Công ước Thời giờ làm việc (Công nghiệp), năm 1919 (Số 1) và Công ước
Thời giờ làm việc (Thương mại và Văn phòng), năm 1930 (Số 30) ghi nhận tiêu
chuẩn giờ làm việc chung là 48 giờ trong một tuần và tối đa 8 giờ một ngày. Trãi

35. 29
qua nhiều hoạt động nổ lực đấu tranh của tập thể người lao động về đòi tăng lương
giảm giờ làm, năm 1935 Công ước tuần 40 giờ được ra đời. Và năm 1962, ILO đã
ban hành Khuyến nghị số 116 về rút ngắn giờ làm việc, đề ra nguyên tắc tuần làm
việc 40 giờ. Hầu hết các quốc gia đều áp dụng mức tiêu chuẩn về thời giờ làm việc
không qua 48 giờ như các công ước và khuyến nghị mà ILO đã quy định. Ngoài ra
các công ước về Công ước làm việc ban đêm, năm 1990 (số 171), Công ước Việc
làm bán thời gian năm 1994 (số 175) cũng được pháp luật quốc gia thừa nhận và áp
dụng.
Điểm I khoản 1 Điều 27 Công ước về Quyền của NKT năm 2007 có quy định
cụ thể trách nhiệm của người sử dụng lao động là phải bảo đảm tạo điều kiện hợp lý
cho NKT ở nơi làm việc; trong đó bao gồm cả thời gian làm việc và thời gian nghỉ
ngơi. Đạo luật phân biệt đối xử NKT 1995 của Quốc hội Vương quốc Anh (DDA)
quy định: “Chủ sử dụng lao động mềm dẻo trong điều chỉnh về thời giờ làm việc
cho người khuyết tật”. Đạo luật bình đẳng năm 2010 – đạo luật thay thế Đạo luật
phân biệt đối xử NKT 1995 - của Quốc hội Vương quốc Anh cũng ghi nhận lại nội
dung này, cụ thể: “Chủ sử dụng lao động phải có những điều chỉnh hợp lý để tránh
đặt NKT vào tình huống bất lợi khi so sánh với người không khuyết tật như: điều
chỉnh thời gian làm việc hoặc cung cấp những thiết bị đặc biệt để giúp NKT thực
hiện công việc” [50, tr.50]. Chủ sử dụng lao động không nên áp dụng giờ làm việc
của NKT như người không khuyết tật, mà linh hoạt điều chỉnh chẳng hạn: NKT vận
động cần tiêu tốn nhiều thời gian trong di chuyển từ nhà đến chỗ làm, thì sẽ điều
chỉnh giờ vào làm trễ hơn so với người không khuyết tật hoặc hỗ trợ xe đưa đón.
NKT phải tái khám định kì cũng được bố trí giờ làm việc hợp lí để họ có thể tham
gia khám chữa bệnh và đảm bảo giờ làm. Căn cứ trên khả năng lao động của NKT,
rất nhiều quốc gia quy định về giờ làm việc của NKT thấp hơn người không khuyết
tật. BLLĐ năm 1994 của Việt Nam quy định đối với lao động là NKT thì thời giờ
làm việc không được quá 7 giờ một ngày hoặc 42 giờ một tuần.
Pháp luật các nước cũng thường nêu chi tiết các quy định về an toàn lao động
và giải thích khái niệm môi trường làm việc phù hợp cho NKT để tránh sự hiểu

36. 30
nhầm, phân biệt đối xử và giúp doanh nghiệp hiểu rõ những nghĩa vụ họ cần thực
hiện. Doanh nghiệp không được sử dụng lao động là NKT suy giảm khả năng lao
động nặng làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm. Không sử dụng lao động là NKT
làm những công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc tiếp xúc với các chất độc
hại. Và có nghĩa vụ điều chỉnh hiệu quả (một số quốc gia sử dụng tên gọi “cải tiến
môi trường làm việc phù hợp - Improving the appropriate working environment).
Theo quy định tại ADA năm 1990 của Hoa Kì: “Môi trường làm việc phù hợp ở đây
được hiểu là bất kỳ thay đổi nào trong môi trường làm việc hoặc thay đổi trong
cách thức làm việc nhằm giúp NKT được hưởng cơ hội việc làm bình đẳng. Có ba
hình thức tạo môi trường làm việc phù hợp: cải tiến quá trình xin việc, thay đổi môi
trường làm việc hay cách thức làm việc, tạo điều kiện cho người lao động khuyết tật
hưởng một cách công bằng các phúc lợi và quyền lợi do công việc đem lại” [52,
tr.56]. Hay tại Điều 33 LNKT năm 2010 của Việt Nam: “Cơ quan, tổ chức, doanh
nghiệp, cá nhân sử dụng lao động là NKT tùy theo điều kiện cụ thể bố trí sắp xếp
công việc, bảo đảm điều kiện và môi trường làm việc phù hợp cho người khuyết
tật”. Nhiều quốc gia như Niu Dilân, Nam Phi còn coi việc doanh nghiệp không tạo
ra môi trường an toàn và phù hợp với lao động là NKT là hành vi phân biệt đối xử
và hành vi này sẽ bị áp dụng các chế tài xử lý khá nặng. [10, tr.28, 29]
1.3.2.4. Cơ chế đảm bảo thực thi quy định pháp luật điều chỉnh về lao động là
người khuyết tật
Bên cạnh việc xây dựng, tham vấn và ban hành các quy định pháp luật bảo vệ
quyền lợi cho lao động là người khuyết tật, thì công tác tổ chức thực hiện pháp luật
được các quốc gia hết sức quan tâm, thậm chí nhiều quốc gia còn đốc thúc thực hiện
ngay từ khi đang soạn thảo các văn bản này. Các cơ quan được giao nhiệm vụ có
trách nhiệm giám sát, đánh giá việc tuân thủ các chính sách và pháp luật. Cụ thể, để
tăng hiệu quả thực thi các quy định pháp luật về lao động là NKT các quốc gia tiến
hành các nội dung sau:
Một là, thành lập thanh tra lao động hoặc cơ quan điều tra độc lập: tiếp nhận
thông tin và tiến hành thu thập số liệu, điều tra về các hành vi hoặc những vụ vi

37. 31
phạm pháp luật về lao động là NKT hoặc luật quy định quyền bình đẳng lao động
liên quan đến người khuyết tật. Cơ quan điều tra độc lập thường được trao quyền
điều tra trong một số nội dung nhất định, với mục tiêu thúc đẩy nhà nước quan tâm
thực hiện tốt chính sách, những cơ quan này thường không có thẩm quyền điều tra
những tố cáo liên quan đến các chủ sử dụng lao động thuộc thành phần tư nhân. Ở
Na uy, ủy ban điều tra độc lập về vấn đề công bằng có trách nhiệm hành chính
thường xuyên trong việc thúc đẩy thực hiện quyền và cơ hội bình đẳng, trong giám
sát thực hiện Luật về quyền bình đẳng. Văn phòng ủy ban có thể nhận khiếu nại,
công bố các kiến nghị (và trong những trường hợp đặc biệt, có thể ra mệnh lệnh) và
có thể đưa trường hợp khiếu kiện ra trước Ban vì quyền bình đẳng xem xét; Ban
này cũng có thẩm quyền ra mệnh lệnh trong một phạm vi hẹp (nhưng không được
liên quan đến việc nhận hay sa thải người lao động). [32, tr.41]
Hai là, tăng cường bộ máy tư pháp: xây dựng và nâng cao hệ thống cơ quan
xét xử, xây dựng quy trình tố tụng minh bạch, đơn giản. Giảm bớt gánh nặng tâm lý
cho NKT như cho phép các tổ chức phi chính phủ hoặc đại diện công đoàn nộp đơn
kiện và đứng ra làm nguyên đơn. Những đòi hỏi về chứng minh lỗi khi người nộp
đơn kiện là NKT có thể được giảm nhẹ hoặc miễn trách nhiệm chứng minh. Trong
trường hợp đó, bên bị kiện phải chứng minh được rằng cách làm của họ không
mang tính phân biệt đối xử hoặc không vi phạm các nghĩa vụ theo yêu cầu của pháp
luật. [52, tr.52]
Ba là, người sử dụng lao động có nghĩa vụ thu thập số liệu về NKT được
tuyển dụng và báo cáo những số liệu đó hằng năm lên một cơ quan chuyên trách, cơ
quan này sẽ phân tích, đánh giá và đưa ra kết luận về hiệu quả mà các chính sách và
pháp luật đem lại cho NKT trong lao động. Điều 520 BLLĐ của Pháp quy định:
“Chủ sử dụng lao động có trách nhiệm thu thập dữ liệu, số liệu liên quan đến số
lượng lao động là NKT đang được tuyển dụng, nhưng không được nêu tên của
những cá nhân này”. [45, tr.66]

38. 32
Tiểu kết Chương 1
Chương 1 đã tập trung làm rõ những vấn đề cơ bản về: khái niệm NKT và lao
động là NKT; các đặc điểm của NKT. Đặc biệt, đề tài tập trung nghiên cứu về tính
đặc thù của lao động là NKT, đây là cơ sở quan trọng làm nền tản cho việc xây
dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật về lao động là NKT.
Đồng thời, chương 1 đưa ra những vấn đề lý luận về pháp luật về lao động là
NKT bao gồm: nội dung điều chỉnh và vai trò, sự cần thiết của điều chỉnh pháp luật
về lao động là NKT. Với nội dung điều chỉnh của pháp luật về lao động là người
khuyết tật, luận văn tập trung nghiên cứu bốn nội dung lớn gồm: (i) Đảm bảo quyền
lao động cho người khuyết tật; (ii) Bảo đảm bình đẳng và không phân biệt đối xử về
khuyết tật; (iii) Bảo hộ lao động đối với lao động là người khuyết tật; (iv) Cơ chế
đảm bảo thực thi quy định pháp luật điều chỉnh về lao động là người khuyết tật

39. 33
CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG LÀ NGƯỜI
KHUYẾT TẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
2.1. Thực trạng quy định pháp luật về lao động là người khuyết tật ở Việt
Nam hiện nay
2.1.1. Đảm bảo quyền lao động cho người khuyết tật
Người khuyết tật là một bộ phận của dân số thế giới nói chung và dân số Việt
Nam nói riêng, họ được có những quyền chính đáng và đóng góp nghĩa vụ như
những công dân khác. Tại Điều 35 của Hiến pháp 2013 đã ghi nhận rõ: “Công dân
có quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc. Người làm công
ăn lương được bảo đảm các điều kiện làm việc công bằng, an toàn; được hưởng
lương, chế độ nghỉ ngơi. Nghiêm cấm phân biệt đối xử, cưỡng bức lao động, sử
dụng nhân công dưới độ tuổi lao động tối thiểu”. Do đó, NKT đương nhiên có
quyền được làm việc, lựa chọn nghề nghiệp và hưởng lương, chế độ như những lao
động thông thường khác mà không ai được hạn chế quyền của họ.
Quyền lao động của NKT được ghi nhận trong các quy định về quyền tiếp cận
và tìm kiếm việc làm, quyền được làm việc trong các môi trường phù hợp với
những khiếm khuyết của mình mà không ai được xâm phạm hay hạn chế thông qua
LNKT năm 2010, BLLĐ năm 2012, Luật Giáo dục nghề nghiệp, Luật Việc làm;
Luật Xây dựng; Luật Giao thông đường bộ; Luật Bảo hiểm y tế; Luật An toàn, vệ
sinh lao động… Năm 2014, Việt Nam phê duyệt Công ước của Liên Hợp Quốc về
Quyền của NKT. Theo công ước này thì: “Người khuyết tật bao gồm những người
có khiếm khuyết lâu dài về thể chất, tâm thần, trí tuệ hoặc giác quan mà khi tương
tác với những rào cản khác nhau có thể phương hại đến sự tham gia hữu hiệu và
trọn vẹn của họ vào xã hội trên cơ sở bình đẳng với những người khác”. Do vậy,
khi Việt Nam tham gia vào Công ước của Liên Hợp Quốc về quyền của NKT sẽ là
cơ hội thúc đẩy, bảo vệ và bảo đảm cho NKT được hưởng một cách bình đẳng và
đầy đủ tất cả các quyền và tự do cơ bản của con người, trong đó bao gồm cả quyền

40. 34
lao động.
Và gần đây nhất, Việt Nam đã tiếp tục phê duyệt Công ước 159 của ILO về
việc làm cho NKT, tạo ra bước chuyển mình rất lớn trong đảm bảo quyền lao động
cho NKT. Khoản 1 Điều 2 Công ước quy định: “Trong Công ước này, mọi Nước
thành viên phải coi mục đích của tái thích ứng nghề nghiệp là làm cho người khuyết
tật có thể tìm được và duy trì được một việc làm thích hợp, có thể tiến bộ được về
mặt nghề nghiệp, và do đó được dễ dàng trong việc hòa nhập hoặc tái hòa nhập
vào xã hội”. Công ước 159 sẽ là cơ hội mở ra rất rộng mở cho NKT được tham gia
vào thị trường lao động, được thực hiện và bảo vệ đầy đủ tất cả các quyền có được
trong lao động như những người không khuyết tật.
Mỗi quốc gia đều xây dựng luật pháp phù hợp với hoàn cảnh riêng của đất
nước nhằm tăng cường các cơ hội bình đẳng cho NKT trên thị trường lao động,
cũng như có các biện pháp chính sách để tạo điều kiện tốt nhất bảo vệ quyền lao
động và làm việc của họ. Ở Việt Nam, Nhà nước sẽ đứng ra bảo trợ quyền lao động,
tự tạo việc làm của lao động là NKT, có chính sách khuyến khích và ưu đãi cho cơ
quan, tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân tạo việc làm và nhận lao động là NKT vào
làm việc để thúc đẩy tuyển dụng và tăng cơ hội việc làm cho NKT. Quyền lao động
của NKT luôn được đặt trong mối tương quan với thị trường lao động. Ngày nay,
chúng ta đã thừa nhận được rằng những hạn chế trong lao động không đến từ những
khiếm khuyết của họ mà chính từ cách hành xử của xã hội đối với họ. Do đó, bên
cạnh những nổ lực về đảm bảo các quyền cho NKT về lao động thì Nhà nước cũng
có các chính sách, quy định pháp luật mang tính kích cầu, khuyến khích tuyển dụng
và hỗ trợ việc làm cho các doanh nghiệp để quyền lao động của NKT đạt được hiệu
quả tối ưu nhất. Nhà nước khuyến khích người sử dụng lao động nhận NKT vào
làm việc. Doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động là NKT được hưởng chính sách ưu
đãi cụ thể quy định tại Điều 34 của LNKT năm 2010 như sau: “Cơ sở sản xuất, kinh
doanh sử dụng từ 30% tổng số lao động trở lên là NKT được hỗ trợ cải tạo điều
kiện, môi trường làm việc phù hợp cho người khuyết tật; được miễn thuế thu nhập
doanh nghiệp; được vay vốn với lãi suất ưu đãi theo dự án phát triển sản xuất kinh

41. 35
doanh; được ưu tiên cho thuê đất, mặt bằng, mặt nước và miễn, giảm tiền thuê đất,
mặt bằng, mặt nước phục vụ sản xuất, kinh doanh theo tỷ lệ lao động là người
khuyết tật, mức độ khuyết tật của người lao động và quy mô doanh nghiệp”.
Doanh nghiệp sử dụng từ 10 NKT làm việc ổn định thì theo Nghị định số
763/VBHN-BLĐTBXH quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của
Luật người khuyết tật được hưởng chính sách ưu đãi sau: (i) Được hỗ trợ kinh phí
để sử dụng vào việc cải tạo điều kiện, môi trường làm việc phù hợp cho NKT theo
yêu cầu của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội. Tùy thuộc vào tỷ lệ NKT làm
việc ổn định tại cơ sở sản xuất, kinh doanh tương thích với mức độ khuyết tật của
người lao động và quy mô của cơ sở sản xuất, kinh doanh để làm căn cứ mà được
hưởng các mức ưu đãi khác nhau; (ii) Được ưu tiên hỗ trợ vay vốn ưu đãi theo dự
án phát triển sản xuất kinh doanh từ Ngân hàng Chính sách xã hội. Điều kiện vay,
thời hạn vay, mức vốn vay và mức lãi suất vay thực hiện theo quy định hiện hành áp
dụng đối với dự án vay vốn giải quyết việc làm.
Cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp sử dụng từ 10 NKT làm việc ổn định
cũng được hỗ trợ kinh phí để cải tạo điều kiện, môi trường làm việc phù hợp cho
NKT theo quy định của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội như doanh nghiệp.
Còn đối với các trường hợp NKT tự tạo việc làm hoặc hộ gia đình tạo việc làm cho
NKT thì sẽ được Nhà nước hỗ trợ cho vay với lãi suất ưu đãi để sản xuất kinh
doanh, được hướng dẫn về sản xuất, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ tiêu thụ sản
phẩm để đảm bảo đầu ra.
2.1.2. Đảm bảo bình đẳng và không phân biệt đối xử về khuyết tật
2.1.2.1. Các quy định pháp luật về đảm bảo bình đẳng và không phân biệt đối
xử về việc làm cho lao động là người khuyết tật
Bình đẳng về cơ hội và trong đối xử là nguyên tắc cơ bản của công bằng xã
hội. Khoản 3 Điều 2 LNKT năm 2010 giải thích: “Phân biệt đối xử người khuyết tật
là hành vi xa lánh, từ chối, ngược đãi, phỉ báng, có thành kiến hoặc hạn chế quyền
của người khuyết tật vì lý do khuyết tật của người đó”. Cũng như các công ước
quốc tế mà Việt Nam là thành viên và pháp luật các quốc gia, pháp luật Việt Nam