ερμηνευτικ'η προσεγγιση και τεχνοτροπική ανάλυση του διηγήματος του Αλεξ. Παπαδιαμάντη "Το Μοιρολόγι της Φώκιας" - σύγκριση ανάμεσα στις ηρωϊδες του Αλεξ. Παπαδιαμάντη, γριά- Λούκαινα και Φόνισσα (Χαδούλα Φραγκογιαννού)

1. ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ
ΦΩΚΙΑΣ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

2. ΚΕΊΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑΣ Α΄ ΛΥΚΕΊΟΥ
ΘΕΜΑΤΙΚΉ ΕΝΌΤΗΤΑ: ΤΑ ΦΎΛΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ
ΥΠΟΕΝΌΤΗΤΑ:
ΓΥΝΑΊΚΕΣ ΒΑΣΑΝΙΣΜΈΝΕΣ ΑΠΌ ΤΗ ΖΩΉ
Τμήμα Α1 - Mέλη ομάδας:
 Θεοδοσία Αγγελάκη
 Ιωάννα Αμανατίδου
 Αθανασία Αρκουτζίδου
 Mελπομένη Ασλανίδου
 Κυριακή Βαφειάδου
Υπεύθυνη καθηγήτρια:
Βάγια Παπαδοπούλου, Φιλόλογος
1ο ΓΕΛ ΞΑΝΘΗΣ 2ο τετράμηνο – Απρίλιος 2012

3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
 Γεννήθηκε στην Σκιάθο, στις 4 Μαρτίου 1851.
 Καταγόταν από πολύτεκνη οικογένεια.
 Ο πατέρας του, Αδαμάντιος Εμμανουήλ ήταν γόνος ναυτικής
οικογένειας και ιερέας του νησιού. Η μητέρα του, Αγγελική
Μωραΐτη καταγόταν από αρχοντική οικογένεια του Μυστρά.

4. Φοιτά στο Δημοτικό από το 1856 ως το 1868.
Εγγράφεται στη Γ’ τάξη του Γυμνασίου
Πειραιώς. Διακόπτει, όμως, και πάλι την
φοίτησή του στο Γυμνάσιο και επιστρέφει
στην Σκιάθο.
Ο πατέρας του τον στέλνει στην Αθήνα για
να σπουδάσει Θεολογία, αλλά αυτός την
τελευταία στιγμή, γράφεται στην Φιλοσοφική
Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Απογοητεύεται γρήγορα από το στείρο κλίμα
της σχολής και τα παρατά.

5.  Μελετά μόνος του αγγλικά και γαλλικά και παραδίδει μαθήματα.
 Το 1878 γνωρίζεται με έναν εκδότη που θα τον παρακινήσει να
δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η
Μετανάστις» στην εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης
«Νεολόγος».
 Το 1882 ακολουθεί το δεύτερο μυθιστόρημα του με τίτλο «Οι
έμποροι των εθνών».

6. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
 3 μυθιστορήματα: Η Μετανάστις (1880),
Οι Έμποροι των Εθνών (1883),
Η Γυφτοπούλα (1884)
 4 νουβέλες: Βαρδιάνος στα σπόρκα (1893), Η Φόνισσα (1903),
Τα Ρόδιν' ακρογιάλια (1908), Χρήστος Μηλιόνης (1885)
 Και πολλά διηγήματα, όπως Το Μοιρολόγι της Φώκιας (1908)
κ.α.

7.  Γίνεται αναφορά στο φυσικό περιβάλλον της Σκιάθου.
Αναφέρεται συχνά και η θαλασσινή της διαμόρφωση. Ακόμη,
τα διηγήματά του είναι εμπλουτισμένα με τα θρησκευτικά
βιώματά του, με τα βάσανα, τους καημούς και τις μικροχαρές
της σκιαθίτικης φτωχολογιάς.
 Οι ήρωές του είναι ψαράδες, αγρότες, ιερωμένοι, μετανάστες,
εργένηδες, αναξιοπαθούσες χήρες, όμορφες ορφανές, αλλά
και κακάσχημες μάγισσες.

9. ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ
 Από τα τέλη του 19ου αι. μέχρι και σήμερα, ο όρος
«ηθογραφία» αποδίδεται με το ίδιο νόημα.
 Είναι τάση της ελληνικής πεζογραφίας.
 Εμφανίστηκε λίγο μετά το 1880 και συνεχίστηκε ως
τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι.
 Χαρακτηριστικό: η απλοϊκή ζωή των Ελλήνων που
ζουν στην ύπαιθρο με τις τοπικές παραδόσεις, τα
ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες, το χαρακτήρα και την
νοοτροπία του απλού λαού.

10.  Είναι η ελληνική εκδοχή του ρεαλισμού και ως ένα σημείο του
νατουραλισμού.
 Έχει επηρεαστεί από την επιστήμη της λαογραφίας και από το
πνεύμα του θετικισμού.
 Κύριοι εκπρόσωποι: Γεώργιος Βιζυηνός, Γεώργιος Δροσίνης,
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας,
Γρηγόριος Ξενόπουλος κ.ά.

11. ΗΘΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ
ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ
 Στο απόσπασμα «Κατέβαινε το βράδυ… ήρεμα εις
τα κύματα» υπάρχει το ηθογραφικό στοιχείο της
συνήθειας που είχε η γριά Λούκαινα να πηγαίνει
στο γιαλό για να πλύνει τα ρούχα και μετά να
πηγαίνει στην βρύση για να τα ξεπλύνει.
 Στο απόσπασμα «Ενθυμείτο τα πέντε παιδιά της…ο
χάρος ο αχόρταγος» υπάρχει το στοιχείο της
συνήθειας που είχε η γριά Λούκαινα να θυμάται τα
παιδιά της κάθε φορά που περνούσε δίπλα από το
νεκροταφείο, όπου ήταν θαμμένα.

12. Στην φράση «εν πένθιμον βαθύ μοιρολόγι»
υπάρχει το ηθογραφικό στοιχείο του εθίμου.
Όταν πέθαινε κάποιος, υπήρχε το έθιμο να
μοιρολογούν, να θρηνούν τον νεκρό, πριν
από την ταφή του.
Για την Λούκαινα, το χαρακτηρίζουμε και ως
ηθογραφικό στοιχείο του χαρακτήρα της: το
μοιρολόγι της δεν σταματά ποτέ, ακόμη και
μετά την ταφή των αγαπημένων της. Ο
πόνος της για τον άδικο, ξαφνικό χαμό τους
είναι παντοτινός.
Στο απόσπασμα «είχε καθίσει νεαρός
βοσκός…ποιμενικόν άσμα» υπάρχει ξανά το
στοιχείο της συνήθειας που είχε ο βοσκός να
παίζει με τον αυλό του κάθε φορά που
επέστρεφε με το κοπάδι του από τους
αγρούς.

13. Ρεαλιστικό στοιχείο: τάση προς την
αντικειμενικότητα. Η ιστορία της γριάς
Λούκαινας και του θανάτου της εγγονής της
καταγράφεται από τον συγγραφέα, όπως
ακριβώς συνέβη, χωρίς την παρέμβαση
δικών του σκέψεων. Ο αναγνώστης
σχηματίζει δική του άποψη.
Νατουραλιστικό στοιχείο: επιμονή στην
λεπτομερή περιγραφή. Διαπιστώνουμε τον
αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται
ο πνιγμός της Ακριβούλας, καθώς και την
προσπάθεια του συγγραφέα να περιγράψει
την πλαγιά, που βρισκόταν το νεκροταφείο.

14. ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ
 Ανήκει στον κύκλο των σκιαθίτικων διηγημάτων του
Παπαδιαμάντη
 Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πατρίς» το 1908 και
ανήκει στην συλλογή «Πασχαλινά Διηγήματα»
 Στην καθαρεύουσα με δημοτικισμούς και τοπικούς
ιδιωματισμούς της Σκιάθου
 Ύφος παραστατικό, δραματικό και λυρικό, με
προσωποποιήσεις, μεταφορές και εικόνες

15. Η ΓΡΙΑ ΛΟΥΚΑΙΝΑ ΣΤΟ ΔΙΗΓΗΜΑ
 Είναι μια απλή γυναίκα της Σκιάθου, φτωχή και
ηλικιωμένη. Έχει χάσει πέντε από τα παιδιά της, αλλά
και τον άντρα της.
 Τώρα πια ζει κοντά στη μοναδική κόρη που της
απέμεινε και την βοηθά στις δουλειές του σπιτιού,
ώστε να μην την επιβαρύνει με την παρουσία της.
 Έχει ακόμη δύο παιδιά, δύο αγόρια, που όμως έχουν
ξενιτευτεί, ο ένας στην Αυστραλία και ο άλλος
ναυτικός στην Μεσόγειο Θάλασσα.
 Η θλίψη για τα παιδιά της που πέθαναν, καθώς και γι’
αυτά που έχουν φύγει, ακολουθεί διαρκώς τη
γερόντισσα και την ωθεί στο να συνοδεύει τις
εργασίες της μ’ ένα πένθιμο μοιρολόγι, θρηνώντας
για την κακή της τύχη.

16.  Η κάθε μέρα γι’ αυτήν είναι θλιβερή, μουντή,
γι’αυτό και στο ευχάριστο άκουσμα του αυλού
του βοσκού ενοχλείται, θεωρώντας το κακό
σημάδι.
 Είναι τραγικό πρόσωπο, γιατί εκτός από τις παλιές,
μια καινούρια συμφορά θα τη βρει. Καθώς
μοιρολογά τα προηγούμενα ατυχήματά της, δεν
αντιλαμβάνεται τον πνιγμό της εγγονής της.
 Επίσης, αδιαφορεί λιγάκι γι' αυτά που συμβαίνουν
γύρω της, γιατί ακούγοντας το θόρυβο που
έκαναν τα νερά απ' το πέσιμο της Ακριβούλας, δε
δίνει πολλή σημασία και συνεχίζει το δρόμο της.
 Συμβολίζει τον άνθρωπο που δέχεται τα χτυπήματα
της μοίρας. `Ομως, κάνει υπομονή και γίνεται πιο
δυνατή από τις συμφορές. Προσπαθεί να
προχωρήσει μπροστά, χωρίς να ξεχνά τους
αγαπημένους της.

17. ΔΥΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ
ΤΗΣ ΓΡΙΑΣ ΛΟΥΚΑΙΝΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ
 Πού αναφέρονται;
Το μοιρολόι της γριάς Λούκαινας αναφέρεται στα πέντε παιδιά της
και στον άντρα της που πέθαναν άδικα.
Το μοιρολόι της φώκιας αναφέρεται στον ξαφνικό θάνατο της
μικρής Ακριβούλας, της εγγονής της γριάς Λούκαινας.

18.  Πώς συνδέονται;
Το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου. Το μοιρολόι της φώκιας
σηματοδοτεί τη συνέχεια του μοιρολογιού της Λούκαινας γιατί
με αυτόν τον θρήνο, η γερόντισσα θα πάψει να αγνοεί τον
θάνατο της εγγονής της. Τώρα πλέον, θα θρηνεί για τα παιδιά
της, τον άνδρα της . . . και για την Ακριβούλα. Ο πόνος της δεν
τελειώνει ποτέ.

19. «ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΑΣΧΟΥΝ ΣΥΧΝΑ ΑΠΛΩΣ
ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΕΠΕΙΔΗ ΖΟΥΝ»
 Πώς εφαρμόζεται αυτό στην περίπτωση της γριάς
Λούκαινας;
Έχασε πέντε από τα οχτώ παιδιά της και τον άνδρα
της χωρίς να το επιδιώξει ή να το προκαλέσει.
 Ζούσε μέσα στον πόνο και τον θρήνο.
 Ήταν συνηθισμένο να πεθαίνουν παιδιά σε μικρή
ηλικία από αρρώστιες, αλλά η γερόντισσα δεν
σταματά ποτέ να μοιρολογά για τους
αγαπημένους της .

20.  Η γριά Λούκαινα είναι μία καθημερινή νησιώτισσα της τότε
εποχής που υποφέρει επειδή απλώς ζει και βιώνει τον χαμό
εκείνο.

21. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ
ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ
 Ήταν μία λαϊκή, καθημερινή, απλή, φτωχή και
βασανισμένη γυναίκα.
 Χτυπήθηκε από την μοίρα πέρα από κάθε όριο
ανθρώπινης αντοχής.
 Τα παθήματα της δεν είναι επακόλουθα των
πράξεων της και όμως η ζωή την αδίκησε
(χαροκαμένη πτωχή γραία).
 Έχει ξεκληριστεί όλη η οικογένειά της καθώς έχει
χάσει τον άνδρα της και τα πέντε παιδιά της
(ενθυμείτο τα πέντε παιδιά της, τελευταίον επήρε και
τον άνδρα της).

22. Δύο γιοί της είχαν απομείνει που είναι και οι
δύο ξενιτεμένοι, και μια κόρη (και της είχον
μείνει μόνον δυο υιοί ξενιτευμένοι τώρα, της
είχε μείνει και μια κόρη υπανδρεμένη ).
Τα οδυνηρά αυτά πλήγματα της ζωής της την
κάνουν τώρα να μοιρολογά και να θρηνεί με
τα όσα θυμάται (έμελπεν εν πένθιμον βαθύ
μοιρολόι).
Το σήμερα την βρίσκει να ζει με την οικογένεια
της κόρης της,υποχρεώνοντάς την να
προσφέρει ακόμα ενεργά, κάνοντας βαριές
δουλειές (κρατούσα υπό την μασχάλην μίαν
αβασταγήν, δια να πλύνη τα μάλλινα
σινδόνια της ).

23.  Η γριά Λούκαινα είναι μία γυναίκα χαροκαμένη που ποτέ δεν της
χαρίστηκε τίποτα, ενώ αντιθέτως στερήθηκε τα βασικά.
 Είναι μία γυναίκα αγράμματη που εργάζεται σκληρά στο σπίτι
και αγωνιά μοναχά για την ευτυχία της οικογένειά της,
σκληραγωγημένη, ταπεινή και ικανοποιημένη με τα απολύτως
απαραίτητα.

24. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ
 Μορφώνεται, τελειώνει τουλάχιστον την βασική
εκπαίδευση και ξεχύνεται στην αγορά εργασίας.
 Η δουλειά πάντα δίνει την οικονομική ανεξαρτησία
από τον άνδρα και την ουσιαστική πια οικονομική
στήριξη στο σπίτι.
 Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία είναι ισότιμη με
του άνδρα και μοιράζονται τα ίδια δικαιώματα και
υποχρεώσεις.
 Η ζωή έγινε ευκολότερη, συγκρινόμενη με του
προηγούμενου αιώνα, αλλά έφερε και μια
μαλθακότητα, μια ευαισθησία.

25. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ ΣΤΟ
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
 Οι σημερινές γυναίκες ζουν καλύτερα, μεγαλώνουν καλύτερα,
δουλεύουν καλύτερα αλλά λιγοψυχούν ευκολότερα στις
δυσκολίες.
 Αντιθέτως, οι γυναίκες του χθες ήταν ουσιαστικά ικανές και
δυναμικές. Ήξεραν να υπομένουν τις κακουχίες και να κρατούν
σφιχτά δεμένο τον κλοιό της οικογένειας.

26. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΟΝΙΣΣΑ
 Εκτενές διήγημα (νουβέλα) του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη
 Γραμμένο στην καθαρεύουσα και χωρισμένο σε 17 κεφάλαια
 Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Παναθήναια σε
συνέχειες, το 1903, με τον υπότιτλο «Κοινωνικόν μυθιστόρημα»
 Η πλοκή του εκτυλίσσεται στην Σκιάθο

27.  Κεντρικό πρόσωπο είναι η Χαδούλα ή αλλιώς Φραγκογιαννού,
μια ηλικιωμένη χήρα
 Κυριαρχείται από την εγκληματική ιδέα της βρεφοκτονίας και
διαπράττει μια σειρά από φόνους μικρών κοριτσιών
 Η θεωρία της: η γέννηση ενός κοριτσιού δεν φέρνει παρά μόνο
δυστυχία, όχι μόνο στο ίδιο το παιδί, αλλά και στην οικογένειά
του, ιδίως αν είναι φτωχή

28. ΧΑΔΟΥΛΑ VS ΛΟΥΚΑΙΝΑ
Φόνισσα
 Γενική εικόνα της ζωής της:
Δεν έκανε τίποτε άλλο πέρα
από το να υπηρετεί την
οικογένειά της, χωρίς
αντιρρήσεις. Αφοσιώθηκε
ολοκληρωτικά σε αυτούς.
Μοιρολόγι της φώκιας
 Γενική εικόνα της ζωής της:
Έχει πληρώσει ακριβό τίμημα
στον χάροντα. Χωρίς την
ανδρική βοήθεια,
αναλαμβάνει όλο το βάρος
των οικογενειακών
υποχρεώσεων.
Γυναίκες βασανισμένες από τη ζωή

29.  Άτυχη μητέρα: Αποχαιρέτησε
3 από τους γιους της στην
ξενιτιά, ενώ ο τέταρτος
κατηγορήθηκε για φόνο και
φυλακίστηκε μακριά από τη
Σκιάθο, στην Χαλκίδα.
 Άτυχη μητέρα: Έχασε 5 από
τα παιδιά της σε μικρή ηλικία,
από αρρώστια. Οι δύο γιοι
που της είχαν απομείνει,
έφυγαν στα ξένα. Ο ένας
πήγε στην Αυστραλία και δεν
μάθαινε γι’αυτόν, ο μικρός
της, όμως, ναυτικός, την
θυμόταν πού και πού.

30.  Θάνατος: Εξαιτίας της
ψυχολογίας και των
σκέψεών της, προκαλεί
τον θάνατο. Δεν διστάζει
καθόλου να σκοτώσει
την εγγονή της. Ξεπερνά
τις τύψεις από τον
πρώτο φόνο και
διαπράττει κι άλλους,
χωρίς πλέον να
συνειδητοποιεί τον πόνο
και το κακό που
προξενεί. Έχει χάσει κάθε
αίσθηση της λογικής.
Θεωρεί τα κορίτσια
βάρος για τις οικογένειές
τους και θέλει να
απαλλάξει τον κόσμο
από αυτά. Με βάση τα
δικά της βιώματα,
πιστεύει ότι τα περιμένει
μία ζωή γεμάτη δυστυχία
και βάσανα.
 Θάνατος: Τον συναντά
απρόσμενα και δεν
μπορεί να τον ανατρέψει.
Τον δέχεται
αδιαμαρτύρητα και
προσπαθεί να
προχωρήσει μπροστά,
χωρίς βέβαια να ξεχνά.
Ακόμα και μετά από
καιρό, θρηνεί και
μοιρολογά για τον
ξαφνικό χαμό των
παιδιών της και του
συζύγου της. Αν και ζει
σε μια εποχή που οι
ασθένειες θέριζαν τα
μικρά παιδιά και οι
απώλειες ήταν
συνηθισμένες, ο πόνος
της για τον θάνατο τους
είναι αβάσταχτος,
ασίγαστος και αιώνιος.

31.  Απολογισμός: Πικράθηκε
όταν συνειδητοποίησε πως η
ζωή της ήταν ανώφελη,
αδιάφορη, άχαρη και
μουντή. Αναπολεί εικόνες και
αναμνήσεις γεμάτες θυσίες,
βάσανα, ταλαιπωρία,τίποτα
το ευχάριστο,το όμορφο.
Κυριαρχείται από σκοτεινές
σκέψεις και συναισθήματα.
 Απολογισμός: Έχει
στιγματιστεί από τους
καημούς και τα πένθη.
Δέχεται τα χτυπήματα της
μοίρας, χωρίς να μπορεί να
τα αποτρέψει. Όμως, κάνει
υπομονή και αντλεί δύναμη
από την μοναδική κόρη που
της απέμεινε και από τα
εγγόνια της.