9 rozrachunki

1. 1
2
2
2
3
4
4
6
8
9
10
11
11
13
13
Spis treści
Spis treści
Rozrachunki handlowe z dostawcami i odbiorcami
Istota rozrachunków
Konta rozrachunkowe
Rozliczenie transakcji z odbiorcami i dostawcami
Wartość rozrachunków
Rozrachunki z odbiorcami
Rozrachunki z dostawcami
Rozliczenie zaliczki
Różnice kursowe
Rozrachunki publicznoprawne
Rozrachunki z tytułu VAT
Rozliczenie VAT na koniec miesiąca
Rozliczenie podatku dochodowego
Ujęcie zaliczek na CIT
1 / 13

2. Rozrachunki handlowe z dostawcami i odbiorcami
W tej lekcji przyjrzymy się charakterystyce oraz zasadom ewidencji należności i zobowiązań z tytułu dostaw i zakupów.
Zajmiemy się również problematyką związaną z rozrachunkami z urzędem skarbowym z tytułu VAT oraz podatku
dochodowego od osób prawnych.
Istota rozrachunków
Przy prowadzeniu działalności gospodarczej normalnym zjawiskiem jest powstawanie różnego typu zdarzeń, które stanowią
dla jednostki należność lub zobowiązanie. Ogół tych wszystkich należności i zobowiązań w rachunkowości nosi nazwę
rozrachunków.
Rozrachunki jednostki cechują się między innymi tym, że zawsze osoby dłużnika lub wierzyciela mogą być precyzyjnie
ustalone. Dodatkowo kwota, która jest przedmiotem rozrachunków, jest znana i akceptowana przez obie strony transakcji.
Trzecią cechą charakteryzującą rozrachunki jest to, że termin uregulowania ich zapłaty także jest precyzyjnie określony.
Wynika on z obowiązujących przepisów prawnych lub postanowień zawartej między stronami transakcji umowy.
Przykładem zapłaty w terminie wynikającym z przepisów prawnych mogą być rozrachunki publicznoprawne. Do nich właśnie
zaliczamy obowiązkowe płatności podatków, a terminy ich płatności – jak wiadomo – wynikają z przepisów prawa
podatkowego.
Konta rozrachunkowe
Jeśli chcemy w poprawny sposób ujmować w księgach rachunkowych rozrachunki, musimy utworzyć konta rozrachunkowe.
Konta te, jak zresztą wszystkie konta księgowe, są obciążane i uznawane – co oznacza, że księgowań dokonuje się po obu
stronach konta rozrachunków. Zależy to od rodzaju transakcji, z jaką mamy do czynienia.
W uproszczeniu wskazać możemy, że konta rozrachunków mogą być obciążane tytułem powstawania należności oraz
spłatą lub zmniejszeniem zobowiązań jednostki. Uznanie konta wynikać może przykładowo z powstania zobowiązań oraz
wpływów lub zmniejszenia poziomu należności.
Co do zasady do ewidencji księgowej rozrachunków służą konta należące do zespołu 2. Zespół ten nosi nazwę
Rozrachunki
i roszczenia. Konta należące do tego zespołu możemy podzielić na cztery podstawowe grupy:
a. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami,
b. Rozrachunki publicznoprawne,
c. Rozrachunki z pracownikami,
d. Pozostałe rozrachunki.
Na kontach należących do zespołu 2 ewidencjonuje się wszelkiego rodzaju należności i zobowiązania, zarówno krajowe, jak
i zagraniczne. Ujmuje się na nich roszczenia i rozliczenia jednostki dotyczące podstawowej działalności gospodarczej, a
także działalności socjalnej, postępowania upadłościowego czy też wynikające z odpisów aktualizujących należności itd.
Ewidencją księgową w oparciu o konta rozrachunkowe obejmuje się te transakcje, które dotyczą m.in.:
należności bezspornych i zobowiązań ze sprzedaży towarów i usług oraz zakupu towarów i usług – ewidencji tego
rodzaju mogą służyć przykładowo następujące konta:
- Rozrachunki z odbiorcami krajowymi,
- Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi,
- Rozrachunki z dostawcami krajowymi,
- Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi;
zaliczek zapłaconych dostawcom lub otrzymanych od odbiorców na poczet przyszłych dostaw – konta służące
ewidencjonowaniu tego typu rozliczeń to np.:
- Zaliczki wypłacone dostawcom,
- Zaliczki otrzymane od odbiorców;
należności i zobowiązań publicznoprawnych z tytułu podatków, opłat, cła, ubezpieczeń społecznych itp. – są to konta
np.:
- Rozrachunki publicznoprawne (dodatkowo z analityką poszczególnych tytułów) lub
2 / 13

3. - Rozrachunki z urzędem skarbowym (w analityce poszczególne rodzaje po-datków),
- Rozrachunki z tytułu VAT,
- Rozrachunki z tytułu PIT,
- Rozrachunki z tytułu CIT,
- Rozrachunki z ZUS,
- Podatek VAT należny i jego rozliczenie,
- Podatek VAT naliczony i jego rozliczenie;
należności i zobowiązań wynikających z wynagrodzeń pracowników, np.:
- Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń;
innych rozliczeń z pracownikami niezwiązanych z wypłatą wynagrodzeń, np.:
- Inne rozrachunki z pracownikami.
Wskazałem powyżej tylko kilka najbardziej typowych rozrachunków. W rzeczywistości, w zależności od przyjętej praktyki
jednostki gospodarczej, może być ich o wiele więcej. Najważniejsze, aby zasady dotyczące dokonywania rozliczeń na
kontach rozrachunków znalazły swoje odzwierciedlenie w przyjętych przez jednostkę zasadach (polityce) rachunkowości, a
wszystkie wykorzystywane w tym celu konta księgowe były ujęte w zatwierdzonym przez kierownika jednostki zakładowym
planie kont.
Ważne!
Na koncie Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami ujmuje się wszelkiego rodzaju rozrachunki z tytułu otrzymanych albo
wykonanych dostaw. Należności i zobowiązania z tytułu dostaw i usług wykazuje się w księgach rachunkowych na kontach
rozrachunkowych w momencie ich powstania w wartości nominalnej, czyli łącznie z VAT.
Rozliczenie transakcji z odbiorcami i dostawcami
Jeśli chodzi o dokonywanie rozrachunków z tytułu dostaw i zakupów, dokonywane są one na odrębnym koncie
syntetycznym. Najczęściej konto nazywane jest 200 – Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami.
Jeżeli jednak jednostka dokonuje również transakcji z podmiotami zagranicznymi, dobrze byłoby, aby te właśnie transakcje
ujmowane były na osobnym koncie księgowym dotyczącym rozrachunków z odbiorcami i dostawcami zagranicznymi.
Rozrachunki można wówczas ewidencjonować przy użyciu dwóch kont np.:
konto 201 Rozrachunki z odbiorcami krajowymi,
konto 202 Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi.
Księgowanie rozrachunków wygląda następująco:
200 Rozrachunki
z odbiorcami i dostawcami
XX YY
203 Rozrachunki z odbiorcami
XX
3 / 13

4. 204 Rozrachunki z dostawcami
YY
Szczegółowo zajmiemy się tą kwestią nieco później.
Przyjrzyjmy się teraz samemu kontu dotyczącemu rozrachunków z odbiorcami i dostawcami.
Konto 200 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami służy ewidencjonowaniu wszelkiego rodzaju rozrachunków, dostaw,
zakupów, sprzedaży, roszczeń z tytułu handlu wewnątrzwspólnotowego, importu, eksportu, zakupu towarów i usług oraz
sprzedaży materiałów, kaucji gwarancyjnych, a także przychodów finansowych. Przy jego użyciu ewidencjonuje się również
wszelkiego rodzaju bezsporne należności i rozrachunki z dostawcami krajowymi oraz zagranicznymi z tytułu wykonywanych
dostaw towarów czy usług.
Ww. konto może wykazywać dwa rodzaje salda. Saldo debetowe oznaczało będzie istniejący stan należności. Saldo
kredytowe natomiast powie nam o istniejącym w jednostce stanie zobowiązań.
Wartość rozrachunków
Zaznaczmy, że wartości rozrachunków ujmuje się w oparciu o wartość transakcji w kwocie brutto. Oznacza to, że kwota,
którą wykazujemy na koncie rozrachunków, zawiera należny VAT, a także – jeśli są – należne odsetki, różnice kursowe,
kary umowne itd. Ujęcia poszczególnych rozrachunków najlepiej dokonywać analitycznie, wyodrębniając jednocześnie
transakcje zawierane z podmiotami powiązanymi.
Może to okazać się pomocne ze względu na fakt, że w bilansie sporządzanym na koniec okresu sprawozdawczego
rozrachunki wykazuje się również w podziale na te z podmiotami powiązanymi i nie.
Ważne!
Warto zwrócić uwagę, że rozrachunki wynikające z otrzymanych zaliczek na poczet przyszłych dostaw, należności
dochodzonych na drodze sądowej, należności, które zostały skierowane do postępowania egzekucyjnego oraz tych, które są
przedmiotem postępowania układowego, naprawczego, sądowego czy ugodowego, nie powinny być ujmowane na koncie
200 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami. Do ich ewidencji przykładowo może służyć kontoRozrachunki i roszczenia.
Zapamiętajcie, że konto 200 Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami służy do ewidencji wszelkiego rodzaju należności
bezspornych.
Za chwilę wyjaśnimy sobie to wszystko na przykładach.
Rozrachunki z odbiorcami
Zastanówmy się teraz, jakiego rodzaju sytuacje należy ujmować po lewej (debetowej) stronie kontaRozrachunki z
odbiorcami krajowymi.
203 Rozrachunki
z odbiorcami krajowymi
XX
Otóż, po debetowej stronie tego konta ewidencjonuje się operacje polegające m.in. na:
ujęciu należności z tytułu sprzedaży produktów, usług, towarów, materiałów (kwota brutto razem z VAT),
zwiększeniu należności, np. wynikającym z wystawionej faktury korygującej,
zamianie roszczeń na należności (np. w wyniku tytułu egzekucyjnego),
rozliczeniu należności do przychodów podlegających rozliczeniu w czasie,
ujęciu należności wynikających z kar umownych, grzywien, odszkodowań.
4 / 13

5. Po drugiej stronie tego konta księguje się natomiast operacje polegające m.in. na:
wpływie należności,
ujęciu faktur korygujących zmniejszających przychody ze sprzedaży,
zmniejszeniu należności,
sprzedaży wierzytelności np. w ramach faktoringu,
umorzeniu należności.
203 Rozrachunki
z odbiorcami krajowymi
XX
Konto rozrachunków z odbiorcami na ogół wykazuje saldo debetowe, co oznacza istnienie należności od odbiorców.
Pojawienie się salda kredytowego będzie oznaczało istnienie nadpłat dokonanych przez odbiorców.
Przykład
Jednostka dokonała sprzedaży 10 rowerów. Towar o wartości 30 000 zł według cen zakupu wydano z magazynu jednostki.
Jednostka wystawiła fakturę sprzedaży na rzecz odbiorcy na kwotę 40 000 zł netto plus 9200 zł VAT; razem 49 200 zł
brutto.
Magazyn
30 000 1)
Wartość sprzedanych towarów
w cenach zakupu
1) 30 00
Sprzedaż towarów
40 000 2a)
Rozrachunki z odbiorcami
(w analityce osobne konto
odbiorcy)
2c) 49 200 49 200 3)
5 / 13

6. Rozrachunki z urzędem
skarbowym z tytułu
VAT należnego
9200 2b)
Rachunek bieżący
3) 49 200
Objaśnienia:
1) – wydanie rowerów z magazynu;
2a) – wartość netto faktury;
2b) – VAT należny;
2c) – wartość należności od odbiorcy w kwocie brutto;
3) – wpłata kwoty z faktury.
Rozrachunki z dostawcami
Przyjmijmy, że do ujmowania rozrachunków z dostawcami jednostka wykorzystuje konto 206Rozrachunki z dostawcami
krajowymi.
Po stronie debetowej będzie ujmowała m.in. następujące transakcje:
spłata zobowiązań na rzecz dostawców krajowych,
odpisanie zobowiązań, które uległy przedawnieniu,
ujęcie faktur korygujących od dostawców, zmniejszających wielkość zobowiązań.
206 Rozrachunki
z dostawcami krajowymi
XX
Po stronie kredytowej tego konta jednostka będzie ujmowała wszelkiego rodzaju powstawanie zobowiązań i zwiększanie ich
stanu. Będą to m.in. transakcje polegające na:
ujęciu faktury zakupu według wartości brutto,
ujęciu faktury korygującej zwiększającej stan zobowiązań,
naliczeniu przez dostawcę odsetek ustawowych, kar, grzywien lub odszkodowań.
Warto zaznaczyć, że co do zasady konto rozrachunków z dostawcami na ogół wykazuje saldo kredytowe, co oznacza
istnienie zobowiązań do zapłaty na rzecz dostawców.
Czasami jednak konto to może mieć również saldo debetowe. Zaistnienie takiego salda będzie oznaczało stan nadpłaty na
rzecz dostawców.
206 Rozrachunki
z dostawcami krajowymi
6 / 13

7. XX
Przykład
Przeanalizujmy przypadek jednostki, której kontrahent obciążył ją karą umowną wynikającą z nienależytego wykonania
umowy w wysokości 3400 zł. Kara jest akceptowana przez jednostkę. Jednostka dokonała jej zapłaty przelewem bankowym.
Kontrahent wystawił z tego tytułu notę obciążeniową.
Ujęcie księgowe noty dokonane zostanie następującym zapisem:
Rozrachunki z odbiorcami
(w analityce osobne konto
odbiorcy)
2) 3400 3400 1)
Pozostałe koszty
operacyjne
1) 3400
Rachunek bankowy
3400 2)
Objaśnienia
1) – zaksięgowanie otrzymanej noty obciążeniowej;
2) – zapłata kary umownej.
Ważne!
Koszty i przychody związane z odszkodowaniami oraz karami – jako koszty i przychody związane pośrednio z działalnością
operacyjną jednostki – zalicza się do pozostałych kosztów i przychodów operacyjnych. Mówi o tym art. 3 ust. 1 pkt 32 lit. g
ustawy o rachunkowości.
Powyższy przykład obrazuje ujęcie kary umownej przez jednostkę, która tą karą została obciążona. Zastanówmy się teraz,
w jaki sposób ujęcia księgowego dokona jednostka, na rzecz której kara zostanie zapłacona.
Rozrachunki z odbiorcami
(w analityce osobne konto
dostawcy)
3400 3400 2)
7 / 13

8. Pozostałe przychody
operacyjne
3400 1)
Rachunek bankowy
3400
Objaśnienia:
1) – zaksięgowanie wystawionej noty obciążeniowej;
2) – otrzymanie zapłaty kary umownej.
Przepisy ustawy o rachunkowości zakładają, że należności i zobowiązania wynikające z rozrachunków powinny być
inwentaryzowane co najmniej na ostatni dzień roku obrotowego.
Inwentaryzacji dokonuje się w drodze uzyskania od kontrahentów potwierdzenia wykazanego w księgach rachunkowych
stanu należności lub zobowiązania. Potwierdzenia tego powinno się dokonać na piśmie. Jednostka zobowiązana jest zatem
wysłać do kontrahentów informację na piśmie o stanie figurujących w jej księgach należności od kontrahentów lub
zobowiązań wobec nich.
Zauważmy jednak, że inwentaryzacja rozrachunków (należności i zobowiązań) przez pisemne uzyskanie potwierdzenia nie
dotyczy należności i zobowiązań wobec pracowników z tytułów publicznoprawnych.
Należności i zobowiązania, które nie podlegają inwentaryzacji w drodze uzgodnienia i potwierdzenia salda, inwentaryzuje
się w drodze porównania danych wynikających z ksiąg rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji realnego
stanu na określony dzień. Omawialiśmy szczegółowo to zagadnienie w jednej z poprzednich lekcji.
Warto dodać w tym miejscu, że należności i zobowiązania powinno się weryfikować co najmniej w terminach obligujących
jednostkę do złożenia deklaracji podatkowej. Taką samą zasadę dobrze będzie przyjąć do weryfikacji rozrachunków z
kontrahentami z tytułu dostaw towarów i usług. Także w tym przypadku powinna ona odbywać się systematycznie w ciągu
roku, a nie tyko na koniec roku obrotowego.
Zgodnie z zasadą istotności kierownik jednostki może podjąć decyzję o rezygnacji z potwierdzania sald należności i
zobowiązań niewielkiej wartości. W takiej sytuacji kwoty te zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych
lub pozostałych przychodów operacyjnych.
Przepisy ustawy o rachunkowości nie wymagają tego co prawda, ale wskazane jest, aby jednostka, która dość często
dokonuje transakcji sprzedaży lub zakupu z tymi samymi kontrahentami, dokonywała inwentaryzacji rozrachunków częściej,
niż jest to wymagane ustawą. Powinna zatem przeprowadzać inwentaryzację rozrachunków nie tylko na dzień bilansowy,
ale również w ciągu roku. Dzięki temu uniknie się spiętrzenia prac związanych z zamknięciem ksiąg na koniec roku, a także
uzyska się pewność, że rozliczenia z kontrahentami dokonywane są poprawnie.
Rozliczenie zaliczki
Przykład
Przeanalizujmy teraz przykład, w którym jednostka dokonała zapłaty zaliczki na zakup maszyny, która będzie stanowiła dla
jednostki środek trwały. Dostawca wystawił jednostce fakturę zaliczkową. Zastanówmy się, w jaki sposób ująć tę fakturę w
księgach rachunkowych. Dodajmy, że zaliczka nie obejmowała całości kwoty należnej do zapłaty za realizację zamówienia.
Otrzymaną fakturę zaliczkową można ująć następującym zapisem:
8 / 13

9. strona Wn konta 301 Rozliczenie zakupu – kwota netto faktury,
strona Wn konta 222 VAT naliczony i jego rozliczenie – wartość podatku,
strona Ma konta 240Pozostałe rozrachunki.
Po jakimś czasie jednostka z naszego przykładu dokonała płatności pozostałej kwoty. Po jej otrzymaniu dostawca wystawił
fakturę końcową. Jej rozliczenie powinno odbyć się następującym zapisem:
strona Ma konta 240Pozostałe rozrachunki – wartość brutto faktury końcowej pomniejszona o wcześniej zapłaconą
zaliczkę,
strona Wn konta 222 VAT naliczony i jego rozliczenie – wartość podatku wykazanego na fakturze pomniejszona o VAT
wykazany na fakturze zaliczkowej,
strona Wn konta 301 Rozliczenie zakupu – wartość netto faktury końcowej pomniejszona o wartość wcześniejszej
faktury zaliczkowej.
Różnice kursowe
Jak już wiecie, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości księgi rachunkowe prowadzi się, a sprawozdanie finansowe
sporządza się w walucie polskiej. Z zasady tej wynika, że wszystkie transakcje wyrażone w walutach obcych wymagają dla
ich ujęcia w księgach rachunkowych jednostki i sprawozdaniu finansowym przeliczenia na walutę polską.
Dotyczy to także rozrachunków w walucie obcej, które widnieją w księgach rachunkowych na dzień bilansowy. Na mocy art.
30 ust. 1 ustawy o rachunkowości istniejące na dzień bilansowy w księgach rachunkowych rozrachunki w walutach obcych
należy przeliczać po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank
Polski.
W przypadku gdy rok obrotowy jednostki pokrywa się z rokiem kalendarzowym, do wyceny rozrachunków dokonywanej na
31 grudnia danego roku zastosować trzeba będzie średnie kursy walut ogłoszone przez Narodowy Bank Polski na 31
grudnia tego roku.
Różnice kursowe co do zasady powstają w sytuacji, gdy kurs waluty z dnia zarachowania należności czy zobowiązania różni
się od średniego kursu waluty obowiązującego na dzień bilansowy. W wyniku tych różnic możemy mieć do czynienia z
różnicami kursowymi dodatnimi lub ujemnymi.
Dodatnie różnice kursowe powstaną, gdy:
kurs na dzień (ujęcia) powstania zobowiązania jest wyższy od kursu średniego NBP na dzień bilansowy,
kurs na dzień (ujęcia) powstania należności jest niższy od kursu średniego NBP na dzień bilansowy.
Jeśli chodzi natomiast o ujemne różnice kursowe, mogą one powstać, gdy:
kurs na dzień (ujęcia) powstania zobowiązania jest niższy od kursu średniego NBP na dzień bilansowy,
kurs na dzień (ujęcia) powstania należności jest wyższy od kursu średniego NBP na dzień bilansowy.
Nie można zapomnieć, że jednym z podstawowych warunków prawidłowego ujęcia transakcji wyrażonych w walutach
obcych jest zastosowanie przeliczeń według właściwego na dzień przeprowadzenia transakcji kursu waluty.
Zasady przeliczania na złote polskie reguluje art. 30 ust. 2 ustawy o rachunkowości.
Zgodnie z jego treścią wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień
ich przeprowadzenia odpowiednio po kursie:
faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji – w przypadku sprzedaży lub kupna walut
oraz zapłaty należności albo zobowiązań,
średnim ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia poprzedzającego ten dzień – w przypadku
zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa wyżej, a także w
przypadku pozostałych operacji.
Ważne!
Należności i zobowiązania wyrażone w walutach obcych wprowadza się do ksiąg po ich przeliczeniu według kursu
średniego ogłoszonego dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia poprzedzającego dzień ich powstania, który
pokrywa się najczęściej z dniem wystawienia faktury sprzedaży lub zakupu.
W myśl art. 30 ust. 4 różnice kursowe na rozrachunkach wyrażonych w walutach obcych, powstałe na dzień ich wyceny,
9 / 13

10. zalicza się odpowiednio do przychodów lub kosztów finansowych. Jest to tzw. wynikowe rozliczanie różnic kursowych.
W księgach rachunkowych różnice kursowe ujmuje się następującymi zapisami:
dodatnie różnice kursowe:
- strona Wn konta zespołu 2 (czyli właśnie konta rozrachunków),
- strona Ma kontaPrzychody finansowe;
ujemne różnice kursowe:
- strona Wn kontaKoszty finansowe,
- strona Ma konta zespołu 2.
Przykład
Przeanalizujmy przykład, w którym jednostka dokonała zakupu towaru od kontrahenta we Francji.
Francuska firma 5 października wystawiła fakturę na kwotę 10 000 euro. Średni kurs NBP z 4 października wynosił 4 zł/euro.
Zobowiązanie przeliczone na złotówki wyniosło zatem 40 000 zł.
Zgodnie z polityką rachunkowości rozchód środków z rachunku walutowego jednostka wycenia po kursie sprzedaży banku
prowadzącego rachunek walutowy. W dniu zapłaty zobowiązania, tj. 20 października, kurs sprzedaży banku wynosił 4,50
zł/euro. Wartość zobowiązania w złotówkach wyniosła zatem 45 000 zł.
Ujęcie księgowe powyższej sytuacji będzie wyglądało następująco:
Rachunek bankowy
walutowy
45 000 1)
Rozrachunki z dostawcami
(w analityce osobne konto
dostawcy)
4) 40 000
40 000 Sp.
5 000 2)
45 000 45 000
Koszty finansowe
2) 5000
Objaśnienia
1) – zapłata zobowiązania: 10 000 euro x 4,5 zł/euro = 45 000 zł;
2) – rozliczenie różnicy kursowej: 10 000 euro x (4,5 – 4) zł/euro = 10 000 x 0,5 = 5000 zł.
Rozrachunki publicznoprawne
Analizując kwestie związane z rozrachunkami z dostawcami i odbiorcami, warto zatrzymać się również na chwilę przy
innego rodzaju rozrachunkach, a mianowicie rozrachunkach publicznoprawnych. Są one bowiem nieodłącznie związane z
rozrachunkami z dostawcami i odbiorcami, chociażby ze względu na podatek od towarów i usług zawarty w cenach
10 / 13

11. sprzedawanych lub nabywanych towarów czy usług.
Wyjaśnijmy, że do rozrachunków publicznoprawnych zalicza się należności wobec różnych instytucji (np. urzędów
skarbowych czy ZUS). Zakres rozrachunków oraz zasady ustalania ich wielkości regulują przepisy prawa podatkowego.
W uproszczeniu można przyjąć, że rozrachunki publicznoprawne obejmują dwa rodzaje rozrachunków, które ewidencjonuje
się na odrębnych kontach. Są to:
rozrachunki z tytułu VAT,
inne rozrachunki publicznoprawne (w odpowiedniej analityce – podziale na poszczególne tytuły zobowiązań
podatkowych).
Rozrachunki z tytułu VAT
Jednostki objęte podatkiem od towarów i usług ujęcia VAT dokonują w ewidencji syntetycznej prowadzonej na koncie
Rozrachunki z tytułu VAT.
Na tym koncie po stronie Wn (lewej) ujmuje się kwoty podatku zapłaconego przy zakupach (VAT naliczony), natomiast po
stronie Ma (prawej) – kwoty podatku należnego od dokonanej sprzedaży (VAT należny). Jak łatwo się domyślić, saldo konta
może być zarówno debetowe, jak i kredytowe.
Zwróćcie uwagę, że pojawienie się salda debetowego będzie oznaczało należność od urzędu skarbowego z tytułu VAT,
która jest odliczana od przyszłych zobowiązań albo podlega zwrotowi.
Saldo kredytowe natomiast będzie oznaczało istniejące zobowiązanie wobec urzędu skarbowego z tytułu VAT.
W ramach konta Rozrachunki z tytułu VAT można też utworzyć dwa odrębne konta, np.:
VAT naliczony i jego rozliczenie,
Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego.
Wyjaśnijmy w tym miejscu, że konto Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnegonależy do kont
bilansowych pasywnych. Rodzaje kont księgowych wyjaśniliśmy sobie na jednej z pierwszych lekcji naszego kursu,
pamiętacie?
Po stronie kredytowej (Ma, czyli prawnej) tego konta księguje się kwoty VAT należnego z tytułu sprzedaży, korekty
powodujące zwiększenie VAT należnego, a także korekty powodujące zmniejszenie podatku poprzez zapis ujemny. Po
stronie debetowej (Wn, lewej) tego konta ujmuje się natomiast zmniejszenia VAT należnego w wyniku korekt (na przykład
pomyłki, udzielone upusty, reklamacje).
Konto to może wykazywać saldo kredytowe, które oznacza VAT należny od czynności, z tytułu których obowiązek
podatkowy powstaje w innym okresie rozliczeniowym. Podstawą dokonywania zapisów księgowych na tym koncie jest
faktura VAT.
Jeśli chodzi natomiast o kontoVAT naliczony i jego rozliczenie, jest ono kontem bilansowym aktywnym. Po jego lewej
stronie (Wn) księguje się kwoty VAT naliczonego oraz jego zwiększenia w wyniku korekt. Korekty powodujące zmniejszenie
VAT naliczonego ujmuje się natomiast po stronie Ma lub po stronie debetowej (Wn), korzystając z zapisu ujemnego.
Konto VAT naliczony i jego rozliczenie wykazuje saldo debetowe oznaczające kwoty VAT naliczonego do odliczenia w
innym okresie rozliczeniowym.
Rozliczenie VAT na koniec miesiąca
Jak z pewnością wiecie, na koniec okresu sprawozdawczego (w przypadku VAT jest to miesiąc lub – w niektórych
przypadkach – kwartał) jednostka ma obowiązek dokonać ustalenia kwoty zobowiązania podatkowego z tytułu podatku od
towarów i usług oraz sporządzić deklarację VAT. Aby zrealizować ten cel, kwotę VAT naliczonego, która podlega odliczeniu
w danym okresie sprawozdawczym zgodnie z przepisami ustawy o VAT przeksięgowuje się na konto Rozrachunki z
urzędem skarbowym z tytułu VAT zapisem:
strona Wn konta Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT,
strona Ma konta VAT naliczony i jego rozliczenie.
Podobnie należy postąpić z VAT należnym. Jego rozliczenia dokonuje się w następujący
sposób:
strona Wn Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego,
strona Ma Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT.
11 / 13

12. Otrzymane na skutek dokonania powyższych przeksięgowań saldo kontaRozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT
może przyjąć dwie formy – saldo debetowe i kredytowe. Otrzymanie salda Ma oznaczać będzie zobowiązanie podatkowe
podlegające wpłacie do urzędu skarbowego. Saldo Wn oznaczać będzie nadwyżkę VAT naliczonego nad należnym, czyli
kwotę podatku możliwą do wykorzystania w następnych okresach rozliczeniowych lub podlegającą zwrotowi na zasadach i
w terminach określonych w ustawie o podatku od towarów i usług.
Przykład
Przeanalizujmy teraz przykład, w którym jednostka otrzymała fakturę zakupu za połączenia telefoniczne za październik.
Fakturę wystawiono z datą 24 października, a termin płatności określony został na 10 listopada. Wartości faktury:
wartość netto faktury – 1000 zł,
VAT naliczony – 230 zł,
wartość brutto faktury – 1230 zł.
Księgowanie faktury będzie wyglądało następująco:
301 Rozliczenie
zakupu
1a) 1000 1000 2)
222–2 VAT naliczony
do rozliczenia
w następnym okresie
1b) 230
203 Rozrachunki
z dostawcami
1230 1c)
402 Usługi obce
5) 1000
Objaśnienia
1a) – wartość faktury netto;
1b) – VAT naliczony do odliczenia w listopadzie;
1c) – wartość faktury brutto;
2) – zaliczenie usługi w koszty października.
Pamiętajcie, że numery kont, które podaję, są jedynie przykładową propozycją. Każda jednostka może stosować własną
12 / 13

13. numerację. Informacje na ten temat powinny znaleźć odzwierciedlenie w zakładowym planie kont.
Rozliczenie podatku dochodowego
Na zakończenie dzisiejszej lekcji przyjrzymy się jeszcze ewidencjonowaniu zaliczek na podatek dochodowy od osób
prawnych. Podatkiem dochodowym od osób fizycznych zajmiemy się na kolejnej lekcji, kiedy to skupimy się na rozliczeniach
z pracownikami.
Zwróćcie uwagę na to, że podatek dochodowy ujmują w księgach rachunkowych i wykazują w sprawozdaniu finansowym
jedynie te jednostki gospodarcze, które są podatnikami tego podatku. Przykładem podatnika CIT może być chociażby
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Zaznaczmy, że do ewidencji w księgach rachunkowych podatku dochodowego od osób prawnych może służyć jednostce
konto 870 Podatek dochodowy od osób prawnych.
Ujęcie zaliczek na CIT
Należne w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób prawnych jednostka może ujmować w swoich księgach
następującym zapisem:
strona Wn konta Podatek dochodowy od osób prawnych,
strona Ma konta Rozrachunki publicznoprawne.
Jeśli zaliczka zostanie odprowadzona na konto urzędu skarbowego, czynność ta znajdzie swoje odzwierciedlenie w
księgach rachunkowych w następujący sposób:
strona Wn konta Rozrachunki publicznoprawne,
strona Ma konta Rachunek bankowy.
Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 25 ust. 1a ustawy o CIT finalne rozliczenie podatku dochodowego od osób prawnych
następuje w terminie wskazanym do złożenia zeznania podatkowego o wysokości osiągniętego dochodu lub poniesionej
straty za dany rok podatkowy. Do rocznego rozliczenia CIT służy formularz CIT-8.
Może okazać się, że wartość należnego do zapłaty rocznego podatku CIT, wykazanego w deklaracji CIT-8, będzie różna od
łącznej kwoty odprowadzonych w ciągu roku zaliczek. Może być ona niższa lub wyższa.
Zastanówmy się teraz, co zrobić w takiej sytuacji. Jaki będzie to miało wpływ na nasze rozrachunki publicznoprawne?
Jeśli okaże się, że z przygotowanego przez nas rocznego zeznania podatkowego wynika inna kwota podatku należnego do
zapłaty, konieczne będzie dokonanie w księgach rachunkowych odpowiedniej korekty (zwiększenia lub zmniejszenia – w
zależności od sytuacji) zapisów na tym koncie księgowym, na którym w trakcie roku podatkowego ewidencjonowane były
poszczególne zaliczki na podatek dochodowy.
Sposób zaksięgowania zależał będzie od tego, czy mamy do czynienia z nadpłatą, czy też z niedopłatą podatku. Jeśli
jednostka musi zwiększyć swoje zobowiązanie z tytułu CIT, ujęcia tego dokona następującym zapisem:
strona Wn konta Podatek dochodowy od osób prawnych,
strona Ma konta Rozrachunki publicznoprawne.
W odwrotnej sytuacji, kiedy okaże się, że kwotę należnego podatku należy zmniejszyć, także zapis księgowy będzie
wyglądał odwrotnie:
strona Wn konta Rozrachunki publicznoprawne,
strona Ma konta Podatek dochodowy od osób prawnych.
Otrzymane w ten sposób saldo kontaRozrachunki publicznoprawne pokaże nam wysokość kwoty nadpłaty podatku
dochodowego za rok obrotowy. Nadpłata wykazana na tym koncie powinna być oczywiście zgodna z wartością otrzymaną w
zeznaniu CIT-8.
Podczas dzisiejszej lekcji kontynuujemy tematykę dotyczącą rozrachunków. Zajmiemy się rozliczeniami pracowniczymi.
Omówimy rozrachunki z tytułu wynagrodzeń i innych świadczeń na rzecz pracowników. Poruszymy także zagadnienia
związane z rozliczaniem składek na ubezpieczenia zusowskie oraz podatku dochodowego od osób fizycznych.
13 / 13