1. Uticaj UV i jonizujuceg
zracenja
na zive organizme
Dragovic Tina

2. Sta je UV zracenje?
Ultraljubicasti zraci pripadaju niskofrekventnim zracima Sunceve
svetlosti koji nose veliku kolicinu energije.
UV zračenje je deo elektromagnetnog spektra zračenja talasnih dužina od 100 -
400 nm
Izvori UV zracenja:
-prirodni: Sunce (solarno UV zračenje )
-veštački: lampe i fluroscentne cevi koje se koriste u biologiji, medicini i
kozmetici. Aparati koji se koriste za sterilizaciju vazduha, vode, hirurških sala kao
i svih prostorija u kojima je to neophodno
Ultraljubičasto zračenje su nevidljivi elektromagnetni talasi srednje dužine i dele se
na nekoliko vrsta: UVA – koji su dugotalasni što znači da prodiru duboko u kožu,
dajući joj brzu preplanulost koja kratko traje; UVB – kratkotalasni zraci koji prave
boju koja dugo traje, ali i opekotine; UVC – najštetniji zraci ali ne dolaze do Zemljine
površine jer ih zaustavlja Ozonski sloj.

3. • UV zraci probijaju Zemljinu atmosferu čak i
po hladnom i oblačnom vremenu i najjači
uticaj imaju između podneva i četiri sata
posle podne, interval koji se ne preporučuje
za sunčanje u letnjim mesecima. Ovo
zračenje je štetno zbog svojih kancerogenih
i toksičnih svojstava, najopasnije je kada
dospeva na nezaštićenu kožu. Zbog toga je
preporučljivo nanošenje zaštitne kreme u
svakom periodu godine, čak i zimi – sneg
reflektuje 85% UV zraka, a pogotovo kada
smo na velikim visinama – što je veća
visina podložniji smo sunčevim zracima.
• Apsorpcija UV zračenja u oku doprinosi
razvoju katarakte, fotokeratitisa, malignim
i degenerativnim promenama.

4. • Zadebljanje gornjeg sloja epidermisa, rožnatog sloja, smanjuje prodor UV
zraka i još je jedan mehanizam samoobrane kože od UV zračenja. Pod
uticajem zračenja ćelije tog sloja stvaraju “zaštitni filter“, urokaninsku
kiselinu, koja u svojoj aktivnoj cis-formi apsorbuje i odvodi energiju zračenja.
Takođe, aktiviranje sopstvenih antioksidanasa, poput tokoferola, askorbinske
kiseline, beta-karotena, umanjuje štetno delovanje slobodnih radikala. Iako
UV zračenje oštećuje genetski materijal (DNK) ćelija kože, reper mehanizmi
mogu ukloniti oštećena mesta DNK u ćeliji i zameniti ih neoštećenim DNK.
Ako je koža previše izložena UV zračenju, mehanizmi obnove postaju
preopterećeni i nastaju hronična oštećenja. Rezultatati su solarna elastoza,
prekanceroza i tumor kože.

5. • Odeća pruža potpunu zaštitu od UV zračenja.
• Delove koji nisu prekriveni odećom treba zaštititi primenom zaštitnih preparata koji
sadrže supstancije koje apsorbuju u UV-B i UV-A oblasti.
• Osnovno svojstvo svih preparata za zaštiti od UV zračenja je zaštitni faktor (Sun
Protection Factor, SPF). SPF predstavla brojnu vrednost koja pokazuje koliko puta
duže se može boraviti na suncu uz primenu preparata, u odnosu na stanje bez
njega, a da ne dođe do pojave crvenila kože. Bitno je da preparati pored zaštite od
zračenja u UV-B oblasti pružaju i zaštitu u UV-A oblasti.
• Bez sloja ozona u stratosferi koji nas štiti od prekomerne količine UV - B zračenja,
život kakvog poznajemo ne bi mogao da postoji

6. Slika najveće antarktičke ozonske rupe ikad
zabeležene (septembar 2006)

7. Jonizujuce zracenje
• Jonizujuće zračenje je elektromagnetno ili čestično zračenje koje
može da jonizuje materiju i izazove oštećenje ćelija živih organizama.
Tako nastali joni narušavaju biohemijske procese u ćelijama, što može
dovesti do raznih poremećaja u njihovom funkcionisanju i deljenju
(razmnožavanju), te konačno do nastanka ozbiljnih bolesti,
poput tumora. U jonizujuće zračenje
spadaju α, β, γ i X zraci, kosmičko zračenje i neutroni .
• Ljudi su izloženi jonizujućem zračenju od postanka vrste. Prvo
prirodnom zračenju na koje se sa razvojem ljudske civilizacije i
nuklearne tehnologije nadovezalo i veštačko, ljudskom rukom
stvoreno jonizujuće zračenje.

9. • Kidanje vodonicnih veza dovodi do nemogucnosti prepoznavanja parova
A-T i C-G pri replikaciji DNK ,odnosno do neregularnog sparivanja i
mutacija. Sa apsorpcijom jonizujuceg zracenja u bioloskom sistemu
nastaju vrlo brze fizicke i hemijske promene
• U većini organa i tkiva tela gubitak čak i značajnog broja ćelija ne utiče
na njihov poremećaj i gubitak funkcija. Međutim, ako je broj izumrlih
ćelija dovoljno veliki, oštećenja će biće vidljiva i mogu dovesti do smrti
organizma. Takva povreda se javlja kod pojedinaca koji su bili izloženi
radijaciji preko graničnog praga.
• Izlaganje jonizujućem zračenju je povezano sa raznim oblicima leukemije
i raka na mnogim organa, kao što su pluća, dojke i štitne žlezde, ali ne sa
nekim drugim organima, kao što prostata i genitalije. Na sreću po čoveka,
postoji mala verovatnoća da će se klinički znaci radijacione bolesti javiti
nakon izlaganja jonizujućem zračenju, u kakva se ubraja uobičajeno
jonizujuće zračenje iz prirodnih izvora na Zemlji, ili iz jasno doziranih
izvora zračenja (npr u medicini).

10. Prikaz prodirnosti (štetnosti) različitih vrsta
zračenja
Alfa (α)-zračenje može zaustaviti papir;
Beta (β)-zračenje može zaustaviti
aluminijumski lim debeo nekoliko milimetara;
Gama (γ)-zračenje (veći deo) može zaustaviti
desetak centimetara debela olovna ploča