1. CAÙC PHAÛN ÖÙNG CUÛA
SINH VAÄT VÔÙI CHAÁT
ÑOÄC
MP

2. XAÂM NHAÄP ÑOÄC CHAÁT VAØO
CÔ THEÅ

3. CAÙC PHAÛN ÖÙNG CUÛA SINH VAÄT VÔÙI
ÑOÄC TOÁ
 Söï di chuyeån chaát ñoäc qua chuoãi
sinh döôõng (food chain)
 Söï tích tuï caùc chaát ñoäc trong cô
theå sinh vaät (bioaccumulation)
 Söï tích öùng sinh hoïc cuûa caùc caù
theå sinh vaät (bioavailability)

4. Söï tích tuï sinh hoïc TCDD
trong chuoãi dinh döôõng

5. Nhöõng chæ soá ñaùnh giaù
ñoäc hoïc
 Heä soá coâ ñoïng sinh hoïc BCF
(Bioconcentration factor)
 Heä soá tích tuï sinh hoïc BAF
(Bioaccumultion factor)
 Heä soá khuyeách ñaïi sinh hoïc BMF
(Biomagnification factor)

6. SÖÏ TÍCH TUÏ SINH HOÏC
(BIOACCUMULATION)
 Thöôøng thì söï tích tuï sinh hoïc ñöôïc
nghieân cöùu khi chaát ñoäc tieáp xuùc tröïc
tieáp vôùi caù theå sinh vaät trong moâi
tröôøng soáng qua hai chæ soá BCF vaø
BAF.
 Vieäc nghieân cöùu naøy thöôøng ñôn giaûn
hôn vaø tìm ra ñöôïc nguyeân nhaân nhanh
choùng.
 Heä soá coâ ñoïng sinh hoïc BCF laø tyû soá
ño baèng noàng ñoä chaát ñoäc trong cô
theå sinh vaät (mg/kg) vôùi noàng ñoä chaát
ñoäc trong moâi tröôøng thaønh phaàn

7. SÖÏ TÍCH TUÏ SINH HOÏC
(BIOACCUMULATION)
 Cuõng coù theå tính heä soá BCF baèng tyû
soá giöõa haèng soá toác ñoä ñoàng hoùa
Ka vaø haèng soá toác ñoä ñaøo thaûi (dò
hoùa hay baøi tieát) Kd.
BCF = Ka/Kd
 Heä soá tích tuï sinh hoïc BAF laø tyû soá ño
baèng noàng ñoä chaát ñoäc trong cô theå
sinh vaät (mg/kg) vôùi noàng ñoä chaát ñoäc
trong thöùc aên (mg/kg). Ñoâi khi thöùc aên
cuõng coù theå laø nöôùc uoáng (mg/l).
BAF = Cbio/Cfood (Cwater)

8. SÖÏ TÍCH TUÏ SINH HOÏC
(BIOACCUMULATION
 Caùc chæ soá naøy ñöôïc tính toaùn sau khi
phaân tích haøm löôïng caùc chaát ñoäc
trong cô theå baèng phöông phaùp phaân
tích hoùa hoïc.
 Maãu sinh vaät coù theå laø gan caù hay thòt
caù neáu nhö nghieân cöùu tích tuï sinh hoïc
trong caù,
 Maãu coù theå laø môõ hay söõa neáu nhö
nghieân cöùu caùc ñoäng vaät coù vuù, coù
theå laø tröùng hay thòt chim
 Söï löïa choïn maãu sinh hoïc phuï thuoäc
vaøo cô quan coù khaû naêng tích tuï sinh

9. Caùc yeáu toá aûnh
höôûng leân söï tích tuï
sinh hoïc
 Chaát ñoäc caøng beàn (khaû naêng phaân
huûy keùm) thì chæ soá tích tuï sinh hoïc
caøng lôùn
 Chaát ñoäc coù khaû naêng hoøa tan trong
môõ cao seõ coù chæ soá tích tuï sinh hoïc
cao.
 Caùc cô theå sinh vaät khaùc nhau coù chæ
soá tích tuï sinh hoïc khaùc nhau vôùi cuøng
moät loïai ñoäc chaát. Caùc sinh vaät coù
haøm löôïng môõ ít hôn thì khaû naêng tích
tuï sinh hoïc caùc chaát ñoäc ít hôn.

10. Gía trò BCF vaø tích tuï sinh
hoïc
 Giaù trò Kow cuûa chaát ñoäc trong
khoaûng töø 2 – 6,5 laø nhöõng chaát
coù söï tích tuï sinh hoïc lôùn.
 Khi tính toaùn seõ thaáy giaù trò
logBCF vaø logKow laø hai giaù trò coù
haøm baäc nhaát, söï töông öùng raát
lôùn.

11. BCF cuûa moät vaøi ñoäc chaát

12. San Francisco Bay, California –
Delta Model
Selenium
1950s

13. DYMBAM model

15. SÖÏ KHUYEÁCH ÑAÏI SINH HOÏC
(BIOMAGNIFICATION)
 Söï khuyeách ñaïi sinh hoïc chæ ñöôïc thieát
laäp khi chaát ñoäc ñöôïc ñöa vaøo cô theå
baèng chuoãi thöùc aên.
 Vieäc nghieân cöùu seõ phöùc taïp hôn vaø
ñeå tìm ra nguoàn goác chaát ñoäc khoâng
phaûi laø ñieàu ñôn giaûn.
 BMF laø tyû soá ño baèng noàng ñoä chaát
ñoäc trong cô theå sinh vaät aên moài
(mg/kg) vôùi noàng ñoä chaát ñoäc trong con
moài (mg/kg).

16. Nghieân cöùu ñieån hình:
Caûng Fundy – Nam Myõ

17. Khuyeách ñaïi
sinh hoïc
PCBs-Fundy bay

18. Nghieân cöùu ñieån hình:

19. Nghieân cöùu ñieån hình:
Tích tuï Hg taïi Canada

20. Nghieân cöùu ñieån hình:
Tích tuï Hg taïi Canada

21. Nghieân cöùu ñieån hình:
Tích tuï Hg taïi Canada

22. Tích tuï Hg taïi Canada

23. Nghieân cöùu ñieån hình:
Tích tuï Hg taïi Canada

24. Haøm löôïng Hg trong con caù vua

25. Haøm löôïng Hg trong con haøo

26. Haøm löôïng Hg trong con choàn

27. CAÙC DAÁU HIEÄU SINH HOÏC
(BIOMAKERS)
 Daáu hieäu sinh hoïc laø taát caû nhöõng
ñaùp öùng, traû lôøi cuûa teá baøo sinh vaät
hay caù theå sinh vaät ñoái vôùi taùc duïng
cuûa moät chaát ñoäc
 Daáu hieäu sinh hoïc khaùc vôùi chæ thò
sinh hoïc. Chæ thò sinh hoïc (bioindicateur)
laø nhöõng bieåu hieän cuûa quaàn theå sinh
vaät (coù theå quan saùt ñöôïc) khi coù taùc
duïng cuûa chaát ñoäc.
 Daáu hieäu sinh hoïc môû ñaàu cho vieäc
ñaùnh daáu cho söï tieáp xuùc cuûa sinh
vaät vôùi chaát ñoäc. Qua ñoù coù theå

28. Möùc ñoä cuûa daáu hieäu sinh hoïc
 Möùc ñoä 1: Phaûn öùng sinh hoïc
cuûa teá baøo – raát ñaëc tröng cho
töøng loaïi chaát ñoäc.
 Möùc ñoä 2: Thay ñoåi sinh lyù treân cô
theå sinh vaät.
 Möùc ñoä 3: Thay ñoåi quaàn theå.
 Möùc ñoä 4: Thay ñoåi heä sinh thaùi,
coäng ñoàng sinh vaät.

29. Daáu hieäu sinh hoïc möùc ñoä teá
baøo
 ÖÙc cheá moät chaát naøo ñoù trong teá
baøo: khi chaát ñoäc gaén vaøo vò trí phaûn
öùng laøm chaát ñoù khoâng tham gia phaûn
öùng sinh hoùa ñöôïc nöõa - thöôøng gaëp
khi chaát ñoäc coù nhoùm chöùc gioáng
chaát tham gia phaûn öùng.
 Thay ñoåi phaûn öùng sinh hoùa trong teá
baøo: khi chaát ñoäc thay theá moät chaát
phaûn öùng vaø laøm sai leäch cô cheá
phaûn öùng. Thöôøng trong tröôøng hôïp
chaát ñoäc coù caáu taïo hoùa hoïc gaàn
gioáng chaát tham gia phaûn öùng (hocmon).

30. Daáu hieäu sinh hoïc möùc ñoä teá
baøo
 Nhieãm ñoäc Pb öùc cheá ALAD
(aminolaevulinic acid dehydratase-enzime
chính lieân quan ñeán quaù trình toång hôïp
maùu)
 Theo doõi phaûn öùng khöû Methallothionen
cuûa chaát ñoäc laø Cd
 POPs, Carbamat…trong cô theå sinh vaät
lieân quan ñeán phaûn öùng öùc cheá AChE
 Rodenticides aûnh höôûng ñeán Anticogulant
Clotting Protein (moät loïai protein choáng
ñoäng tuï)
 PAHs aûnh höôûng ñeán phaûn öùng khöû
cuûa nhoùm enzime Monooxygenase:

31. Daáu hieäu sinh hoïc möùc ñoä caù
theå
 Thay ñoåi veà hình daïng: Nhö laøm
voû tröùng moûng, daøy khi chim bò
nhieãm DDT hay PCBs.
 Thay ñoåi veà sinh lyù: Hieän töôïng
caùc caù theå caùi coù bieåu hieän
giôùi tính ñöïc.
 Maát khaû naêng sinh saûn: Hieän
töôïng soá löôïng caù theå trong quaàn
theå sinh vaät giaûm.

32. Ví dụ điển hình: Traøn daàu Exxon
Valdez
 Năm 1989, một vụ traøn dầu lớn xảy ra tại
Prince William Sound, Alaska, khi taøu chở
dầu Exxon Valdez đang cập cảng Aleyeska
Marine
 Khoaûng 10,000,000 gallons dầu traøn ra do
một lỗ thủng lớn 600 foot tại đaùy hầm chứa
dầu.
 Hậu quả: Haøng ngaøn ốc hến chết vaø một
thời gian sau 35,000 con chim cheát trong
vuøng


33. Ví duï ñieån hình: NASA Challenger
 Naêm1986, tai naïn laøm 73 thuøng
chöùa chaát oxy vaø hydro loûng phaùt
noå taïi Kennedy Space Center ôû
Florida.
 Trong ñoù coù khoaûng 51L chaát noå
TNT
 Tai naïn laøm hoûng 7 taøu vuõ truï trò
giaù haøng tyû USD
 Taùc haïi