Μέρος του σεμιναρίου της 19ης Μαρτίου της ΔΔΕ Δ΄Αθήνας

1. Με το χέρι του Π. Ζωγράφου,
με το «στοχασμό» του Μακρυγιάννη
Δραστηριότητες 1-24
Σχεδιασμός : Γιακουμάτου Τερέζα

3. Η δικαία απόφασις του Θεού δια την απελευθέρωσιν της Ελλάδος Εικών αρ. 1

4. Αίθουσα 1 – Η δικαία απόφασις…
• Πρόκειται να διοργανωθεί μία δικτυακή έκθεση των εικόνων του Μακρυγιάννη. Η
ομάδα σας έχει αναλάβει την επιμέλεια της πρώτης αίθουσας που περιλαμβάνει την
εικόνα 1 με τίτλο: Η δικαία απόφασις του Θεού δια την απελευθέρωσιν της Ελλάδος
• Δείτε το σχετικό βίντεο.
• Περιγράψτε την εικόνα προετοιμάζοντας μία επεξηγηματική επιγραφή που θα
τοποθετηθεί στην αίθουσα της έκθεσης.
• Προετοιμάστε μία ηχητική περιγραφή που απευθύνεται σε άτομα με προβλήματα
όρασης. Σε αυτήν σχολιάστε την τοποθέτηση των μορφών μέσα στο ζωγραφικό
χώρο και την κλίμακά τους. Αισθητοποιείται με την κλίμακα κάποια ιεραρχία;
Πού τοποθετείται ο Παντοκράτορας; Τι φανερώνει η χειρονομία του;
Τι εκπροσωπούν οι ξένοι και οι Έλληνες ηγεμόνες;
Παρατηρήστε την αριστερή πλευρά της εικόνας. Πού τοποθετείται ο λαός; Που οι
αγωνιστές; Που το ιερατείο;

5. Πτώσις της Κωνσταντινουπόλεως. Εικών αρ. 2

6. Αίθουσα 2 – Πτώσις της Κων/πόλεως
• Ο λαϊκός καλλιτέχνης συνδυάζει επεισόδια που δε συμπίπτουν χρονικά.
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Μπορείτε να τα εντοπίσετε και να τα
τοποθετήσετε σε μία χρονολογική σειρά; Γιατί πιστεύετε ότι τα
περιλαμβάνει στον ίδιο πίνακα;
• Ο συγκεκριμένος πίνακας μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σύντομο θεατρικό
σκετς. Μπορείτε να περιγράψετε τις σκηνές; Ποιοι είναι οι πρωταγωνιστές;

7. "Δεν έχω ανάγκη να μου
προσφέρουν δώρα και κλειδιά·
τους κυρίεψα με το σπαθί μου

8. περασμένα μεγαλεῖα
καὶ διηγώντας τα νὰ
κλαῖς.

9. Ως πότε παλληκάρια,
θα ζούμε στα στενά;

10. Ναυμαχίαι Γενικαί των Ελλήνων Εικών αρ. 3

11. Αίθουσα 3- Ναυμαχίαι γενικαί των Ελλήνων
• Ποια νησιά διαλέγει να περιλάβει στον πίνακα;
• Πώς διακρίνονται τα τούρκικα από τα ελληνικά πλοία;
• Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική εφαρμογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου
ποιες πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε για να ετοιμάσετε ένα
εισαγωγικό σημείωμα για αγώνες των Ελλήνων στη θάλασσα.
• Ετοιμάστε μία χρονογραμμή με τις ναυτικές επιχειρήσεις ανά έτος.
• Στο λήμμα της Wikipedia αναφέρονται τα ονόματα των πλοίων του
αγώνα. Τι παρατηρείτε;

12. Μάχη της Αλαμάνας. Εικών αρ. 4

13. Αίθουσα 4 – Μάχη της Αλαμάνας
• Προσπαθήστε να εντοπίσετε τις διαφορετικές φάσεις της μάχης της
Αλαμάνας.
• Γιατί πιστεύετε ότι στο πρώτο επίπεδο απεικονίζονται οι συγκεκριμένες
μορφές;
• Τοποθετήστε τη μάχη της Αλαμάνας στη χρονογραμμή της έκθεσης

14. Το χάνι της Γραβιάς

15. Αίθουσα 5- Το χάνι της Γραβιάς
• Ο συγκεκριμένος πίνακας είναι ένα είδος πολεμικού χάρτη που μπορεί να
διαβαστεί ως μία πολεμική έκθεση από τον θεατή. Περιλαμβάνει στιγμιότυπα
του αγώνα ενσωματωμένα στον γεωγραφικό τους χώρο.
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Μπορείτε να εντοπίσετε αυτά τα στιγμιότυπα;
• Μπορείτε να προετοιμάσετε ένα υπόμνημα με επεξηγηματικά σχόλια;
Προσπαθήστε να εντοπίσετε στο χάρτη τα τοπωνύμια.
• Στο αντίστοιχο λήμμα της Wikipedia υπάρχει μία επισήμανση ότι αμφισβητείται
η ουδέτερη οπτική γωνία του λήμματος. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;

16. Μάχη της Λαγκάδος Κομπότι και Πέτα

17. Αίθουσα 6 - Μάχη της Λαγκάδος
• Παρατηρήστε τον πίνακα. Περιλαμβάνει τρία στιγμιότυπα του αγώνα.
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Μπορείτε να τα εντοπίσετε και να τα
υπομνηματίσετε; Συμβουλευτείτε το λήμμα Μάχη στο Κομπότι
• Πώς αποδίδει τις φάλαγγες του τακτικού στρατού; Διακρίνετε τους
οπλαρχηγούς των Ελλήνων;
• Στο πρώτο επίπεδο του πίνακα ποιες μορφές αποδίδονται;

18. Πόλεμος των Βασιλικών, Εικών αρ.7

19. Αίθουσα 7 – Πόλεμος των Βασιλικών
• Στον συγκεκριμένο πίνακα υπάρχουν πληροφορίες τοποθετημένες
χρονικά και χωρικά. Δείτε το σχετικό βίντεο. Μπορείτε να ξεχωρίσετε τα
στιγμιότυπα του αγώνα; Αποτυπώνεται ο ρόλος του γεωγραφικού χώρου
στη συγκεκριμένη μάχη;
• Εντοπίστε την περιγραφή της μάχης στα Απομνημονεύματα.
Συμβουλευτείτε το λήμμα της Wikipedia. Ετοιμάστε ένα υπόμνημα για
την έκθεση που να περιλαμβάνει τις φάσεις της μάχης.
• Τοποθετήστε στον χάρτη τα Βασιλικά. Τοποθετήστε στη χρονογραμμή τη
μάχη.

20. Πόλεμος της Τριπολιτζάς

21. Αίθουσα 8 - Πόλεμος της Τριπολιτζάς
• Δείτε το σχετικό βίντεο.
• Στον συγκεκριμένο πίνακα ο Μακρυγιάννης επιλέγει να παραμείνει σε
απλή περιγραφή των θέσεων των Ελλήνων. Δεν περιλαμβάνει
στιγμιότυπα.
• Επίσης δεν τίθεται στο κέντρο ο βασικός ήρωας, ούτε οι πρωταγωνιστές
των πολεμικών σκηνών. Γιατί πιστεύετε ότι επιλέγει αυτή τη σύνθεση;

22. Άρτα και δύο πόλεμοι στο Πέτα

23. Αίθουσα 9 – Άρτα και δύο πόλεμοι στο Πέτα
• Δείτε το σχετικό βίντεο
• Ο Μακρυγιάννης επιλέγει να μας διηγηθεί μία σειρά περιστατικών.
Μπορείτε να διακρίνετε τα περιστατικά και να τα τοποθετήσετε σε μία
χρονολογική σειρά;
• Αξιοποιήστε τα επεξηγηματικά σχόλια του πίνακα.
• Αν έπρεπε να το μεταφέρετε στην τηλεόραση σαν μία σύντομη τηλεταινία,
ποιες σκηνές θα επιλέγατε;

24. Μάχη Πρώτη των Αθηνών

25. Αίθουσα 10 -Μάχη Πρώτη των Αθηνών
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Στον συγκεκριμένο πίνακα διακρίνονται μνημεία της
πόλης των Αθηνών. Μπορείτε να τα αναγνωρίσετε;
• Περιγράψτε τις επιμέρους σκηνές που διαδραματίζονται στα διαφορετικά
επίπεδα του πίνακα
• Στις σημειώσεις διαβάζουμε: είναι το κάστρο της Αθήνας, οπού το πήραν οι
Αθηναίγοι με ρισάλτο. Δείτε το σχέδιο του Πιερ Πετιέ, από το: The Peytier
Album, Liberated Greece and the Morea Scientific Expedition, in the Stephen
Vagliano Collection, που εκδόθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος,
Αθήνα, 1971. Αναζητήστε πληροφορίες για την Οθωμανική Αθήνα. Ποια ήταν
η χρήση του Παρθενώνα την εποχή της Τουρκοκρατίας;

26. Λεύκωμα Peytier. Ο Παρθενώνας με το τζαμί

27. Μάχαι Άργους Αγιονορίου Κορίνθου

28. Αίθουσα 11- Μάχη Αγιονορίου
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Παρατηρήστε τον τρόπο που αποδίδονται οι
Έλληνες οπλαρχηγοί.
• Αναζητήστε πληροφορίες για την ενδυμασία τους στον εθνικό
συσσωρευτή.
• Ο πίνακας περιλαμβάνει μία σκηνή που συμμετέχουν γυναίκες. Σχολιάστε
τον ρόλο τους.
• Ο συγκεκριμένος πίνακας αναφέρεται στη μάχη του Αγιονορίου – δείτε το
σχετικό λήμμα στη Wikipedia. Τοποθετήστε στη χρονογραμμή το
συγκεκριμένο πίνακα.

29. Μάχαι των Ελλήνων εις Καρπενήσι και Καλιακούδα

30. Αίθουσα 12 -Μάχαι των Ελλήνων
εις Καρπενήσι και Καλιακούδα
• Ο πίνακας αναφέρεται σε δύο μάχες. Δείτε το σχετικό βίντεο. Συμβουλευτείτε
τα σχετικά λήμματα για τη μάχη του Καρπενησίου (Κεφαλόβρυσου) και για τη
μάχη της Καλιακούδας
• Τοποθετήστε στη χρονογραμμή τα συγκεκριμένα συμβάντα.
• Εντοπίστε τα τοπωνύμια σε ένα χάρτη.
• Για τον θάνατο του Μπότσαρη γράφηκαν πολλά έντεχνα ποιήματα και
δημοτικά τραγούδια, ενώ φιλοτεχνήθηκαν και πίνακες ζωγραφικής. Μεταξύ
των άλλων ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε ποίημα όπου παρομοιάζει την
συρροή των Ελλήνων στην κηδεία του Μπότσαρη με την συρροή των Τρώων
στην ταφή του Έκτορα.

31. 13. Πολιορκία και μάχαι των Ναβαρίνων

32. Αίθουσα 13 -Πολιορκία και μάχαι των Ναβαρίνων
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Αφού συμβουλευτείτε τα σχετικά λήμματα για την
πτώση του Νεοκάστρου και της Σφακτηρίας τοποθετήστε τα γεγονότα στη
χρονογραμμή.
• Στις σημειώσεις του Μακρυγιάννη γίνεται αναφορά στα όπλα που
χρησιμοποιούν οι αντίπαλοι. Για να ετοιμάσετε το επεξηγηματικό σας
σημείωμα μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες από την εφαρμογή του
Εθνικού Ιστορικού Μουσείου: Τα όπλα της επανάστασης

33. 14. Μάχη των Μύλων της Ναυπλίας

34. Αίθουσα 14-Μάχη των Μύλων της Ναυπλίας
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Μπορείτε να διακρίνετε τους
Έλληνες από τους Τούρκους; Ποια άλλα πρόσωπα
«τοποθετεί» ο Μακρυγιάννης στη μάχη;
Αναγνωρίζονται οι αρχηγοί; Με ποιο τρόπο;
• -Μελετήστε το σχετικό λήμμα. Συνδέστε τις ιστορικές
σας γνώσεις με τον αφηγηματικό πίνακα του Π.
Ζωγράφου. Πιστεύετε ότι έχετε σφαιρικότερη εικόνα
για το ιστορικό γεγονός; Για ποιους λόγους;

35. 15. Διάφοροι πολιορκίαι του Μεσολογγίου

36. Αίθουσα 15 -Διάφοροι πολιορκίαι του
Μεσολογγίου
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Παρατηρήστε τον τρόπο
απόδοσης του τακτικού στρατού.
• Μελετήστε τα σχετικά λήμματα για τη μάχη της
Κλείσοβας και την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Συνδέστε τις ιστορικές σας γνώσεις με τον
αφηγηματικό πίνακα του Π. Ζωγράφου. Πιστεύετε ότι
έχετε σφαιρικότερη εικόνα για το ιστορικό γεγονός; Για
ποιους λόγους;

37. 16. Πόλεμος των Ελλήνων εις Ράχωβα

38. Αίθουσα 16 - Πόλεμος των Ελλήνων εις Ράχωβα
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Μελετήστε το σχετικό λήμμα για τη
μάχη της Αράχωβας. Όπως και στο υπόμνημα γίνεται αναφορά
για μία πυραμίδα από τα κεφάλια των Τούρκων με την
επιγραφή «Τρόπαιο των Ελλήνων κατά των βαρβάρων».
Εντοπίστε στον πίνακα αυτό το τρόπαιο και σχολιάστε.
• Τοποθετήστε τη μάχη στη χρονογραμμή της επανάστασης.
• Με ποιο τρόπο απέδωσε ο καλλιτέχνης την εποχή που έλαβε
χώρα η μάχη;

39. 17. Μάχη του Πειραιώς.

40. Αίθουσα 17 - Μάχη του Πειραιώς
• Τι βλέπετε σε αυτόν τον πίνακα; Παρατηρήστε τον
τίτλο. Τι σκέφτεστε για αυτό που βλέπετε; Τι είναι αυτό
που σας προξενεί απορίες; Διακρίνετε τα ταμπούρια
των αντιπάλων;
• Τι πληροφορίες αντλείτε από το σχετικό λήμμα; Ποια
ερωτήματα, αμφιβολίες ή συγχύσεις εξακολουθείτε να
έχετε; Ετοιμάστε ένα επεξηγηματικό σχόλιο για την
έκθεση. Τοποθετήστε τη μάχη στη χρονογραμμή.

41. 18. Μάχη του Αναλάτου

42. Αίθουσα 18 - Μάχη του Αναλάτου
• Τι βλέπετε σε αυτόν τον πίνακα; Παρατηρήστε τον τίτλο. Τι
σκέφτεστε για αυτό που βλέπετε; Τι είναι αυτό που σας
προξενεί απορίες; Διακρίνετε κάποια μνημεία στο βάθος;
Διακρίνετε τους αντιπάλους; Ποιο είναι το κέντρο του
πίνακα;
• Τι πληροφορίες αντλείτε από το σχετικό λήμμα; Μπορείτε
να περιγράψετε τη μάχη ακολουθώντας την αρίθμηση του
υπομνήματος; Ποια ερωτήματα, αμφιβολίες ή συγχύσεις
εξακολουθείτε να έχετε; Τοποθετήστε τη μάχη στη
χρονογραμμή.

43. Η πολιορκία των Αθηνών (*κατά το 1927)

44. Αίθουσα 19 - Η πολιορκία των Αθηνών
(κατά το 1827)
• Δείτε το σχετικό βίντεο. Τι διαφορές παρατηρείτε σε
σχέση με την πρώτη πολιορκία των Αθηνών;
Διακρίνετε κάτι διαφορετικό μέσα στον Παρθενώνα;
• Αφού μελετήσετε το σχετικό λήμμα μπορείτε να
περιγράψετε τη διάταξη των αντιπάλων; Τοποθετήστε
στη χρονογραμμή τη δεύτερη πολιορκία.

45. Μάχη Πρώτη των Αθηνών

46. Λεύκωμα Peytier. Ο Παρθενώνας με το τζαμί

47. 20. Ναυμαχία των Παλαιοναβαρίνων

48. Αίθουσα 20 – Η Ναυμαχία των
Παλαιοναβαρίνων
• Αφού μελετήσετε το σχετικό λήμμα και αξιοποιώντας
τον πίνακα να ετοιμάσετε μία ανταπόκριση στον τύπο
της Βρετανίας για τη ναυμαχία. «Λαμπρό επίτευγμα» ή
«αξιοθρήνητο γεγονός»; Βλ. σχετικά: Δημήτρης
Λουλές, Ο βρετανικός τύπος για τη ναυμαχία του
Ναβαρίνου, Μνήμων 7 (1978-1979),σελ.1-11
• Τοποθετήστε τη ναυμαχία στη χρονογραμμή της
επανάστασης.

49. 21. Κάδρον της Δυτικής Ελλάδος και κέντρον η Βόνιτσα

50. Αίθουσα 21-Κάδρον της Δυτικής Ελλάδος και
κέντρον η Βόνιτσα
• «….όπου έγιναν αρκετοί πόλεμοι εις αυτά τα μέρη και
σημειώνονται οι αγωνισταί όπου ενθυμούμεθα και
αγωνίσθησαν εις αρκετούς πολέμους και εθυσιάσθησαν
για την ωφέλειαν…» διαβάζουμε στο υπόμνημα
• Ποιο κίνητρο του Μακρυγιάννη γίνεται φανερό μέσα
από το υπόμνημα του πίνακα;

51. 22. Μάχαι διάφοραι της Ανατολικής Ελλάδος και κέντρον η Θήβα

52. Αίθουσα 22 - Μάχαι διάφοραι της Ανατολικής
Ελλάδος και κέντρον η Θήβα
• Παρατηρήστε τη διάταξη των στρατιωτικών δυνάμεων.
Πώς διακρίνονται οι οπλαρχηγοί; Πώς αποδίδονται τα
στρατιωτικά τάγματα; Τι τοποθετείται στο κέντρο;
• Η μάχη του Ανηφορήτου ήταν ένα από τα τελευταία
πολεμικά επεισόδια της επανάστασης του 21. Αφού
μελετήσετε και το σχετικό λήμμα για τη μάχη της
Πέτρας και σε σχέση με τον πίνακα να ετοιμάσετε μία
ανταπόκριση για τον τύπο της εποχής. Τοποθετήστε τις
μάχες στη χρονογραμμή.

53. 23. Μάχαι της Κρήτης και Σάμου

54. Αίθουσα 23 - Μάχαι της Κρήτης και Σάμου
• Στον πίνακα αυτόν οι ναυμαχίες και οι μάχες μεταξύ Ελλήνων και
Τούρκων λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, τα δύο
νησιά φαίνονται ως να γειτνιάζουν. Μπορείτε να διακρίνεται ποιο νησί
είναι η Σάμος και ποιο η Κρήτη;
• Αφού μελετήσετε τα σχετικά λήμματα για τη ναυμαχία της Σάμου και τη
μάχη του Καβοφονιά να επιχειρηματολογήσετε για το ποια από τις δύο
μάχες αναπαρίσταται στον πίνακα.
• Τοποθετήστε τις δύο μάχες στη χρονογραμμή.

55. 24. Η Ελλάς ευγνωμονούσα

56. Αίθουσα 24 - Η Ελλάς ευγνωμονούσα
• Αφού μελετήσετε την παραπομπή στο ΕΚΤ : Το
φιλελληνικό ρεύμα του 1821 μέσα από τις πύλες
ψηφιακού περιεχομένου του ΕΚΤ καθώς και το
περιεχόμενο του ιστότοπου της εταιρείας για τον
ελληνισμό και φιλελληνισμό να ετοιμάσετε ένα
περιεκτικό υπόμνημα για τον συγκεκριμένο πίνακα και
το κίνημα του φιλελληνισμού.

58. 25. (Καταστράφηκε)
• Εἰκοσιπέντε ἡ Ἑλλὰς ξαπλωμένη καὶ ξεπλέγει τὰ μαλλιά της
κι᾿ ὁ Ἀρμασπέρης τῆς βγάνει μὲ τὸ χέρι του ματωμένο τὴν
καρδιά της. (Αὐτὸ τὸ κάδρο τό ῾μαθε αὐτὸς καὶ μὲ
κατάτρεχε· καὶ διὰ νὰ μὴν ἀκολουθήσῃ τίποτας ἦρθαν φίλοι
εἰς τὸ σπίτι μου – καὶ σύνφωνος κι᾿ ὁ Ζωγράφος, ὅτι θὰ τὸν
παίδευαν καὶ χωρὶς νὰ ἤμουν ἐκεῖ τὸ ῾καψαν νὰ μὴν φανῇ
εἰς τὸ φως· κ᾿ ὑποσκέθη νὰ μοῦ τὸ ματαφκειάσῃ καὶ δὲν τὸ
῾φκειασε).

59. Πώς δημιουργούμε ψηφιακό μουσείο;

60. Πώς δημιουργούμε χρονογραμμή;
•Εισαγωγή σχήματος
•SmartArt> διεργασία

61. Πού βρίσκουμε τους πίνακες σε υψηλή ανάλυση;
www.europeana.eu/el www.searchculture.gr

62. Μεγέθυνση win +

63. Project zero
https://pz.harvard.edu/thinking-routines#WithArtOrObjects

64. Βλέπω Σκέφτομαι Αναρωτιέμαι

65. Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ
Όποιες αλλαγές και να επέφερε η ιστορία, ο εθνικός
μας χαρακτήρας δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά.
Η εθνική αλήθεια εκφράζεται από τον απλό λαό και
τους πραγματικούς καλλιτέχνες.