1. Mental Health Training
Programme
Dr. Tejas Patel,
Assi. Professor,
Dept.of Psychiatry,
B.J.M.C., Ah’bad..
Mob.- 9998039332
E MAIL: tejasmdpsychiatry@gmail.com

2. આ સત્રમ ાં
 ચ િંતારોગ શું છે?
 ચ િંતારોગનાું લક્ષણો
 શારીરરક, માનસિક , વતતનને લગતાું
 ચ િંતારોગના પ્રકાર
 તીવ્ર ચ િંતા હમલો
 િાધારણ ચ િંતારોગ
 ડર રોગ :અગોરાફોચિયા, સવશીષ્ઠ ડર રોગ, િામાજિક
ચ િંતા રોગ
 આઘાતિનક િનાવ પછી થતો ચ િંતારોગ
 ધૂનરોગ
 સમશ્ર ચ િંતા-ઉદાિીરોગ
 ચ િંતારોગનાું કારણરૂપ પરરિળો

3. ચ િંત રોગ
 અકારણ્
 વધારે ગમ્ભીર
 વધારે લાુંિી ાલે છે
 િારવારથી જીવન સધરે
 િહ ઓછા લોકો િારવાર લે
છે
સાંત પ
ક મક જ
સ મ જજક સમ્બન્ધો

4. દર દસ વ્યક્તતએ એકને ચ િંત રોગ
ચ િંતારોગ

5. ચ િંતારોગ
શારીરરક
લક્ષણો
વતતન
લક્ષણો
માનસિક
લક્ષણો

6. શરીરતુંત્ર લક્ષણો
હૃદય અને રૂધધર ચિસરણને
લગત ાં:
હૃદયન ધબક ર વધી જવ , છ તીમ ાં દુખ વો
શ્વસનતાંત્રને લગત ાં: ગિર મણ, શ્વ સ ઝડપથી લવો
ેત તાંત્રને લગત ાં: મ થ નો દુખ વો, ક્કર,પરસેવો છૂટી જવો, હ થપગમ ાં
ઝણઝણ ટી કે બહેર શ
પ નતાંત્રને લગત ાં: મોં સ ૂક વુાં ,ઉલટી-ઉબક ,’ગેસ’, પેટમ ાં ગરબડ, ઝ ડ
સ્ન યુ-અક્સ્થતાંત્રને લગત ાં: મ થ નો કે કમરનો દુખ વો, કળતર , ધ્રુજારી, કાંપ રી,

7. ચ િંત રોગ :પ્રક રો:
ચ િંતા રોગ
િાધારણ
ચ િંતા રોગ
સતવ્ર ચ િંતા હમલો ડર રોગ
સવસશષ્ટ ડર
રોગ
એગોરાફોચિયા
િામાજિક ડર
રોગ
ધૂન રોગ
આઘાત પછીનો ચ િંતા
રોગ
સમશ્ર ચ િંતા-
ઉદાિી રોગ

8. સ ધ રણ ચ િંત રોગ
Generalized Anxiety Disorder
આજે કઇ વ તની
ચ િંત
કરવ ની છે?

9. સ ધ રણ ચ િંત રોગ
Generalized Anxiety Disorder
 વધ પડતી કારણ વગર ચ િંતા
 િતત 6 મહીના
તચિયત
કટુંિ
કામધુંધો
પૈિા
કટુંિ

10. .’કશુાંક ખર બ
થઇ જશે’
અથવ ‘આ
પરરક્સ્થધતમ ાં
હુાં ટકી શકીશ
કે કેમ?’એવી
સતત ચ િંત
અને તન વ
રહ્ય કરે છે

11. સ ધ રણ ચ િંત રોગન ાં લક્ષણો
 ૧. રઘવ ટ
 ૨. જલદી થ ક લ ગવો
 ૩.એક ગ્ર ન રહી શકવુાં
 ૪.જલદી ખીજાઈ જવુાં
 ૫.સ્ન યુઓમ ાં તન વ
 ૬.ઊંઘ મોડી આવવી, વચ્ ે ઊંઘ ઉડી જવી,
ત જગી દ યક ઊંઘ ન આવવી

12. તીવ્ર ચ િંત હુમલો
 ઓચ િંતો
 કારણ વગર
 વારુંવાર
‘હ્રદય રોગ?
જીવ નીકળી િવાનો...
ગાુંડો થઇ િવાનો...’

13.  છ તીન ધબક ર વધી જવ ,છ તીમ ાં ધડધડ થવુાં
 પરસેવો છૂટી જવો
 ધ્રૂજારી કે કાંપ રી
 ગિર મણ કે શ્વ સ લેવ મ ાં તકલીફ
 ગૂાંગળ મણ
 છ તીમ ાં દુખ વો કે મૂાંઝ રો
 ઉબક કે પેટમ ાં ગરબડ
 હ થપગમ ાં ઝણઝણ ટી કે બહેર શ
 શરીર ગરમગરમ થઇ જવુાં કે ઠાંડુાં પડી જવુાં
 ક્કર આવવ કે લવ મ ાં સમતોલન ન જળવ વુાં
 વ ત વરણ જાણે કે ધૂાંધળાં કે અસ્પષ્ટ લ ગવુાં, પોત ન થી જાને અલગ
હોઈએ એવુાં લ ગવુાં
 ક બૂ ગુમ વી બેસીશ કે ગ ાંડો થઇ જઈશ એવો ડર લ ગવો
 જીવ નીકળી જશે, મરી જઈશ એવો ડર લ ગવો

14. વતતનને લગત ાં લક્ષણ
 અમુક વસ્તુ કે પરરક્સ્થધતથી દૂર િ ગવુાં
 વ ત વરણમ ાં ચ િંત થઇ જાય એવુાં કશુાં ન હોવ છત ાં
આવો હુમલો આવે છે. લક્ષણો એટલ ાં બધ ાં તીવ્ર હોય છે
અને વ રાંવ ર થ ય છે કે બે હુમલ વચ્ ેન ગ ળ મ ાં
પણ વ્યક્તતને સતત એવો ડર સત વ્ય કરે છે કે ‘ફરી
હુમલો આવશે તો?’
 સ મ ન્ય રીતે વ્યક્તત હુમલ ને આસપ સન વ ત વરણ કે
પરરક્સ્થધત સ થે જોડી દે છે. આથી તે હુમલો આવ્યો હતો
તે જગ એ જવ નુાં ટ ળે છે કે જે પરરક્સ્થધતમ ાં હુમલો
આવ્યો હતો તેન થી દૂર રહેવ કોધશશ કરે છે.
દ .ત.કસરત કરતી વખતે આવો હુમલો આવ્યો હોય તો
તે કસરત કરવ નુાં ટ ળે છે.ડ્ર ઇવીંગ કરતી વખતે હુમલો
આવ્યો હોય તો તે ડ્ર ઇવીંગ કરવ નુાં ટ ળે છે.

15. ડરરોગ
દૂર ભાગવું
ચ િંતા પેદા કરે
તેવી
કોઇ િાિત
ચ િંતા

16. ડરરોગ
 એગોરાફોચિયા
 સવસશશ્ઠ્ ચ િંતારોગ
 િામાજિક ચ િંતારોગ

17. Agoraphobia
આજે િહાર નીકળવાનું
કેટલું િલામત છે?

18.  એક વ ર તીવ્ર ચ િંત હુમલો વ રાંવ ર આવવ લ ગે તે પછી
વ્યક્તત આ હુમલ ને અમુક બ બતો સ થે જોડી દે છે અને આ
બ બતોથી દૂર રહેવ કોધશશ કરે છે, કે અમુક પરરક્સ્થધતઓ
ટ ળે છે.
 દ .ત. ડ્ર ઇવીંગ કરતી વખતે હુમલો આવ્યો હોય તો તે
ડ્ર ઇવીંગ કરવ નુાં ટ ળે છે.
 ખ સ કરીને એવી પરરક્સ્થધત ટ ળે છે જેમ ાં હુમલો આવી જાય
તો ત ત્ક ચલક સ રવ ર મેળવવી મુશ્કેલ બને : દ .ત.િીડ
િરેલ બજાર, ધસનેમ થીએટર, આગગ ડી કે બસમ ાં મુસ ફરી.
 ક્ય રેક અસલ મતીની લ ગણી એટલી બધી વધી જાય છે કે તે
ઘર બહ ર નીકળત ાં પણ ડર લ ગે છે અને ધ ર બહ ર
નીકળત ાં નથી.

19. ધવધશશ્ઠ્ ચ િંત રોગ
 ધવધશષ્ઠ ડરમ ાં વ્યક્તતને અમુક ોક્કસ
વસ્તુઓ કે પરરક્સ્થધતનો ડર લ ગે
છે.દ .ત.વ ાંદ નો ડર, ગરોળીનો ડર, ઊં ઈનો
ડર, અંધ ર નો ડર.
 ધવધશષ્ઠ ડર ખ સ વસ્તુ કે પરરક્સ્થધત પૂરત
મ ય તરદત છે એટલે મોટેિ ગે તેની જીવન
પર ઓછી ધવપરરત અસર થ ય છે.


25. આ ચિલ્લીનો ઇલાિ કરો
એણે મને િ કું ભરવાની
કોસશશ કરી..

26. સ મ જજક ચ િંત રોગ

27.  સ મ જજક ચ િંત રોગમ ાં વ્યક્તતને સ મ જજક પરરક્સ્થધતનો
ડર લ ગે છે.
 બીજા લોકો મને જોઈ રહ્ય છે અને જો મ ર થી કાંઈ એવુાં
બોલી જવ શે કે વતતન થઇ જશે તો લોકો મ ર ાં ધવશે સ રૂાં
નહીં ધવ રે, મ રી મજાક કરશે કે મ રે જાહેરમ ાં
શરમ વ નુાં થશે એમ તેઓ ધવ રે છે .

28. શરમ ળ બ ળકો તરૂણ વસ્થ મ ાં પ્રવેશે ત્ય રે ઘણીવ ર સ મ જજક
ચ િંત રોગની શરૂઆત થ ય છે.

29. તેઓ જાહેર પ્રવ ન કરવ નુાં, લગ્ન કે પ ટી જેવ પ્રસાંગોમ ાં િ ગ લેવ નુાં,
જાહેરમ ાં િોજન લેવ નુાં ટ ળે છે.જો તેમને ફરજીય ત જવુાં જ પડે તો તેઓ ખ ૂબ
તન વ અનુિવે છે.

31. ધ ૂનરોગ

32. મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ
નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી
મને ધૂનરોગ નથી મને ધ ૂનરોગ નથી મને ધૂનરોગ નથી

33. ધવ રદબ ણ
Obsession
સવ ાર
આવેગ
ચ ત્ર
ચ િંતા
ઘિણખોર
અયોગ્ય
વણિોઇતા

34.  એકની એક
પ્રવ્રસિ
 માનસિક
રિયા
કાયત દિાણ(compulsion)
ચ િંતા
હાથપગ ધોવા, િફાઇ
ેક કરવું
ગણત્રી કરવી

37.  Order
Order
Order

39. ‘હુાં મ ર ાં બ ળકને છરી મ રી દઈશ’ કે ‘હુાં માંરદરમ ાં મોટેમોટેથી ગ ળો બોલવ
મ ાંડીશ’ એવ ાં આવેગો આવે છે અને જોકે તે આવુાં કશુાં કરતો નથી પણ ખ ૂબ
ત્ર સ અનુિવે છે

40. સૌથી વધ રે જોવ મળત ાં
• ગુંદકી, ેપ
• શુંકા
સવ ારદિાણ
• ેક કરવું
• હાથપગ ધોવા, િફાઇ
કાયતદિાણ

41. આઘ તજનક બન વો
 કદરતી હોનારત: આગ, પૂર, ભકમ્પ
 શારીરરક હમલો
 િળત્કાર
 આઘાતિનક િનાવ નિરે િોવો
 ગુંભીર એકસિડુંટ
 યદ્ધમોર ે લડાઇ
 અપહરણ, રહિરત, કેદ
 ઓચ િંતું સ્વિનનું મરણ

42. પ્રધતિ વ
 આઘાત
 ડર
 ચ િંતા
 શોક
 સનણતય ન લઇ શકવો
 ખરાિ યાદ
 થાક
 ઊંઘ ન આવવી
 મકી િવું
 અસવશ્વાિ
 ખીજાઇ િવું

43. આઘ ત પછીનો ચ િંત રોગ:
લક્ષણો
 પનર્ અનભવ
 ટાળવું
 વધ પડતી ઉિેિના

44. ફરી અનુિવ
યાદ, ચ ત્રો, ફ્લેશિેક,
િપનાું.
ફ્લેશિેકમાું િનેલી આઘાતિનક િનાવ
જાણે ફરી થતી હોય તેમ નિર િામે
તરવરે છે અને જાણે આ િનાવ હમણાું
િની રહ્યો હોય એવી તીવ્ર લાગણીઓ
ઉભી થાય છે.

45. ટ ળવુાં
યાદ
સ્થળ
વાત ીત
પુનઃઅનુિવ ખ ૂબ જ પીડ દ યક છે.
તેથી વ્યક્તત બન વ સ થે સાંકળ યેલી તમ મ વસ્તુઓને ટ ળવ ની કોધશશ કરે છે.
દ .ત.બન વન સ્થળે એ ફરી જતો નથી કે બન વ ધવશે વ ત કરવ નુાં ટ ળે છે.
બીજા લોકો અને બહ રની દુધનય મ ાં રસ ઓછો થઇ જાય છે , જાણે કે લ ગણીઓ
બુઠ્ઠી થઇ જાય છે.

46. વધુ પડતી ઉત્તેજન
 િતત િાવધાન
 મકી િવું
 ધિકારા વધી િવા
 ઓચ િંતો ગસ્િો

47. આઘ તજનક બન વ પછી કેવીરીતે
મદદ કરવી?
 વાત કરવા પ્રોત્િાહન આપો. િમય લેવા દો.
 ધીરિથી િાુંભળો, િલાહ તે પછી િ.
 આ અિામાન્ય પરીસ્સ્થતીના િામાન્ય પ્રસતભાવ
છે:
 િીજા લોકો િાથે વાત કરવા પ્રોત્િાહન આપો
 દારૂ કે િીજા નશીલા પદાથો નહીં
 મરહના કરતાું વધારે ાલે તો , સનષ્ણાતની િલાહ્

48. ધમશ્ર ચ િંત ઉદ સીરોગ
Anxiety Depression

49. ચ િંત રોગ કેમ થ ય છે?
 સ્ત્રીઓ
 ચ િંતાતર માતાસપતા
 વધ પડતાું
િુંવેદનશીલ
 મશ્કેલ િાળપણ
 શારીરરક રોગ
 દવાઓ
 નશીલાું દ્રવ્યોનું િેવન
િમાધાન િમસ્યારૂપ્

50. સ રવ ર vgr ?
 દારનું િેવન
 ઉદાિીરોગ
 નીદાન મોડું
 અનેક તપાિ
 અનેક ડોક્ટર
 ખોટો ખર

51. ચ િંત રોગમ ાં પ્ર થધમક ઉપ ર
 1. આપઘાત કે ઇજાનું િોખમ કાિો
 2.તટસ્થ િાુંભળવું
 3.િસધયારો અને મારહતી આપવાું
 4.સનષ્ણાત પાિે િારવાર લેવા પ્રોત્િાહન
આપો
 સવસવધ ચ િંતારોગમાું િલાહ
 5.સ્વિહાય રીતોને પ્રોત્િાહન

52. તીવ્ર ચ િંત હુમલ મ ાં કેવીરીતે મદદ કરવી?
 જો તમને ોક્કસ ખ તરી ન હોય કે વ્યક્તતને તીવ્ર ચ િંત હુમલો છે,
દમનો હુમલો છે કે હ ટત એટેક છે તો
 ૧૦૮ પર ફોન કરી એમ્્યુલન્સ બોલ વો.
 જો ોક્કસ ખ તરી જ હોય કે તીવ્ર ચ િંત હુમલો જ છે, દમનો હુમલો
કે હ ટત એટેક નથી આવ તો અનેક હુમલ અગ ઉ આવી ગય ાં છે તો
વ્યક્તતને શ ન્ત સ્થળે બેસ ડો.
 તેને ઉત રી ન પ ડો, તેની વ ત સ ાંિળો. તેને સમજાવો કે તેમને
દમનો હુમલો કે હ ટત એટેક નથી આવ્યો પણ તીવ્ર ચ િંત હુમલો
આવ્યો છે.
 તેને કહો કે હુમલો ટૂાંક સમયમ ાં જ સ રવ ર વગર પણ બાંધ થઇ
જશે. હુમલો પૂરો થ ય ત્ય ાં સુધી તમે સ થે રહેશો એવો સધધય રો
આપો.આમ કરવ થી એમને સલ મતી લ ગશે.
 તમે ધીરેથી ઊંડ શ્વ સ લો.ત્રણ સેકાંડ શ્વ સ અંદર લો,ત્રણ સેકાંડ શ્વ સ
રોકી ર ખો અને તે પછી ત્રણ સેકાંડ શ્વ સ બહ ર ક ઢો,જેને હુમલો
આવ્યો છે તેને આ પ્રમ ણે કરવ કહો.

53. સ ધ રણ ચ િંત રોગ મ ટે શ્રેષ્ઠ સલ હ:
 દરરોજ ધનયમીત તન વમુક્તતની પ્રેતટીસ કરો.આ ચ િંત
રોગન ાં શ રીરરક લક્ષણો ઘટ ડી શકે છે.
 વધુ પડતી ચ િંત શ ક રણે થ ય છે તે પ રખવુાં ,
નક ર ત્મક ધવ રો ઓળખી તેમને પડક ર ફેંકવો અને
વધ રે વ સ્તધવક ધવ રો સ્થ પવ .
 સમસ્ય ઓન સમ ધ ન મ ટે સમસ્ય ઓળખી તેનો ઉકેલ
કેવી રીતે કરી શક ય તે સમજવુાં.
 તન વમુક્તત સ થે ઓછી ચ િંત જનક પરરક્સ્થધતથી શરૂ
કરી ધીમે ધીમે વધુ ને વધુ ચ િંત જનક પરરક્સ્થધતન
સાંપકતમ ાં આવવુાં,આવો સ મનો ચ િંત પૂરેપૂરી દૂર થઈ
જાય ત્ય ાં સુધી લુ ર ખવો.

54. ડર રોગ મ ટે શ્રેષ્ઠ સલ હ:
ડરનો સ મનો કરવો એ જ ડર રોગ મ ટે સ ર મ ાં સ રો ઉપ ય છે. ડર
પમ ડે તેવી ીજ કે પરરક્સ્થધતથી દૂર િ ગવ થી જ ડર વધ રે દૃઢ થ ય
છે તે ખ સ સમજવ જેવુાં છે.
 ડર લ ગે છે તે પરરક્સ્થધત તરફ જવ નુાં પહેલુાં ન નુાં પગલુાં પસાંદ કરો.દ .ત.
જો ઘર બહ ર નીકળત ાંડર લ ગતો હોય તો કુટુાંબીજનને સ થે લઇ ઘરથી
થોડ ક અંતરે જવુાં. આને પ્રેતટીસ વ રાંવ ર કરો.આ દરથી પૂરેપૂર મુતત
થવ ય ત્ય ાં લગી કરો.
 હજી ડર લ ગતો હોય તો ધીમ ઊંડ શ્વ સ લઇ તણ વમુતત થ ઓ.એકવ ર
ચ િંત પર ક બૂ આવે તે પછી સહેજ વધ રે ચ િંત પેદ કરે તેવી પરરક્સ્થધત
પસાંદ કરી તેનો સ મનો કરો.દ .ત.ઘરની બહ ર વધ રે લ ાંબો સમય રહો.
ડર પૂરેપૂરો દૂર થઇ જાય ત્ય ાં સુધી આ વ રવ ર કરો.
 ડર દૂર કરવ મ ાં કોઈ ખ સ કુટુાંબીજન કે ધમત્રને મદદ કરવ મ ટે આ
પ્રેક્તટસમ ાં જોડો.
 આ પ્રેતટીસ કરત ાં પહેલ ન ઓછ મ ાં ઓછ ર કલ ક દરમ્ય ન દ રૂનુાં
સેવન ન કરો , આ સમય દરમ્ય ન ચ ન્ત શ મક દવ ઓ પણ ન લો.

55. ધૂન રોગ મ ટે શ્રેષ્ઠ સલ હ:
 કાયત દિાણની પ્રવૃસિ ન કરવા કોસશશ કરો.
 જ્ઞાનમૂલક મનોચ રકત્િાુંમાું ઈરાદાપૂવતક
સવ ારદિાણ થાય એમ કરવાનું છે.પરુંત
એકવાર સવ ાર દિાણ થાય તે પછી તેને
અનરૂપ કાયતદિાણની પ્રવૃસિ કરવાની નથી.
 દા.ત.હાથ માટીમાું મૂકો. તરત હાથ ધોવાની
રોકી ન શકાય તેવી ઈચ્છા થશે. એને તાિે
ના થતાું તનાવ િહન કરો,પણ હાથ ન
ધોવા.

57. મ નધસક રોગન ધનષ્ણ ત ડોતટર:
 તેઓ ચ િંત રોગનુાં ધનદ ન કરે છે અને દવ ઓ તથ મ નધસક ઉપ ર
જ્ઞ નમૂલક વતતન ચ રકત્સ અને વતતન ચ રકત્સ દ્વ ર ચ િંત રોગ દૂર કરવ મ ાં
મદદ કરે છે.
 દવ ઓ ટૂાંક ગ ળ મ ટે ગાંિીર ચ િંત રોગમ ાં અગત્યની સ રવ ર છે. ચ િંત શ મક
તરીકે ઓળખ તી બેન્ઝોડ ય ઝેપીન ગ્રૂપની દવ ઓ ( ડ ય ઝેપ મ,
તલોરડ ય ઝેપ મ,તલોન ઝેપ મ,લોર ઝેપ મ, અલ્પ્પ્ર ઝોલ મ) ઝડપીર હત આપે
છે.આ દવ ઓ જો ખ ૂબ મોટ ડોઝમ ાં લ ાંબો સમય લેવ મ ાં આવે તો તેમનુાં
વ્યસન થઇ શકે છે.
 આન બદલે ધસલેતટીવ ધસરોટોધનન રી અપટેઇક ઇનરહબીટર તરીકે ઓળખ તી
દવ ઓ (ફલુાંઓતસેટીન, સરટ લીન, પેરોતસેટીન, એધસટ લોપ્ર મ) અસરક રક પણ
છે અને તેમનુાં વ્યસન પણ થતુાં નથી. તીવ્ર ચ િંત રોગ તથ ધૂન રોગ મ ટે આ
દવ ઓ ખ ૂબ અસરક રક છે.
 દવ ઓ બાંધ કરત ાં ચ િંત રોગન ાં લક્ષણો ફરી પ છ ાં દેખ ઈ શકે છે. આમ
દવ ઓથી થતો ફ યદો ટૂાંક ગ ળ નો હોય છે.
 મનોચ રકત્સ થી થતો ફ યદો સ રવ ર બાંધ કય ત પછી પણ લુ રહે છે.આથી
સ મ ન્ય રીતે ચ િંત રોગની સ રવ રમ ાં દવ ઓ ઉપર ાંત મનોચ રકત્સ વધ રે
સ રો અને લ ાંબ ગ ળ નો ફ યદો કરે છે.

59. આરોન બેક
જ્ઞાનમૂલક મનોપ ાર

60.  અવાસ્તસવક ધારણાઓ
 માન્યતાઓ
 સ્વયુંભૂ સવ ાર
• અસપ્રય લાગણીઓ
• કામકાિ અને િુંિુંધોમાું તકલીફ
જ્ઞાનમૂલક મનોપ ાર

61. બન વો પોતે નહીં,
બન વોન અંગત અથત અગત્યન

62.  મનોચ રકત્િાથી થતો ફાયદો િારવાર િુંધ
કયાત પછી પણ ાલ રહે છે , એટલેકે ફાયદો
કાયમી કે લાુંિા ગાળાનો થાય છે.

63. સ્વસહ યની રીતોને પ્રોત્સ હન આપવુાં
 ચ િંતાથી દૂર ભાગવાથી ચ િંતા દૂર થતી નથી.િામનો
કરવાથી ચ િંતા કાબૂમાું આવે છે. એ વાત િમિો કે ડર
લાગે છે તે પરરસ્સ્થસતથી દૂર ભાગવાથી ચ િંતા અને ડર
વધે છે.
 જેટલો વહેલો ડરનો િામનો કરવામાું આવે તેટલો
ઝડપથી ડર દૂર થશે.
 તણાવનાું શારીરરક લક્ષણો દૂર કરવા દરરોિ
તણાવમસ્ક્તની પ્રેક્ટીિ કરો.
 ધીમેધીમે શ્વાિ લેવાની પ્રેક્ટીિ કરો.આ રીતે શ્વાિ
લેવાથી ચ િંતાના શારીરરક લ્ષાનો ઓછાું થઇ શકે છે. િહ
ઉંડાઉંડા કે િહ ઝડપી શ્વાિ ણ લો- એમ કરતા તમને
કદા ચ િંતા હમલો આવી જાય!

65.  -કોફી-કોલ નુાં સેવન ઓછાં કરો.
 અઠવ રડયે ઓછ મ ાં ઓછ ર રદવસ ૨૦ ધમધનટ કસરત
કરો.
 આનાંદપ્રમોદની પ્રવૃધત્તઓ મ ટે સમય ફ ળવો.
 વધુ પડતી ચ િંત ઓ કે નક ર ત્મક ધવ રોને ઓળખો અને
તેમને પડક ર ફેંકો.
 ડર દૂર કરવ ાં તમે ોક્કસ શુાં કરશો તે નક્કી કરો અને તે
અમલમ ાં મૂકો.
 તમે પોતે ચ િંત ક બૂમ ાં કરવ ાં કોધશશ કરો છો તેમ ાં મુશ્કેલી
લ ગશે , તો સફળત પણ મળશે.ડર દૂર કરવ ની તમ રી
પ્રેતટીસમ ાં તમને ચ િંત હુમલો આવી જાય તો તે તમે તમ ર
ડરનો સ મનો કરી રહ્ય છો એની અચૂક ધનશ ની છે.
 સ્વસહ ય પુસ્તકો અને વેબસ ઈટનો લ િ લો.

66. THANK
YOU,
…!!!