TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018

Tregu, marrëdhëniet e punës
dhe lidhja midis informalitetit,
konkurueshmërisë, produktivitetit
dhe pagës minimale në industrinë
nxjerrëse në Shqipëri
RAPORT
STUDIMOR

TREGU, MARRËDHËNIET
E PUNËS DHE LIDHJA
MIDIS INFORMALITETIT,
KONKURUESHMËRISË,
PRODUKTIVITETIT DHE
PAGËS MINIMALE
NË INDUSTRINË NXJERRËSE
NË SHQIPËRI
Raport Studimor

TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT,
KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË
INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI
Raport Studimor
Ky publikim është pjesë e projektit “Promovimi i të drejtave të punës dhe mbështetje
për sindikatat” zbatuar nga Qendra për Marrëdhënie Pune dhe Dialog Social
(CLRSD).
Autorë: Eduart GJOKUTAJ, Admir MALAJ, Artur PAPAJANI, Arian HOXHA, Edison
HOXHA
Prill - Tetor 2017
Gjetjet, komentet dhe përfundimet e këtij studimi përfaqësojnë vetëm
mendimin dhe vlerësimin e autorëve të këtij studimi dhe në asnjë mënyrë nuk
përfaqësojnë mendimet apo opinionet e Olof Palme International Center dhe
Ambasadës Suedeze.
©Të gjitha të drejtat të rezervuara. Përmbajtja e këtij studimi mund të përdoret
apo kopjohet lirisht prej përdoruesve, por jo për qëllime fitimprurëse, me kusht që
çdo riprodhim i tillë të shoqërohet me njohjen e “Qendrës për të Drejtat në Pune” si
burim.

RRETH STATUSIT TË STUDIMIT
Ky raport studimor është përgatitur për qëllime të projektit “Promovimi i të drejtave
të punës dhe mbështetje për sindikatat” zbatuar nga Qendra për Marrëdhënie Pune
dhe Dialog Social (Qendra). Teksti i studimit bazohet mbi vlerësime dhe supozime
të referuara në informacione zyrtare dhe publikime të lidhura me objektin e studimit
duke pasqyruar një pozicion, i cili prezanton frymën dhe qasjen e Qendrës, pa synuar
të përshtasë informacione të burimeve referuese.
Pjesë të raportit studimor janë përgatitur nga kontribute të nxjerra nga analiza të
sektorëve dhe që janë përshkruar me detaje në këtë tekst.
Në respektim të përmbajtjes së raportit studimor, nuk ka asnjë pjesë që të dalë në
kundërshtim me politikat dhe qëllimin mbi të cilën është organizuar Qendra, apo të
flasë në emër të palëve të interesit të përmendura në raport.
Të dhënat e përfshira dhe që janë pjesë e studimit nuk përmbajnë huazime apo
tekste që përkojnë me botime të tjera, duke ofruar gjetje autentike. Përmbajtja e
dokumentacionit të raportit studimor është e verifikuar me kujdes, e analizuar për
gabime të natyrave të ndryshme apo për ndonjë gabim të çdo lloji.
As autorët, por as edhe Qendra nuk mban përgjegjësi nëse teksti kuptohet sikur është
duke folur në emër të palëve të tjera, të funksioneve apo detyrave që mbulohen dhe
janë fushë përgjegjësie e institucioneve shtetërore duke mbajtur përgjegjësi vetëm
për çfarë është pjesë e analizës dhe gjetjeve të konkluduara nga vetë autorët.
Ky status duhet të vlejë për çdo pjesë të këtij studimi, i cili konceptohet si një
dokument integral dhe duhet lexuar si i tillë.
Studimi iu nënshtrua një procesi konsultimi me përfaqësues nga akademia, ekspertë
të ekonomisë, financave, minierave, naftës, sindikatave dhe dy konfederatave
sindikale, organizatave të punëdhënësve dhe institucioneve qendrore publike.

PËRMBAJTJA E LËNDËS
Hyrje
1 Ecuria e ekonomisë dhe tregut të industrisë nxjerrëse dhe investimeve
2 Tregu i punës, formaliteti dhe rregullat në sektor
3 Marëdhëniet e punës dhe organizimi i punonjësve
4 Orientime për kufizimin e ekonomisë informale dhe punësimit
5 Elasticiteti i pagës minimale dhe përmirësimi i kushteve të jetesës
6 Forcimi i dialogut social mes palëve
Rekomandime Shtojca

RAPORT STUDIMOR
5
PËRMBLEDHJE
Analiza e sektorit të industrisë nxjerrëse e parë nën optikën e zhvillimit të tregut të
punës dhe formalizimit të tij përcillet në këtë studim me synimin për tu bërë një vlerë
e shtuar për transparencë në debatin mbi formalizimin dhe forcimin e kulturës së
dialogut midis punëdhënësit dhe punëmarrësit të përfaqësuar në organizata dhe
institucione publike.
Një nga synimet që kërkohet të arrijë studimi është mundësimi për politikëbërësit dhe
administratën publike, studiuesit dhe kërkuesit, analistët, media, si dhe qytetarët për
të parë se si shpërndahet përgjegjësia e dialogut social dhe si realizohet pushteti që
votuesi i ka dhënë politikës në gjithë këto vite të fundit.
Qëllimi kryesor i studimit është:
- Promovimi i forcimit të kulturës së dialogut social dypalësh dhe trepalësh
duke ndikuar në përmirësimin dhe rritjen e autonomisë së Partnerëve Socialë.
- Rritja e kapaciteteve të organizatave sindikale për të monitoruar dhe rritur
zbatueshmërinë e standardeve të punës dhe rritjes së pagës minimale që
të shërbejë si një faktor që ka potencialin për të rritur legjitimitetin e kauzës
sindikale.
- Argumentimi i formalizimit të punës nëpërmjet identifikimit, adresimit dhe
dhënies së mendimeve për zgjidhjen e integruar të problematikave që
shoqërojnë punësimin dhe prezantimin e mekanizmave për formalizimin e
tregut.
Kjo mënyrë prezantimi jep mundësinë për të vazhduar më tej konsolidimin e
marëdhënieve të punës, si dhe fuqizimin e luftës ndaj informalitetit dhe ngushtimit
të evazionit duke forcuar konsolidimin e buxhetit dhe zërit buxhetor për shpenzimet
publike sociale të kryera në kuadër të transparencës së financave publike.
Fjalëkyç: Puna, ekonomia, sindikatat, tregu, informaliteti, industria nxjerrëse, paga
minimale

SHKURTESA
AFP Arsimi dhe Formimi Profesional
BB Banka Botërore
BE Bashkimi Europian
PBB Prodhimi i Brendshëm Bruto
IHD Investimet e Huaja Direkte
ILO Organizata Ndërkombëtare e Punës
INSTAT Instituti i Statistikave
KKP Këshilli Kombëtar i Punës
KP Kodi i Punës
MEI Ministria e Energjisë dhe Industrisë
MMSR Ministria e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë
NVM Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme
SHKP Shërbimi Kombëtar i Punësimit

RAPORT STUDIMOR
7
HYRJE
Shqipëria tashmë ndodhet në një fazë vendimtare të reflektimit mbi gjendjen aktuale
të tregut të punës dhe të marëdhënieve të lidhura me të duke synuar një potencial të
kapitalit njerëzor të vlefshëm. Studimet nga Banka Botërore tregojnë se informaliteti
në tregun e punës është sa 48% e tregut në tërësi. Ky vlerësim (edhe pse mund të
ketë rezerva për të) është argumenti më i madh që vendoset përballë diskutimit të
rritjes së pagës minimale, si dhe thithjes së investimeve të huaja në sektor. Efekti që
ka fuqia punëtore e kualifikuar në debatin për zgjerimin e tregut të punës nëpërmjet
forcimit të kapaciteteve, rritjes së rolit të sindikatave të punonjësve, por edhe
ballafaqimit me rregullat institucionale janë modeli më i mirë për komunikimin mes
palëve.
Por, situata e tregut formal të punës duket se ka probleme që duhet të adresohen.
Në bazë të anketave të bëra nga ILO, specifikisht për Shqipërinë, është vënë re se
punësimi informal është më së shumti në aktivitete të shitjes së tregtisë me pakicë
(41%), ndërtimit (19%) dhe shërbimit (19%). lndividët privatë dhe të njohurit e tyre
(anëtarët e familjes, miqtë, etj.) janë burimi kryesor i punësimit informal.
Një nga pengesat kryesore për kalimin nga punësimi informal në atë formal, është
mungesa e aftësive të duhura. Masat aktive të tregut të punës duhet të udhëhiqen
sipas qasjeve më të lehta fillimisht drejt përmirësimit të aftësive për të mundësuar
hyrjen e punëkërkuesve në tregun formal të punës. Punët publike duhet të përdoren
për të zhvilluar aftësitë e veçanta të kërkuara në tregun formal të punës.
Studimi është realizuar nga një koordinator, në bashkautorësi me katër autorë të tjerë,
ekspertë për tregun dhe marrëdhëniet e punës si dhe sistemin fiskal. Studimi është
organizuar sipas një procesi të bazuar mbi shërbime që konsistojnë në grumbullimin,
përpunimin dhe analizën e të dhënave dhe nga persona të tjerë.

TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË,
PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI
8
REZULTATET DHE PRITSHMËRITË
Në këtë studim prezantohet një panoramë e ekonomisë në tërësinë e saj, si dhe
industrisë nxjerrëse si sektor specifik i ekonomisë duke i vendosur përballë zhvillimet
e tregut të punës, marëdhëniet e punës dhe të organizatave të punës.
Rezultatet e pritshme synojnë që studimi:
- Të paraqesë një historik të shkurtër të tregut dhe investimeve në ekonomi
dhe sektor;
- Të paraqesë mënyrën se si janë marëdhëniet e punës dhe organizimi i
punonjësve për mbrotjen e të drejtave dhe respektimit të kushteve të punës;
- Të realizojë një krahasim midis viteve në raport me ndikimet e politikës për
kufizimin e ekonomisë dhe punësimit informal nëpërmjet koordinimit midis
sindikatave dhe institucioneve publike;
- Të ndërgjegjësojë gjithë të interesuarit në lidhje me uljen e informalitetit,
elasticitetin e pagës minimale dhe përmirësimit të kushteve të jetesës së
punonjësve të sektorit
- Të forcojë dialogun social mes palëve që kanë të njëjtin fokus (punëdhënës,
punëmarrës, organizata dhe institucione publike) dhe të ndikojë në jetën e
përditshme, ekonomi si dhe ndaj investitorëve të huaj.

RAPORT STUDIMOR
9
BURIMET E INFORMACIONIT, METODOLOGJIA DHE SHTRIRJA
Gjatë procesit të hartimit të studimit janë shfrytëzuar informacione dhe statistika
zyrtare nga studime të kryera nga organizata vendase dhe të huaja për punësimin
dhe luftën ndaj informalitetit, si: Instituti i Statistikave, Banka e Shqipërisë, sindikatat
e punonjësve në Shqipëri, organizata të industrisë dhe organizatat për transparencë,
si dhe Ministria e Financave, por dhe studime dhe publikime të kryera nga Fondi
Monetar, Banka Botërore, Organizata Ndërkombëtare e Punës.
Ky studim do të përqendrohet në analizën ekonomike dhe sociale të sektorit të
industrisë nxjerrëse dhe zonat ku operon kjo industri.
Metodologjia
Metodologjia për hartimin e këtij studimi mbështetet mbi të dhënat e publikuara për
sektorin përgjatë periudhës 2007 -2016, duke zbatuar mbledhjen dhe përpunimin
e treguesve dhe komente mbi faktet, si dhe duke synuar propozimin e disa
alternativave për përmirësimin e nivelit të tregut formal dhe rolit të organizatave të
punës, nëpërmjet qasjeve direkte në procesin e vendimmarrjeve dhe politikave.
Monitorimi dhe vlerësimi
Suksesi i studimit në arritjen e objektivave të tij do të matet nëpërmjet këtyre
indikatorëve:
- Forcimi i interesit me organizimin në vijimësi të prezantimit në auditore
edukative dhe bashkëpunim me studiuesit për adresimin e koordinuar të
konkluzioneve;
- Niveli i interesit për bankën e ideve që do të publikohet on-line pas përfundimit
të studimit;
- Opinioni dhe prania e aktiviteteve të studimit në media

1. ECURIA E EKONOMISË DHE SEKTORIT TË INDUSTRISË
NXJERRËSE. PESHA DHE RËNDËSIA E INVESTIMEVE TË
HUAJA
Treguesi i prodhimit të brendshëm bruto përgjatë 10 viteve të fundit ka patur një
rritje në vlerë absolute me 72%, ku nga 882.8 miliard lekë1
në vitin 2006, ka arritur
në një nivel të vlerësuar prej 1.51 triliard lekë2
në 2016. Nisur nga konteksti ekonomik
dhe fiskal që ka shoqëruar ekonominë përgjatë gjithë dekadës së fundit, bie në
sy se vijon një rritje ekonomike poshtë kapaciteteve dhe rezervave të performimit
potencial të ekonomisë vendase.
Përjashtim nga kjo situate, në fakt, është industria nxjerrëse, e cila ka rritur kapacitetet
e saj të punës dhe qarkullimit. Në tremujorin e 4t
të vitit 2016, industria nxjerrëse pati
një ndikim në rritjen e PBB-së së vendit me 0.61%, duke përbërë një risi edhe si një
promotor i zhvillimit ekonomik të vendit për vitin 2016. Pesha e industrisë nxjerrëse
në PBB ka qenë midis 2.5% në vitin 2009 deri 3.2% në vitin 2016.
Nëse analiza krahasuese midis peshës së punës sipas sektorëve ekonomikë me
peshën e sektorit ekonomik do të zgjerohet, duke tentuar që të bëhet krahasim midis
tendencës së rritjes së tregut të punës me tendencën e rritjes ekonomike, duket që
rritja ekonomike për vitet 2013 – 2015, në një nivel prej 5.8%, ka ndikuar në tregun
e punës me një rritje prej 9.57%. Kjo rritje e tregut të punës ka qëndruar në nivele të
njëjta në këto vite.
Shqipëria ka patur një rritje të shpejtë në Evropë para krizës globale financiare,
me rritje mesatare vjetore reale te 5.8%. Kjo rritje ekonomike natyrshëm ka dhënë
efektet e saj në rritjen mesatare të të ardhurave për frymë me të paktën 44% për
harkun kohor të 10 viteve të fundit (2007 -2016). Kjo normë pozitive e rritjes u ruajt
gjithashtu edhe gjatë krizës ekonomike ndërkombëtare.
1 Banka e Shqipërisë
2 Ministria e Financave

RAPORT STUDIMOR
11
Kriza financiare ka treguar se sa e rëndësishme është fokusimi në politika që kanë
si synim një rritje të qëndrueshme dhe afatgjatë ekonomike, të mbështetur në
burime të sigurta rritjeje. Modeli ekonomik shqiptar i shumë viteve u bazua në dy
burime: remitancat dhe bumi në ndërtime, që sidoqoftë ishte e qartë se nuk do të
kishin efekt afatgjatë. Ndërkohë që, burimet e sigurta të rritjes si industria nxjerrëse
dhe ekonomia e bazuar te optimalizimi i saj nga burimet natyrore, mbeten ende të
pashfrytëzuara në mënyrë të përshtatshme dhe të paadresuara me politika zhvillimi
afatgjata.
Megjithatë, norma mesatare e rritjes për më shumë se gjysmën e kohëzgjatjes së
krizës, për nga instrumentet monetare dhe fiskale, u shfrytëzua për të mbajtur ritmin e
rritjes ekonomike, ndërkohë që reformat strukturore në ekonomi nuk u materializuan.
Rritja e PBB-së ishte 2 përqind në vitin 2014 e shoqëruar nga një rritje e konsumit
dhe investimeve private. Rritja në vitin 2015 ishte në 2.7% përqind dhe në vitin 2016
arriti të jetë 3.6%, pavarësisht se ende nuk janë publikuar llogaritjet përfundimtare.
Rritja ekonomike mesatare (sipas grafikut më lart) për periudhën 2007 – 2016 është
3.43%.
Shqipëria gjatë vitit 2016 pati inflacionin më të ulët në 15 vite, ku çmimet u rritën me
vetëm 1.3 për qind.

12
Në këtë kontekst të ekonomisë shqiptare një vend me rëndësi të posaçme
mban sektori i industrisë nxjerrëse3
.
Arsyeja në fokusimin te industria nxjerrëse është e lidhur me rritjen e interesit
të investimeve vendase dhe kryesisht të huaja për të patur një përpunim
të produkteve të burimeve minerare në vend. Administrimi i duhur i të
ardhurave nga industria e naftës, gazit dhe minierave është një potencial i
jashtëzakonshëm për t’i larguar njerëzit nga varfëria dhe për të kontribuar në
zhvillimin e qëndrueshëm të zonave ku nxirren burimet natyrore, por edhe
për ekonominë e vendit në tërësi. Këto industri krijojnë vende pune direkte
dhe indirekte, transferim të teknologjisë dhe njohurive, si dhe gjenerojnë të
ardhura të konsiderueshme. Këto përfitime i japin qeverisë një bazë financiare
për zhvillimin e infrastrukturës dhe ofrimin e shërbimeve sociale. Industritë
nxjerrëse dhe sektori i naftës në veçanti janë të njohura për gjenerimin e
përfitimit të lartë ekonomik4
.
Ky sektor ka mbajtur një peshë të stabilizuar dhe në rritje, dhe përgjatë 8 viteve të
fundit është ruajtur një nivel kontributi mbi 5% e PBB-së. Në vitin 2016 vlerësohet
se kontributi i sektorit në PBB arrin te 3.2% e PBB-së. Performanca e sektorit
është ndikuar nga konjuktura e çmimeve të bursave dhe ofertave prej tregjeve
ndërkombëtare. Duke ju referuar faktit se industria nxjerrëse në masën prej më shumë
se 90% të prodhimeve të saj i eksporton, nga analiza krahasuese e të dhënave të
peshës së industrisë në PBB, vërehet një rritje më shumë se mesatarja në vitet 2012
dhe 2013, ku ndikimi kryesor vjen për arsyen se çmimet e produkteve minerare të
industrisë nxjerrëse për eksport ishin më të larta.
Investimet e Huaja Direkte po luajnë një rol kyç në procesin e integrimit ekonomik
të vendit.
Përfitimi i efekteve nga investimet nuk vjen automatikisht, por ndikohet nga
realizimi i disa kushteve specifike që rregullohen nga qeveria shqiptare si vend
pritës. Investimet e huaja direkte (IHD) kanë sjellë kapital të nevojshëm, rritje të
produktivitetit të ekonomisë nëpërmjet transferimit të njohurive (know-how) dhe
teknologjisë së avancuar, duke ndikuar në hapjen e tregut të punës dhe duke rritur
konkurrueshmërinë e ekonomisë.
Rritja e IHD është objektiv kyç për zhvillimin ekonomik të vendit dhe prioritet strategjik i
gjithë qeverive. Duke konsideruar këtë rol kyç, përthithja e këtyre investimeve kërkon
politika dhe strategji të mirëpërcaktuara, përmirësime të vazhdueshme në kuadrin
ligjor dhe institucional, stabilitet dhe rritje ekonomike të qëndrueshme, përmirësim
dhe modernizim të infrastrukturës si dhe përmirësime në klimën e mjedisit të biznesit
3 Industria nxjerrëse përfshin sektorin që nxjerr dhe përpunon pasuritë minerare, si pjesë e burimeve
natyrore
4 diferenca midis vlerës së shitjes dhe kostos së prodhimit

RAPORT STUDIMOR
13
dhe investimeve. Duke u mbështetur edhe në prioritetet e Qeverisë Shqiptare për
përthithjen e IHD, veçanërisht në sektorët strategjikë të shpallur, tashmë është e
dukshme hyrja e investitorëve të rinj në sektorin e industrisë nxjerrëse, por edhe në
shfrytëzimin e burimeve të tjera natyrore të vendit. IHD në total kanë patur një ndikim
direkt në ekonomi me të paktën 8.3% të PBB-së gjatë vitit 2016, ku afër 16% të
totalit e zinte vetëm sektori i industrisë nxjerrëse.
Eksportet kryesore të Shqipërisë drejtohen prej mbi 10 vite tashmë drejt vendeve
të BE dhe vendeve të rajonit (Turqi), si dhe drejt vendeve aziatike (Indi dhe Kinë).
Vit pas viti, përgjatë periudhës 2007 – 2016, eksportet minerare në terma absolute
janë rritur dukshëm drejt Italisë, Indisë, Kinës, Spanjës, si dhe Kosovës. Eksportet
nga sektori nxjerrës u rritën ndjeshëm përgjatë viteve 2008 – 2013, duke arritur nga
25% deri në 39% të totalit të eksporteve në vitin 2014. Në vitin 2015 eksportet u
ulën në nivelin 24% të totalit të eksporteve duke mbetur në të njëjtin nivel me (24.6%
të totalit të eksporteve) në vitin 2016. Historikisht, pesha kryesore në eksportet e
industrisë nxjerrëse mbahet nga nafta bruto. Në 10 vitet e fundit, 2007 – 2016 raporti
mes eksporteve nga nafta ndaj eksporteve të industrisë nxjerrëse gjithsej është 3: 1
(pesha e eksporteve të naftës bruto gjithsej është sa 64% deri 75% e totalit).
Ulja e çmimeve të eksportit të naftës dhe mineraleve metalike kryesore në dy vitet e
fundit me 20% – 50%, ka ndikuar direkt në ekonominë e vendit dhe financat publike,
nëpërmjet uljes së të ardhurave fiskale, por edhe ndikimit në politikat në ndihmë të
punonjësve në nevojë të industrisë nxjerrëse dhe familjeve të tyre.
Sektori i industrisë nxjerrëse
Zonat minerare ku shtrihen edhe aktivitetet dhe fuqia punëtore që është e angazhuar
në nxjerrjen dhe përpunimin e mineraleve, shtrihen në pothuajse gjithë Shqipërinë.
Zonat më kryesore shtrihen si më poshtë:
Vendburimet e kromit janë të shtrira në gjithë veriun (përjashtuar Malësinë e
Madhe) dhe zonën lindore (përjashtuar Devoll – Kolonjë).
Vendburimet e bakrit janë të shtrira në zonën Pukë – Mirditë – Kukës, si dhe
në Korçë. Vendburimet e hekur – nikel janë në zonën Has – Kukës, Librazhd
– Pogradec dhe Devoll.
Vendburime të mineraleve ndërtimore janë të përhapur në gjithë vendin, por
kryesisht aktivitetet janë në pjesën e ultësirës, në jug, në verilindje dhe në
zonën Elbasan dhe Korçë.
Vendburimet e qymyreve janë në Korçë dhe Kolonjë.
Vendburimet e bitumeve, zhavorreve dhe rërave bituminoze janë në Vlorë,
Fier dhe Mallakastër.
Vendburimet e kuarcit janë në Kukës, Mat, Librazhd, Pogradec, ndërsa
bazaltet janë në Mirditë.
Aktiviteti minerar deri më fund të vitit 2016 është i shtrirë në shfrytëzimin e tre
grupimeve të llojeve minerale metalore, përkatësisht: minerali i kromit, minerali i
bakrit dhe mineralet e hekur – nikelit dhe nikelit silikat.

14
Periudha mbi dy dekada 1995 – 2016, është karakterizuar, në përgjithësi, me një
aktivitet të pakët në industrinë e nxjerrjes dhe përpunimit të mineraleve.
Në pothuajse gjithë nënsektorët e industrisë minerare, si në krom, bakër, hekur –
nikel dhe nikel – silic, si dhe qymyrgure, u realizuan vlera të ulta prodhimi. Shumë
miniera kanë kaluar në konservim e mbyllje dhe prej vitesh galeritë e braktisura
përbëjnë rrezik edhe për jetën e banorëve të zonave.
Të gjitha minierat e kromit u janë dhënë në përdorim subjekteve private, por mungesa
e kërkesave në tregun Botëror dhe çmimet e ulta të ofruara në vitet e fundit, i kanë
detyruar subjektet të ulin ose ndalojnë prodhimin. Dy vitet e fundit janë realizuar shifrat
më të ulta në prodhimin dhe eksportin e kromit, kjo edhe për shkak të prodhimeve
me cilësi të dobët të mineralit për arsye të ndryshme. Ndërkohë, minierat e bakrit
me përjashtim të Munellës, minierat e hekur – nikel dhe nikel – silic në Librazhd,
Pogradec dhe Devoll, si dhe minierat e qymyrgurit vazhdojnë të jenë të mbyllura. Të
ulta kanë qenë edhe ritmet e prodhimit të gurëve gëlqerorë, argjilave, gipsit. Ndërsa
shfrytëzimi i gëlqerorëve dhe ranorëve për prodhimin e gurëve dekorativë po ecën
mirë, edhe pse historiku i tyre filloi pas vitit 2004.
Megjithatë, sektori minerar në periudhën 2007 -2016, pra në dhjetë vitet e fundit, nëse
do t’i referohemi treguesve të prodhimit dhe treguesve të tjerë, është karakterizuar
nga:
- Rritja e prodhimit të mineraleve të kromit dhe hekur – nikelit, si dhe rritja e
numrit të lejeve minerare të shfrytëzimit në to;
- Nga viti 2010, pas hyrjes në fuqi të Ligjit Minerar të Shqipërisë, Nr.10 304,
datë 15.07.2010, kemi një ndarje të lejeve minerare, te shfrytëzimit dhe të
kërkim – zbulimit;
- Në shfrytëzimin e mineralit të kromit janë aktive 264 (257 mineral kromi, 1
nikel – sulfur + krom dhe 6 kromi) leje shfrytëzimi;
- Për mineralin e bakrit janë aktive 13 leje minerare shfrytëzimi;
- Për mineralin e hekur – nikel dhe nikel – silic, aktualisht janë aktive 28 leje
minerare shfrytëzimi;
- Masivi ultrabazik i Bulqizës ka numrin më të madh të lejeve të shfrytëzimit në
krom, me 123 leje. Në këtë masiv janë lokalizuar rreth 47 % e të gjitha lejeve,
çka flet për potencialin e madh krommbajtës të këtij masivi, krahasuar me
masivët e tjerë ultrabazikë, pavarësisht periudhës 50-vjeçare të shfrytëzimit
të mineralit të kromit në të.
- Funksionimi i disa fabrikave të pasurimit të mineralit të kromit të varfër në
Bulqizë, Kalimash, Perollaj, Burrel, Rrushbull dhe Elbasan me një kapacitet
përpunues gjithsej 750 mijë tonë në vit. Nëse përfshihet dhe fabrika e
pasurimit të bakrit në Fushë Arrës, me kapacitet përpunues 600 mijë tonë
mineral në vit, atëherë kapaciteti përpunues në vend për këto minerale arrin
te 1.35 milion tonë minerale.

RAPORT STUDIMOR
15
Përgjatë viteve të fundit ka pasur edhe probleme që ende mbeten për tu adresuar.
Për shembull, subjektet që zotërojnë leje minerare për shfrytëzimin e mineraleve
të bitumit, zhavorrit bituminoz dhe rërave bituminoze po punojnë nën kapacitet
e parashikuara, kjo për shkak të mungesës së shitjeve në tregun vendas dhe të
huaj. Disa subjekte janë në proces gjyqësor me pronarët e sipërfaqeve të tokave.
Ekzistojnë edhe subjekte të cilat nuk kanë punuar sepse e kanë të lidhur prodhimin
me ndërtimin e fabrikës së përpunimit të rërës bituminoze.
Renta minerare e paguar nga eksporti i këtyre mineraleve është sa 0.8% e të
ardhurave tatimore të buxhetit, ndërkohë që kontributi i sektorit në buxhet dhe
ekonomi lidhet edhe me efektin në punësim, në kontratat me subjektet e tjera për
punime dhe shërbime, si dhe në mbajtjen e një pjese të pushtetit lokal nëpërmjet
pagesës së taksave lokale.
*Përhapja gjeografike e veprimtarisë së sektorit minerar metalik dhe jometalik
gjendet te Shtojca në një hartë me shtrirjen e zonave minerare, sipas numrit të
lejeve për zonë.
Sektori i naftës dhe gazit në Shqipëri ka një rol të rëndësishëm në historinë e vendit
dhe potencialisht një të ardhme të ndritshme edhe më të rëndësishme. Prodhimi i
naftës arriti kulmin në vitet 70’ në rreth 40 mijë fuçi në ditë (TBD) duke rënë në në
rreth 6 TBD (nga 2000).
Në të kundërt, gjatë dekadës së fundit prodhimi është ringritur në mënyrë të
konsiderueshme, pothuajse në katërfishim në raport me dekadën e kaluar duke
mbajtur një mesatare ditore për rreth 22 TBD 5
.
Prodhimi aktual i Shqipërisë (rreth 20 TBD) nuk mbulon konsumin e brendshëm,
kështu që eksportet neto6
të naftës janë negative. Megjithatë, disa vende në
Evropën kontinentale janë eksportues neto pozitivë të naftës dhe nëse Shqipëria
zhvillon potencialin e saj ajo mund të bëhet një eksportues neto pozitiv dhe një nga
prodhuesit më të rëndësishëm në rajon, me rezervat që ka dhe që janë vetëm prapa
Rumanisë në Ballkan, dhe Italisë në BE (Norvegjia, Britania e Madhe dhe Danimarka
janë prodhues të mëdha në det të hapur, në Detin e Veriut).
Zonat naftëmbajtëse, ku janë nënshkruar edhe marrëveshje midis shoqërive
prodhuese dhe shtetit shtrihen në zonën e Fierit, Vlorës, Beratit, Elbasanit, Delvinës
si dhe në bllokun verior të vendit që ende nuk kanë një aktivitet të zhvilluar prodhimi.
Brenda industrisë nxjerrëse përfshihet edhe përpunimi i naftës, i cili shtrihet në zonat
e Ballshit, Fierit dhe vitin e fundit edhe në Balldre të Elbasanit.
Prodhimi i naftës bruto në vitin 2016 është në nivelin e 1 milion tonë. Ndërkohë, viti
2015 është ndër vitet më të mirë të prodhimit në 10 viteve fundit, me 1,28 milion tonë.
5 ekuivalente e një volumi vjetor mbi 1 milion ton në vit
6 Eksportet neto i referohen vlerës së eksporteve totale të një vendi minus vlerën e importeve totale.
Eksportet neto janë negative, kur një vend importon një sasi më të madhe të mallrave sesa eksporton

16
Vlera e tregut të naftës së prodhuar arrin deri në 325 milionë USD bazuar në çmimet
mesatare vjetore të shitjeve në eksport. Nafta e prodhuar nga shoqëritë private të
naftës përfaqëson rreth 96% të totalit të naftës së prodhuar. Bankers Petroleum që
operon në fushën e naftës në Patos – Marinzë, prodhon deri 90% të naftës bruto në
vend. Gjatë dy viteve të fundit nuk ka patur prodhim të gazit natyror nga vendburimet
e vendit. Me futjen e investitorëve të rinj në treg, pritet që edhe tregu i gazit natyror
të zhvillojë më tej prodhimin për eksport, si dhe rritje modeste të tregut të punës.
Nga viti 2010 deri në vitin 2016 të dyja rafineritë së bashku përpunuan mbi 900 mijë
tonë naftë bruto në total. Kjo sasi është mjaft e ulët krahasuar me kapacitetin vjetor
përpunues të rafinerive. Rafineria e Ballshit prodhon naftë 10 ppm për tregun vendas
dhe naftë “virgin” për eksport.
Ndërsa rafineria e Fierit prodhon kryesisht bitum dhe qymyr kokës. Rafineria e
Ballshit ka ndërprerë veprimtarinë e saj në rafinerinë e Ballshit që nga qershori i vitit
2015 deri në Tetor të vitit 2016, duke akumuluar shumë borxhe, detyrime për pagat
e papaguara të punonjësve për disa muaj rrjesht.
Kontributi i sektorit të naftës dhe gazit në Buxhetin e Shtetit përllogaritet sa 3%
të prodhimit të brendshëm, por ndikimi negativ i dy viteve të fundit ka ndikuar në
masën 0.3% të prodhimit të brendshëm.
*Shtrirja e zonave të nxjerrjes së naftës dhe gazit, janë të vendosura sipas blloqeve
të dhëna operatorëve dhe mund të shihen te Shtojca.
Në industrinë nxjerrëse, në vitet e fundit (2014 – 2016), janë shtuar edhe hyrjet nga
investimet në projektin trans Adriatik për transportin e gazit nëpër pjesën jugore të
vendit. Ky projekt është në fazën e zbatimit dhe pritet që përfitimi ekonomik të rritet
me të paktën 376 milion euro për vitin 2016 së bashku me përfitime në punësim për
mbi 1 mijë punëmarrës, që lidhen me ndërtimin dhe mirëmbajtjen e tubacioneve të
gazit.
Nëpërmjet këtij projekti u iniciua edhe krijimi i një kompanie (AlbGaz sh.a.), e cila
do të kryejë funksionet e operatorit të kombinuar të gazit natyror, që natyrisht do të
lidhet me interesat ekonomike të vendit në këtë sektor të rigjallëruar, por edhe me
interesat për tregun e punës që do të angazhohet për riaktivizimin e prodhimit dhe
monitorimit të tregtimit të gazit natyror.

RAPORT STUDIMOR
17
2. TREGU I PUNËS, FORMALITETI DHE RREGULLAT NË
SEKTOR
Popullsia në moshë pune në Shqipëri ka ardhur në rënie duke ndikuar natyrshëm
në pakësimin e numrit potencial të personave të disponueshëm për tregun e punës.
Ndryshimi i popullsisë në moshë pune sipas gjinive është më pak për femrat me
1.1% dhe më shumë, me 3.4% për meshkujt. Ky ndryshim i popullsisë në moshë
pune shpjegohet me rënien e numrit të popullsisë nga viti në vit për të paktën
mesatarisht me 0.004 % në 16 vitet e fundit (2001 – 2016).
Përsa i përket potencialit gjithsej të tregut të punës, sipas numrit të regjistruar të
popullsisë në moshë pune, ka një shtim mesatar gjithsej të saj përgjatë periudhës
2007 -2016 me vetëm 1.2%. Ndërkohë, forcat punëtore për periudhën 2007 – 2016
kanë patur një rënie mesatare me 5.9%.
PBB, TREGU I PUNËS DHE PJESËMARRJA E FORCAVE TË PUNËS,
2007 - 2016

18
Tregu i punës ka patur lëvizjet e tij me ngritje dhe ulje përgjatë periudhës 2007 -2016,
si përsa i përket pjesës që i përket punësimit, po ashtu edhe asaj të papunësisë.
Në gjithë këtë periudhë të studiuar, por edhe përpara saj, vërehet se pjesëmarrja e
popullsisë së aftë për punë nuk ka një lidhje dhe reflektim me rritjen apo ngadalësimin
e rritjes së ekonomisë përgjatë gjithë periudhës.
Kur lëvizja e tregut të punës sipas sektorëve të ekonomisë krahasohet për një
periudhë 5 vjeçare, duket se pesha e bujqësisë, ndërtimit dhe industrisë nxjerrëse
kanë ardhur në rënie dhe kanë patur rritje prodhimi, tregtia dhe shërbimet si dhe
shërbimet sociale.
Një panoramë e tillë e tregut të punës është një tregues domethënës, i cili pasqyron
situatën ende jo të stabilizuar të ekonomisë shqiptare, e cila reflektohet në lëvizjet e
tregut të punës aspak simetrike me tendencën e rritjes ekonomike.
Ende mbetet problematike disbalanca midis peshës që kanë sektorët në rritjen
ekonomike dhe asaj në tregun e punës.
Burimi: INSTAT
Tregu i punës së industrisë nxjerrëse
Sipas të dhënave statistikore nga INSTAT, si dhe nga Agjencia Kombëtare e Burimeve
Natyrore (AKBN), pushteti vendor, por edhe nga kompanitë kryesore që dominojnë
tregun e punës, në fund të vitit 2016 industria nxjerrëse ka një treg pune të përbërë
nga 8.400 punonjës formalë.
Nëse shikojmë për zonat kryesore ku është i shtrirë operimi i sektorit të industrisë
nxjerrëse, shikohet se ato përbëjnë gjithsej sa 5% - 6% të tregut të punës dhe shumë
më pak në nivel qarku (2 % - 3%). Megjithatë, nëse përfshihen si shërbime të lidhura
me industrinë edhe shërbimet e transportit, tregtisë, eksportit, si dhe aktivitete dhe

RAPORT STUDIMOR
19
shërbime të tjera të lidhura me të ardhurat që burojnë nga punësimi në sektorin e
industrisë së nxjerrjes, pjesëmarrja e forcave të punës duket se dyfishohet në raport
me nivelin e pjesëmarrjes si më lart.
Nga të dhënat nga AKBN, si edhe nga kompania publike AlbPetrol sh.a., sektorët
e kërkimit dhe prodhimit të naftës në 2016 kishin mesatarisht rreth 3.300 punonjës,
ku Albpetrol përfaqësonte punëdhënësin më të madh me 60% të të punësuarve në
sektorin nxjerrjes së naftës e gazit. Nëse numri aktual i punonjësve të naftës e gazit
krahasohet me atë të dy dekadave më përpara, shikohet se numri i punonjësve
është ulur me të paktën 6 herë, që tregon për një ndryshim total të tregut të punës
për sektorin e naftës dhe gazit.
Gjatë viteve 2009 - 2016, numri i punonjësve në sektor u zvogëlua me 19%. Rënia e
fuqisë punëtore në sektorin e nxjerrjes së naftës kryesisht vjen si pasojë e transferimit
të operacioneve të prodhimit nga Albpetrol sh.a tek shoqëritë private të naftës.
Operatorët privatë nuk kanë arritur të përfshijnë fuqinë punëtore të larguar nga puna
gjatë këtyre transferimeve, apo të kenë ndikuar në rritjen e punësimit direkt.
Nga të dhënat e INSTAT, AKBN, por edhe nga Shërbimi Gjeologjik Shqiptar dhe
pushtetit vendor, në lidhje me punësimin formal të sektorit minerar, në fund të vitit
2016 janë të regjistruar të paktën 5.100 punonjës. Punësimi në këtë sektor ka patur
rritje pavarësisht rënies së prodhimit me rreth 34% krahasuar me vitin 2015. Nën –
sektori i kromit dhe ai guror punësuan përkatësisht rreth 68% dhe 28% të forcës
punëtore në sektorin minerar në vitin 2016. Në vitin 2016, në nxjerrjen e kromit u
punësuan të paktën 3,400 punonjës ose rreth 65% e totalit të të punësuarve në
sektorin minerar.
Prodhuesit më të mëdhenj të kromit (me 39% të prodhimit) kishin të punësuar
1,100 ose 33% të totalit të të punësuarve në sektorin e kromit, ku vetëm Albchrome
punëson 640 punonjës ose 19% të totalit të të punësuarve në sektorin e kromit.
Numri i të punësuarve në krom është rritur vazhdimisht gjatë pesë viteve të fundit,
pavarësisht luhatjeve në sasinë e prodhuar. Të licensuarit në zonën e Bulqizës
punësuan rreth 69% të fuqisë punëtore në sektorin e kromit.
Në fund të vitit 2016, numri i punonjësve në aktivitetin e bakrit është 40 punonjës.
Numri ka rënë me 10 herë krahasuar me 5 vite më parë. Në nxjerrjen e nikelit janë të
punësuar vetëm 120 punonjës.
Ndërsa aktivitetet për nxjerrjen e materialeve të ndërtimit (minerale jometalike)
regjistrojnë në fund të vitit 2016 një numër prej 1,500 punonjësish.
Situata e tregut formal të punës duket se ka probleme që duhet të adresohen. Anketat
e bëra nga ILO gjatë dy viteve të fundit, specifikisht për Shqipërinë, kanë treguar se
punësimi informal është më së shumti në aktivitete të shitjes së tregtisë me pakicë
(41%), ndërtimit (19%) dhe shërbimit (19%). lndividët privatë dhe të njohurit e tyre
(anëtarët e familjes, miqtë, etj.) janë burimi kryesor i punësimit informal. Natyrisht, që
punësimi informal për industrinë nxjerrëse është pjesë e kësaj situate.

20
Faktori kryesor, i cili duhet të ishte tashmë në procesin e ndarjes me të kaluarën
historike të ambjentit ekonomik dhe shoqëror, është ekonomia informale, e cila
përbëhet nga një treg informal i punës.
Vlerësimet e kryera nga studime të ILO, të Bankës Botërore, si dhe studime nga
organizata të tjera, që janë të angazhuara në studimin e ekonomisë dhe informalitetit,
tregojnë se niveli i informalitetit në tregun e punës të sektorit jobujqësor vijon të jetë
i lartë edhe në 2016.
Përsa i përket pjesës së informalitetit në sektorin e industrisë nxjerrëse, vlerësimet
e kryera sipas të dhënave zyrtare tregojnë një nivel mesatar të informalitetit deri në
23% të tregut të punës për sektorin. Niveli më i lartë i informalitetit lidhet me zonat
minerare, ndërsa për zonat ku operohet për nxjerrjen dhe përpunimin e naftës dhe
gazit, informaliteti është më poshtë se niveli i sektorit.
Informaliteti në sektorin minerar është më shumë i përhapur në formën e
mosdeklarimit të fuqisë punëtore. Nisur nga fakti i mosdeklarimit të gjithë aktivitetit
ekonomik të operatorëve në këto zona, si rrjedhojë nuk bëhet as deklarimi i plotë i
vlerës së punës, që përfshin numër punonjësish të padeklaruar në organet tatimore
dhe të paregjistruar në skemën e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore.
Informaliteti shprehet gjithashtu edhe në mosdeklarimin e pagës reale për gjithë
punonjësit sipas kategorisë që ata kanë nënshkruar kontratën. Në këtë formë të
shfaqjes së informalitetit përfshihen zakonisht punonjësit e industrisë së nxjerrjes
dhe përpunimit të naftës dhe gazit.
Gjithashtu, në këtë sektor ka edhe informalitet të lidhur me dypunësime nga
punonjës të sektorit publik, që kryejnë shërbime dhe operojnë në këtë sektor në
mënyrë informale.
Punonjësit që janë pjesë e tregut informal të punës janë gjithashtu edhe jashtë
fokusit të sindikatave. Mospërfshirja e tyre në sindikata është një mënyrë heshtjeje e
dyanshme. Nga njëra anë punonjësit informalë janë shumë pak të motivuar të bëhen
pjesë e sindikatave, për sa kohë ata nuk kanë një punë të qëndrueshme. Nga ana
tjetër sindikatat nuk kanë arritur ende të sfidojnë problemet dhe mënyrat e shfaqjes
së informalitetit edhe pse e prezantojnë në takimet me institucionet e shtetit, si një
problem kryesor për tregun e punës.
Numri i kontribuesve që derdhin kuotat mbetet në kufijtë e jo më shumë se 15%
e antarëve të regjistruar nga sindikatat, që flet për një tregues indirekt edhe të
informalitetit në sektor.
Për sa kohë problemi i informalitetit lidhet edhe problemin e korruptimit të dyanshëm
të vullneteve, të sektorit privat dhe publik në realizimin e misioneve të tyre, problemi
i informalitetit do të vijojë të jetë ende i pangacmuar seriozisht dhe të mos ndihet i
kërcënuar nga formaliteti.

RAPORT STUDIMOR
21
Ndërsa, problem tjetër i identifikuar si pengesë për formalitetin në treg është mungesa
e kapaciteteve të mjaftueshme të operatorëve privatë shqiptarë që të përballen me
të gjithë paketën e angazhimeve për të drejtat e punonjësve. Në industrinë nxjerrëse,
rritja e burimeve të brendshme të bizneseve (kapitaleve dhe likuiditeteve në qarkullim)
është e rëndësishme për të mundësuar një përfshirje të kapaciteteve njerëzore më të
gjerë dhe më efektive. Ndërthurja e kapitalit me punën do të jenë edhe formula më e
mirë për zgjerimin e ekonomisë dhe kapaciteteve të industrisë nxjerrëse.
Si mund t’i adresojë qeveria problemet e punës informale?
Edhe pse Këshilli Kombëtar i Punës ka në kalendar një herë në vit adresimin e
problematikave të lidhura me tregun e punës të industrisë nxjerrëse, përfshirë
edhe sigurinë në punë, ende nuk ka një zgjidhje të paktën të atyre problematikave
të adresuara tashmë lidhur me informalitetin, sigurinë në punë, si dhe trajtimin e
sëmundjeve profesionale.
Një mënyrë për të inkurajuar konsumatorët dhe bizneset të përdorin punën e deklaruar
është reduktimi i tatimit mbi vlerën e shtuar (TVSH) për mallra të caktuara ku puna e
padeklaruar është më e përhapur p.sh. një ulje e TVSH apo një politikë më elastike
për TVSH mbi produktet minerare, e kufizuar në kohë dhe e lidhur me treguesit e
konjukturave të çmimeve, do të ketë vlerën e uljes së kostove për biznesin me të
paktën deri në 10% në rastin e një përgjysmimi të normës së TVSH-së.
Një ide e bazuar te politika fiskale që duhet studiuar në detajet e efekteve dhe
pritshmërive do të ishte shpallja e zonave minerare si zona të lira ekonomike për ta
bërë edhe më të thjeshtë dhe më ndihmëse për nënsektorin minerar. Janë pikërisht
këto zona që përmbi dy dekada nuk është arritur që të vihen nën kontroll nga
asnjë qeveri, duke u lënë në dorë të informalitetit në pjesën më të madhe të tyre.
Karakteristika mbizotëruese e shfrytëzimit tradicional për këto dy dekada të fundit
është shkalla e vogël e bizneseve formale. Numri më i madh i aktiviteteve në zonat
minerare kryhet nëpërmjet individëve, të cilët konkurojnë bizneset formale, për të
cilët sfida është rritja e produktivitetit dhe reduktimi i konkurencës së pandershme
dhe informalitetit në tregun e punës.
Një nga pengesat kryesore për kalimin nga punësimi informal në atë formal është
mungesa e aftësive të duhura për nevojat e industrisë dhe teknologjisë në përdorim.
Masat aktive të tregut të punës duhet të udhëhiqen sipas qasjeve më të lehta,
fillimisht drejt përmirësimit të aftësive për të mundësuar punëkërkuesit për të hyrë
në tregun formal të punës. Punët publike duhet të përdoren për të zhvilluar aftësitë e
veçanta të kërkuara në tregun formal të punës.
Është e nevojshme që në përpjekjet për të krijuar një grup të stimujve pozitivë për të
lëvizur nga informaliteti në formalitet të jepen si mundësi të përkohshme nga qeveria
kalimi vullnetar nga puna e padeklaruar në aktivitetet formale, duke e zbatuar në
praktikë në një mënyrë që është tërheqëse për bizneset informale, pa kosto shtesë
dhe pa rreziqe sanksionesh.

22
Një adresim të shqetësimit lidhur me përfitimin nga fondet e punësimit, të cilat janë
shumëfishuar në këto dy vite të fundit, është orientimi i grupeve të bizneseve dhe
punonjësve të rinj, të cilët mund të përfshihen në fushat prioritare për zbatimin e
fondit të nxitjes së punësimit. Edhe pse çdo biznes, person juridik ose fizik, ka
të drejtë të aplikojë dhe përfitojë nga programet e Fondit të Nxitjes së Punësimit,
prania e informalitetit në zonat minerare, si dhe mungesa e informimit në kohë për
të përfituar nga fondet e ka bërë jo të pranishme sa duhet këtë mekanizëm nxitjeje
për sektorin.
Projektet e reja të nxitjes së punësimit ende nuk kanë arritur një ndikim të dukshëm
në numrin e punëkërkuesve të papunë apo sigurimin e profesionalitetit, për t’i dhënë
prioritet subjekteve private të industrisë nxjerrëse, që janë mundësitë më të mëdha
për forcat punëtore të zonave minerare për punësim të qëndrueshëm me një ndikim
më të madh social – ekonomik. Të rinjtë, që duhet të hyjnë për herë të parë në tregun
e punës dhe të rinjtë e sapo diplomuar, ende nuk konsiderohen si pjesë e vëmendjes
së fondeve për nxitje punësimi.
Shqipëria zbaton grupe politikash për të kryer rolin e rregullatorit e tregut të punës.
Ndërkohë, politikat që kanë të bëjnë me pagesën e papunësisë dhe ndihmën
ekonomike, janë pjesë që merren nga Buxheti i Shtetit në një nivel të paktën 1.2
përqind të PBB, ose sa 4.1 përqind e gjithë shpenzimeve të Buxhetit.
Në krahasimin e objektivave strategjikë numerikë, vlerorë dhe kualitativë, llogaritjet
nga zhvillimi real i tregut tregojnë mospërmbushje të plotë të tyre, si për uljen e
papunësisë, po ashtu edhe me rritjen e tregut të punës.
Format e tjera të zgjedhura, gjithashtu nuk e kanë dhënë efektin e pritshëm duke qenë
argument për një përzgjedhje më efektive të programeve zbatuese në përshtatje me
nevojat dhe kërkesat e tregut të punës.

RAPORT STUDIMOR
23
3. MARËDHËNIET E PUNËS DHE ORGANIZIMI I PUNONJËSVE
PËR MBROJTJEN E TË DREJTAVE
Në kushtet e një ambjenti ekonomik e social, si dhe një kulture dialogu, ende nën
standartet e vendeve të zhvilluara, shteti me qytetarin dhe punonjësin duhet të jenë
pjesë e respektimit të kuadrit rregullator të detyrueshëm por të pazbatueshëm.
Marrëdhëniet e punës së punonjësve të sektorit privat rregullohen nga Kodi i Punës
dhe dispozitat në zbatim të tij. Kuvendi ka miratuar disa ndryshime dhe plotësime të
Kodit të Punës, që hynë në zbatim në mes të vitit 2016.
Ndryshimet përfshijnë kushtet e reja minimale të sigurisë dhe shëndetit në vendin e
punës, masat e domosdoshme që duhet të merren nga punëdhënësi për mbrojtjen
e mjedisit të punës nga ndotja e ajrit, lëndët kimike, radioaktiviteti, zhurmat dhe
dridhjet, si dhe çdo element të ngjashëm që është i dëmshëm për jetën dhe
shëndetin e punëmarrësit, kërkesat minimale të mbrojtjes së punëtorëve nga rreziku
i ambienteve shpërthyese, numrin e punëmarrësve për plotësimin e detyrimit dhe
kushtet higjieno – sanitare që duhet të plotësojë vendi i posaçëm për ngrënie, punët
e lehta dhe vendosja e rregullave të veçanta për kohëzgjatjen maksimale dhe kushtet
e kryerjes së punës për punëmarrësit madhorë, mbi 18 vjeç, listën joshteruese të
faktorëve, proceseve dhe kushteve të punës që dëmtojnë sigurinë ose shëndetin e
nënës dhe/ose të fëmijës, si dhe rregulla të veçanta për kushtet e punës për gratë
shtatzëna, gratë që sapo kanë lindur dhe ato me fëmijë në gji, si dhe një pagesë
më të ulët se paga minimale në shkallë vendi për rastet e mësimit të profesionit në
sistemin e arsimit dhe formimit profesional në formën e dyfishtë (sistemi Dual).
Në kontekstin e të drejtave të punonjësve, përgjatë gjithë periudhës së dekadës së
fundit këto janë strukturuar gjithnjë e më shumë brenda organizimeve të punonjësve
(sindikatave), sipas specialiteteve apo profesioneve më kryesore, si dhe nevojës për
të garantuar përmbushjen e të drejtave dhe detyrimeve që jua jep baza ligjore në
Shqipëri.
Marëdhëniet e punës janë të varura nga kushtet e tregut të punës dhe si të tilla
përcjellin të njëjtat siptoma që kalon edhe ekonomia, mbi të cilën ato vendosen.
Është fakt, që sindikatat shqiptare kanë shtuar veprimet e tyre për të kërkuar dhe
treguar se janë partnerë në forcimin e marëdhënieve të punës, përsa i takon të

24
drejtave që kërkojnë punonjësit shqiptarë dhe forcimit të zbatimit të rregullave që
duhet të garantojnë qeveritë, pavarësisht rotacioneve të tyre.
Në këtë ambjent, edhe sindikatat e punonjësve të industrisë nxjerrëse7
kanë krijuar
prej vitesh dialogun për të arritur kushtet e punës dhe pagës, të përshtatshme
për kontributin që punonjësit e sektorit të industrisë nxjerrëse i japin ekonomisë.
Sindikatat kanë arritur që të monitorojnë dhe dialogojnë me punëdhënësit më të
mëdhenj në vend, të sektorit privat dhe publik lidhur me evidentimin e respektimit të
të drejtave të punonjësve sipas kontratave kolektive dhe individuale.
Pikat e trajnimit dhe informimit për punonjësit, lidhur me rregullat për shëndetin
dhe sigurinë në punë, janë tashmë në ecurinë e tyre normale duke arritur përditë të
formalizojnë norma dhe praktika të reja në tregun e punës.
MARËDHËNIET E PUNËS DHE DIALOGU MES PALËVE
Marëdhëniet e punës, të cilat shprehen me kushte pune më të mira nga sa ekzistojnë
në treg, por edhe me përqasjen e kushteve të punës së industrisë në vendet me
standarte të larta të zbatimit të të drejtave të punonjësve, kanë kaluar në një proces
të përmirësimeve të tyre. Kushtet e punës, gjithsesi kanë kaluar nëpër procese
tranzicioni të industries, shumë të ndryshme nga vendet e tjera të rajonit apo ato
të BE-së. Industria nxjerrëse8
shqiptare ka kaluar ndryshime të dukshme ligjore,
strukturore që kanë çuar në fuqizimin, formalizimin dhe hyrjen në tregun jashtë
vendit. Sipas zhvillimeve të industrisë, si dhe specifikisht sipas procesit të zhvillimit
nga secili segment, ka ecur përpara edhe tregu i punës dhe kushtet e tij.
Nisur nga intervista të kryera nga organizata të specializuara në vend dhe nga
publikime të bazuara mbi praktikat e zbatuara në vend, por edhe nga informacione
të mbledhura nga studiuesit e këtij dokumenti, të cilët kërkuan të mbeten anonimë,
si dhe nga partnerë socialë konstatuam se ekziston pak informacion në dispozicion
nga raste të mëparshme studimore apo raporte të lidhura me tregun e punës dhe
sindikatat për industrinë nxjerrëse. Po ashtu edhe sindikatat për këtë sektor nuk
kanë publikime të rregullta rreth punës së tyre, strategji apo dialog me institucionet
e shtetit të lidhura me këtë industri.
Kushtetuta e Shqipërisë dhe Kodi i Punës garantojnë të drejtat e punonjësve dhe
lirinë për tu organizuar në sindikata për mbrojtjen e të drejtave të tyre. Nëpërmjet
organizimit të punonjësve në sindikata, sipas rregullave të ILO-s, kuadrit ligjor për
sindikatat dhe sipas acquis communautaires të Bashkimit Europian, është konfirmuar
vullneti dhe puna e kryer nga institucionet e vendit për të arritur përqasje për një
sasi parimesh sipas acquis. Megjithatë, rregullimi i marëdhënieve të punës është në
proces përshtatjeje dhe përqasjeje me këtë kuadër ligjor të BE.
7 Sindikata e Pavarur e Minatorëve Sindikata e Përpunuesve të Naftës
8 hidrokarburet dhe mineralet metalike dhe jo

RAPORT STUDIMOR
25
Kuadri ligjor ekzistues ka parashikuar përfaqësim në çështjet e shëndetit dhe të
sigurisë në vendin e punës siç përcaktohet në ligjin “Për sigurinë dhe shëndetin në
punë”. Ligji parashikon se nëse në një ndërmarrje janë të paktën 50 të punësuar
të përhershëm, duhet të krijohet një këshill për shëndetin dhe sigurinë (Këshilli i
Sigurisë dhe Shëndetit në Punë).
Roli i Këshillit, si organi kryesor mbrojtës për punëmarrësit në fushën e shëndetit dhe
sigurisë në vendet e mëdha të punës, është të kontribuojë për mbrojtjen e shëndetit
fizik dhe mendor dhe sigurinë e punëmarrësve, si dhe për përmirësimin e kushteve
të tyre të punës. Këshilli është një organ konsultativ.
Megjithatë, në praktikë, përmbushja e kësaj kërkese ligjore nuk ka qenë e kënaqshme.
Gjerësisht, ngritja dhe emërimi i përfaqësuesve në këshillat respektive ka qenë
formale dhe fiktive dhe këto detyrime janë përmbushur deri në një shkallë të caktuar
vetëm në zonën e Tiranës dhe Durrësit, ku ka qenë i pranishëm bashkëpunimi i
ngushtë me Inspektoratin Shtetëror të Punës dhe Shërbimeve Shoqërore (ISHPSH).
Dobësitë e ISHPSH janë të dukshme kur rezulton se vetëm 49% e minatorëve në
sektorin minerar mbahen nga punëdhënësi gjithmonë ose shpesh të informuar mbi
rreziqet për shëndetin dhe sigurinë në vendin e punës.
Raporte të ndryshme të organizatave të shoqërisë civile dhe media kanë vënë në
pah kushtet e papërshtatshme të punës në sektorë si: nafta dhe sektori minerar,
duke evidentuar raste flagrante të mosrespektimit të të drejtave të punëmarrësve,
të tilla si: mospagimi i kontributeve të detyrueshme shoqërore, mospagimi për punë
jashtë orarit apo pushimit javor.
Sa është me vend rritja e pagës minimale për tu zbatuar në industrinë nxjerrëse?
Punëtorët aktualë dhe ish-minatorët, që janë në pension kapin një numër prej 8.000
vetë. Duhet theksuar që profesioni i minatorëve është ndër më të vështirët sepse
minatorët në përgjithësi e kanë jetëgjatësinë më të shkurtër sesa qytetarët e tjerë.
Një nga kërkesat më kryesore të sindikatave është paga minimale e punëtorëve
aktualë të minierës, që kërkohet të jetë së paku 70 mijë lekë në muaj. Mbi këtë pagë,
kërkohet të parashikohet shpërblimi për vjetërsi në punë. Për rastet e aksidenteve
nëntokë, ose ato të invaliditetit të plotë minatorët kërkojnë pension familjar për
bashkëshorten, kur nuk është e punësuar, apo fëmijët e mitur deri në moshën 18
vjeç. Një kërkesë tjetër është rritja e pensionit në minimalisht 30 mijë lekë dhe ulje të
viteve të punës nëntokë, mbi të cilat llogaritet dalja në pension.

26
A janë ekonomike/të realizueshme kërkesat për rritjen e pagës minimale me
këto nivele?
Për të sqaruar koston e një kërkese të tillë, prezantojmë rastin e një shoqërie prodhimi
minerare (krom), që prodhon një sasi minerali për eksport nga 7.000 ton në vit deri
8.000 tonë. Prodhimi i mineralit (nxjerrja dhe transportimi) është llogaritur në nivele
prodhimi të një shoqërie mesatare (me kapital vendas apo të huaj). Çmimi i shitjes i
referohet nivelit të bursës të tregut për një vit më parë si dhe nivelit të çmimit aktual
të shitjes në tregjet ndërkomëbtare. Megjithatë çmimet e shitjes konsiderohen se nuk
mund të ulen poshtë këtyre niveleve.
PARASHIKIMI I TË ARDHURAVE
Nisur nga sasia e prodhimit dhe çmimi i shitjes, llogaritjet tregojnë se e ardhura
që mundet të realizohet mund të rritet me 64% më shumë në fund të vitit të 4’ të
rastit të marrë në shqyrtim, duke e krahasuar me vitin e parë. Rritja e të ardhurave
ndikohet si nga rritja e çmimit të shitjes me 43.8%, por edhe nga rritja e sasisë së
prodhuar të mineralit me 14.3%, si rrjedhojë e investimeve kapitale dhe përmirësimit
të kapaciteteve njerëzore, nëpërmjet zbatimit të politikave të trajnimit dhe mbajtjes
në punë të punonjësve me më shumë përvojë dhe me produktivitet.
Gjithashtu, janë përfshirë në këtë rast edhe të ardhura që shoqëria i regjistron në të
ardhurat e saj, të cilat vijnë nga gjendet e likuiditeteve në llogaritë bankare, apo dhe
të ardhura nga një kurs këmbimi në favor të lekut në raport me dollarin amerikan.

RAPORT STUDIMOR
27
SHPENZIMET E AKTIVITETIT
Vitet 1 deri 4
Euro
Ndërsa, sipas skenarit, u rritën të ardhurat me një rritje edhe të shpenzimeve direkte,
vlera e punës rritet në fund të vitit të 4t
me 5.3%, vetëm si efekt i rritjes së pagës
minimale. Ndërkohë, si reagim i rritjes së kostos nga paga minimal, janë ulur kostot e
administratës dhe ato që lidhen me shitjen. Në fillim të vitit të parë kostot e lëvizshme
përbëjnë 84% të shpenzimeve dhe kostot fikse 16%. Në vitin e fundit, kostot e
lëvizshme përbëjnë 89% të shpenzimeve dhe ka një ulje të kostove fikse9
, të cilat
kuptohen si një ulje barre e taksave nga Qeveria, ulje e pagave të administratës në
reagim të rritjes së pagës minimale, si dhe administrim më të mirë të shpenzimeve
fikse mujore.
9 Kostot fikse përfshijnë taksat, qiratë, pagat dhe shpenzime të tjera fikse mujore

28
Në detajimin e shpenzimeve të pagave në tabelën më poshtë mund të vërehet, se
rritjet e pagës minimale përbëjnë arsye për reagim nga administratori i shoqërisë,
që të ulë pagat e administratës me qëllim minimizimin e kostove. Megjithatë, ulja e
pagave të administratës bëhet deri në nivelet e pranueshme me pagat e mesme dhe
të larta në tregun konkurues, si dhe produktivitetin.
Shpenzimet e shoqërisë për punëtorët me paga minimale përbëjnë 60%. Nëse
përfshijmë edhe pagat e mesme atëherë, shpenzimet e punëtorisë dhe teknikëve
arrijnë sa 75% e totalit të shpenzimeve për paga. Shpenzimet e administratës
përbëjnë 25% të totalit të shpenzimeve për paga e kontribute.
Nga tabela mund të shikohet se rritja e pagave minimale shoqërohet me një rritje
prej 9% në vitin 2017, pasuar nga një rritje prej 36% në vitin 2019, krahasuar me vitin
2017 (kategoria e punëtorëve te prodhimit dhe mirëmbajtjes) dhe një rritje tjetër deri
në nivelin 70.000 lekë/muaj pagë minimale për sektorin (318% rritje krahasuar me
vitin 2017) , duke ndjekur logjikën e propozimit maksimal të sindikatave.
Reagimi i parë ekonomik i administratorit është ulja e numrit të punëtorëve, të cilët
në vitin 2019 kanë një reduktim me gati 45%. Ndërkohë edhe reduktim të stafit
administrativ. Kështu, nga efekti i rritjes së pagës minimale në vitin e parë (rritja me
36%) shpenzimet rriten me 21.3% (shkurtime vende pune 8%) dhe në vitin e dytë
shpenzimet rriten me 63.6% (shkurtimet e punonjësve janë me 40%). Në vitin e
fundit, shpenzimet kanë një reduktim pasi janë kryer shkurtimet e fundit të vendeve
të punës (arrijnë në 45% krahasuar me vitin fillestar, para rritjes së pagës minimale).
Ndërsa, shpenzimet për administratën janë reduktuar me 49%.
PERSONELI
Vitet 1 deri 4
Euro

RAPORT STUDIMOR
29
Nisur nga llogaritja për të ardhurat duke përfshirë edhe shpenzimet (ku në mënyrë të
detajuar u trajtuan shpenzimet për pagat dhe kontributet), mund të konkludohet (shih
tabelën më poshtë) se në rast se:
- Rritet paga minimale deri në kufijtë maksimalë që propozon sindikata;
- Rritet prodhimi si rezultat i kërkesës në treg;
- Shkurtohen shpenzimet fikse, por edhe një politikë nxitëse për taksat, shoqëria
do të ruajë qëndrueshmërinë e biznesit.
Madje në skenarin me çmimin e bursës në nivelet e shembullit, fitimi maksimalizohet.
Por edhe me ruajtjen e një çmimi shitje në nivelet mesatarë të 10 viteve të fundit,
shoqëria mbetet përsëri produktive dhe konkuruese në treg edhe pse investimet
kapitale nuk parashikohen të jenë në nivelet që mund të nevojiten nga konkurenca
e tregut.
TË ARDHURAT DHE SHPENZIMET

30
Në analizën e fitimit shihet se nëse paga minimale rritet, edhe pse shoqërohet
me pakësim të numrit të punonjësve, shoqëria arrin të ruajë produktivitetin dhe
konkurencën në treg duke patur mundësi edhe për realizimin e investimeve kapitale.
Ndërkohë, ajo që mbetet për t’u koordinuar me institucionet publike, shoqërinë civile
dhe sindikatat, është trajtimi dhe rikuperimi i punonjësve që mbeten pa punë duke
adresuar problematikat që mbart ky grup punonjësish, si dhe qasjen për t’i rikthyer
në tregun e punës me aftësi dhe përgatitje më të lartë të aftësive të tyre, si dhe
koordinim me sektorin për riintegrim të tyre, duke mbajtur një pjesë të kostos edhe
institucionet publike.
Kontratat kolektive për industrinë dhe në nivel biznesi
BE-ja në progres-raportin e saj të fundit paraqet në mënyrë të përmbledhur faktin
që dialogu social dypalësh, pra kontratat kolektive ndërmjet punëmarrësve dhe
punëdhënësve në Shqipëri nuk janë shumë të zhvilluara.
Kontratat kolektive dhe ato individuale janë pjesa që formaton dhe përmbledh
marrëdhëniet e punës midis palëve duke patur referencë gjithë bazën ligjore që
lidhet me të drejtat dhe detyrimet në marëdhënien e punës. Situata e formalizimit
të marëdhënieve mes palëve është dialogu më i gjatë dhe ende i pambyllur midis
palëve pjesëmarrëse, për arsyet që lidhen me ambjentin real ekonomik dhe social.
Tregues tipik është vazhdimësia prej mbi dy dekada e tripartitizmit, i cili ka nevojë për
transformim, pasi konsiderohet si një mekanizëm që nuk ka më vend me zhvillimet e
fundit në tregun e punës dhe ekonomi.
Përsa i përket mbulimit të kontratave, ekzistojnë shifra të ndryshme. Ministria
përgjegjëse për Punën llogarit në këtë rast mbulimin me kontrata në masën prej
45 për qind, ndërkohë që studime të tjera e llogaritin mbështetjen me kontrata në
masën prej 23 për qind.
Kontratat kolektive, si modele aktuale komunikimi të drejtash dhe detyrimesh midis
palëve funksionojnë në dy nivele:

RAPORT STUDIMOR
31
a. Kontratë kolektive në bazë industrie10
. Këto kontrata lidhen ose në nivel
kombëtar, ose në nivel ndërmarrje/shoqërie. Këto rregullojnë pagën minimale,
dëmshpërblimet në rast pushimi nga puna, orët jashtë orarit, kohëzgjatjen e
kontratës dhe aktivitetin e lirë të sindikatave, më shumë në nivelin e përgjithshëm,
i cili përfshin të gjitha ndërmarrjet përkatëse. Këtu bëjnë përjashtim administrata
dhe ndërmarrjet shtetërore tashmë të privatizuara, por që kanë mbetur monopol,
si p.sh. në fushën e energjisë. Në këtë rast lidhen kontrata ndërmjet ministrisë
përgjegjëse/pronarëve të monopoleve dhe sindikatave përkatëse të degëve në
nivel kombëtar, të cilat kanë njëkohësisht funksionin e kontratave kolektive të
nivelit të parë.
b. Kontrata kolektive në nivel biznesi. Sektorët rregullatorë janë të njëjtët si në
sektorin e industrive, por gjithsesi të përshtatur për biznesin përkatës. Partnerë
kontraktues në këtë rast janë pronarët/punëdhësit menaxhuesit dhe organizatat
përkatëse sindikale të punëmarrësit. Nëse në një biznes ekziston më shumë se
një sindikatë, atëherë sindikata që vendos për kontratat kolektive është ajo që
ka më shumë anëtarë. Natyrisht, si te kontrata kolektive në bazë industrie, po
ashtu edhe këtu bashkohen shumë sindikata, në mënyrë që të negociohet dhe
nënshkruhet një kontratë kolektive me punëdhënësit.
Kontratat kolektive në nivel industrie mund të mbyllin boshllëqet që ekzistojnë në
Shqipëri nga mungesa e kontratave kolektive në nivel biznesi. Kjo duhet parë si
mundësi e mirë, në mënyrë të veçantë për sindikatat e industrisë, që duke zbatuar
një politikë të mençur dhe duke treguar një interes të lartë bashkëpunimi, të fitojnë
anëtarë të rinj dhe të ushtrojnë ndikim (social) politik. Në ndryshim nga vende të tjera
në Ballkanin Perëndimor, kontrata kolektive në nivel biznesi nuk luan patjetër një rol
dominant.
Por, megjithë kontratat dhe problematikat që i kanë shoqëruar ato mbetet problemi
më i madh adresimi për zbatimin dhe zgjidhjen e situatave të rënduara të industrisë
nxjerrëse.
Edhe pse kontratat në nën-sektorin e nxjerrjes së naftës dhe gazit tashmë janë një
realitet, rastet e sëmundjeve profesionale në zonat naftëmbajtëse dhe sidomos tek
naftëtarët janë shumë të larta, fakt që e bëri të domosdoshëm ndër të tjera miratimin
e statusit.
Po kështu, edhe në kontratat e punës në nënsektorin minerar nuk zbatohen në
mënyrë të plotë marëdhëniet e punës të dakortësuara mes punëdhënësve dhe
punëmarrësve. Vetëm 24% e punonjësve në sektorin minerar kompensohen
rregullisht me pushim ose pagë kur kryejnë orë shtesë.
10 njihet ndryshe ligjërisht edhe si kontratë kolektive në nivel dege profesioni

32
Në lidhje me zbatimin e sigurisë në punë, veçanërisht në miniera situata është
larg të qenurit në zbatim korrekt të kushteve të kontratave mes palëve. Afër 58%
e punonjësve në sektorin minerar kanë pësuar apo kanë qenë dëshmitar të një
aksidenti në vendin e punës gjatë 12 muajve të fundit.
Në këtë kontekst, sindikatat duhet që të mos kërkojnë vetëm rregulla më të mira,
të përshtatura nga qeveria dhe nga biznesi/politika, por njëkohësisht ta prezantojnë
veten në publik e më gjerë me argumentet dhe tonin e duhur komunikues që të
zgjerojnë dukshëm në këtë mënyrë edhe bazën e rekrutimit për anëtarë të rinj të
sindikatës.
Ekziston një numër i madh shoqatash11
në sektorët e industrisë që mbulojnë pjesërisht
degët përkatëse dhe që mbahen më shumë nga cilësitë e presidentit të tyre sesa
nga pjekuria e sektorit përkatës për t’u përfaqësuar nga një shoqatë. Kjo larmi dhe
paqartësia lidhur me to, se kush përfaqëson kë, ua bën të vështirë sindikatave që të
gjejnë partnerët e duhur për të bashkëpunuar për dialogun social në nivel industrie
(si në qarqe dhe industri, po ashtu edhe në nivel kombëtar).
Në këtë kuadër, shoqatat shqiptare të biznesit/industrisë sillen më shumë si frenuese
të reformave, sepse ato nuk rrezatojnë asnjë lloj detyrimi për modernizim, jo vetëm
për Shoqërinë Shqiptare në përgjithësi, por edhe për sindikatat në mënyrë të
veçantë. Megjithë copëzimin e madh, duket sikur shoqatat shqiptare të biznesit dhe
industrisë arrijnë të bëjnë më shumë lobim te suksesshëm se sa sindikatat. Kjo lidhet
sigurisht me pabarazinë e përgjithshme ndërmjet kapitalit dhe punës, ashtu siç i gjen
në të gjithë botën dhe që nuk është nevoja të sqarohen më shumë këtu.
Rasti i arritjes së zbatimit të Marrëveshjes së Punës, pas këmbënguljes
së Sindikatës
Një rast i tillë është në komunikimin midis qeverisë dhe kompanisë Beralb sh.a.
(nxjerrje dhe përpunim të mineraleve metalike). Në tremujorin e fundit 2015,
Beralb sh.a. njoftoi vendiminpër të pezulluar veprimtaritë e tij për një periudhë
të paktën 1 vjeçare derisa tregu i bakrit të rikuperohej. Qeveria akordoi një
periudhë pezullimi deri në Maj 2017. Pas një insistimi të sindikatave dhe në
një komunikim intensiv me Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë, shoqëria
Beralb sh.a., firmosi marrëveshje me Bashkimin e Sindikatave të Pavarura
të Shqipërisë, Sindikatën e punëtorëve në Fabrikën e Pasurimit të Bakrit në
Fushë Arrëz, Sindikatën e punëtorëve në Minierën Munellë. Marrëveshja e
arritur është treguesi më i qartë se aty ku ka sindikata të konsoliduara dhe
serioze marrëveshjet arrihen.
11 Shoqata e Naftëtarëve
Shoqata e Intelektualëve të Naftës

RAPORT STUDIMOR
33
Gjatë kësaj periudhe, të gjithë punëtorët nuk do të punojnë, por rast pas
rasti, nëse Beralb sh.a. do të ketë nevojë për të kryer punime të ndryshme
mirëmbajtje në objektet e saj (punime që për nga natyra janë të përkohshme
dhe/ose lidhen me konservimin dhe rehabilitimin e objekteve minerare),
punëtorët që do thirren kanë detyrimin që të paraqiten në datën dhe për
periudhën e kërkuar nga shoqëria.
Këta punëtorë, për ditët e punës, do të paguhen sipas pagesës normale
të aplikuar deri më tani për pozicionin e tyre të punës, (ndërsa për ditët që
qëndrojnë në shtëpi, do të paguhen proporcionalisht duke marrë si referencë
pagën mujore të përcaktuar.
Beralb sh.a., në përputhje me dispozitat ligjore në fuqi, do t’u paguajë
punëtorëve me të cilët ndërpritet marrëdhënia e punës, shpërblimin përkatës
për vjetërsinë në punë. Shpërblimi i vjetërsisë do të llogaritet duke marrë si
referencë mesataren e pagës për gjithë periudhën e vjetërsisë.
Gjatë kohëzgjatjes së kësaj marrëveshje, nëse me kërkesë të vetë
punëmarrësit dhe në marrëveshje me punëdhënësin, kërkohet ndërprerja e
marrëdhënies së punës, organizata sindikale nuk do të bëhet pengesë për
zbatimin e kësaj marrëveshjeje individuale. Me fillimin e punës me kapacitet të
plotë në Minierën e Munellës dhe Fabrikën e Pasurimit të Bakrit Fushë-Arrëz,
Beralb sh.a. në cilësinë e punëdhënësit, do të marrë në punë sipas nevojës,
fillimisht punonjësit, emrat e të cilave janë përcaktuar në listën bashkëngjitur
kësaj marrëveshjeje, dhe vetëm më pas punëtorë të rinj.
Fakt mbetet, se në industrinë nxjerrëse, konfederatat e sindikatave kanë më shumë
pushtet kundrejt sindikatave të degëve. Megjithëse kontratat kolektive lidhen në
nivel biznesi (sipas rastit, në nivel industrie) dhe normalisht përfaqësitë sindikaliste
të bizneseve (të paktën në kompanitë e mëdha) përcaktojnë sindikatën e industrisë
së tyre përkatëse (sidomos kjo e përforcuar edhe nëpërmjet mënyrës së tërheqjes
së kontributeve të anëtarësimit). Duket se pesha anon nga konfederatat. Kjo ndodh,
natyrisht, edhe për shkak të ndërhyrjes së konfederatave në pasurinë e sindikatave.
Zbatimi i dobët i strategjive politike (si në sektorin e politikave industriale, ashtu edhe
për politikën sociale), si dhe mungesa e adresimit të duhur të ideve të vazhdueshme
nga sindikatat për fusha të politikës që lidhen direkt me funksionin e tyre politiko-
shoqëror, ia bën Qeverisë shumë të lehtë që të vendosë të zbatojë idetë e saj tek
partnerët socialë.
Një ndikim ka, në këtë mes edhe tripartitizmi, ku sindikatat shfaqin mangësi, që
ndikojnë edhe për një pozicion shumë të dobët te sindikatës si palë e kontratës
kolektive, sepse një mënyrë veprimi jo në bazë të një strategjie, bën gjithmonë që të
tregohen më pak apo më shumë vulnerabël ndaj argumentave të palës kundërshtare.

34
Grupet e punëmarrësve janë zakonisht të përfaqësuar shumë dobët në strukturat
e anëtarësisë dhe në ato drejtuese të sindikatave, por që gjithsesi paraqesin një
potencial të madh.
Për momentin që po kalon Shqipëria vlen të thuhet se po ndodh një garë midis
përpjekjeve (të ngadalta) të sindikatave për reforma dhe procesit të humbjes së
rëndësisë së tyre. Momentalisht ende nuk mund të parashikohet se kush do ta fitojë
këtë garë.

RAPORT STUDIMOR
35
4. ORIENTIME PËR KUFIZIMIN E EKONOMISË INFORMALE
DHE PUNËSIMIT
Në vitin 2015 përqindja e punësimit informal në sektorin jo-bujqësor është 34,1% 12
.
Krahasuar me vitin 2014, punësimi informal në sektorin jo-bujqësor ka rënë me 5,3
pikë përqindje.
Çfarë e shtyn biznesin të vijojë të jetë pjesë e tregut informal të punës?
Barra fiskale për punëdhënësit dhe punëmarrësit mbetet një nga arsyet kryesore për
nivelin veçanërisht të lartë të informalitetit në mesin e personave të vetëpunësuar13
.
Kjo barrë nuk është vetëm prej normave fiskale, por edhe pesha nga administrimi
dhe korrupsioni së bashku. Një barrë fiskale e lartë në formën e taksave mbi pagat
dhe kontributet e sigurimeve shoqërore është një postulat i njohur, i cili mund të
ketë pasoja serioze në konkurrencën e një biznesi. Kjo është arsyeja pse shumë
punëdhënës të sektorit të industrisë nxjerrëse preferojnë të paguajnë një sasi të
caktuar të pagave me zarf ose të veprojnë tërësisht në informalitet. Kjo mënyrë
operimi potencialisht mund të shtrembërojë konkurrencën në treg duke qenë se ata
punëdhënës, që nuk paguajnë taksa kanë një avantazh të padrejtë konkurues mbi
bizneset që janë në përputhje me rregullat.
Ulja e tatimit mbi pagat dhe kontributet e sigurimeve shoqërore është provuar
në disa raste që mund të rrisë pajtueshmërinë dhe si rezultat të ardhurat prej
taksave potencialisht mund të rriten. Megjithatë, studimet e kryera në këtë drejtim
konkludojnë se vetëm ulja e taksave të punës e pashoqëruar me reforma është një
formulë e paplotësuar.
Reforma fiskale, e cila shoqërohet me reformën e tregut të punës dhe reformat e tjera
për ekonominë dhe tregun financiar duhet të përfshijnë edhe formulën e masave
të mundshme stimuluese fiskale, sidomos për bizneset e vogla dhe të mesme të
sektorit të industrisë.
12 Studimet nga Banka Botërore e tregojnë informalitetin në tregun e punës sa 48% e tregut në tërësi. Ky
vlerësim është argumenti më i madh që venndoset përballë diskutimit të rritjes së pagës minimale.
13 Rezultat edhe nga anketimet e kryera për studimin e informalitetit në tregun e punës

36
Është gjithashtu e rëndësishme, për të lehtësuar pajtueshmërinë, që të rishikohen
dhe thjeshtohen kërkesat ligjore dhe administrative, të tilla si regjistrimi dhe
licencimi. Në fakt, kostot e pajtueshmërisë me rregullat (në aspektin e kohës, parave
dhe ekspertizës), veçanërisht për bizneset e reja tentojnë përherë të mbeten të
pandryshuara. Por, kërkesa është që të ulen.
Në morinë e strategjive dhe programeve të operimit për të luftuar informalitetin
shikon gjithnjë angazhime dhe detyra institucionale nga më të ndryshmet. Vit për
vit, përsëritje të angazhimit ndaj informalitetit dhe në fund të shumë viteve ai nuk ka
luajtur nga vendi. Informaliteti vijon ende të jetë me një peshë që i merr frymën tregut
formal. Edhe pse janë konsumuar me mijëra orë pune nga secila palë në proces, si
dhe pse janë arritur edhe suksese në detyra të ndryshme, lufta është në një qark të
pambyllur ende dhe që më shumë duket si një angazhim për të bërë sa kërkohet
sesa të zbatohet si një pjesë e domosdoshme e veprimeve të përditshme.
Skema specifike, me shënjestër të qartë në tregun informal duhet të jenë të stiluara
të tilla për t’i lejuar punëtorët informalë dhe punëdhënësit e tyre që të hyjnë në
formalitet. Individëve dhe bizneseve mund t’u jepet një periudhë e caktuar kohore,
gjatë së cilës ata mund të hyjnë në ekonominë formale pa sanksione. Administrimi
i këtyre masave duhet të jetë aq i thjeshtë sa të jetë i mundur për t’u zbatuar ashtu
si është parashkruar, duke shmangur burokracinë e panevojshme dhe rregullat e
tepruara në zbatim.
Një numër i politikave drejt reduktimit të punësimit informal tashmë janë futur në
Shqipëri dhe janë duke u zbatuar, si orientime që vlejnë të provohen për ngushtimin
e hendekut mes formalitetit dhe informalitetit.
Ndër kryesoret prej tyre renditen ato fiskale, të tilla si:
Në sektorin privat, një sistem pagash referuese është i pranishëm si opozitë e
pagave që anashkalojnë sistemin bankar dhe u jepen punonjësve me zarf. Pagesat
e pagave, të kërkuara nga organi tatimor duhet të kanalizohen gjithnjë nëpërmjet
sistemit bankar për të kufizuar pagesat informale të holla. Megjithatë, situata pak ka
ndryshuar në këtë drejtim.
Kontributet e sigurimeve shoqërore janë në nivele të moderuara duke pësuar ulje
të pagesës në dekadën e fundit. Pjesa kontributive e punëdhënësit bashkë me atë
të punëmarrësit është ulur nga 41.9% në 32.9% dhe më tej në 27.9%, për ta bërë
pagesën më tërheqëse, veçanërisht për punëdhënësit. Të ardhurat personale janë
tashmë për më shumë se 65% të tyre (pagat) në taksim progresiv dhe tatimi mbi
fitimin është rritur në një normë që arrin te 15% e fitimit bruto.
Procedurat e regjistrimit të biznesit janë duke u thjeshtuar, duke i dhënë bizneseve
të vogla dhe të mesme aftësinë për të regjistruar aktivitetin brenda vetëm 24 orëve.

RAPORT STUDIMOR
37
Pjesëmarrja në prokurimin publik është e lidhur me publikimin e plotë të informacionit
të pagave dhe taksave pagesave nga kompanitë që kontribuojnë. Për më tepër,
regjistrimi i detyrueshëm i të vetëpunësuarve është në fuqi.
Një sistem pagash referuese është i pranishëm si opozitë e pagave që anashkalojnë
sistemin bankar dhe u jepen punonjësve me zarf. Pagesat e pagave, të kërkuara nga
organi tatimor duhet të kanalizohen gjithnjë nëpërmjet sistemit bankar për të kufizuar
pagesat informale të holla.
Realiteti i jetës sindikale ka treguar qartë se sindikatat ende nuk luajnë ndonjë rol të
rëndësishëm në shoqërinë shqiptare. Këtë pohim nuk e ndryshon as fakti që në disa
ndërmarrje të veçanta të industrisë ose në disa degë të sektorit publik, sindikatat
përkatëse kanë një farë peshe si partnerë në kontratat kolektive.
Ne pyetëm shoqata të punëdhënësve, mediat, ministrinë përgjegjëse, një ndërmarrje
të madhe dhe tre ekspertë pranë sindikatave, për opinionin e tyre në lidhje me
perceptimin e sindikatave në publik, për të krijuar një tablo të përgjithshme mbi
sindikatat në Shqipëri si aktorë socialë.
Ndërthurja e politikave të lidhura direkt me luftën ndaj informalitetit me politikat për
zhvillimin e jetës dhe aktivitetit të sindikatave, pavarësisht traditës që karakterizon
sot jetën sindikale dhe që ka nevojë të ndryshohet si një politikë e shtuar në drejtim
të luftës ndaj informalitetit është jetësimi më efektiv për t’u konsideruar si një politikë
që i kundërvihet rutinës së trashëguar.
Ndër politikat dhe orientimet më kryesore përmendim:
(a) zgjidhja e kontradiktave midis sindikatave,
(b) angazhimi më i madh i grave,
(c) rritje e prezencës së sindikatave pranë biznesit,
(d) forcimi i komunikimit dhe dialogut midis anëtarëve dhe drejtuesve të sindikatave,
(e) ideimi i strategjive për zgjidhjen e problemeve social – ekonomike,
(f) dialogu me të gjitha palët për rritjen e pagës minimale dhe përcaktimi i minimumit
jetik,
(g) pjesëmarrje aktive në proceset vendimmarrëse të legjislacionit,
(h) largimi nga ndikimi direkt dhe indirekt i partive politike të mëdha,
(i) garantimi i fondeve të nevojshme për jetën dhe edukimin sindikal,
(j) hapja ndaj të rinjve dhe freskimi i drejtimit të sindikatave.

38
Punësimi në vetvete dhe politikat që hartohen dhe zbatohen për rritjen e tij nuk
janë të shkëputura nga ekonomia. Madje, lidhja e politikave te punësimit është e
pazgjidhshme nga politikat ekonomiko – fiskale si dhe sociale që hartohen nga
qeveritë.
Por, nëse teoria është referenca për praktikën, çfarë thonë statistikat?
Ndikimin në rritjen e punësimit e ka dhënë industria përpunuese14
me 27,4%, aktivitetet e shërbimeve me 14,8% të tregut dhe sektori i
ndërtimit me 14,6 %.
Puna informale për dy vitet e fundit, hyri në një proces formalizimi, që megjithatë
duhet të shprehë potencial të plotë. Sektori i industrisë nxjerrëse tashmë ndodhet në
një fazë vendimtare të reflektimit mbi gjendjen aktuale të tregut të punës, duke patur
potencial me një kapital njerëzor të vlefshëm, por të vështirë për t’u integruar në
tregun e punës. Një pjesë e konsiderueshme e punëkërkuesve u përkasin moshave
të reja. Arsyeja qëndron brenda rezistencës së informalitetit dhe ende një kulture të
vakët institucionale dhe edukate të burimeve njerëzore.
Nëse shikojmë vendet e reja të punës, duke i krahasuar me realitetin e investimeve
kapitale në industri (vendase dhe të huaja), situata e investimeve duket se ka shkuar
në drejtim të teknologjisë dhe realizimit të shërbimeve, sesa në drejtim të hapjes apo
forcimit të fondit për punonjësit.
Një tjetër drejtim i administrimit të punës në luftë ndaj informalitetit dhe evazionit
është aspekti mjaft i rëndësishëm në formalizimin e fuqisë punëtore dhe raportimi
real i pagave që përfitojnë punonjësit e sektorit privat. Megjithë rritjen me 5% deri
10% të numrit të punonjësve për çdo vit, duke arritur një raport të sektorit publik
me sektorin privat (jobujqesor) në 1 : 4, për institucionet shtetërore mbetet ende
hapësirë e pambushur, me synimin që ky raport të ndryshojë të paktën me 1 njësi
14 ku përfshihen fasonet dhe industria nxjerrëse

RAPORT STUDIMOR
39
më lart se aktualisht për periudhën afatmesme.
Marrëveshja e heshtur mes punëdhënësit dhe punëmarrësit, që kanë rolin kryesor për
përmbushjen e standardeve për fshehjen e punësimit ose të ardhurave nga punësimi,
nisur nga interesa momenti të ndryshme nga njëri tjetri, por që konvergojnë në një
moment të caktuar, dëmtojnë më tej zbatimin e standarteve dhe në të gjitha rastet,
pala më e dëmtuar nga këto marrëveshje është punëmarrësi. Ndryshimet e fundit të
miratuara në Kodin e Punës gjithashtu përfshijnë detyrimin për kontratën e shkruar
të punës, ndërsa më parë ka qenë fakultative. Kontrata e punës mund të lidhej dhe
ndryshohej me gojë ose me shkrim. Ndryshimi ligjor ka hyrë në fuqi në qershor të vitit
2016 dhe pritet të përmirësojë situatën e formalizimit të marrëdhënieve të punësimit
dhe njëhershëm përmbushjen e standardeve të punës.
Përveç informalitetit që është faktori më i rrezikshëm që cënon zbatimin e
përshtatshëm të legjislacionit të punës dhe të gjitha standardet njëherësh, por edhe
pozitën e punëmarrësit në të gjitha drejtimet ka edhe faktorë të tjerë të natyrës
ekonomike, sociale dhe kulturore. Ndër këta faktorë përmedim nivelin e papunësisë,
karakteristikat e sistemit të sigurimeve shoqërore dhe nivelin e ndërgjegjësimit të
punëmarrësve, por analiza jonë tregon se kjo priret të ndryshojë në varësi të sektorit
të punësimit.
Niveli i papunësisë ka një ndikim të madh në përputhshmërinë me standardet e
punës, pasi niveli i lartë i papunësisë, sjell që punëmarrësit të kenë pak hapësirë
për të bërë rezistencë ndaj punëdhënësit. Një punëmarrës më lehtësisht pranon të
angazhohet në mënyrë informale në një punë apo të nënshkruajë një kontratë që ka
kushte të devijuara të punës sesa ta humbë atë mundësi punësimi.
Nga ana tjetër, në fushën e sigurisë sociale, punëmarrësit në Shqipëri kontribuojnë
në një sistem sigurimesh shoqërore dhe shëndetësore që është pak ose aspak
motivues, pasi përfitimet që shohin nga këto skema jo vetëm nuk janë të kënaqshme,
por janë edhe të paparashikuara madje edhe të pasigurta. Kështu edhe personat që
nuk kontribuojnë në skemën e sigurimeve shëndetësore apo kontribuojnë pak, porse
edhe ata që paguajnë në përputhje me paga të larta, dallohen shumë pak në trajtim
në rast se i duhet t’i drejtohen shërbimit shëndetësor. Për më tepër kontribuesit
e sigurimeve shoqërore kontribuojnë në një skemë që është objekt ndryshimi të
vazhdueshëm dhe ndikon në pasigurinë e tyre për të parashikuar përfitimet për
moshën e pensionit nga skema apo për përfitime të tjera.
Ndërkohë në perspektivën e punëdhënësve, gjetjet tregojnë se përsa i përket
standardeve që lidhen me pagesa si standardi i pagës apo sigurimeve shoqërore,
palët janë më të tentuara që t’i shkelin ato. Kjo ndodh edhe sepse motivimi i tyre për
të paguar taksa është i ulët për shkak se shumë biznese të tjera janë ende informale,
por edhe për shkak se përfitimet që shohin nga pagimi i taksave dhe kontributeve
është demotivues.

40
Rast tregues për efektin regresiv nga politika fiskale të pastudiuara,
2016
Me qëllim zvogëlimin e shkallës së lartë të informalitetit dhe përmirësimin
e situatës së deklarimeve të pagës, në vitin 2005 u ndryshua legjislacioni
tatimor, i cili edhe për shkeljen e mosdeklarimit të punonjësve dhe për
mosdeklarimin e pagës reale parashikoi sanksione shumë të larta15
.
Kjo masë legjislative, e marrë jo mbi bazën e një vlerësimi adekuat të
faktorëve dhe situatës, për një kohë shumë të shkurtër solli rritje të
numrit të deklarimeve, por kjo nuk zgjati për sa kohë që ishte një masë e
papërshtatshme. Si pasojë, shumë pak biznese ishin subjekt i këtij sanksioni,
pasi të tjera biznese shkurtuan personelin duke mos përballuar presionin apo
përfituan lehtësim duke paguar ryshfete.
Ky ndryshim ligjor krijoi më shumë hapësira për korrupsion, i hoqi mundësinë
e punësimit shumë punëmarrësve dhe vuri në vështirësi serioze për vazhdimin
e aktivitetit shumë aktivitete biznesore. Edhe nga pikëpamja e rëndësisë
së shkeljes dhe dëmit ekonomik të shkaktuar, masa e sanksionit nuk ishte
në përputhje me parimin e proporcionalitetit, ndaj edhe situata vetëm u
përkeqësua dhe si pasojë lindi nevoja e rishqyrtimit të këtyre elementëve nga
ana e qeverisë e cila ka miratuar ndryshime të tjera në ligj.
Rritja e respektimit të standardeve ndikohet edhe nga shembulli apo presioni
i pranisë ndërkombëtare në tregun e brendshëm. Edhe për shkak të një
ndërgjegjeje më të lartë përkundrejt zbatimit të ligjeve, shoqëritë e huaja
kanë një predispozicion të lartë për respektimin e standardeve të punës duke
ndikuar në ndërgjegjësimin e punëmarrësve dhe emancipimin e tregut të
punës.
Ndërkohë, përveç arsyeve të tjera që lidhen me shmagien e ngarkesave
fiskale, faktori më demotivues për punëdhënësit, përsa i përket deklarimit me
saktësi të marrëdhënieve të punës apo elementëve realë të saj, ka qenë një
praktikë shpesh e padrejtë e ndjekur nga sistemi gjyqësor shqiptar, që edhe
në rast të largimit të punonjësve për arsye të justifikuara dhe në përputhje
me procedurën e zgjidhjes së kontratës, kanë vendosur për shuma ekstreme
dëmshpërblimi në ngarkim të punëdhënësit.
15 Këto sansksione u ulën me Vendim të Gjykatës Kushtetuese në 2016, pas ankesave të biznesit si shumë
ekstreme

RAPORT STUDIMOR
41
5. ELASTICITETI I PAGËS MINIMALE DHE PËRMIRËSIMI I
KUSHTEVE TË JETESËS SË PUNONJËSVE TË SEKTORIT
Punonjësit me paga të ulta nuk u prekën nga tatimi progresiv mbi të ardhurat, i cili
hyri në zbatim në vitin 2014. Por, ata tashmë kanë hyrë në vitin e pestë me të njëjtën
pagë minimale, sepse niveli i pagës minimale zyrtare në vend ka mbetur në të njëjtin
nivel. Por, nëse ky nivel ngec, atëherë edhe sistemi privat ndalon së ecuri përpara
me pagat. Arsyeja kryesore pse sistemi i pagave në sektorin privat i referohet sektorit
publik për pagën minimale është ngushtësisht e lidhur me kulturën dhe tregun
ende larg të qenit një format zbatues korrekt i normave të etikës të të bërit biznes.
Nga ana tjetër, sektori privat gjendet në vijimësi përpara vendimeve të papritura të
administratës, si dhe efekteve që vijnë prej një tregu ende të pastrukturuar dhe jo
konkurues.
Deri në fund të tremujorit i 2017, paga minimale zyrtare, e përcaktuar nga Këshilli
i Ministrave, është 22,000 lekë si për sektorin publik dhe privat. Konfederata e
Sindikatave të Shqipërisë është bërë iniciatore, përmes bashkëpunimit me pedagogë
të ekonomisë, duke hartuar një studim sa shkencor aq edhe pragmatik, që hap një
debat të rëndësishëm dhe vendos në tavolinën e qeverisë kërkesën e argumentuar
për rritje të pagës minimale duke “përplasur” kështu këtë të fundit me sipërmarrjet.
Në reagim edhe të dialogut mes qeverisë dhe sindikatave, në buxhetin e vitit 2017,
u planifikua një rritje e pagës minimale për herë të parë pas 4 vitesh në nivelin 36%,
apo nëse e llogaritim si një rritje mesatare për këtë periudhë, rritja mesatare e pagës
minimale duhet të ishte 9%.
Burimi: Instat

42
Rritja e pagës minimale në këto nivele në historikun pas viteve ’90,
- në vitin 1993 me 159% (ishte 925 lekë, u bë 2.400 lekë);
- në vitin 1998 me 31,8% (ishte 4.400 lekë, u bë 5.800 lekë);
- në vitin 2002 me 24% (ishte 7.580 lekë, u bë 9.400 lekë);
- në vitin 2008 me 21.4% (ishte 14.000 lekë, u bë 17.000 lekë).
Rritjet që i janë bërë pagës minimale nuk janë bazuar në studime të mirëfillta16
,
referuar disa aspekteve ekonomike apo sociale që duhen marrë në konsideratë. Në
një raport të fundit të FMN (viti 2016) rekomandohet që procesi i caktimit të pagës
minimale duhet të depolitizohet dhe kalibrimi i pagës minimale duhet të akomodojë
grupe të caktuar vulnerabël apo sektorë të veçantë.
Konfederata e Sindikatave të Shqipërisë, në një studim të prezantuar në 2016
propozon rritje të pagës minimale në nivelet 30% - 50%. Paga minimale është paga
më e ulët orare, ditore apo mujore që punëdhënësit, mund t’iu japin të punësuarve,
për t’i patur ata në marrëdhënie pune ligjore. Studimi “Efektet e rritjes së pagës
minimale në Ekonominë Shqiptare” ka marrë në konsideratë zhvillimin ekonomik,
pagën minimale, tregun e punës dhe del në përfundimin e domosdoshmërisë së rritjes
së pagës minimale në mënyrë ritmike. Në studim argumentohet se për përcaktimin e
pagës minimale detyrimisht duhet të merret parasysh plotësimi i nevojave themelore,
pra përcaktimi i “shportës së mallrave dhe shërbimeve”, që konsiderohen si më të
domosdoshmet për plotësimin e nevojave jetike të punonjësve.
Mallrat dhe shërbimet e shportës vazhdimisht duhet të vlerësohen me çmimin aktual
të tregut. Referuar draftit në fjalë, kjo rritje për aq kohë sa nuk dëmton artificialisht
koston e punës dhe çmimin e krahut të punës, ndikon direkt në punësimin e
punonjësve nëpërmjet hapjes së vendeve të reja të punës, në rishpërndarjen më të
gjerë dhe më të drejtë të të ardhurave dhe të produktit shoqëror, si dhe në ruajtjen
dhe harmonizimin e nivelit të qëndrueshëm të çmimeve.
Po ashtu, argument tjetër, është ndikimi direkt që sjell rritja e të ardhurave në familjet
e varfëra, i cili pasohet me rritje të konsumit, si rrjedhojë edhe me rritjen e GDP-së
së vendit.
16 Partnerët socialë në mënyrë të vazhdueshme i kanë kërkuar qeverisë të përcaktojë minimumin jetik në
vend, pasi ndikon në vlerësimin e saktë të pagës minimale duke marrë në konsideratë kushtet e ndry-
shueshme ekonomike dhe sociale, si: rritja e çmimeve, ndryshimi në standardin e jetesës apo në rritjen
ekonomike dhe produktiviteti. Në një përllogaritje për vitin 2015, minimumi jetik për frymë në Shqipëri
sipas metodës absolute rezulton të jetë 16,000 lekë në muaj (7,089 lekë në muaj për shpenzimet ushqi-
more dhe 8,913 lekë në muaj për shpenzimet joushqimore). Megjithatë, është e nevojshme që detyrimi
për llogaritjen e minimumit jetik të përcaktohet me ligj dhe indeksimi i pagës minimale të bëhët në bazë
të këtij treguesi.

RAPORT STUDIMOR
43
Paga minimale në vendet e BE
Sot në vendet e BE-së nuk ka një politikë të unifikuar duke qenë se për pagën
minimale, praktikat mbi të dhe ndryshueshmërinë, vendimet merren në nivel
kombëtar. Paga minimale në disa nga vendet e BE-së është e përcaktuar me
ligj, ndërkohë në disa të tjera jo, ose jo për të gjitha profesionet.
Vihet re veçanërisht se vendet, të cilat nuk e zbatojnë një parim detyrues të
pagës minimale janë vendet nordike dhe vende si Austria, Qipro dhe Italia (kjo
e fundit është shembull i veçuar nga vendet e Mesdheut në të cilat zbatohen
përgjithësisht politika të ngjashme).
Shtete që zbatojnë legjislacionin mbi përcaktimin e pagës minimale janë:
Belgjikë, Bullgari, Kroaci, Republika Çeke, Estoni, Francë, Gjermani, Greqi,
Hungari, Irlandë, Letoni, Lituani, Luksemburg, Maltë, Holandë, Poloni,
Portugali, Rumani, Sllovaki, Slloveni, Spanjë dhe Mbretëri e Bashkuar. Shtete
që nuk kanë një mekanizëm ligjor për përcaktimin e pagës minimale janë:
Austri, Danimarkë, Finlandë, Itali, Qipro dhe Suedi.
Rritja e pagës minimale do të ndryshojë edhe standardin kombëtar të jetesës. Edhe
pse në Shqipëri nuk ka një minimum të standardit të jetesës (dhe kjo është një
çështje tjetër), ne po flasim për standardin jo zyrtar të jetesës.
Industria nxjerrëse: Çfarë ndodh kur rritet paga minimale?
Për rritjen e pagës minimale, vendimi nuk mundet të jetë i lidhur vetëm me politikën
kombëtare të rritjes së pagave, që në mjaft vende vendoset nga qeveritë si një nxitje
për formalizim dhe rritje të të ardhurave për punëmarrësit. Ndikimet e çmimeve të
shitjes së produkteve minerare në tregun ndërkombëtar, produktiviteti i sektorit i
lidhur me investimet kapitale dhe kapacitetet janë pjesët më kryesore që merren në
konsideratë për politikën e rritjes së pagës në sektor.
Në kushtet kur elementët e kostos në vendet e përfshira në këtë studim kanë një
krahasueshmëri që dallon për jo më shumë se 4% deri 8%, shihet se konkurenca
për fuqinë punëtore është ngushtësisht e lidhur me koston e të bërit biznes dhe
me teknologjinë. Në vendet ku janë kryer investime kapitale dhe ka një politikë të
taksimit në funksion të lehtësimit të investimeve, shihet se ka një pagë minimale më
të lartë se vendet që nuk zbatojnë një politikë të tillë nxitje dhe investimesh.
Në tabelën më poshtë, nisur nga llogaritjet mesatare të elementëve të kostos shihet
se pagat janë elementi që kushton nga 20% deri 24% të çmimit të shitjes. Ndërsa,
elementë të tjerë të rëndësishëm të kostos së prodhimit janë energjia elektrike që
kushton nga 21% deri 27% të çmimit të shitjes. Por edhe transporti i brendshëm dhe
ai ndërkombëtar mban një peshë në koston e prodhimit nga 18% deri 20%.

44
Po kështu edhe fitimi para në këtë industri ka norma mbi mesataren e ekonomisë në
tërësi, duke patur një normë që varion nga 10% deri 12%. Në nivel që mban peshë
është edhe barra e taksimit të sektorit që varion nga 11% deri në 15%.
Për të parë më analitikisht, po analizojmë pagën minimale të krahasueshme me
rajonin.
Vlera e punëtorisë, që përfshihet në sektorin e industrisë nxjerrëse në mbi 75% të
saj përbëhet nga vlera e punës së punonjësve me pagë minimale dhe mesatare17
.
Paga minimale në sektorin e industrisë nxjerrëse në vendet e rajonit18
, në një
përllogaritje që rezulton si mesatare19
, është në nivele të cilat e nxjerrin punëmarrësin
shqiptar me përfitim page orare dhe pagesë për ton produkt më të ulët se punëmarrësit
në vendet e rajonit që kanë industri nxjerrëse (kryesisht miniera). Më konkretisht,
krahasimet e detajuara sipas elementëve të kostos e shikojmë në tabelë.
Burimi: WI Foundation, TE, statistika zyrtare
Nëse krahasohet paga minimale dhe elementët e tjerë të kostos së 1 ton prodhimi të
mineralit të kromit (çmim ndërkombëtar shitje mesatar në dy vitet e fundit) mundet
që ndryshimi më i madh fillon me nivelin e pagave të industrisë nxjerrëse.
Në vitin 2015 - 2016 një punëmarrës në sektorin e industrisë nxjerrëse, i cili ka
punuar me orar të plotë dhe me minimumin bazë të pagës, që do të thotë një kosto
e punës prej 1 Euro në orë ka arritur të ketë një pagë vjetore prej 2,030 Euro ose 18%
për qind më pak se standardi i minimumit jetik (jo-zyrtare) për një familje me katër
persona, në sektorin jo bujqësor.
Për të njëjtën industri,
- punëmarrësi kroat i industrisë së naftës merr një pagë minimale vjetore për
vitin 2015 në nivelin 4.900 Euro dhe me një rritje prej 6.1% në 2016
- punëmarrësi serb i industrisë minerare merr një pagë minimale vjetore për
17 Paga mesatare në vendet e rajonit është 40% deri 45% më e lartë se paga minimale
18 krahasimi bëhet kryesisht për minierat, pasi prodhim nafte dhe gazi ka ngjashmëri vetëm me Kroacinë
19 Nuk përfshihen politika specifike diferencimi page për arsye moshe

RAPORT STUDIMOR
45
vitin 2015 në nivelin 2.200 Euro dhe me një rritje prej 28.2% në 2016;
- punëmarrësi rumun i industrisë minerare dhe të naftës merr një pagë minimale
vjetore për vitin 2015 në nivelin 3.300 Euro dhe me një rritje prej 16.4% në
2016;
- punëmarrësi bullgar i industrisë minerare merr një pagë minimale vjetore për
- punëmarrësi maqedonas i industrisë minerare merr një pagë minimale vjetore
për vitin 2015 në nivelin 2.340 Euro dhe ashtu si edhe në Shqipëri nuk ka
rritje në 2016;
- punëmarrësi kosovar i industrisë minerare merr një pagë minimale vjetore për
Rritja e konsiderueshme e pagës minimale në Shqipëri do t’u jepte punëtorëve më
shumë kohë për përmiresim të aftesive dhe rritje të produktivitetit. Ndikimi direkt i
rritjes së pagës do të nxiste përmirësimin në drejtimin cilësor në punën e tyre, rritjen
e kapacitetit dhe mundësitë për lëvizje nga vendi i punës dhe në këtë mënyrë do të
përmirësohej produktiviteti i sektorit.
Por, si kundërefekt direkt nga kjo do të vinte veprimi që punëdhënësi, në kërkim të
rritjes së produktivitetit në funksion të kostos do të shkurtonte disa vende pune,
pasi do të kishte një rritje të kostos që nuk përballohet dot nga biznesi, i cili ndodhet
përpara faktit të kryerjes së investimeve kapitale nga njera anë, por edhe përballimit
të rritjes së kostos së transportit dhe energjisë, si pasojë e liberalizimit të saj.
Edhe pse një pjesë e tyre (rreth 35%) bëjnë edhe punë të dyta, të ardhurat shtesë
mbulojnë në shumë raste pamundësi të anëtarëve të tjerë të familjes për të punuar.
Me rritjen e pagës minimale, bizneset që përballen me kosto më të lartë nuk mund
të mbajnë të njëjtin nivel fitimi thjesht duke rritur çmimet, pavarësisht kërkesës
për prodhimet e tyre. Ndërsa rritja e pagës minimale do të rrisë kërkesën për këto
produkte nëpërmjet forcimit të cilësisë dhe përdorimit efektiv të teknologjisë,
në vetvete ajo nuk do të ndikojë një rritje të barabartë të kërkesës për të gjitha
produktet e shërbimet. Megjithatë, mbetet për t’u dhënë përgjigje të plota pyetjeve
mbi dinamikat e pabarazisë.
Efikasiteti i politikave të pagave minimale, si një iniciativë antivarfëri varet nga fakti,
se cilat familje janë përfituese nga rritja e të ardhurave dhe cilat familje duhet të
paguajnë për këto të ardhura më të larta. Por, ndikimet e përjetuara nga punonjësit
me paga minimale janë të papërfillshme dhe për këtë arsye ata nuk janë kategoria e
punonjësve që u duhet të paguajnë.
Por janë konsumatorët që paguajnë për rritjen e kostove të punës përmes rritjes së
padukshme të çmimeve të mallrave dhe shërbimeve të prodhuara nga punëtorët me
paga të ulta.

TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018

TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Semelhante a TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018

Semelhante a TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018 (20)

Mais de ALTAX Consulting

Mais de ALTAX Consulting (20)

TREGU, MARRËDHËNIET E PUNËS DHE LIDHJA MIDIS INFORMALITETIT, KONKURUESHMËRISË, PRODUKTIVITETIT DHE PAGËS MINIMALE NË INDUSTRINË NXJERRËSE NË SHQIPËRI, 2018