ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΕΣΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

1. 1
Γιαλίδης Νέστωρ Ταξίαρχος ε.α., Ηλεκτρολόγος
Μηχανικός, Μηχανικός Η/Υ, Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Βιβλικός Θεολόγος και Ισλαμολόγος.
.
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΚΑΙ
ΜΕΣΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ
OΡΙΣΜΟΣ:
AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ: Η επιστήμη που ερευνά καθετί σχετικό με τα
αρχαία μνημεία.
Α’ ΜΕΡΟΣ (ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ)
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ: Η προϊστορική αρχαιολογία
είναι ένας τομέας αρχαιολογικής έρευνας που καλύπτει όλες
τις προωστικές κοινωνίες του κόσμου, οι οποίες εξ ορισμού δε
διαθέτουν κανένα γραπτό αρχείο. Επομένως, είναι διακριτό το
σύνολο των ερευνητικών διαδικασιών και της ερμηνείας των
υλικών υπολειμμάτων, της καθημερινής ζωής, της κοινωνικής
οργάνωσης και της διαμόρφωσης συμβολικών κωδίκων των
προϊστορικών κοινωνιών. Όντας η «καθαρότερη» μορφή

2. 2
αρχαιολογίας, ελλείψει γραπτών μαρτυριών, υπήρξε το
επίκεντρο ενδιαφέροντος σε ό,τι αφορά στη μεθοδολογική
καινοτομία, σε θεωρητικό και τεχνολογικό επίπεδο. Οι
προϊστορικοί αρχαιολόγοι βασίζονται αποκλειστικά στα υλικά
υπολείμματα, προκειμένου να διαμορφώσουν τις εκτιμήσεις
και τις ερμηνείες τους. Καθώς η ερμηνεία τέτοιων έμμεσων
μαρτυριών της ανθρώπινης δραστηριότητας απαιτεί
διεπιστημονικές προσεγγίσεις, η προϊστορική αρχαιολογία
διατηρεί μια στενή σχέση με την ανθρωπολογία. Δεδομένου
μάλιστα ότι επεκτείνεται στη μελέτη ανθρώπινων πληθυσμών
προγενέστερων του σύγχρονου, συνδέεται στενά με τη
βιολογία, τη φυσική ανθρωπολογία και τη γεωλογία.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο όρος “προϊστορία” δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι της
εποχής εκείνης δεν είχαν ιστορία. Κάθε άνθρωπος που ζει και
κινείται δημιουργεί τη δική του ιστορία. Απλά χρησιμοποιούμε
αυτόν τον όρο καταχρηστικά για να δηλώσουμε κοινωνίες οι
οποίες δεν έχουν γραφή, οι οποίες δεν έχουν καταγεγραμμένη
ιστορία. Μέχρι τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα με την
υπερίσχυση της “κατακλυσμιαίας” θεωρίας που υποστήριζε η
εκκλησία, ότι δηλαδή η ανθρωπότητα αρχίζει να δημιουργεί
ιστορία μετά τον κατακλυσμό (που χρονολογούνταν το 4004

3. 3
π.χ., επίσκοπος του Usher 17ος αι.)ενώ πιο πριν δεν υπάρχει
ίχνος πολιτισμού, δεν μπορούσε να διαμορφωθεί μια επιστήμη
που να μελετά τις πρώτες επεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση.
Πολλά προϊστορικά εργαλεία θεωρήθηκαν αποτέλεσμα
κεραυνών και όχι ανθρώπινα δημιουργήματα.
Η ανακάλυψη της Αμερικής από τους δυτικούς τους έφερε
σε επαφή με ομάδες ανθρώπων που χρησιμοποιούσαν τέτοιου
τύπου εργαλεία.
Το 1830 ο Boucher de Perthes ανακαλύπτει στην Γαλλία
φολίδες σε στρώμα που υποδεικνύει ότι είναι πολύ παλαιότερο
από το 4.000 π.X. Συνδέει το στρώμα όπου βρίσκονται τα
απολιθωμένα οστά των μεγάλων θηλαστικών με ανθρώπινα
εργαλεία.
Το 1857 ανακαλύπτεται στο Ντίσελντορφ ανθρώπινος
σκελετός που ταυτίζεται με τον άνθρωπο του Νεάντερνταλ.
Το 1859 ο Δαρβίνος δημοσιεύει την Καταγωγή των Ειδών.
Παράλληλα στην Σκανδιναβία ο λόγιος Thomsen χωρίζει την
προϊστορία σε εποχή λίθου, χαλκού και σιδήρου.
O Montelius: Κοιτίδα η Ανατολή/ διαχωρισμός σε
ξεκάθαρες περιόδους.

4. 4
ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ
Α. ΟΡΟΣΗΜΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (παίζει κυρίαρχο ρόλο η φύση)
• 2.000.000 homo habilis (επιδέξιος άνθρωπος).
• 1.000.000 homo erectus (ο όρθιος στα δύο πόδια
άνθρωπος).
• 125.000 homo neanderthal ή homo sapiens (ο περίπου
σοφός άνθρωπος).
• 40.000 homo sapiens sapiens (ο σοφός άνθρωπος).
• , τελική φάση των Παγετώνων.
Β. ΣΥΜΒΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΓΕΝΙΚΑ
Η προϊστορική περίοδος χωρίζεται στην:
• Α) Παλαιολιθική εποχή 2.600.000 – 10.000 π.X.
• Β) Μεσολιθική εποχή 10.00- 5.000 π.X.
• Γ) Νεολιθική εποχή 5.000 – 3.000 π.X.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Παλαιολιθική 700.000-10.000 π.Χ.
Μεσολιθική 10.000-8.000 π.Χ.
Νεολιθική 7.000-3.200 π.Χ.

5. 5
Εποχή του χαλκού 3.200-1.100 π.Χ.
ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
• Η γεωργία δεν είχε ακόμα ανακαλυφτεί και οι άνθρωποι
ήταν τροφοσυλλέκτες, δηλαδή είτε κυνηγούσαν είτε μάζευαν
φρούτα, ρίζες ή έντομα και νομάδες, δηλαδή δεν είχαν μόνιμη
κατοικία. Ζούσαν είτε στις σπηλιές είτε σε καλύβες που
έφτιαχναν με φθαρτά υλικά. Γι αυτό από αυτήν την περίοδο
δεν έχουμε αρχιτεκτονικά κατάλοιπα παρά μόνο εργαλεία,
κόκαλα, και ίχνη φωτιάς. Άγνωστα είναι εξάλλου τα μέταλλα
και η κεραμική.
• Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον John
Lubbock στο βιβλίο του Pre-historic time as illustrated by ancient
remains and the manners and custom of modern savages το 1865 (old
stone age).

6. 6

7. 7

8. 8
ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
• Εξαρχής η τέχνη συντροφεύει τον άνθρωπο.
• Διασώθηκαν εξαιτίας των ειδικών συνθηκών.
• Οι χρωστικές από φυσικά μεταλλεύματα και χρωστικές.
• Απλώνονταν πάνω στα υγρά τοιχώματα.
• Έντονα περιγράμματα.

9. 9
ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΕ ΣΠΗΛΑΙΑ
Από τα πιο ενδιαφέροντα και αξιοθαύμαστα ίχνη είναι
οι λεγόμενες μάσκες. Οι μάσκες αυτές δημιουργούνταν χωρίς
έντονη προσπάθεια από τους ανθρώπους της Παλαιολιθικής
περιόδου καθώς κατάλληλα σχηματισμένοι βράχοι από την
ιδία τη φύση δέχονταν μικρή ανθρώπινη παρέμβαση, όπως
μικρές οπές και κοιλότητες χρωματισμένες για την

10. 10
αναπαράσταση ματιών ή ρουθουνιών, αποδίδοντας έτσι το
πρόσωπο ενός ανθρώπου ή ζώου.
ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΊΑ: Η ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΖΩΩΝ
Βίσονας, Σπήλαιο Αλταμίρα (βρέθηκαν το 1879)

11. 11

12. 12
Ανθρωπόμορφο σχέδιο με τα χέρια σε έκταση, σπήλαιο
Altamira

13. 13
Έχουν καταγραφεί περίπου 270 ζωγραφικές
παραστάσεις ζώων.
Ζώα: άλογα, βίσωνες, ακολουθούν οι αίγαγροι και τα
ελαφοειδή, έπονται με μεγάλη διαφορά τα αγριογούρουνα και
οι αρκούδες και σπανίζουν οι απεικονίσεις ερπετών, ψαριών
και πουλιών.
Αποτυπώματα χεριών.
Σήματα: ευθείες, κουκίδες, κύκλοι, τρίγωνα ή
περιγράμματα μορφών.
Είναι αδύνατο να τα δούμε με τη ματιά των συγχρόνων
τους και να διαβάσουμε τις συμβάσεις (π.χ. άλογο σε
διασκελισμό σημαίνει ότι τρέχει ή ότι είναι νεκρό; )
Μαγεία (σκοτώνοντας το ομοίωμα σκοτώνουν το ίδιο το
ζώο)
Ιεροτελεστίες γονιμότητας (ιδιαίτερα τονισμένα τα
γεννητικά όργανα)
Συμπαθητική μαγεία, η δύναμη των ζώων μπαίνει σε
αυτόν που τα ζωγραφίζει. Ανιμισμός και τοτέμ
Συχνά ένα σχέδιο πάνω στο άλλο, περιοδικότητα που
σηματοδοτεί κάποιου είδους γλώσσα;

14. 14
Αφροδίτη του Willendorf, Ασβεστόλιθος, 30.000-25.000 π.X.

15. 15
Ανθρώπινες μορφές χαραγμένες σε βράχο, 8.000 π.Χ.
Ανταούρα, Σικελία
ΝΕΟΛΙθΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Την περίοδο αυτή παρουσιάζονται οι πρώτοι γεωργοί και
η αλλαγή αυτή έφερε μαζί της μια μεγάλη καμπή στην ιστορία
της ανθρωπότητας, αφού άμεσες ή έμμεσες συνέπειες της ήταν

16. 16
η ιδιοκτησία της γης, ο σχηματισμός αστικών οικισμών και η
τεράστια τεχνολογική πρόοδος.
Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος δεν εμφανίζεται
παντού ταυτόχρονα.
Η εξήγηση του γιατί στράφηκαν οι άνθρωποι στη
γεωργία και στη μόνιμη κατοίκηση δεν είναι αυτονόητη.
Κλωντ Λεβί Στρως: Οι κυνηγοί δεν ζούσαν κάτω από
άθλιες συνθήκες στο πλαίσιο ενός επίπονου νομαδισμού.
(μύθοι για τη Χρυσή Εποχή/ Παράδεισος).
• 1) Θεωρία των οάσεων.
• 2) Θεωρία της πυρηνικής ζώνης.
• 3) Θεωρία των κρίσεων.
• 4) Εσωτερικές θεωρίες.
Τσατάλ Χουγιούκ.
Ανακαλύφθηκε το 1960.
Ανεπτυγμένος νεολιθικός οικισμός της 7ης χιλιετίας.
Προετοιμασία της φέρουσας επιφάνειας. Οι μορφές ελεύθερες
χωρίς φόντο.

17. 17

18. 18
Ανδρική μορφή από το Τσερναβόντα της Ρουμανίας,
περ.4.000 π.X.

19. 19
Στόουνχεντζ, 2.100-2000 π.X.
Σέσκλο, Άποψη νεολιθικού «μεγάρου»

20. 20
Κεφάλι ειδωλίου μόσχου και Αναπαράσταση στείλωσης
αξίνας, Σέσκλο, Μουσείο Βόλου

21. 21
Αναπαράσταση του νεολιθικού οικισμού του Διμηνίου
Ανακατασκευή Νεολιθικής οικίας στο Διμήνι

22. 22

23. 23

24. 24
ΚΕΡΑΜΙΚΗ
• επιλογή κατάλληλου πηλού.
• καθαρισμός (με το χέρι ή με κόσκινο).
• ζύμωμα του πηλού με ή χωρίς προσμίξεις.
• πλάσιμο του αγγείου.
• Στέγνωμα.
• επεξεργασία-διακόσμηση της επιφάνειας
• ψήσιμο σε θερμοκρασία μέχρι 850-900ο C.

25. 25

26. 26
Σέσκλο, κεραμικό εργαστήρι (κατά Τσούντα)

27. 27
Πολύχρωμο γραπτό αγγείο από το Διμήνι της Νεότερης
Νεολιθικής
Δισπηλιό Καστοριάς, νεολιθικός οικισμός, 7,500 π.χ.

28. 28
ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ (4.000-500 π.Χ.)
• Σαφής κοινωνική διαστρωμάτωση.
• Εμφάνιση διοικητικής μηχανής.
• Γέννηση και ανάπτυξη της γραφής.
• Αγροτική οικονομία.

29. 29
• Απουσία κέντρων αυτόνομης εξουσίας.
• Απόλυτος μονάρχης που λατρευόταν ως Θεός.
• Τους Αιγύπτιους δεν τους ενδιέφερε τόσο το εφήμερο
τώρα αλλά η αιωνιότητα. Ο θάνατος των Φαραώ δεν
αποτελούσε ένα τέλος , αλλά θεωρούσαν ότι εφόσον
φρόντιζαν το σώμα τους, μούμια, και υπήρχε ένα ρεαλιστικό
άγαλμα, το πνεύμα τους (Κα) μπορούσε να συνεχίσει να
απολαμβάνει τη ζωή.
• Ένα βασικό χαρακτηριστικό της Αιγυπτιακής τέχνης είναι
η μετωπικότητα. Αυτό σημαίνει πως η μπροστινή όψη
δουλευόταν με ιδιαίτερη φροντίδα ενώ οι άλλες πλευρές με
υποτυπώδη τρόπο. Τα γλυπτά ήταν δηλαδή φτιαγμένα να
έχουν μια κύρια όψη, ενώ και ο αριθμός των πιθανών
στάσεων ήταν αυστηρά προσδιορισμένος. Οι μορφές
απεικονίζονταν είτε όρθιες με το αριστερό πόδι ελαφρά
προτεταμένο, είτε καθιστές και ακίνητες με το βλέμμα μακριά.
Η κίνηση λοιπόν υπάρχει αλλά είναι αυστηρά τυποποιημένη
και συγκρατημένη. Η ακρίβεια δε που υπήρχε στα πρόσωπα
των αγαλμάτων οφείλεται στη λειτουργία τους. Για να
εκπληρώσουν το σκοπό της απαθανάτισης ήταν απαραίτητη η
πιστότητα.
• Στην περίοδο που είναι γνωστή ως νέο Βασίλειο (1550-
1070) η Αρχαία Αίγυπτος έφτασε στο απόγειό της με τις τέχνες
να απολαμβάνουν πιο γενναιόδωρη προστασία από ποτέ.

30. 30
Επαφή με τους πολιτισμούς του Αιγαίου (Μινωίτες). Θήβες η
νέα πρωτεύουσα.
• Ο καλλιτέχνης ενδιαφέρεται όχι τόσο για την πιστότητα
όσο το να δείξει κάθε τι στην πιο χαρακτηριστική του πλευρά.
Δεν αποτύπωνε αυτό που έβλεπε αλλά αυτό που ήξερε ότι
υπάρχει.
• Το μέγεθος των μορφών έχει να κάνει με τη
σημαντικότητα τους.
Πυραμίδα του Χέοπα

31. 31
Σχεδιαστική απεικόνιση Πυραμίδας του Χέοπα

32. 32
Αγάλματα του πρίγκιπα Ραχοτέπ και της γυναίκας του
Νοφρέτ,2580 π.Χ. (μετωπικότητα στα Αιγυπτιακά γλυπτά).
Οι γυναίκες παρουσιάζονται πάντα λευκόσαρκες ενώ
αντίθετα οι άνδρες μελαψοί.

33. 33
Προσωπογραφία του Χεζιρέ, 2778-2783 π.Χ.

34. 34
Τοιχογραφία από τον τάφο του Χναμχοτέπ, περ.1900 π.Χ.

35. 35
Ο κήπος του Νεμπαμούν, περ.1350 π.Χ. Θήβες

36. 36
ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ (4.000-1.000 π.Χ.)
• Σουμέριοι
• Μικρές πόλεις που πολεμούσαν μεταξύ τους
• Κυρίαρχο το ιερατείο
• Σφηνοειδής γραφή
• Έπος του Γιλγαμές

37. 37
• Στη Μεσοποταμία οι καλλιτέχνες δεν διακοσμούσαν
τους τοίχους των τάφων. Οι βασιλιάδες της Μεσοποταμίας
συνήθιζαν να παραγγέλνουν μνημεία με αφορμή τις νίκες
τους στα πεδία της μάχης. Ο τρόπος που παριστάνονται οι
σκηνές μοιάζουν με τις αιγυπτιακές, υπάρχουν οι ίδιες
συμβάσεις στον τρόπο απόδοσης της ανθρώπινης μορφής,
αλλά με λιγότερη τάξη και ακαμψία. Οι παραστάσεις αυτές
είναι πλασμένες σε υψηλό ανάγλυφο, πρόκειται ίσως για τη
μεγαλύτερη κατάθεση της Μεσοποταμίας στην τέχνη, ενώ
συνηθισμένα είναι και διάφορα γραμμικά μοτίβα ή τέρατα.
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
• Συστηματική η χρήση του χαλκού σε κράματα που τον
κάνει πιο σκληρό.
• Καλλιέργεια νέων ειδών όπως η ελιά και το αμπέλι.
• Υιοθέτηση του οργώματος και χρήση της δύναμης των
ζώων.
• Μετατρέπονται σε ένα είδος κεφαλαίου.
• Πιθανή η κοινοτική χρήση τους .

38. 38
ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
• Κυκλαδικός ονομάζεται ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε
κατά την 3η και 2η χιλιετία στα νησιά του Αιγαίου που
βρίσκονται γύρω από το ιερό νησί της Δήλου.
• Σημαντική η θέση τους στην ανάπτυξη των εμπορικών
συναλλαγών μέσω θαλάσσης με Κρήτη και ανατολική
Μεσόγειο.
• Σημαντικότερο στοιχείο τα κυκλαδικά ειδώλια. Κυρίως
από τάφους. Συνήθως απεικονίζονται γυναίκες με διπλωμένα
χέρια στο στήθος.
• Πρωτοκυκλαδική περίοδος: 3.000-2.000 π.Χ
• Μεσοκυκλαδική περίοδος : 2.000-1550 π.Χ.
• Υστεροκυκλαδική περίοδος : 1550-1100 π.Χ.
Η περίοδος άνθισης του κυκλαδικού πολιτισμού είναι η
πρωτοκυκλαδική. Από τη Μεσοκυκλαδική αρχίζει η ολοένα και
στενότερη σχέση με τη Κρήτη που θα οδηγήσει στον πλήρη
εκμινωισμό στις αρχές της Υστεροκυκλαδικής. Στα τέλη της
Υστεροκυκλαδικής περιόδου οι Κυκλάδες φαίνεται ότι
κατακτώνται από τους Μυκηναίους.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΥΚΛΑΔΙΚΩΝ ΕΙΔΩΛΙΩΝ
• ταφικές τελετουργίες.

39. 39
• απεικονίσεις των νεκρών: όρθιες γυναικείες μορφές ως
συνοδοί, παλλακίδες, υπηρέτριες, προγονικές μορφές.
• θρησκευτική διάσταση: σύμβολα μιας μεγάλης
Μητέρας-Θεάς της γονιμότητας και της αναγέννησης, ως
θεϊκές τροφοί, ψυχοπομποί, αποτροπαϊκά σύμβολα.
• κοινωνικές ιδιότητες: ως ομοιώματα γυναικών σε ηλικία
γάμου, ως παιχνίδια.
Θρησκευτικά σύμβολα
• Η χαρακτηριστική στάση με τα διπλωμένα χέρια κάτω
από το στήθος ενδέχεται να συμβολίζει έναν καθιερωμένο
συμβολικό τύπο θρησκευτικής εικονογραφίας.
• Συντηρητισμός στην τυπολογία τους υποδηλώνει
λατρευτική χρήση.
• ειδώλια με φουσκωμένες κοιλιέςεγκυμοσύνη.
• ειδωλίων με οριζόντιες εγχαράξεις στην κοιλιά 
κατάσταση λοχείας.
• Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι η γυμνότητα
των ειδωλίων και η εμφατική δήλωση των γυναικείων
χαρακτηριστικών παραπέμπουν στην έννοια της γονιμότητας.
ΜΙΝΩΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
• Με τον όρο αυτό περιγράφεται η τέχνη που άκμασε στη
Κρήτη από το 3.000 π.Χ , μέχρι το 1.100 π.Χ . Το όνομά της το

40. 40
πήρε από το μυθικό βασιλέα της Κρήτης Μίνωα, γιου της
Ευρώπης.. Τα σημαντικότερα κέντρα του μινωικού
πολιτισμού ήταν η Κνωσός και η Φαιστός. Γύρω στο 1730 π.Χ.,
πιθανότατα εξαιτίας κάποιου μεγάλου σεισμού, τα βασικά
κέντρα του Κρητικού πολιτισμού καταστράφηκαν, χωρίς να
αργήσουν να ξαναχτιστούν. Στις αρχές όμως του 15ου π.Χ.
αιώνα επακολούθησε μια δεύτερη μεγάλη καταστροφή, και
αμέσως μετά μια εισβολή από την κυρίως Ελλάδα.
• Έλλειψη τειχών, αρκετά ζητήματα ερμηνείας του
πολιτισμού είναι ακόμη ανοιχτά.
Πρωτομινωικός: 3.000-2000 π.Χ.
• Πιθανόν διείσδυση νέων πληθυσμών στο νησί που ήταν
περισσότερο εξοικειωμένοι με τη μεταλλουργία.
• Ωστόσο στις περιοχές που αναπτύχθηκαν τα ανάκτορα
υπήρχαν νεολιθικοί οικισμοί.
• Εξειδίκευση στην εργασία, πλεόνασμα στην παραγωγή
• Εμφάνιση για πρώτη φορά μιας κοινωνικής ανισότητας
που διαφαίνεται στις διαφορές στους τύπους των ταφών.

41. 41
Μεσομινωικός ή Παλαιοανακτορικη περίοδος (ίδρυση
ανακτόρων) 2.000-1700. π.Χ.
• Κτίζονται τα πρώτα ανάκτορα στη Φαιστό και στα Μάλια
• Σχέσεις με Αίγυπτο και Μεσοποταμία όπου ήδη υπήρχε
ιεραρχημένη κοινωνία με ανάκτορα.
• Χώρος συγκέντρωσης και αναδιανομής του
πλεονάσματος.
• Χρήση ιερογλυφικής γραφής και εισαγωγή πρώτων
υλών, χρυσός, ελεφαντόδοντο, από την Ανατολή.
• Ζητούμενο οι σχέσεις ανάμεσα στα ανάκτορα.
• Τα πρώτα ανάκτορα ισοπεδώθηκαν είτε εξαιτίας σεισμών
είτε εξαιτίας της ανέγερσης των νέων ανακτόρων.
Υστερομινωικός ή Νεοανακτορική περίοδος
(ανακατασκευή) 1700-1300 π.Χ.
• Χτίζονται νέα ανάκτορα σε Κνωσό, Φαιστό, Μάλια,
Ζάκρο.
• Έντονη εμπορική δραστηριότητα σε ολόκληρη την
Ανατολική Μεσόγειο.
• Τα ανάκτορα καταστρέφονται το 1450 οπότε
εγκαταλείπονται.

42. 42
• Δεν σχετίζεται με την έκρηξη του ηφαιστείου της
Σαντορίνης καθώς αυτό έγινε το 1550 ή το 1600 π.Χ.
Η αλλαγή δυναστείας διαφαίνεται και από τη χρήση της
Γραμμικής Β.
Εισβολή των Μυκηναίων που κυριαρχούν πλέον στο νησί
Μετανακτορική (μετά την τελική καταστροφή) 1300-1100
π.Χ.
• Ολοκληρωτική κατάρρευση ολόκληρου του ανακτορικού
συστήματος.
• Η Κρήτη ωστόσο δεν φαίνεται να υπέφερε από τις
καταστροφές των αρχών του 12ου αι. όπως ο Μυκηναϊκός
κόσμος.
• Σαφή ερήμωση στο νησί και μετακινήσεις πληθυσμών.
Arthur Evans, 1851- 1941
• Πλούσιος και άεργος μετά το 1900 στρέφεται στην
αρχαιολογία. Δουλεύει στην Κρήτη όπου είναι υπό Οθωμανική
κατοχή. Αγοράζει τον χώρο που σκάβει.
• Έχει στο μυαλό του και προσπαθεί να υποστηρίξει για
την Κρήτη μια ειδυλλιακή εικόνα μιας ειρηνικής κοινωνίας.
Μια κοινωνία με ιδιαίτερη αναφορά στην γυναίκα (ως θεότητα-
μητριαρχία;).

43. 43
• Ως άνθρωπος της βικτωριανής εποχής εξιδανικεύει μια
χρυσή εποχή, την μινωική, καταδικάζοντας τον βιομηχανικό
πολιτισμό της εποχής του.
• 1906-1907 χτίζει τη Βίλλα Αριάδνη στη Κνωσό.
• Ένας από τους πρώτους “επαγγελματίες”. Συνεντεύξεις,
επιστημονικά άρθρα. Καλές φωτογραφίες.
• Με χαρά αποδεκτές οι απόψεις του από τους κλασικούς
αρχαιολόγους που δεν ήξεραν τι να κάνουν με αυτό το νέο
πολιτισμό. Για τους Έλληνες ήταν ένας ευπρόσδεκτος
πρόγονος μέσα στις δύσκολες συνθήκες της εποχής.
• Η κεραμική είναι η βάση κάθε ανασκαφής. Είναι ότι
βρίσκουμε συχνότερα.
• Στη Μέση Χαλκοκρατία στην Κρήτη χρησιμοποιείται
πλέον ο κεραμικός τροχός.
• πέρασμα από τις σκοτεινές επιφάνειες με καθόλου ή
εγχάρακτη διακόσμηση στις ανοιχτόχρωμες με γραπτή
πολύπλοκη μελανή, στιλπνή διακόσμηση.
Γραμμική Α
• Η Γραμμική γραφή Α είναι η πρώτη από τις αιγαιακές
γραμμικές γραφές και ονομάζεται και πρωτογραμμική. H
γραφή αυτή ήταν για ένα διάστημα μάλλον σύγχρονη με την
ιερογλυφική, δεν εμφανίζεται όμως σε σφραγίδες αλλά μόνο σε

44. 44
πήλινες πινακίδες. Τα στοιχεία της είναι ιδεογράμματα για το
συμβολισμό των αντικειμένων και αριθμοί που ακολουθούν το
δεκαδικό σύστημα. Τα κείμενά της διαβάζονταν από αριστερά
προς τα δεξιά, ενώ δεν αποκλείεται και η περιστασιακή της
χρήση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Aνάμεσα στις δύο
γραφές υπάρχουν αρκετές ομοιότητες αλλά δε φαίνεται ότι η
Γραμμική A προέρχεται από την ιερογλυφική, όπως είχε
αρχικά υποτεθεί. H πρώτη αυτή γραμμική γραφή επινοήθηκε
στην Kρήτη κατά την περίοδο των νέων ανακτόρων (1600-1390
π.Χ.). Δείγματά της έχουν βρεθεί σε ανακτορικές επαύλεις
αλλά και στα ανακτορικά αρχεία. H χρήση της συνεχίστηκε
μέχρι την καταστροφή των ανακτόρων κατά την
Yστερομινωική IB περίοδο. Tα τελευταία δείγματα της
Γραμμικής A προέρχονται από στρώματα της Yστερομινωικής I
περιόδου (1550-1450 π.Χ.), ενώ δεν απαντώνται πλέον στα
στρώματα της μυκηναϊκής κατάληψης της Kνωσού. Φαίνεται
επίσης ότι υπήρξε το πρότυπο μίας ιδιότυπης κυπριακής
γραφής, από την οποία προέρχεται μάλλον η Γραμμική B
γραφή, η πρώτη γραφή της ελληνικής γλώσσας.
• H γλωσσική δομή της γραμμικής A διαφέρει αρκετά από
τη δομή της ελληνικής, όπως αυτή παρουσιάζεται στη
Γραμμική B. Τα δείγματά της σώζονται μόνο σε περιορισμένο
αριθμό σε σύγκριση με αυτά της Γραμμικής Β και είναι
ιδιαίτερα διαδεδομένα στη βόρεια Kρήτη. Τα περισσότερα

45. 45
κείμενα Γραμμικής Α βρέθηκαν στην έπαυλη της Αγίας
Τριάδας, ενώ ένας μεγάλος αριθμός βρέθηκε πρόσφατα στα
Χανιά. Η διάδοσή της δείχνει ότι η χρήση της στην Κρήτη ήταν
αρκετά διαδεδομένη ενώ δείγματά της εντοπίστηκαν και σε
μακρινές περιοχές του Αιγαίου, όπως στη Μήλο, την Κέα, τη
Σαμοθράκη και τη Μίλητο. Αν και τα κείμενα της Γραμμικής Α
είναι πολύ λιγότερα από αυτά της Γραμμικής Β, ο αριθμός τους
είναι αρκετός για να διαπιστωθεί ότι εκφράζουν την ίδια
γλώσα που ήταν αναμφίβολα η προελληνική γλώσσα της
μινωικής Κρήτης. Kείμενα Γραμμικής A βρέθηκαν και επάνω
σε διάφορα τελετουργικά αντικείμενα. Στην Kνωσό, τις
Aρχάνες, τα Mάλια, τη Φαιστό και τη Zάκρο βρέθηκαν
επιγραφές αυτής της γραφής χαραγμένες σε λίθινες τράπεζες
προσφορών. Σε Γραμμική Α γράφονταν επίσης αφιερωματικές
επιγραφές, όπως δείχνει μία ενεπίγραφη χάλκινη ομφαλωτή
φιάλη από τον Kόφινα.
ΛΙΘΟΤΕΧΝΙΑ
• Ανθεί στην νεοανακτορική περίοδο.
• Υλικά: βαλσάτης, πορφυρίτης, λιπαρίτης, οψιανός,
φλεβωτά μάρμαρα και ορεία κρύσταλλο.
•

46. 46
ΜΙΝΩΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
• Χώροι λατρείας που βρίσκονται είτε σε ιερά κορυφής (π.χ.
Γούχτας), είτε σε σπήλαια είτε σε κτιστά ιερά.
• Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχε μια θεότητα με διαφορετικές
μορφές ή πολλές διαφορετικές θεότητες.
• Πιθανόν υπήρχαν γιορτές γύρω από τη βλάστηση και τη
θάλασσα.
• Η μινωική θρησκεία υπήρξε το υπόβαθρο και της
μυκηναϊκής.
ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ
• Ο Χαλκός εισαγόταν σε σχήμα ταλάντων από τη Μικρά
Ασία.
• Ο κασσίτερος από το Αφγανιστάν.
• Τα πρώτα μπρούτζινα (bronze) είχαν κυρίως χαλκό και
αρσενικό.
• Ορειχάλκινα: χαλκός και ψευδάργυρος.
• Ο χρυσός καθαρός στη φύση.
• Χρυσός +άργυρος= ήλεκτρο (άλλο από το φυσικό
ήλεκτρο).

47. 47
ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
• Οι τοιχογραφίες στην Κνωσό προηγούνται.
• Όλα τα χρώματα είναι φυσικά εκτός από το Αιγυπτιακό
κυανό που εισαγόταν.
• Είναι νωπογραφίες, υπάρχει συζήτηση για το συνδετικό
υλικό.
• Ζωντανά χρώματα, αγάπη για την κίνηση και το μη
στατικό.
• Καθώς δεν έχουμε επαρκή στοιχεία για την ιδεολογία της
εποχής είναι δύσκολο να ερμηνευτούν. Ωστόσο υπάρχουν
τοπία, καθημερινές σκηνές, πομπές αλλά και θρησκευτικές
τελετές.
• Συμβάσεις- επίδραση από την Ανατολή.
• Πολλές από τις ανασυνθέσεις είναι σύγχρονες και
προβληματικές.
ΜΥΚΗΝΑΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
• Μυκηναϊκή αποκαλείται η τέχνη που άκμασε στην
ηπειρώτική Ελλάδα, κυρίως στην Πελοπόννησο, από το 1.600
π.Χ. μέχρι το 1.100 π.Χ. Το όνομά της το πήρε από το παλάτι
των Μυκηνών, έδρα του βασιλέα Αγαμέμνονα, αρχηγού των

48. 48
Ελλήνων, σύμφωνα με την Ιλιάδα, κατά τη διάρκεια του
Τρωικού πολέμου.
• Λακοειδείς τάφοι των Μυκηνών (Περίβολος Α {όπου
βρέθηκαν οι ταφές με τα πλουσιότερα κτερίσματα}
ανασκάφηκε από τον Σλήμαν το 1876 και είναι νεότερος από
τον Β που ανασκάφηκε το 1952 από τον Παπαδημητρίου).
• Ανάκτορα
• Γραμμική Β (αποκρυπτογράφηση από τους Chadwick και
Ventris) που χρονολογείται το 1400 – 1200 π.Χ. Κυρίως λογιστικό
χαρακτήρα.
• 11ος αιώνας κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος.
Άγνωστο τι το αντικαθιστά.
• Ο Σλήμαν ήταν βέβαιος ότι ο Όμηρος αποτύπωνε μια
ιστορική πραγματικότητα.
• Ανακάλυψε στις ανασκαφές του στην περιοχή του
Ισαρλίκ μια σημαντική θέση της εποχής του χαλκού. Με τη
λογική αυτή την ονόμασε Τροία και αντίστοιχα τον θησαυρό με
κτερίσματα θησαυρό του Πριάμου.
• Ίδια αντίληψη και στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα.
• Δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε πηγές της εποχής
(Γραμική Β, ανατολή, Αίγυπτος) στην Τροία.
• Ο Όμηρος δεν είναι τουριστικός οδηγός για το τέλος της
Μυκηναϊκής περιόδου στην Ελλάδα.

49. 49
• Ζητούμενο η κοινωνική οργάνωση. Ύπαρξη
οχυρωματικών έργων.
• Διακόσμηση εγχειριδίων.
• Στοιχεία από τη Μέση Ανατολή και την
Αίγυπτο(λιοντάρι, τοπίο του Νείλου).
• Ιπτάμενος καλπασμός- οκτώσχημες ασπίδες= μινωικά
στοιχεία.
• Πυργόσχημες ασπίδες και σκηνές κυνηγιού, αγαπημένα
μυκηναικά θέματα.
B’ MEΡΟΣ (ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ
ΜΕΤΑ)
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ 1000-700 π.Χ.
• Σκοτεινοί Αιώνες. Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για την
εποχή.
• Μειώνεται ο πληθυσμός, διάσπαρτος σε μικρούς
οικισμούς.
• Ανεξάρτητοι μεταξύ τους, τους διοικούσαν ισχυρές
οικογένειες.
• Απουσία έργων ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής και μεγάλης
κλίμακας γλυπτικής. Επιβίωσαν η χαλκοτεχνία και η
αγγειοπλαστική
• 10ος αιώνας, χρήση του Σιδήρου.

50. 50
Γεωμετρική Τέχνη
• Ζωγραφίζει αυτά που ξέρει και όχι αυτά που βλέπει
• Ανθρωποκεντρική
• Αφηγηματική
• Προσκύνημα του νεκρού πριν από την κηδεία: πρόθεσιν
• Οι μορφές με απλά γεωμετρικά μοτίβα
• Δυναμικές εκφραστικές χειρονομίες
• Νεκροκρέβατο σχηματικό
• Προσπάθεια απόδοσης μιας σκηνής-σύνθεση
ΑΡΧΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ 700-480 π.Χ.
• Πόλη -κράτος
• Αριστοκρατία
• Αποικισμός
• Ίδρυση Πανελλήνιων ιερών
• Στον 7ο αιώνα εδραιώνεται η οικονομική ανάπτυξη
• Αρχές του 6ου αι. νόμοι του Σόλωνα στην Αθήνα.
Διαστρωμάτωση με βάση το εισόδημα./ Γραπτή νομολογία
• Τον τόνο αρχικά στην κεραμική δίνει η Κόρινθος και οι
αποικίες της στη Δύση. Εκεί εμφανίζεται ο μελανόμορφος
ρυθμός.

51. 51
• Αγορά. Όχι ισχυροί αυτοκράτορες, τα αντικείμενα
απευθύνονταν σε μια ευρύτερη αλά όχι τόσο οικονομικά
εύρωστη ομάδα αγοραστών.
• Ανταγωνισμός καλλιτεχνών.
• Δεν ξέρουμε ακριβώς πότε άρχισε να χρησιμοποιείται το
νέο αλφάβητο. Σίγουρο είναι μόνο ότι η γραφή είχε ήδη
διαδοθεί στην Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα (750-700
π.Χ.), τότε που πιστεύουμε ότι έζησε ο ποιητής, ή οι ποιητές, της
Ιλιάδας και της Οδύσσειας - και λέμε «ο ποιητής ή οι ποιητές»,
γιατί από τη μια είναι πολύ πιθανό ο ποιητής της Ιλιάδας να
είναι ο ίδιος με τον ποιητή της Οδύσσειας, από την άλλη δεν
αποκλείεται άλλος να είναι ο ποιητής της Οδύσσειας και άλλος
ο ποιητής της ΙλιάδαςΕδώ θα ακολουθήσουμε την συνηθέστερη
εκδοχή, ονομάζοντας Όμηρο τον ένα ποιητή που συνέθεσε
πρώτα την Ιλιάδα (γύρω στα 740 π.Χ.) και αργότερα (γύρω στα
710 π.Χ.) την Οδύσσεια.
• Ησίοδος :Έργα και Ημέρες, Θεογονία. Σίγουρη χρήση
γραφής. Διδακτικό έπος. Αναφορά στην αγροτική κοινωνία της
Βοιωτίας.
• 6ος αιώνας. Η εποχή των σημαντικών Λυρικών ποιητών,
Σιμωνίδης, Αρχίλοχος, Σαπφώ.
• Φυσικοί ή προσωκρατικοί φιλόσοφοι. Ενδιαφέρον στην
Ιωνία (Μίλητο) για την φυσική και την κοσμολογία. Τα κείμενά

52. 52
τους γνωστά από μεταγενέστερους. Θαλής , Αναξίμανδρος,
Αναξιμένης. Φυσιοκρατική αντίληψη που δεν χωρά τους θεούς.
• 6ος αι. Πυθαγόρας. Ο πρώτος που ίδρυσε Σχολή.
• Όλπη, τύπος Οινοχόης (κανάτας) με σιγμοειδή μορφή.
• Αρύβαλλος, μικρή πήλινη φιάλη για αρώματα.
• Επίδραση από την ανατολίτικη τέχνη (Ανατολίζουσα
περίοδος).
• Ζώνες με ζώα και ροζέτες.
• Αρύβαλλος διακοσμημένος με μια μονομαχία, ιππείς,
κυνήγι λαγού. Το αγγείο δεν ξεπερνά τα 7 εκ. ύψος και οι
μορφές είναι 2 εκ.
Αγγείο Chigi μέσα 7ου αιώνα π.Χ.

53. 53
• Βρέθηκε στην Ιταλία.
• Απεικονίζει ένα νέο σώμα τους οπλίτες και μια νέα
κοινωνία.
• Ο αυλητής πίσω παίζει τον αυλό βοηθώντας τους οπλίτες
να διατηρήσουν το βήμα.
• Στην κάτω ζώνη ιππείς και κυνήγι λαγού.
• Αριστοκρατική κοινωνία.
• Ελεύθερη χρήση του χρώματος.

54. 54
• Πρωτοαττική κεραμική κυρίως για εσωτερική και ταφική
χρήση.
• 700-620 π.Χ. περίπου..
• Ο Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο.
• Ο Οδυσσέας με λευκό χρώμα για να διαχωρίζεται.
• Ενδιαφέρον το πώς ταιριάζει τις μορφές στο μικρό χώρο
που έχει στο λαιμό του αγγείου.
Βασικά στοιχεία της αρχαϊκής γλυπτικής
• Α) Ο νόμος της μετωπικότητας.
• Β) Η τυποποίηση.
• Γ) Η σχηματοποίηση.
• Δ) Η διακοσμητικότητα.
 680-620 Δαιδαλική τεχνοτροπία. Από τον μυθικό τεχνίτη
και αρχιτέκτονα Δαίδαλο που είχε εργαστεί για τον Μίνωα.
 Πιθανή πηγή των μεγάλων αγαλμάτων είναι η Κρήτη.
Σχέση με την Ανατολή και την Αίγυπτο. Δεν μας έχουν σωθεί
τα μεγάλα ξύλινα γλυπτά.
Αρχαϊκή γλυπτική 600-480 π.Χ.
• Άνοδος μιας νέας τάξης που παραγγέλνει αναθήματα
στα ιερά.

55. 55
• Κούροι (νέος άνδρας). Πάντοτε γυμνοί.
• Κόρες (ανύπαντρες γυναίκες) . Πάντοτε ντυμένες.
• Στην Δαιδαλική περίοδο κυριαρχούν οι γυναικείες
μορφές, αργότερα εμφανίζονται και οι ανδρικές.
• Χρήση αναλογιών στους Κούρους που βασίζεται στην
Αίγυπτο. Είναι ελεύθερα στο χώρο αντίθετα με τα αιγυπτιακά.
• Αρχικά θεωρούσαν ότι ήταν όλοι απεικονίσεις του θεού
Απόλλωνα. Είχαν ωστόσο διαφορετική σημασιολογία ανάλογα
με τον τόπο που βρέθηκαν. Επιτάφια, αναθηματικά,
απεικονίσεις ηρώων, θνητών και Θεών.

56. 56
Πολυμήδης ο Αργείος, Οι Αδελφοί Κλέοβις και Βίτων, 615-
590 π.Χ.
• Εργαστήριο από το Άργος.
• Βρέθηκαν από τους Γάλλους σε ανασκαφές στους
Δελφούς. Ταύτισαν τον γλύπτη και τους Κλεόβη και Βίτων με
βάση μια επιγραφή.
• Πιθανόν όμως οι γραφή είναι Άνακες.
• Είναι οι Διόσκουροι;

57. 57
Κούρος της Αναβύσσου, 530 π.Χ.
• Ύψος γύρω στο 1,96.
• Απεικονίζει τον Κροίσο.

58. 58
• «Στάσου και θρήνησε δίπλα στο μνήμα του πεθαμένου
Κροίσου, που πολεμούσε στην πρώτη γραμμή όταν τον
εξολόθρεψε ο μανιασμένος Άρης.»
Μοσχοφόρος, 570 π.Χ., Μουσείο Ακρόπολης

59. 59
• Από τα παλιότερα γλυπτά αναθήματα στην Ακρόπολη.
• Από επιγραφή μαθαίνουμε τον αναθέτη: Ρόμβος (ή
Κόμβος) γιος του Πάλου.
• Το θέμα το συναντάμε από τη δαιδαλική περίοδο και έχει
ανατολικά πρότυπα.
Αριστόδικος, 500 π.Χ., 1,98 ύψος, παριανό μάρμαρο, Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο

60. 60
• Το τελευταίο της σειράς των αρχαϊκών κούρων.
• Επιγραφή: Αριστόδικο.
• Το πόδι έρχεται μπροστά και τα χέρια δεν είναι
κολλημένα στους μηρούς.
• Έντονη πλαστικότητα. Φυσιοκρατική αντίληψη.
Κόρες
• Κυρίως από την Ακρόπολη.
• Αναθήματα στη θεά Αθηνά.
• Γλύπτες από εργαστήρια και εκτός Αττικής.
• Κόρη της Λυών 6ος αιώνας π.Χ.
• Η παλαιότερη κόρη με ιωνική ενδυμασία.
• Ενδιαφέρον ότι ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί ανδρικές
αναλογίες για το σώμα του αγάλματος.

61. 61
Πεπλοφόρος, περίπου 530 π.Χ., Μουσείο Ακροπόλεως Αθήνα
• Φορά πέπλο.
• Συμμετρία: στους δύο ώμους πέφτουν 3 βόστρυχοι.
• Τρύπα στο κεφάλι για το διάδημα και στα αυτιά για τα
σκουλαρίκια.
• Ζωηρά χρώματα.
• Υπόθεση ότι είναι άγαλμα της θεάς Άρτεμης.

62. 62
Ναός της Αφαίας στην Αίγινα, 500 .π.Χ.
• Πρέπει πάντα να έχουμε στο νου μας ότι τα γλυπτά και ο
ναός είχαν χρώμα.
• Στο βορειοανατολικό μέρος της Αίγινας, αφιερωμένος
στη θεά Αφαία.
• Εκστρατείες κατά της Τροίας
• Ανατολικό: Ηρακλής κατά του βασιλιά της Τροίας
Λαομέδοντα
• Δυτικό: Η εκστρατεία του Αγαμέμνονα κατά του
Πριάμου.
• Κυρίαρχο ρόλο παίζει η Αθηνά.
• Το δυτικό 6ος αι. , το ανατολικό νεότερο αρχές 5ου αι.
• Ιδιαίτερη φροντίδα και στο πίσω μέρος των γλυπτών.
• Πολεμιστής που πεθαίνει, δίνεται βαρύτητα στο βάθος,
πέρασμα στην Κλασική τέχνη.
Μελανόμορφη κεραμική
• Τον ανακαλύπτουν οι Κορίνθιοι.
• Βασική πηγή πλέον η Αθήνα που παίρνει τα πρωτεία.
• Οι μορφές με μελανό χρώμα πάνω στο ανοικτό.
• Δήλωση των περιγραμμάτων με εγχάρακτες γραμμές,
χρήση και άλλων χρωμάτων.

63. 63
• Το λευκό στα γυμνά γυναικεία σώματα (επίδραση από
την Αίγυπτο).
• Γυναίκες αμυγδαλωτά μάτια, άνδρες στρόγγυλα.
• Μετωπικά μόνο τερατόμορφα όντα όπως οι Γοργόνες.
Ζωγράφος του Νέσσου

64. 64
• Νέσσος, Δηιάνειρα , Ηρακλής.
• Η ιστορία ήταν πολύ γνωστή ήδη από τον 7ο αι. Τον 5ο αι.
ο Σοφοκλής θα την παρουσιάσει στην τραγωδία Τραχίνιες.
• Σύμφωνα με τον μύθο ο Ηρακλής τον τόξευσε. Στην
περίπτωση του αγγείου τον σκοτώνει με ξίφος.
• Στο σώμα Γοργόνες που τρέχουν μετά τον αποκεφαλισμό
της Μέδουσας από τον Περσέα.
• Ταφικό μνημείο που θα στηνόταν μπροστά από μια
λίθινη πλάκα. Για αυτό η πίσω πλευρά μένει ακόσμητη.
• Σύνδεση με τη γραφή , έντονες κινήσεις, χρήση κόκκινου
χρώματος, διακοσμητικότητα, τρόμος του κενού.
Λέβητας με επίστατον του ζωγράφου των Γοργόνων, 590-
580 π.Χ., Παρίσι Λούβρο
• «Μαθητής» του ζωγράφου του Νέσσου.
• Λέβητας: στρογγυλός κρατήρας χωρίς λαβές.
• Κρατήρας: ανοιχτό αγγείο στο οποίο αναμίγνυαν το
κρασί με το νερό στα συμπόσια.
• Επίστατον: η βάση του.
• Περσέας και Μέδουσα.

65. 65
Θραύσμα από λέβητα του Σοφίλου, γύρω στο 580 π.Χ.,
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
• Για πρώτη φορά έχουμε όνομα του τεχνίτη. Πολλές φορές
τα υπέγραφαν οι αγγειογράφοι και οι αγγειοπλάστες.
• Θεωρούνταν τεχνίτες.
• Η σκηνή αφορά τους αγώνες που είχε οργανώσει ο
Αχιλλέας προς τιμήν του Πάτροκλου που είχε σκοτώσει στη
μάχη ο Έκτορας. (Πατρόκλου άθλα).
•

66. 66
Κρατήρας Francois, (του Εργοτίμου και του Κλειτία ), γύρω
στο 570 π.Χ., Φλωρεντία, Αρχαιολογικό Μουσείο
• Βρέθηκε στην Ετρουρία το 1845 από τον Αλεσάντρο
Φρανσουά.
• Κρατήρας με ελεικωτές λαβές. Εργότιμος ο κεραμέας,
Κλειτίας ο ζωγράφος.
• 270 μορφές ανθρώπων και ζώων και 121 επιγραφές σε ένα
αγγείο ύψους 66 εκ.

67. 67
• Διάφορες μυθολογικές σκηνές.
Κύλικα του Αρχικλή και του Γλαυκίτη, 550-540 π.Χ.
• Θανάτωση του Μινώταυρου από τον Θησέα. Σημαντικό
θέμα για τους Αθηναίους.

68. 68
Εξηκίας, Ο Αχιλλέας και ο Αίας παίζουν πεσσούς, γύρω στο
530, Βατικανό, Museo Gregoriano Etrusco
Αμφορέας του Εξηκία, γύρω στο 530 π.Χ., οι Διόσκουροι, ο
Τυνδάρεως και η Λήδα, Βατικανό Museo Gregoriano Etrusco

69. 69
• Στο πρώτο αγγείο ο Αίας ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει.
Τραγικότητα της σκηνής.
• Ο Αχιλλέας και Αίας παίζουν πεσσούς. Από το στόμα
τους βγαίνουν οι φράσεις τρία και τέσσαρα που πιθανόν
αναφέρονται σε ζαριές.
• Στην πίσω πλευρά οι Διόσκουροι, που έχουν επιστρέψει
στο σπίτι τους, όπου τους περιμένουν οι γονείς τους, ο
Τυνδάρεως και η Λήδα.

70. 70
Ερυθρόμορφος ρυθμός
• Οι μορφές αφήνονται στο χρώμα του πηλού ενώ οι
υπόλοιπες πλευρές του αγγείου καλύπτονται με βερνίκι.
• Οι λεπτομέρειες δεν αποδίδονται με χάραξη αλλά με
απλές σκούρες γραμμές.
• Πλησιάζει τη μεγάλη ζωγραφική της αρχαιότητας για την
οποία δεν γνωρίσουμε τίποτα.
• Ζωγράφος του Ανδοκίδη. Από το όνομα του κεραμέα.
• Δίγλωσσα. Σχετικά λίγα αγγεία με μελανόμορφη την μία
πλευρά και ερυθρόμορφη την άλλη.

71. 71
Αμφορέας του Ευθυμίδη: Ο Έκτορας με τον Πρίαμο και την
Εκάβη, 510-500, Μόναχο
• Έκτορας, Πρίαμος και Εκάβη.
• Οι μορφές ταυτίζονται και εδώ με επιγραφές.

72. 72
• Η στάση του Έκτορα θυμίζει τα κλασικά αγάλματα.
Βράχυνση στο πόδι, γίνεται προσπάθεια να δοθεί η εντύπωση
του βάθους.
• Ο πατέρας του Ευθυμίδη ήταν γλύπτης.
• Στην πίσω πλευρά υπάρχει και η επιγραφή: hoς οὐδέποτε
Εὐφρόνιος, δηλαδή "όπως ποτέ [δεν ζωγράφισε] ο Ευφρόνιος".
ΚΛΑΣΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Πρώιμη κλασσική
• Αρχές του 5ου αιώνα οι Περσικοί Πόλεμοι. Η Αθήνα
επιβεβαιώνει την κυριαρχία της.
• 490 π.Χ. μάχη του Μαραθώνα /480 Ναυμαχία της
Σαλαμίνας/ νίκη στις Πλαταιές.
• Αθηναϊκή συμμαχία, μετέτρεψε τις συμμαχικές πόλεις σε
υποτελείς.
• Η Αθήνα ουσιαστικά ισοπεδώθηκε από τους Πέρσες.
Πρέπει να στραφούμε αλλού για αρχιτεκτονικά γλυπτά.
• Ναός του Δία στην Ολυμπία. Από τους Ηλείους,
ολοκληρώθηκε γύρω στο 457 π.Χ.
• Μετώπες με τους Άθλους του Ηρακλή. Στέκονται πολύ
πιο φυσικά οι μορφές.
• Δυτικό αέτωμα, θεσσαλική Κενταυρομαχία. Για τους
αρχαίους Έλληνες σηματοδοτούσε τη νίκη των δυνάμεων του
πολιτισμού απέναντι στην κτηνώδη βία.

73. 73
• Κεντρικά ο Απόλλωνας.
Χάλκινα Γλυπτά
• Ελάχιστα πρωτότυπα μας έχουν σωθεί καθώς τα έλιωναν
κυρίως μετά την επικράτηση του χριστιανισμού.
• Ηνίοχος, τμήμα ενός αναθήματος του Πολύζαλου,
αδελφός του Γέλωνα τύραννου των Συρρακουσών
• Το βάρος του σώματος πέφτει κυρίως στο αριστερό πόδι,
ενώ η μορφή κινείται προς τα δεξιά, αίσθηση της κίνηση.
• Άγαλμα του Δία, ύψος 2, 9 μ.. Ανασύρθηκε το 1929
ανοιχτά του ακρωτηρίου του Αρτεμισίου στην Εύβοια.
• Συζήτηση για τον αν είναι ο Ποσειδώνας ή ο Δίας.
• Μελετημένη απόδοση της κίνησης.
Κλασική πλαστική (500-τέλη 4ου αιώνα π.Χ.)
• Απομάκρυνση από τις συμβάσεις της αρχαϊκής τέχνης.
• Κατάκτηση του χώρου. Αντιθετικές ροπές των σωμάτων/
κοντραπόστο.
• Κατάργηση μειδιάματος.
• Αποφυγή ακροτήτων.
• Αξίες της ισορροπίας στην έκφραση.
• Τα γλυπτά διακρίνονται για την πλαστικότητα.
Γλυπτικός Διάκοσμος του Παρθενώνα

74. 74
• Το 454 π.Χ. οι Αθηναίοι ξεκινούν το οικοδομικό
πρόγραμμα, υπό την κυριαρχία του Περικλή, αφού πρώτα
έχουν μεταφέρει το ταμείο της συμμαχίας από τη Δήλο στην
Αθήνα.
• Παρθενώνας (εκεί ήταν και το θησαυροφυλάκιο της
Αθήνας).
• Αετώματα, μετώπες, μοναδική για δωρικό ρυθμό
ζωοφόρος.
• Εργασίες από το 447 έως το 432 π.Χ.
• Πλούσιος ρυθμός, πλούσια πτυχωμένα ενδύματα.
• Το εικονογραφικό σύνολο προπαγανδίζει την
ανωτερότητα της Αθήνας.
• Τα γλυπτά υπέστησαν τεράστιες φθορές.

75. 75
• Το Αθηναϊκό κράτος επιτρέπει να κατασκευάζονται
διακοσμημένες επιτύμβιες στήλες που είχαν απαγορευτεί στον
5ο αι. π.Χ.
• Δεν προβάλουν την υψηλή κοινωνική θέση των νεκρών
αλλά τους εντάσσουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον.
• Η νεκρή κοιτά ένα δακτυλίδι που το έχει πάρει από μια
ανοικτή πυξίδα που της έχει φέρει μια υπηρέτρια.
Αντίγραφα
• Μας είναι γνωστά, ιδιαίτερα τα χάλκινα, κυρίως από
ρωμαϊκά αντίγραφα.
• Οι Ρωμαίοι συλλέγουν έργα από την Ελλάδα ή
κατασκευάζουν αντίγραφα.
• Τα περισσότερα γλυπτά είναι του 4ου αι. π.Χ.
• Κατάρρευση της Αθήνας μετά τους Πελοποννησιακούς
πολέμους στα τέλη του 5ου αιώνα. Κυριαρχούν πλέον οι
πλούσιοι ιδιώτες.
• 338 π.Χ. Ο Φίλιππος νικά τους Θηβαίους και τους
Αθηναίους στη Μάχη της Χαιρώνειας.
• 323 π.Χ. Θάνατος Αλέξανδρου,
• Νέα σχέση με το χώρο. Οι μορφές αποκτούν βάθος και
γίνονται περίοπτες.
• Αποδίδουν πιο έντονα την κίνηση.
• Δημιουργούν πολύπλοκες συνθέσεις.

76. 76
Πραξιτέλης (αρχές 4ου αι.)
• Από την Αθήνα γιος του γλύπτη Κηφισόδοτου.
• Ευλύγιστες νεανικές μορφές με τη χαρακτηριστική
σιγμοειδή κάμψη του σώματος.
• Η Αφροδίτη της Κνίδου, το πρώτο γυμνό άγαλμα της
Θεάς. (αντίγραφο).
• Ο Ερμής βρέθηκε στην Ολυμπία το 1877(πρωτότυπο)
• Αισθησιασμός.
Μύρων
• Καταγωγή από τις Ελευθερές, μεταξύ Αττικής και
Βοιωτίας. Μέσα 5ου αιώνα π.Χ.
• Στο Δισκοβόλο (αντίγραφο)παίζει με τρεις κύκλους.
Α) το μικρό κύκλο του δίσκου.
Β) το μεγάλο του σώματος σε συστροφή και κάμψη.
Γ) το νοητό κύκλο στον οποίο θα διαγραφεί η πορεία του
δίσκου.
• Το πρωτότυπο χάλκινο μας είναι γνωστό μόνο μέσα από
μαρμάρινα ρωμαϊκά αγάλματα.

77. 77
Λεωχάρης
• Από την Αθήνα σημαντικός γλύπτης του 4ου αιώνα π.Χ.
• Διαγώνιοι άξονες.
• Ευρύς διασκελισμός.
• Στροφή του κεφαλιού σε διαφορετική κατεύθυνση από το
σώμα
• Άνοιγμα στο χώρο.

78. 78
Πολύκλειτος
Δορυφόρος του Πολύκλειτου
• Από το Άργος σύγχρονος και αντίπαλος του Φειδία.
• Διάσημος για τον περίφημο Κανόνα, ένα σύστημα
αναλογιών και διαστάσεων που καθόριζαν την ιδανική
αποτύπωση της ανδρικής μορφής.
• Τον είχε κυκλοφορήσει σε μορφή πραγματείας.Το γλυπτό
είναι γνωστό μόνο από ρωμαϊκά αντίγραφα.

79. 79
Πλεονεκτήματα ερυθρόμορφου
• Αποδίδει την ανθρώπινη μορφή στο χρώμα της σάρκας
• Δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή
γίνονται αντιληπτές από το ανθρώπινο μάτι.
• Διευκολύνει τη σχεδιαστική απόδοση των μορφών και
τονίζει τη ζωγραφική δεξιότητα του αγγειογράφου.
Γ’ ΜΕΡΟΣ
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ 323 π.Χ.-31 π.Χ.
Από τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου έως την κατάληψη του
ελληνιστικού βασιλείου της Αιγύπτου από τους Ρωμαίους.
• Πτολεμαίοι στην Αίγυπτο.
• Σελευκίδες στην Ασία.
• Αντίγονος στη Μακεδονία.
• Επίσημη γλώσσα η ελληνιστική κοινή.
• Μυστικισμός της Ανατολής και Φυσική φιλοσοφία των
Ελλήνων.
• Έξαρση του ατομικισμού-Επίκουρος.
• Κοσμική και όχι ιερή τέχνη.
• Διεθνής και όχι τοπική.
• Εξωστρεφής και όχι εσωστρεφής.

80. 80
• Θεοποίηση των μοναρχών (Αλέξανδρος).
Ο βωμός του Δία από την Πέργαμο, 164-156 π.Χ., Μουσείο
Περγάμου, Βερολίνο
• Μνημειακότητα του ναού.
• Λειτουργεί ως ένα εντυπωσιακό εξωτερικό.
Γλυπτική του ναού

81. 81
• Παράσταση γιγαντομαχίας.
• Ανάθημα του Ευμενούς του Β για να προπαγανδίσει τη
νίκη επί του Αντιόχου Γ της Συρίας.
• Έντονος νατουραλισμός, κίνηση, ένταση.
• Η ζωοφόρος όχι ψηλά στο κτίριο όπως παλαιότερα αλλά
στο ύψος του ανθρώπου.
• Παιχνίδι με το φως και τη σκιά.
• Ύπαρξη επιγραφών που ταυτίζουν τις μορφές.
Γλυπτική
• Θέματα καθημερινής ζωής και ιδιωτικού χαρακτήρα.
• Πορτρέτο με τα ατομικά χαρακτηριστικά του
εικονιζόμενου, όχι τύποι.
• Από-ιεροποίηση της γλυπτικής.
• Δεν διστάζει μπροστά στο άσχημο και το δύσμορφο.
• Νατουραλισμός.
• Ανθρωποκεντρική.
• Γίνονται πολλά αντίγραφα κλασσικών γλυπτών.
• Τάση μεγέθυνσης στη κλίμακα.
Προσωπογραφία

82. 82
• Εμπνευστής ο Αλέξανδρος. Είχε αναθέσει αποκλειστικά
σε ορισμένους αυλικούς καλλιτέχνες το δικαίωμα να τον
απεικονίζουν.
• Σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Λύσιππος από τη Σικυώνα.
• Μάστορας στο χαλκό. Γνωρίζουμε το έργο του μόνο από
αντίγραφα σε μάρμαρο.

83. 83
Νίκη της Σαμοθράκης, 190 π.Χ., Λούβρο
• Συνηθισμένο θέμα για την εποχή.
• Ήταν τοποθετημένο σε ακρόπρωρο.
• Από Ρόδιους καλλιτέχνες.
• Τολμηρό άνοιγμα στο χώρο.
• Ένταση.
• Ψευδαίσθηση ότι πράγματι το γλυπτό το φυσά ο αέρας.

84. 84
• Φτιαγμένο για να είναι ορατό από ¾ από τα αριστερά.
Αφροδίτη της Μήλου, 200 π.Χ., Λούβρο
• Πιο ήρεμο και στατικό, θυμίζει γλυπτική του 4ου αι. π.Χ.
• Κατάκτηση της ελληνιστικής γλυπτικής η απόδοση της
γυμνής γυναικείας μορφής.
• Έντονη συστροφή του κορμού.
• Έξεργο ανάγλυφο των πτυχώσεων.

85. 85
Δημοσθένης, Ρωμαϊκό αντίγραφο, περ.280 π.Χ.
• Έργο του Αθηναίου Πολυεύκτου που σώζεται σε πολλά
αντίγραφα.
• Εχθρική διάθεση του γλύπτη για άνοιγμα στο χώρο-
μετωπικότητα.

86. 86
• Η γλυπτική ασχολείται και με σημαντικά ιστορικά
πρόσωπα.
• Δε βελτιώνει το πρόσωπο ή το σώμα, αποτυπώνει ένα
φθαρτό σώμα.
Ελληνιστικά Ψηφιδωτά
• Υπάρχει μια τάξη ευκατάστατων που μπορούν να
πληρώσουν για να τα έχουν στο σπίτι τους.
• Κυβική ψήφος από γυαλί, λίθο ή ψημένο πηλό.
Κατεργασμένες αντί για ακατέργαστες ψηφίδες-
ζωγραφικότητα.
• Ρεαλισμός και φυσιοκρατία.
• Επίδραση της ζωγραφικής.
ΕΤΡΟΥΣΚΟΙ
• Εμφανίζονται στην Ιταλία τον 8ο αι. π.χ. Ουσιαστικά στον
3ο αι. π.Χ. ο πολιτισμός του καταρρέει μετά από τις Ρωμαϊκές
κατακτήσεις.
• Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για τον πολιτισμό αυτό εκτός
από τις ταφές.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ ΠΕΡ.3ΟΣ ΑΙ. π.Χ.- 4ΟΣ ΑΙΩΝΑΣ μ.Χ.
• Θρησκευτικός συγκρητισμός.
• Αυτοκρατορία.

87. 87
• Έντονο ενδιαφέρον για την τέχνη. Εμφανίζονται τα
πρώτα κείμενα (Βιτρούβιος) για τη ζωή των καλλιτεχνών
• Λατρεία των Ρωμαίων για την ελληνική γλυπτική που
γίνεται της μόδας για τους πλουσίους.
• Αυτοκρατορικό πορτρέτο. Νατουραλιστικό.

88. 88
Αύγουστος της Πριμαπόρτα, αρχές 1ου αιώνα μ.Χ.,
Μάρμαρο, Μουσεία Βατικανού, Ρώμη.
• Μορφή πολιτικής προπαγάνδας, ο ηγεμόνας θεός.
• Αναφορά στον Δορυφόρο του Πολύκλειτου.
• Στοιχεία προσωπογραφίας στο πρόσωπο του Αυγούστου.

89. 89
Στήλη του Τραϊανού.106-113 μ.Χ.
• Το άγαλμα του αυτοκράτορα στην κορυφή το 1588
αντικαταστάθηκε από το άγαλμα του Αγίου Πέτρου.
• Εκστρατείες του Τραϊανού εναντίον των Δάκων.
• Ιστόρηση-αφήγηση χωρίς προοπτικό βάθος.
Έφιππος ανδριάντας Μάρκου Αυρήλιου, Ρώμη.
164-166 μ.Χ.

90. 90
• Το γλυπτό υπήρξε πρότυπο για όλους τους έφιππους
ανδριάντες της Αναγέννησης.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Τοιχογραφία με σκηνή Διονυσιακών Μυστηρίων, περ.50
π.χ., Βίλα των Μυστηρίων, Πομπηία.
• Πιθανόν αναφορά στα Διονυσιακά μυστήρια.
• Ακαμψία σώματος.

91. 91
Δ’ ΜΕΡΟΣ
ΙΣΛΑΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Οριενταλισμός: Είναι η συγκεκριμένη προσέγγιση και
νοοτροπία που ανέπτυξε η Δύση κυρίως προς της
Μεσανατολικές, Ασιατικές και Βορειοαφρικάνικες κοινωνίες.
Οι κοινωνίες αυτές παρουσιάζονται ως στατικές και
υποανάπτυκτες, δημιουργώντας την εντύπωση ότι ο
ανατολίτικος (Oriental) πολιτισμός μπορεί να μελετηθεί, να
αναπαρασταθεί και να αναπαραχθεί. Σ’ αυτό το
κατασκεύασμα υποβόσκει η ιδέα ότι η Δυτική κοινωνία είναι
αναπτυγμένη, ορθολογική, ευέλικτη και εν τέλει ανώτερη.
3 περίοδοι
1) Το Χαλιφάτο (632 – 900 μ.Χ.)
2) Δημιουργία πολλών περιφερειακών κέντρων με ισχυρές
τοπικές εξουσίες (900 – 1500 μ.Χ.)
3) Οι τρεις Αυτοκρατορίες (1500 – 1700 μ.Χ).
• 622 μ.Χ. – Εγείρα (μετανάστευση) του Μωάμεθ από τη
Μέκκα στη Μεδίνα. Αρχή του Αραβικού ημερολογίου.
• 630 μ.Χ. Κατάληψη της Μέκκας
• 632 μ.Χ. Θάνατος του Μωάμεθ.

92. 92
ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΤΟ ΧΑΛΙΦΑΤΟ
• Ως το 644 μ.Χ. Κατάκτηση της Συροπαλεστίνης και της
Αιγύπτου από τους Βυζαντινούς και διάλυση της Περσικής
(Σασσανίδες) Αυτοκρατορίας.
• 661 μ.Χ. Επικράτηση στο σημερινό Ιράν, Αφγανιστάν,
Πακιστάν, Καύκασο και δυτική Ινδία.
• 711 μ.Χ. Πέρασμα στο Γιβραλτάρ και κατάληψη της
Ιβηρικής Χερσονήσου (αλ-Ανταλους).
• 732 μ.Χ. αποκρούονται στο Πουατιέ.
• 1055 μ.Χ. Κατάκτηση της Βαγδάτης από τους ήδη
εξισλαμισμένους Σελτζούκους Τούρκους.
• 1258 μ.Χ. Εισβολή και κατάκτηση των Μογγόλων.
Σταδιακός εξισλαμισμός τους.
Μέχρι το 1500 εξάπλωση στην Ινδική Χερσόνησο
• 1299 μ.Χ. Εμφάνιση και κυριαρχία των Οθωμανών στην
Ανατολία.
• 1453 μ.Χ. πτώση της Κωνσταντινούπολης.
• 1529 και 1683 μ.Χ. Πρώτη και δεύτερη πολιορκία της
Βιέννης.
O ΥΦΑΝΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

93. 93
Κυριότεροι λόγοι της μεγάλης ανάπτυξης της
υφαντουργίας και ταπητουργίας.
• Αραβική παράδοση.
• Κομβική θέση στο δρόμο του μεταξιού.
• Η ιδιαίτερη θέση που κατέχει η ταπητουργία στο Κοράνι.
• Βασικές στόφες για τα υφαντά.
• 2 ντόπιες: μαλλί και λινό.
• 2 εισαγόμενες: βαμβάκι και μετάξι.
ΥΑΛΙΚΑ
Χρήσεις:
Φωτισμός.
Διατήρηση.
Σερβίρισμα φαγητού.
Φύλαξη αρωμάτων.
Συμβολική σημασία των γεωμετρικών σχημάτων.
«Μέσα από τη διαφορετικότητα έρχεται η ενότητα».
Μουκάρνα:
Επάλληλες σειρές από αχιβαδωτά στοιχεία τα οποία
προεξέχουν από την κάτω σειρά. Θυμίζουν έντονα
σταλακτίτες.

94. 94
ΚΑΛΙΓΡΑΦΙΑ
Θεωρείται η υψηλότερη τέχνη από τους πιστούς επειδή μέσω
αυτής μεταδίδεται ο λόγος του Θεού (Κοράνι).
Δεύτερη περίοδος 900 - 1500
Η Τέχνη του Βιβλίου
• Λογοτεχνία – Ποίηση.
• Καλλιγραφία.
• Μικρογραφία.
Θεματολογία
• Κοράνι και άλλα θρησκευτικά κείμενα.
• Επιστημονικές εργασίες.
• Ιστορίες – Μυθιστορήματα.
• Επική και Λυρική Ποίηση
Στην άνθηση και την εξάπλωση του βιβλίου βοήθησαν:
• Αντικατάσταση του παπύρου και της περγαμηνής από το
χαρτί
• Η εξέλιξη της γραφής.
ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΟΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ 1500 – 1800

95. 95
ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΜΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΩΝ
Λόγω γλώσσας (στις ευρωπαϊκές γλώσσες απαιτούνται 275
περίπου στοιχεία ενώ στις αραβικές πάνω από 600).
Η μαζική παραγωγή βιβλίων θα αποτελούσε πρόκληση για την
ελίτ η οποία είχε το μονοπώλιο στην πνευματική εξουσία.
ΠΗΓΗ:
Από τις πανεπιστημιακές σημειώσεις του καθηγητή κ. Μπίκα
Π.