VI კლასი

2. სულხან-საბა ორბელიანი
(ბიოგრაფია)
მწერალიდაიბადა1658 წელს,ქვემოქართლისსოფელ ტანძიაში. საბასმამა-
ვახტანგი იყოცოლისძმა მეფე ვახტანგV-სი.მწერალისამეფოკარზე
იზრდებოდადა მისაღზრდასუშუალოდხელმძღვანელობდამისი
მამიდაშვილიგიორგი,შემდგომშიგიორგიXI.საბასწრთობაზედიდი
გავლენაიქონიაქართლისსახელმწიფოებრივ-პოლიტიკურმა და
კულტურულმამდგომარეობამდა მთელიცხოვრებადიპლომატიური
მისიითქვეყნისკეთილდღეობაზეზრუნვასშეალია.მასვედაევალა
მომავალიმეფის-ვახტანგმეექვსისაღზრდა.ამ პერიოდშიდაიწყო იგავ-
არაკთა წერა.1698-1703წლებშისულხანიბერად აღიკვეცაგარეჟის
უდაბნოში,იოანე ნათლისმცემლისმონასტერში,სადაც ეწოდა ბერობის
სახელისაბა.
1703 წელს ქართლისტახტზე ვახტანგ მეექვსეავიდა და სულხან-საბაც
პოლიტიკურ ასპარეზსდაუბრუნდა.1710-1712 წლებშიიგი
დიპლომატიურიმისიითორგზისიმყოფებოდა ირანში,ხოლო1713 წელს
ფრანგმისიონერ რიშართანერთად ევროპაშიგაემგზავრა. 1714 წელს,
აპრილშისაბალუდოვიკოXIV -მ მიიღოვერსალში.ამ ეპიზოდსმიუძღვნა
მუხრანმაჭავარიანმალექსი“საბა”.

3. მუხრან მაჭავარიანი
“საბა”
ორბელიანი
ლუდოვიკო მეთოთხმეტესთან
ალოდინესდა…
მეთხუთმეტეკაცად შევიდა…
ცამეტი ლუდოვიკო
კედლიდან იყურება;
ციცას ეფერება
ლუი მეთოთხმეტე;
ხალხსხმადაუკარგა
მეფისსიყრუემა,
მეფესხალხზე უფრო
კატა ეცოდება.
ხელმწიფემ
საბას ნაუბარი
მოისმინა რა,
– ოჰ…
ოჰ…
ოჰ…
ოჰო!…–
თქვადა
თითქოსკიდეც ინანა.
მაგრამ ამითი
არაფერი
გამოვიდა რა
(საბასხმა
როდი წააგავდა
კნავილსკატისას);
რაც შეიტანა,
ისევე ის გამოიტანა
იმ სახელგანთქმულვერსალიდან
ელჩმანქართლისამ.
– წვიმა არ არი!
საბას კაბა
დაუსველა რამ?!
– თოვლი არარი!
საბას თავი
გაუთეთრა რამ?!
– ყინვა არ არი!
სულხან-საბას
აკანკალებსრა?!
– რამ დაასველა?!
რამ დათეთრა?!
რა აკანკალებს?!

4. საქართველოა
მისთვისწვიმაც,
თოვლიც და ყინვაც!..
…მზე ეთხოვება
ალბათახლა
ტურფატანძიას…
ეს სიცხადეა,
სულხან-საბავ,
თუ ფანტაზია?!
დედის ცრემლები
ყაყაჩოსდა ბალახებსაწვიმს,
ალვისჩეროში
სტირისდედა
შვილსმოტაცებულს,
სტამბოლში
შვილიდედასსტირის,–
ჰყიდიანყმაწვილს
(სჭვრეტენჯვარისწინ
წმიდანინოს–
მუხლზე დაცემულს).
(სჭვრეტენ ჯვარის წინ
წმიდანინოს –
მუხლზე დაცემულს).–რამდენს
აფასებ მაგ პატარას?–
ჰკითხასპარსულად
საბამ სპარსელს და
მოუთმენლად ელოდა პასუხს.
– უი, ქართველი მეგონადა
სპარსი ყოფილა,–
წარმოსთქვა ბალღმა,
ყური მოჰკრა რა საბას სპარსულს.
– არა,პატარავ,
ქართველი ვარ,
ქართველი,
გესმის?
– უი, დედასთან წამიყვანე,
წამიყვან,ძია?..–
საბას ცრემლებიმოეძალა,
ატირდა კაცი,–
თავისბალღობაგაახსენდა,
თავისტანძია.

5. ვით ეს ყმაწვილი–
საქართველოც
ასე მცირეა,
საქართველოსაც,
ვით ამყმაწვილს,
ასე ჰყიდიან;
საფრანგეთსვთხოვოთ:
გვიშველისო,
– სასაცილოა!
შენივხტანგი
ლუდოვიკოს
ფეხზე ჰკიდია.
ასე ფიქრობდასულხან-საბა
ხელჯოხიანი;
მხარდამხარსაბას
ის პაწიაბიჭიმოსდევდა…
– მოგწყინდაგანა უნაყოფოდ,
ელჩო,ყიალი?!
– გულს ნუ გაიტეხ!
– მუხა კვლავაცშეიმოსება!
--------------------------------------------------------------------------------------

6. ქართლისმეფევახტანგVIსაკმაოდრთულპირობებშიუწევდამოღვაწეობა.
ორიდიდიიმპერია:ირანიდა ოსმალეთიდიდ საფრთხესუქმნიდა
საქართველოსმომავალს.საჭიროიყოენერგიულიბრძოლა
ქართველობისათვის.
ვახტანგისთაოსნობითჩამოყალიბდა კულტურულ-პოლიტიკურ
მოღვაწეთაძლიერიდასი,რომელშიცდამპყრობელთაწინააღმდეგ
ენერგიულიიდეურიბრძოლაწამოიწყო.მათმიზნადდაისახესქართველ
ხალხშიეროვნულითვითშეგნებისგანმტკიცებადა ქვეყნის მომზადება
ახალიგადამწყვეტიბრძოლისათვის.ამ საქმიანობაშივახტანგსგვერდით
ედგამისიაღმზრდელიდა თანამებრძოლისულხან-საბაორბელიანი.
ვახტანგVI-მ პოლიტიკურიმოკავშირის ძიებადაიწყოევროპაში.ფრანგი
მისიონერებიიმ პერიოდის საქართველოშიმრავლადიყვნენ.მათი
მეშვეობითსაფრანგეთისმეფელუიXIV-ს აქვსინფორმაცია საქართველოს
შესახებ.ვახტანგVI- მ გადაწყვიტადიპლომატიურიურთიერთობის
დამყარებასაფრანგეთთან.სწორედამ მისიით1713 წელს იანვარშისულხან-
საბაგაემგზავრა საფრანგეთში.1714წ იგიმარსელშიჩავიდა.აქ იგიშეხვდა
ქალაქისმერს-შარლ კუსტანსდა გალერებისა და ვაჭრობისინტენდანტ
პიერ დ არნუსთან.წამოაყენეს საკითხისაფრანგეთ-საქართველოსშორის
სავაჭროურთიერთობებისდამყარებისშესახებ.

7. ლუიXIV-ს წარედგინამემორანდუმი,რომელშიც გადმოცემული იყო
საქართველოსადა საფრანგეთსშორისმომავალიურთიერთობის
პერსპექტივები.ქართველიპოლიტიკოსები მზადიყვნენხელიშეეწყოთ
კათოლიკობის გავრცელებისთვისსაქართველოსადა მისმეზობელ
ქვეყნებში,ასევე მზად იყვნენდაემყარებინათსავაჭრო, ეკონომიკურიდა
პოლიტიკურიურთიერთობა საფრანგეთსა და ევროპისქვეყნებთან.
მემორანდუმში ვრცლად იყოგანხილულისაკითხიევროპიდანაზიაში
მიმავალი სავაჭროგზისშესახებ, რომელსაც საქართველოს ტერიტორიაზე
უნდა გაევლო.ეს გზა იქნებოდა ყველაზე მოკლე და ყველაზე მომგებიანი.
სულხან-საბამპარიზშიყოფნისასრომისპაპისაგანმიიღომეფე ლუიXIV-
ისადმი გადასაცემად წერილი,რომელშიცრომისპაპიკლიმენტიXI
მოუწოდებდასაფრანგეთის “უავგუსტოეს“ ხელმწიფესთავის
მფარველობაში მიეღოსაქართველოსმეფე და ხელიშეეწყომისი
საქართველოში ქრისტიანობითდაბრუნებისთვის.ეს წერილი სულხან-
საბამ საფრანგეთისმეფესგადასცა,მაგრამპასუხიარ მიუღია.საქმე იმაში
იყო,რომ1714 წ.პარიზშიჩავიდაირანისელჩიმუჰამედრეზა,რამაც
უთუოდშეაფერხაამ საკითხისსაქართველოსათვისხელსაყრელად
გადაჭრა.

8. 1715 წ.სექტემბერში ლუიXIV მოულოდნელად გარდაიცვალა.ამისშემდეგ
საქართველოსთანდაკავშირებული ყველა საკითხიშეჩერდა.1716 წელს
სულხან-საბასაქართველოში დაბრუნდა.
ევროპიდანდახმარებისიმედივახტანგVI-ს
გადაეწურა.იგიიძულებულიგახდატახტის
შესანარჩუნებლადფორმალურად მიეღო
მაჰმადიანობა.სულხან-საბასელჩობის
მთავარიმიზანიირანშიმყოფივახტანგის
გამოსახსნელადევროპისსახელმწიფოთა
დახმარებისმიღებაიყო.იგირომისპაპსშაჰის
წინაშე შუამდგომლობასდა ფულად
დახმარებასთხოვდა.ეს ფულიციმავე
მიზნისთვისიყოსაჭირო,რათაშაჰისკარი
მოექრთამათვახტანგისდასახსნელად.
ვახტანგVIირანისშაჰმაქართლის სამეფოტახტზე
დასამტკიცებლად ისპაჰანში დაიბარა და მაჰმადიანობის მიღება
მოსთხოვა,მაგრამქრისტიანმამეფემშაჰს უარიუთხრა.ვახტანგ
VI ქირმანში გადაასახლეს,სადაც 1719-მდედაჰყო.ამავე1719 წელს
მანამდე(1716)ფორმალურადგამაჰმადიანებული ვახტანგVIქართლის
მეფედდაამტკიცესდა სამშობლოში დააბრუნეს.

9. პარიზშიკიშორეული ქრისტიანიმეფის ბედისრულებითაცარ აწუხებდათ.მაშინ
საფრანგეთის მთავრობას აღმოსავლეთშიირანისა და თურქეთისბაზრები
აინტერესებდა.ირან-საფრანგეთის1707 წლის სავაჭროხელშეკრულებისრატიფიკაცია
წინასწარ გამორიცხავდა საბას ელჩობის წარმატებას ლუი XVI-ის კარზე.სულხან-საბა
ლუიXIV – სთან მიდიოდაკონკრეტული პროექტით,რომლისთანახმადაც
კათოლიკური სარწმუნოება შეიძლებოდა გავრცელებულიყომჭიდროდ დასახლებულ
დაახლოებით 24პროვინციასა და მრავალმეზობელსამფლობელოში.მაგრამ
ამისთვისაუცილებელი იყო ვახტანგის დაბრუნებასპარსეთიდან საქართველოში
გამაჰმადიანებისგარეშე.სულხან-საბაითხოვდა საქმეშისაფრანგეთის ელჩისჩარევას.
სულხან-საბა საფრანგეთის მეფესსთხოვდაფულს,რომელიცაუცილებელი იყო
ვახტანგის განსათავისუფლებლად.“300 ათასი ეკიუაუცილებელია და საკმარისი“-
ეწერა პროექტში.პარიზიდანუშედეგოდ გამობრუნებულქართველმოღვაწეს რომის
პაპმა კლიმენტი XI-მ 1714 წლის ივლისში ორჯერ გაუმართა აუდიენცია,მაგრამარცამ
შეხვედრითმიღწეულა მიზანი.ქვეყნის ბედიღბლით დამწუხრებულიმამულიშვილი
რუსეთს გაემგზავრა,მაგრამ 1725წლის 26 იანვარს მოსკოვში
გარდაიცვალა,დაკრძალესვსვესვიატსკოეს ძველიეკლესიის გალავანში,ცხედარი
გააპატიოსნა და დიდი პატივი მიაგო მამიდაშვილის შვილმა, არჩილმეფის ასულმა
დარეჯან ბატონიშვილმა.მამულის ხვედრს შეალიამთელი ცხოვრება პროზაიკოსმა,
პოეტმა,ლექსიკოგრაფმა,მქადაგებელმა,მწიგნობარმა,სახელმწიფოდა საეკლესიო
მოღვაწემ, მასვე მიუძღვისწვლილი1709 წელს თბილისში ქართული სტამბის
დაარსებაში.საბამდაწერაქართული ლექსიკონი“-„სიტყვისკონა“,იგავთა კრებული
“სიბრძნე -სიცრუისა”,ქადაგებათა კრებული,ე.წ. „სწავლანი”და სხვა...

10. იგავი
მითებთანერთად მხატვრულიაზროვნებისერთ-ერთითავდაპირველი
ფორმაა.მისი,როგორც ჟანრისჩამოყალიბებასა და განვითარებაში,
განსაკუთრებულიწვლილიმიუძღვისძველ საბერძნეთს.მეცნიერები
თვლიან,რომპირველიიგავი,რომელმაც ჩვენამდე მოაღწია,ეკუთვნის
ჰესიოდეს(VIII-VII სს.ძვ. წ-ით),მაგრამგადმოცემითიგავისფუძემდებლად
მიიჩნევენეზოპეს(VI ს. ძვ. წ-ით).იმხანადიგავი,ცხადია,მხოლოდ
ზეპირსიტყვიერისახითარსებობდა.მოგვიანებით, კრებულებსეზოპეს
იგავების ჩანაწერებითსასწავლომიზნითიყენებდნენრიტორიკულ
სკოლებში.იგავიმცირე ფორმისდიდაქტიკურიშინაარსისთხრობითი
ნაწარმოებია.იგიყოველთვისატარებსალეგორიულ ხასიათს.ადამიანთა
ხასიათები,მათიქცევებიაისახებაიგავშიქარაგმულად,
დამოკიდებულებებიადამიანებსშორის,ხშირ შემთხვევაში,შეცვლილია
დამოკიდებულებებითცხოველებსა თუ საგნებსშორის.ჩვეულებისამებრ,
იგავიმთავრდებამორალით-მოკლე შეგონებით,დასკვნით,რომელშიც
ახსნილიაიგავის ძირითადიაზრი.აღიარებულიმეიგავეებიარიან
ლაფონტენი,ლესინგი,კრილოვი,სულხან-საბაორბელიანი.

11. სულხან-საბასიგავთასიბრძნე
სათაური ,შეიძლებაითქვას,უსიუჟეტო იგავია.“სიბრძნე-სიცრუისა”
დიდაქტიკური ნაწარმოებია,რომელიც აღზრდისპრინციპებსქადაგებს;
იგავებში საბა გმობსსიავეს,ბოროტებას,სიხარბეს, სიძუნწეს,
მომხვეჭველობას,ამპარტავნებას,უმადურობას,ფლიდობას,
შუღლს,გაუტანლობას,ვერაგობას,უგუნურებას,კაცთმოძულეობას,
უსამართლობასადა ყბედობას;
ადიდებს:სიკეთეს,სიუხვეს,მცირედითკმაყოფილებას,თავმდაბლობას,
მადლოერებას,გულწრფელობას,სხვისისიკეთითგახარებას,ერთგულებას,
გამტანობას,გონიერებას,კაცთმოყვარეობას,დუმილს, სამართლიანობასადა
ქველმოქმედებას.ანუამ იგავებში ადამიანისდადებითი და უარყოფითი
თვისებებისალეგორიული გარდასახვაა.
მთავარი პერსონაჟები კი არიან:მეფეფინეზი,უფლისწული ჯუმბერი,
ვეზირი სედრაქი,აღმზრდელი ლეონიდა მეფისერთგული მსახური რუქა.
იგავური ორაზროვნებაემსახურებააღზრდისპრინციპების შეფასებას.

12. “სიბრძნესიცრუისა”სიუჟეტი:
ფინეზსსხვა საწუხარი არ ჰქონდა, უძეობის გარდა.ერთდღესგახსნა
სალარო და განძიუბოძა ღარიბებს,რათაელოცათუფლისწულის
დაბადებისათვის.შეიწყალა მეფემდა მზისდარიძე მისცა.ერთღამეს
ფინეზსდაესიზმრაჭაბუკი,რომელმაცდაულოცა ვაჟიდა მოსთხოვა,რომ
აღსაზრდელად მისთვისმიებარებინა და ეტრატზედახატული თავისი
სახე დაუტოვა.მეფემართლაც გადაეყარაამ ჭაბუკსნადირობისას,იცნო
და სასახლეში მიიწვია.მასლეონიერქვა,მეფემსასახლეში სტუმრობისას
თავისიძე ჯუმბერი გამოუყვანა ლეონსდა აღსაზრდელად ჩააბარა,
აღმზრდელმავერ ინდოუფლისწული იმის შიშით,რომმეფესდასჯის
მიზეზად არ გამოეყენებინა ესშეთავაზება,მაგრამფინეზმა
განუმარტა,რომბედისწერამგანსაზღვრაყოველივე და მისნებაზე
არაფერი იყოდამოკიდებული,მაშინერთგვარგარანტიად ფირმანი-
ფიცისხელწერილი მოსთხოვა ლეონმა.მისცა მეფემფირმანი,რომელიც
ლეონმა ოქროთიმოჭედა და თავზედაიმაგრა.დაიწყოუფლისწულის
წვრთნა,იშვიათადნახულობდა მამა შვილს,რადგან დღენიადაგ
ასწავლიდა ლეონიაღსაზრდელს.მეფისერთგული მსახური რუქა
მტრობდა ლეონს,არ მოსწონდამისეულიმეთოდები უფლისულის
აღზრდისა და დაასმინაკიდევაც მეფესთან.რუქასშეჩერება ვეზირმა
სედრაქმაცვერ შეძლო

13. . რუქამუამბომეფეს,როგორ სასტიკადაცექცეოდალეონი
უფლისწულს,როგორ გადაჰკრა100 არგანი(მსხვილიჯოხი)უდანაშაულო
ყრმასროგორაშიმშილებდა და ფეხითატარებდა ძალაგამოლეულსთავად
თოხარიკცხენზე ამხედრებულიაღმზრედელი,ჯუმბერიკი ქორსაადევნა
საღამომდე,ისე დაღალა,რომ გზადეცემოდა,ფეხსაცმელიშემოაცვდა და
ფეხიდანსისხლისდიოდა.
ამისგამგონე ფინეზიგანრისხდადა იხმოლეონისასახლეში,მისიმოკვლაც
კი უნდოდა,მაგრამლეონმაფირმანიშეახსენა და ურჩია,ფიცხელგონებაზე
ნუ დაიწყებდამისგასამართლებას,დამშვიდებულიყოდა მისთვისაც
მოესმინა.მეფედაჰყაბულდააღმზრდელისთხოვნას,ლეონმაკი
ჰკითხა:შენიძე მეფედ გინდათუ მწყემსადო? თანგანუმარტა:მწყემსიისეთი
უნდა იყოს,ცხვრებისგადასარჩენადთავიგანსაცდელშიჩაიგდოსო,მეფემკი
გლახაკთადა მონათა შრომისფასიიცოდესო.თუ არ განიცადა
შიმშილი,როგორ უნდაგაიგოს,რასგანიცდისმშიერიადამიანი?თუ არ
გაუძლოტანჯვას,როგორმიხვდება,რისიატანა უწევსადამიანს
ტკივილისას?არგნისსიმწარეთუ არ განიცადა,ორასიარგნისდარტყმას
ბრძანებსმონისათვის,რადგან მცირესატანჯველიეგონებოდა
ბრაზმორეულს.ისე მოეწონაფინეზსლეონისსიტყვბი,გადაეხვია და
მოუბოდიშა-ავიკაცის ენამდა შვილისტანჯვამაღმაშფოთაო.

14. რამოდენიმე ხანში მეფე უფლისწულისგანსწავლულობითდაინტერესდა
და ხელარგნოსანი(სადამსჯელოღონისძიებებისგამტარებელი)
გააგზავნაჯუმბერისმოსაყვანად,მაგრამარ გამოჰყვაუფლისწული,არც
დარბაზთუხეცესს,არც მესტუმრეთუხეცესსდა არც ვეზირსგამოჰყვა
იგი,ბოლოსმეფემ მოლარე გაუგზავნა და ეახლაკიდევაც სასახლის კარს
უფლისწული.გაიხარამამამ შვილისნახვითდა უმალჰკითხა,რატომარ
გამოჰყვასხვვებს,ჯუმბერმა კი უპასუხა:
-დანაშაულიარ ჩამიდენიადა ხელარგნოსანსამიტომარ გამოვყევიო,
მსახურთაგანიარ ვარ და დარბაზთუხეცესირადმეახლაო,არცსტუმარი
ვარ სასახლეში,სტუმართუხეცესსრომ გამოვყოლოდიდა არცმეფე
ვარ,ვეზირირომმახლდესო.მეფემ ჰკითხა,მაშმოლარესრატომ
გამოჰყევიო? უფლისწულმამიუგო:შენიგანძიდა საუნჯე მე ვარო.
შვილისბრძნადმეტყველებითაღფრთოვანებულმა მეფემლეონს
მადლობაგადაუხადა.
ამგვარად,ნაწარმოებიიგავებითგვიხსნისპირმშოთააღზრდის
მეთოდებსა და პრინციპებს,რომლებიც ეყრდნობასპარტანულსადა
სპარსულ იდეოლოგიას.ამ კონტექსტშიგანვიხილოთ,რა მსოფლგაგება
ედოსაფუძვლად აღზრდის ამგვარხედვას.

15. უფლისწულისწვრთნისპროცესირეალისტურიდა ჯანსაღია,თუმცა
ფორმითუცნაური,მისიარსიმხოლოდ აღმზრდელსესმისდა უფლისწულიც
პედაგოგიურიექსპერიმენტისობიექტია.საბასაღზრდის სისტემის
თავისებურებადმიაჩნიაშემდები:
აღმზრდელისასახლის“გაღმიდან” უნდამოიძებნოს,რომიყოსთავისუფალი
სამეფოკარზე გაბატონებულიმორალისგან,დამთავარი-უნდაიყოს
აღმზრდელიუგვარტომოდა უჩინარი.ლეონისშემთხვევითთუ
ვიმსჯელებთ,მასზეგაკეთებულიარჩევანიუგვარტომობითკი არ იყო
განპირობებული,არამედ მისიწარმოჩინებითგანგებისმიერ მოვლენილ
ადამიანად.
ზოგადადყველაზე გავრცელებულიაღზრდისმეთოდისპარტანულია,რაც
სათავესიღბსჩვ.წ.აღ-მდე Ixსაუკუნეშიმითიურილიკურგეს მიერ შექმნილი
კანონებიდან,რომელთა მიხედვითაც მთავარიიყოფიზიკური
ჯანმრთელობა,ტკივილისამტანობადა მორჩილება;
განსხვავებულიდენდენციაააღზრდისსპარსულ იდეოლოგიაში:აქ
არსებითიმნიშვნელობაჰქონდაყრმისსამხედრომზაობას,ეუფლებოდნენ
მჭერმეტყველებას,ლიტერატურასდა რელიგიას,მაგრამიმავდროულად
სულსიწრთობდნენ მკაცრ პირობებში,იტანდნენწვიმასადა სიცივეს.
საბას იდეოლოგიამკვეთრად გაემიჯნა სპარტანულსაც და
სპარსულსაც,მისთვისაღზრდისმთავარიპრინციპისულიერიდა ზნეობრივ-
მორალურისრულყოფაა.

17. როდესაც მეფემ სიზმარში ნახა ლეონი, შეფიქრიანდა და სედრაქმა შენიშნა
მეფეს მწუხარება და უამბო არაკი „ხარბი გლახაკი „: ერთ უპოვარს ეზმანა,
ვითომ სამოცი ცხვარი ჰყავდა და გაყიდვა მოინდომა, ვიღაცამ თითო
ცხვარში 5- კირმანეულიაძლია,მაგრამ შეევაჭრა, 6 მოსთხოვა და არ მიჰყიდა
ცხვარი, ამ ვაჭრობისას გამოეღვიძა და ინანა, გამოფხიზლებული ეხვეწებოდა
სიზმრად ნანახ კაცს 2 კირმანეულად მოგცემო.
ასეაო ყოველი სიზმარი და ნერვიულობად არ ღირსო; შემდეგ უამბო არაკი
„ძუნწი ვაჭარი“. ვაჭარს უამრავი ქონება ჰქონდა დაგროვილი, მაგრამ არც
თვითონ მოიხმარდა და არც ცოლ-შვილისათვის იმეტებდა. სიბერეში
მოინდომა მოლხენით და უდარდელად ხარჯვა მონაგარისა,მაგრამ
ვერცერთი სალარო ვერ გახსნა,შემდეგ ხმა გაიგო,რომელმაც ამოსძახა, რომ ეს
ქონება მისი აღარ იყო,შენი რომ ყოფილიყო აქამდე მოიხმარდიდა ცოლ-
შვილს არ აშიმშილებდიო, ახლა ბაღდადელი ხურო ნაზარისააო. თქვა რუქამ
არაკი:„უგუნურიმცურავი“
ერთიკაციწყალსმიჰქონდა,იხრჩობოდადა ღმერთს
შესთხოვა,მიშველეო,ამხანაგმაკი მიუგო:ხელიგაანძრიე და გეშველებაო.

18. რაც შეეხებალეონისპორტრეტს,ამ ნიშნით
საყურადღებოა მისი წარმომავლობისიდუმალება.
ბევრის მნახველიდა შემსწრეა,დიდი გამოცდილება
შეუძენია;ლეონი ღვთით მოვლენილი მადლივითაა.
აღმზრდელისგანსაკუთრებულმისიაზე
მიგვანიშნებს მისი ვინაობისა თუწარმომავლობის
გაურკვევლობა.
სულხან-საბასთვისერისპატრონიმხოლოდ და მხოლოდ მეფეა.თუ მეფე
არა ჰყავსქვეყანას,ის თავმოკვეთილია.ამიტომგამოარჩევსუფლისწულის
აღმზრდელსდაკისრებულიპასუხისმგებლობისთვალსაზრისით.
ჯუმბერსუდანაშაულოდწკეპლავენ.ის კი უდრტვინველად,უხმოდ
ითმენსამას.ერთხელ მერიქიფედაცდააყენალეონმა უფლისწული,
რომელსაც შიმშილითგულიწაუვიდა.რა დააშავა ჯუმბერმა,რის გამო
ისჯება? ტანჯვა,რა თქმა უნდა,თვითმიზანიარაა.განსაცდელი,რომელიც
ლეონმა მოუვლინა ჯუმბერს,არისის განსაცდელი, რომელსაც უფალი
მოუვლენს ქრისტიანობისდა ცხონებისგზაზეშემდგარადამიანსდა ეს
არისმხოლოდ იმისდასტური,რომუფალსვუყვარვართ.ჯუმბერიარის
მხატვრულისახე,რომელიც სულხან-საბასდასჭირდა იმის საჩვენებლად,
თუ როგორიმეფეუნდაჰყავდესქვეყანას.

19. მამა-მეფისწინაშე წარმდგარიძე თავის ზნეობრივმრწამსსაყალიბებსხუთი
არაკით:"ძუნწიდა ოქრო", "დიდვაჭარიდა მისიძე","მეფე და სამიმისიძე",
"ორნიძმანი"და "ორმოშიჩაგდებულიმეფე".ჯუმბერის პირველიგამოჩენა
და ეს არაკებისაგულისხმოდ,მრავლისმეტყველად აღბეჭდავსმეფისძის
სიბრძნესა და მადლიერებას,რაც მჟღავნდებაჯუმბერის
სიბრძნისმეტყველებით,იგავთმეტყველებითადა ტკბილსიტყვაობით.
მწყემს-მეფესევალება, "იცოდესმონათა,მსახურთადა მწდეთაჭირი".თუკი
იცის, რა განსაცდელიაქვთგამოვლილიმწყემსს,მსახურს,მწდეს,მონას,ის,
რა თქმაუნდა,მათთვისაც გაიჭირვებს.დასძენს:"აწ ყოველთა გლახაკთა,
უღონოთადა მდაბალთაჭირნიმისწავლებია".ანუმეფემაშინ არისპატრონი
თავისიერისა და ქვეყნისა,როდესაც იცის თავისქვეშევრდომთაყველაჭირი
და განსაცდელი.ეს არისწმინდაწერილისთვალითდანახული
შეხედულებებისსისტემა.
მეფობისღვთივკურთხეულობაკარგადჰქონდაშეგნებულისულხან-საბა
ორბელიანს,რომელიც თავადაც,როგორც მისიბიოგრაფიიდანაცვიცით,
ბაგრატოვანთანათესავიდა მეფისაღზრდის საქმეშიფრიად
დახელოვნებულიკაციგახლდათ.როგორცლეონმაჯუმბერი,ისევე აღზარდა
მან ვახტანგმეექვსე,რომელმაც უდიდესიღვაწლიდასდოროგორც საერო,
ასევე სასულიეროსაქმეს.

20. უჩვეულო და სიმბოლურია ჯუმბერისპირველი გამოჩენა და წარდგომამამის
წინაშე.იგისპილოზე ამხედრებულიმობრძანდება.სარტყელიდახელთ ნაჭერიქვა
გარკვეულ სიმბოლურდატვირთვას შეიცავს...სპილოსადა სარტყლის
განმარტებისასჯუმბერიაღიარებს,მეფისთვისფრიად მნიშვნელოვანია
ძალმოსილება: "ესრეთ ხამს,თვისი ძლიერებათვისსავე საჯდომსადაუტევოსდა
თვითონთავი იცნას,რომ იგი საჯდომიარსდიდი ჰიბუტი,თვარამუმისოდ
ყოველივეგარე შემოეძარცვება".
მეფური ძალმოსილება,ძე მეფისას თქმით,ხელმწიფის("დიდივინმეს")
ხელშეუხებელიდა შეუვალი ძლიერებაა,რაც მასმუდამ უნდა ახსოვდესდა არ
დაარღვიოს.ძალმოსილებასთან ერთადძე მეფისა უდიდესპასუხისმგებლობასაც
უნდა გულისხმობდეს,რაც,საბოლოო ჯამში,საზოგადოებრივი იერარქიისამ
უმაღლესისაფეხურის უზენაესობაზე მეტყველებს.მიწისა და ქვისალეგორიები
ასევე ღვთიურ სიბრძნესთან არისწილნაყარი."მიწა ხარ და მიწად მიიქცევი","
იმეორებსჯუმბერი ბიბლიის ფრაზას.მიწის ალეგორიასიგი აშკარად
ფსალმუნისეულშეგნებასმიადევნებს:"ღვთის სათნოგიჯობსკაცთა სათნოსა".
დავით მეფსალმუნეგვეუბნება:"კეთილ არს მოსავ-ყოფაუფლისა მიმართ,ვიდრე
მოსავ-ყოფა კაცისა მიმართ"(ფსალმ.117,8). ამა სოფლის,კაცთა ცოდვილი
ცხოვრების ამაოებისგამოხატულებაა:"ნუ ესავთ მთავართა ძეთა კაცთასა,რომელთა
თანაარა არსცხოვრება,გამოვიდის სული მისიდა მიიქცისმუნვე მიწად მისდა" (ფს.
145,3-4).
"სიბრძნე სიცრუისაში" მიწის ალეგორია,საბოლოოჯამში,"ეკლესიასტეს" მთავარი
სათქმელის მომცველია:"ყოველივეამაოა...ღვთისა გეშინოდესდა დაიცავი მცნებანი
მისნი,რადგან ეს არისკაცის თავიდათავი" (ეკლესიასტე 1,1).

21. ქვისალეგორიისგანსამარტავადძე მეფისამმოიხმოარაკი"ძუნწიდა ოქრო",
რომლისშეგონებაასეთია:"მაგმიწაშითუნდაოქროიდვას,თუნდაქვაო,
თუმცაარ დახარჯევდიო!" არაკისდასრულებისთანავეჯუმბერიმეფეს
ეუბნება:"მეფეო,სალაროცაეგრეა,რაც უნდაიდვას,თუცა არ იხმარებ
კეთილად,ანუარ დახარჯავო!" "საუნჯე" (ოქრო)მოქმედების,ადამიანის
კეთილიქცევისწარმატებითმჟღავნდება,კაცის ნიჭიცადა უნარისღირსებაც
მოქმედებითვლინდება.მიწაშიჩადებულილოდი(ქვა)კი უმოქმედობასადა
უმოძრაობაზე მიგვანიშნებს.ამ ნაწარმოებშიმკაფიოდ არის გატარებული
ქვეყნის ერთიანობისა და "ორკერძოითი" მსახურებისიდეა.რა ევალება
მეფესდა რა მართებთმისქვეშევრდომთ?"სიბრძნე სიცრუისაში" სწორედ
აღმზრდელიდა მეფე-ლეონიდა ფინეზი-გამოხატავენავტორისეროვნულ
განცდებს,ქართველმეიგავესმეტად ფრთხილად,ფაქიზადჩაუწნავს
თხზულების სიუჟეტურკომპოზიციურ ქსოვილშისაკუთარიეროვნული
სულისკვეთება.საქართველოსგადარჩენამისთვისსასიცოცხლო
მნიშვნელობისსაკითხსწარმოადგენდა.სავალალომდგომარეობაში
ჩავარდნილქვეყანას კარგიმეფე-პატრონიჰაერივითსჭირდებოდა.სულხან-
საბაეძებდაგადარჩენისგზებს,ნატრობდაჯუმბერისნაირ მეფეს,კეთილ
მწყემსს, რომელიცერისწყლულებსუწამლებდა.

22. ქრისტიანობამ გადაარჩინა საქართველო.სულხან-საბასთანხშირადგვხვდება
ციტატები წმინდა წერილიდან.ეს შემთხვევითი,რა თქმაუნდა,არ არის,იმიტომ კი
არა,რომ მას ბრწყინვალესასულიეროგანათლება ჰქონდამიღებული,არამედ სწორედ
იმიტომ,რომ იგიქვეყნისხსნასქრისტიანობაში ხედავდა.კეთილმწყემსობის მისივე
იდეალიც ქრისტიანობით არისნასაზრდოები.სულხან-საბა ორბელიანმა
ფაქტობრივად მოგვცა უდიდესი მხატვრული გემოვნებითშექმნილი ქვეყნის
გადარჩენისპროგრამა,რომელშიცგანსაზღვრა ამქვეყნიური,ცხოვრებისეული
იერარქიისყველასაფეხურზე მდგომადამიანთა უფლება-მოვალეობანი.მან გვითხრა,
რომ მთავრობაარის კეთილმწყემსობა,თავისი ერისადა ქვეყნისღირსეული
სამსახური,რომელიც მიიღწევა მწყემსის და სამწყსოსორმხრივიერთობით.მოვიხმობ
ციტატას არაკიდან "ძალა ერთობისა":"თუცა ერთად ხართ და ერთსაპირსაზედა
სდგეხართ,მტერი ეგრე ვერგაგსტეხთ".ასევე- "ვაზირთა წესიდან":,,პირიერთი
ჰქონდესთ...გული გაიერთონ და დაემტკიცოს მეფობა პატრონისა მათისა".აქ
იგულისხმება -სიტყვისა და საქმისერთიანობა,პირმტკიცეობა,ერთპირობა,
ერთგულება პატრონისა და მოყვასისმიმართ,ურთიერთსიყვარული,მიტევება,
გულთა ერთობა,საკუთარითავის ბრალეულყოფა,ხვაშიადის,საიდუმლოს შენახვა
და გაუმჟღავნებლობა,ღვთისმოსაობა,სიბრძნის მჩხრეკელობა,სიტყვისშემოწმება და
უმჯობესის გამორჩევა.ჩვენ ესყველაფერიპატრონისადა ქვეყნისსამჯობინაროს
მხარეზე დასადგომადუნდაგვჭირდეს და არა - შუღლი,ურთიერთმტრობა,შური,
ქიშპი,ცილისწამება,ღალატი,სხვისიბრალეულყოფა,ორგულობა,სიძულვილი,რაც
ქვეყნის წამხდენია,ანუ ის,რაზეცმეფე ვაჟებსეუბნება არაკში:"თუ გაიყარენით,
ესრეთთითო-თითოდ დაგლეწოსთმტერმან.თავიცამოსთხაროთ და მოყვარეცა".

25. ამრიგად,იგავ-არაკიშედგება თხრობითინაწილისაგანდა დამოძღვრისაგან.
არაკშიმხილებულია არა კონკრეტულიპიროვნება,არამედზოგადად
ადამიანურიმანკიერებანი,იგიზნეობრივ ორიენტირსუსახავსმკითხველს.
ამიტომაცაა,რომიშვიათად თუ წავაწყდებითსიუჟეტშიქალაქსან
ქვეყანას,მაგრამდროდა მოვლენებისგანვითარებისპერიოდიარ არის
ასახული.ამბავიკი გადატანილიაცხოველთასამყაროში.იგავ-არაკიწააგავს
იგავს,რომელიცაგრეთვე ალეგორიულიდამოძღვრითიხასიათისმცირე
ფორმისნაწარმოებია,მაგრამ იმ განსხვავებით,რომ იგავიღრმარელიგიურ-
ფილოსოფიურმსოფლხედვას ეხება,ასეთიამაგალითადსახარებისიგავები.
იგავ-არაკისმეორე ნაწილსმორალსაც უწოდებენ,ანუის დედააზრია,რაც
მონათხრობიდანგამომდინარეობს.
არაკში “სოფლის მაშენებელნი”
ორი მოტივია:სოფლის ცრუ
მაშენებლებისადა და
მსუნაგობითგანცდილი
მარცხისა.
მოყვასის სიყვარულს
გვასწავლისსაბა,ყოველგვარ
სათუთურთიერთობათა
მოფრთხილებას:”კარგიამხანაგი
ადვილად არ იშოვების,გზაზედ
არ იპოვების,იაფად არ
იყიდების”.

26. სულხან-საბა ორბელიანიდა ვახტანგმეექვსე