Στην Ευρώπη του 15ου-17ου αι. συντελείται μια μείζων αλλαγή: η αυτονόμηση της Τέχνης. Τι σημαίνει αυτονόμηση της Τέχνης και πώς αυτή συντελέστηκε;

1. Η αυτονόμηση της Τέχνης
Υπάρχει μια κοινή γλώσσα
στην νεότερη Ευρώπη;
12/3/2013
Footer Text
1

2. Η Ευρώπη της Αναγέννησης
15ος – 17ος αι.
Ανακαλύψεις & εξερεὐνηση νέων ηπείρων
1300-1400
Πρωτο-Αναγέννηση
1400-1500
1500-1600
Πρώιμη Αναγέννηση
Μανιερισμός
1495-1527
Ώριμη Αναγέννηση
12/3/2013
Footer Text
1517-1648
Θρησκευτικοί πόλεμοι 2

3. Η αυτονόμηση της Τέχνης
15ος – 17ος αι.
Ανακαλύψεις & εξερεὐνηση νέων ηπείρων
1300-1400
Πρωτο-Αναγέννηση
1400-1500
1500-1600
Πρώιμη Αναγέννηση
Μανιερισμός
1495-1527
Ώριμη Αναγέννηση
12/3/2013
Footer Text
1517-1648
Θρησκευτικοί πόλεμοι 3

4. Λειτουργίες της Τέχνης
• Μεταδίδει έννοιες και νοήματα
• Εμπνέει πίστη σε ιδέες
• Διδάσκει
– Αξίες
– Στάσεις
• Δίνει έκφραση σε
– Φόβους, και
– Ελπίδες
• Συνδέει ανθρώπους μεταξύ τους και με το παρελθόν
τους
• Συνεπώς...
12/3/2013
Footer Text
4

5. Γνωρίσματα της Τέχνης
• Η Τέχνη είναι μια γλώσσα
– Την οποία δύνανται να κατανοούν άνθρωποι που
ίσως μιλούν διαφορετικές (φυσικές) γλώσσες
– Η οποία συνδέει τους ανθρώπους
• Μεταξύ τους
• Με το παρελθόν τους
12/3/2013
Footer Text
5

6. Αν είναι η Τέχνη γλώσσα...
• ...ποια είναι η «Γραμματική» της;
– Τι είναι ωραίο;
– Αρέσουν σε όλους τους ανθρώπους τα ίδια πράγματα;
– Ποια σχέση υπάρχει μεταξύ αυτού που
βλέπω ωραίο και αυτού που θεωρώ ωραίο
• Άλλοτε θεωρήθηκε ωραίο
–
–
–
–
–
Αυτό που είναι αληθινό
Αυτό που είναι φυσικό
Αυτό που σχετίζεται με την ανθρώπινη πραγματικότητα
Αυτό που σχετίζεται με τον κόσμο των ιδεών
Αυτό που σχετίζεται με τον κόσμο του θείου
• Όλα αυτά συζητιούντια και μ ελετιώντα από την Φιλοσοφία της
Τέχνης, την Αισθητική
12/3/2013
Footer Text
6

7. Έχει η Τέχνη σχέση με την κοινωνία;
• Έχει σχέσεις / χρήσεις με άλλους τομείς της κοινωνικής ζωής,
π.χ.
– Την λατρεία του θείου
– Την διακόσμηση χρηστικών αντικειμένων
• Πολλές κοινωνίες θεωρούσαν ότι η Τέχνη ταυτοχρόνως:
– Δίνει αισθητική απόλαυση και
– Εκπληρώνει μια κοινωνική λειτουργία, π.χ.
• Την λατρεία , την διακόσμηση, την προβολή της εξουσίας
• Στην Ευρώπη της Νεότερης Ιστορίας θεωρήθηκε ότι η Τέχνη:
– Αυτονομείται από άλλες λειτουργίες, δηλαδή:
– Η αισθητική απόλαυση και η απεικόνιση του ωραίου είναι
επαρκείς λόγοι για την καλλιτεχνική δημιουργία, και
– Δεν χρειάζεται άλλη θρησκευτική ή πολιτική λειτουργία
12/3/2013
Footer Text
7

8. Πώς αυτονομήθηκε η Τέχνη
στην Νεότερη Ευρώπη;
• Το Ωραίο είναι ο Θεός
• Το Ωραίο είναι ο σκοπός
• Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και προϊόν
μιας συγκεκριμένης κοινωνίας
12/3/2013
Footer Text
8

9. Giotto: Ο Θρήνος,
Παρεκκλήσιο
Αρένας, Πάδουα.
1305. Τοιχογραφία.
12/3/2013
9

10. Ωραίο είναι ο Θεός
• Ο κόσμος του ωραίου
είναι υπερβατικός
• Η Τέχνη
12/3/2013
Footer Text
– Διδάσκει τους πιστούς
– Εικονίζει ό,τι δεν δεν
δύναται να αντιληφθεί
αλλιώς ο πιστός
– Οδηγεί σε πνευματική
ανάταση (μουσική)
– Συνεπώς, ο καλλιτέχνης
εκφράζει αισθήματα και
πίστη
10

11. Μιχαήλ Άγγελος: Η δημιουργία του Αδάμ.
Καπέλα Σιστίνα. 1512. Τοιχογραφία
12/3/2013
Footer Text
11

12. Το Ωραίο είναι σκοπός
12/3/2013
• Η Τέχνη είναι ανάγκη του
ανθρώπου για έκφραση
του κόσμου του ωραίου
• Το ωραίο υπάρχει στην
Φύση, πέρα από ό,τι
συλλαμβάνει με την
πρώτη ματιά ο άνθρωπος
• Υπάρχει αντικειμενικά
ωραίο, και η κατάδειξή
του είναι άξιο έργο των
καλλιτεχνών
• Η Τέχνη γίνεται
αντικείμενο μελέτης, π.χ.
Αλμπέρτι: Περί
Footer Text αρχιτεκτονικής
12

13. Ραφαέλο Σάντσι: Η Παναγία με το
Βρέφος και τον άγ. Ιωάννη Βαπτιστή.
Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη.
1505. Ελαιογραφία
12/3/2013
Footer Text
13

14. Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και
προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας
• Μετά από την
αυτονόμηση της Τέχνης,
αυτή εξελίσσεται
ραγδαία
– Η επαφή με την Τέχνη
είναι ατομική υπόθεση και
ευθύνη
– Το ωραίο συνδέεται με ό,τι
εμπίπτει στις αισθήσεις
– Το ωραίο δίνει απόλαυση,
και η αισθητική απόλαυση
είναι για όλους
12/3/2013
Footer Text
14

15. Το Ωραίο είναι υπόθεση του εγώ και
προϊόν μιας συγκεκριμένης κοινωνίας
• Στο τέλος του
Διαφωτισμού ο Καντ
(1724-1804) ορίζει το
ωραίο ως:
– Αποτέλεσμα της
συμφωνίας μεταξύ
φαντασίας και διάνοιας
12/3/2013
• Ο Χέγκελ (1770-1831)
διέκρινε σε κάθε έργο
Τέχνης:
– Μορφή
– Περιεχόμενο
• Η σχέση μορφήςπεριεχομένου καθορίζει
τον χαρακτήρα της
Τέχνης
• Μορφή και περιεχόμενο,
άρρηκτα συνδεδεμένα με
εποχή και κοινωνία, όπου
γεννήθηκε το έργο Τέχνης
• Ιστορικότητα Τέχνης
Footer Text
15

16. Μορφή και περιεχόμενο:
μια δυναμική σχέση
• Μορφή και περιεχόμενο
είναι σε απόλυτη
ισορροπία στην αρχαία
ελληνική Τέχνη
Πραξιτέλης
(4ος αι.):
Ο Ερμής με τον
μικρό Διόνυσο.
Μάρμαρο.
Μουσείο
Ολυμπίας.
12/3/2013
Footer Text
– Τέλειες αναλογίες του
σώματος (μορφή)
– σε ισορροπία με
– το βλέμμα που
κατευθύνεται πέρα από το
βρέφος ως εξωτερίκευση
της εσωτερικής ατάραχης
γνώσης (περιεχόμενο)
16

17. Υπάρχει μια κοινή γλώσσα στην νεότερη Ευρώπη;
Η γλώσσα της Τέχνης σε αντίπαλες χώρες
Χώρα α
Χώρα β
Σημαντική σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών β
Χώρα α
Χώρα
Ζωγράφος α
Ζωγράφος β
Αρχιτέκτονας α
Αρχιτέκτονας β
Μουσικός α
Μουσικός β
Συγγραφέας α
Συγγραφέας β
Κοινά στοιχεία μεταξύ δύο καλλιτεχνών
Να επιλέξετε δύο καλλιτέχνες από χώρες που ήρθαν σε
σημαντική σύγκρουση κατά την διάρκεια της Νεότερης
Ιστορίας (1500-1700), και αξιοποιώντας τον παραπάνω πίνακα
να παρουσιάσετε την τεκμηρίωση της θέσης:
«Η γλώσσα της Τέχνης ένωσε ακόμη και αντίπαλες χώρες στην
Νεότερη Ιστορία της Ευρώπης»
12/3/2013
Footer Text
17

18. Η αυτονόμηση της τέχνης
Ο ρόλος της τέχνης και του
δημιουργού στην κοινωνική ζωή

19. Ο καλλιτέχνης
Βιβλίο προτύπων:
Κεφαλές Χριστού,
Παναγίας, αγγέλου
9,5 x 9 εκ.
Περίπου 1300-1325.
Αναγέννηση
Μεσαίωνας
Ο ευαγγελιστής
Λουκάς
ζωγραφίζει την
Παναγία.
Μικρογραφία.
13ος αι.
Johannes de eyck fuit hic 1434

20. Καταστήματα
εμπόρωντεχνιτώνκαλλιτεχνών,
που παράγουν
και πωλούν τα
προϊόντα τους.
Μικρογραφία,
13ος αι.
Φερμέερ ντε Ντελφτ: Η
ζωγραφική ή το εργαστήριο. 1695
Αναγέννηση
Μεσαίωνας
Ο καλλιτέχνης
Ρέμπραντ φαν Ρέιν: Το εργαστήριο.
1629

21. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση

22. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Τοιχογραφία στο νυφικό δωμάτιο
του ανακτόρου του Λουδοβίκου Γ΄
Γκοκνζάγκουε, δούκα της
Μάντουα. 1465.
Μαντένια, αυτοπροσωπογραφία
Άνταμ Κραφτ, αυταπεικόνιση του γλύπτη.
Ναός αγίου Λαυρεντίου, Νυρεμβέργη. 1493

23. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Τζιοβάνι
Μπελίνι:
Η Παρθένος και
το Βρέφος.
1460

24. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Περουτζίνο: Αυτοπροσωπογραφία και Υπογραφή.
Τοιχογραφία (οθφαλμαπάτη). Ανάκτορο Πριόρι.
1450-1523

25. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Μιχαήλ Άγγελος:
Αυτοπροσωπογραφία
στην δορά του αγίου
Βαρθολομαίου.
Τοιχογραφία. Καπέλα
Σιστίνα. Βατικανό.
1537-1541

26. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Άλμπρεχτ Ντίρερ:
Αυτοπροσωπογραφία
σε ηλικία 13 ετών.
Άλμπρεχτ Ντίρερ:
Αυτοπροσωπογραφία.
1510

27. Ο καλλιτέχνης:
επιβεβαίωση & αναγνώριση
Άλμπρεχτ Ντίρερ:
Αυτοπροσωπογραφία.
1510
Την Κυριακή – ήταν η γιορτή του αγίου Όσβαλντ – οι ζωγράφοι με
κάλεσαν στο μέρος όπου συγκεντρώνονταν, με την γυναίκα μου
και την υπηρέτριά μου, και μας σερβίρισαν με ασημένια
μαχαιροπήρουνα. Το τραπέζι ήταν στρωμένο προσεκτικά και το
γεύμα μου ήταν κάτι περισσότερο από πλουσιοπάροχο. Όλες οι
γυναίκες των ζωγράφων ήταν επίσης εκεί. Και όταν με οδήγησαν
στο τραπέζι, ο κόσμος καθόταν από τις δυο μεριές, σαν να
πλαισίωνε έναν μεγάλο άρχοντα. Υπήρχαν επίσης ανάμεσά τους
προσωπικότητες, που μου έδειχναν με βαθύτατες υποκλίσεις τον
μεγαλύτερο σεβασμό τους. Και έλεγαν ό,τι ήθελαν, στο μέτρο των
δυνατοτήτων τους, να κάνουν ό,τι πίστευαν πως θα μου ήταν
ευχάριστο. Και όταν πια κάθισα στην περίοπτη θέση, η συντεχνία
των αστών της Αμβέρσας, διά των επικεφαλής της, με την βοήθεια
δύο ακολούθων, μου προσέφερε τέσσερις οκάδες κρασί [...]. Και
μου είπαν ότι όφειλα να αποδεχτώ αυτή την τιμή και να βεβαιωθώ
για τα αισθήματά τους. Τους ευχαρίστησα με ταπεινοφροσύνη και
τους προσέφερα τις ταπεινές μου υπηρεσίες.
Albrect Dürer: Journal de voyage aux Pays-Bas. 1520

28. Καθεδρικός
Οι μαικήνες
Άποψη της
Santa Maria
Φλωρεντίας,
del Fiore
Αποδίδεται στον
Francesco Rosselli.
Φλωρεντία
Χαρακτική περί το
Θόλος του
1472. Μουσείο
Filippo
Φλωρετνίας
Brunelleschi
μεταξύ
1420-1436
Πηγή 1
Πηγή 2: Λαυρέντιος των Μεδίκων, πρίγκιπας της Φλωρεντίας
Μιράντολα, άνθρωπος σχεδόν θεϊκός, από έλξη προς την
Ο Λαυρέντιος των Μεδίκων σκέφτηκε στην συνέχεια να κάνει την
γενναιοδωρία του Λαυρέντιου των Με΄δικων, προτίμησε να διαμένει
πόλη μεγαλύτερη και ωραιότερη. Καθώς περιλάμβανε πολλούς
ακατοίκητους χώρους, έβαλε να χαράξουν εκεί νέους δρόμους και να στην Φλωρεντία απ' ότι σε οποιο- δήποτε άλλο μέρος της Ευρώπης
ανεγείρουν κτίρια, ενέργειες που την έκαναν
όπου είχε πάει. Ο Λαυρέντιος πάνω απ' όλα λάτρευε την μουσική,
πιο όμορφη και πιο μεγάλη. Χάρη σ΄αυτόν η πόλη κάθε φορά που δεντην αρχιτεκτονική και την ποίηση. Σ' αυτό το τελευταίο είδος, έχει
πολλά κομμάτια που όχι μόνον συνέθεσε, αλλά επιπλέον εμπλούτισε
είχε πόλεμο, φιλοξενούσε πολυήμερες και διαδοχικές γιορτές,
διαγωνισμούς, και συντροφίες που αναβίωναν σημαντικά γεγονότα με σχόλιά του. Για να μπορεί η νεολαία της Φλωρεντίας να επιδοθεί
της Αρχαιότητας Σκοπός του ήταν να διατηρήσει την αφθονία στην στην μελέτη των γραμμάτων, ίδρυσε το πανεπιστήμιο της Πίσα, όπου
πατρίδα, την ενότητα και την ομόνοια στον λαό, και την τιμή στην κάλεσε τους πιο μορφωμένους ανθρώπους που υπήρχαν σ'ολόκληρη
την Ιταλία.
αριστοκρατία. Αγαπούσε και συνδεόταν με τους εξέχοντες
καλλιτέχνες' προστάτευε τους ανθρώ- πους των γραμμάτων' καλύτερη
Νικολό Μακιαβέλι: Φλωρεντινές Ιστορίες, βιβλίο VIII. Περί το 1520.
απόδειξη, η συμπεριφορά προς τους Άνιολο ντε Μοντεπουλτσιάνο,
Palazzo Pitti
Η κεντρική πτέρυγα του 1458
Κριστόφορο Λαντίνο και άρχοντα Δημήτριο. Ο κόμης Τζιοβάνι ντελα

29. Οι μαικήνες
San Giovani, Bravo, Furini και Vanini. Τοιχογραφία στην αίθουσα ακροάσεων του ανακτόρου
Πίτι, Φλωρεντία. Εικονίζεται ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής. 1635-1642

30. Ο Λαυρέντιος των Μεδίκων, μαικήνας καλλιτεχνών στην Φλωρεντία
-Κοινωνική αναγνώριση (κοινωνική θέση καλλιτέχνης)
- Η Αυλή είναι χώρος συναντήσεων και γνωρισμίας
με άλλους καλλιτέχνες
Ο μαικήνας,
Ο προστατευόμενος
ο προστάτης
καλλιτέχνης
Παρέχει οικονομική προστασία
Λαυρέντιος των Μεδίκων
Μποτιτσέλι
Μιχαήλ Άγγελος
Δίνει λάμψη στην Αυλή των
Μεδίκων και στην ισχύ του
Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς
-Η τέχνη αναδεικνύει την εξουσία
του πρίγκιπα και της χώρας του
- Έργα που φέρουν την σφραγίδα της εξουσίας
του πρίγκιπα στο διηνεκές
Δεσμός εξάρτησης
Αμοιβαία οφέλη

31. Συλλογές και συλλέκτες
, Willem van Haecht: Η γκαλερί του Cornelis van der Geest. 1628. Ιδιωτική
γκαλερί ζωγραφικής, πρόδρομος των σύγχρονών μουσείων.

32. Και η μουσική;
Ζωγραφική
Μουσική
• Γρηγοριανά μέλη
– Από τον πάπα Γρηγόριο Μέγα
(6ος αι.) που κατέγραψε 3000
μελωδίες
– Π.χ. Ανώνυμος συνθέτης:
Cum altre ucele. Μαδριγάλι.
Rossi Codex. 14ος αι.
Giotto: Ο Θρήνος, Παρεκκλήσιο
Αρένας, Πάδουα. 1305. Τοιχογραφία.
• Μονοφωνία, π.χ. B.
Τromboncino (1470 – 1535):
Per dolor me bagno el viso.
Frottola.

33. Και η μουσική;
Μουσική
Ζωγραφική
•
Πολυφωνία, π.χ.
– Palaestrina (1525-1594): Jesu, rex
admirabilis.
– Dietrich Buxtehude (1637-1707):
«Dialogus inter Christum et fidelem
animam» – Wo ist doch mein
freund geblieben?. Καντάτα για
σοπράνο και μπάσο
San Giovani, Bravo, Furini και Vanini.
Τοιχογραφία στην αίθουσα ακροάσεων του
ανακτόρου Πίτι, Φλωρεντία. Εικονίζεται ο
Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής. 1635-1642