1234

1. Тақырыбы: «Химияның негізгі стехиометриялық
заңдары. Салыстырмалы атомдық және молекулалық
массалар»
Химия пәні мұғалімі:
Абдирахманова Динара Бакбергенқызы

2. 2
Оқу мақсаты:
 -«салыстырмалы атомдық масса», «салыстырмалы
молекулалық масса» және «молярлық масса»
ұғымдарының физикалық мәнін түсіндіру
 -зат мөлшері ұғымын және стехиометриялық
заңдарды қолданып есептеулер жүргізу
 Заттың салыстырмалы атомдық және молекулалық
салмағын есептейді;
 Авогадро заңын түсіндіреді және оның қолданылу шегі;
 Зат массасының сақталу заңының мазмұнын ашады;
Бағалау критерийлері:

3. 3
Салыстырмалы атомдық масса
Химиялық элементтің салыстырмалы атомдық
массасы деп берілген элементтің атомдық
массасының көміртек атомы массасының
1
12
бөлігіне қатынасын атайды.
Салыстырмалы атомдық масса Ar деп белгіленеді.
1 м.а.б.=
𝑚𝑎(𝐶)
12
=1.66 · 10−27
кг
Мысалы:
Ar(H) =
1.66·10−27кг
1.66·1027 = 1
Ar(Э)=
𝒎𝒂 (Э)
м.а.б.
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_12274/5.mp4

4. 4
Барлық белгілі химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық
массалары химиялық элементтердің Периодтық кестесінде берілген.
Элемент таралуы әртүрлі бірнеше изотоптың қоспасы болғандықтан,
салыстырмалы атомдық масса ондық бөлшек арқылы көрсетіледі. Ол табиғи
элементті құрайтын барлық изотоптардың өлшенген орташа салыстырмалы
массасына тең.
Ar(Э)=
𝐴𝑟1·𝜔1+,𝐴𝑟2·𝜔2+⋯..𝐴𝑟𝑛·𝜔𝑛
100%
Химиялық элементтердің орташа салыстырмалы атомдық
массасын анықтау

5. 5
Магнийдің атомдық массасын есептейік
Табиғатта магнийдің үш түрлі изотопы бар.
24Mg -78,70%, 25Mg -10,13%, 26Mg -11,17%
Осы изотоптар бойынша магнийдің
салыстырмалы атомдық массасын есептеңіз.
Ar(Mg)=
24·78,70%+25·10,13%+26·11,17%
100%
=24,32

6. 6
Салыстырмалы молекулалық масса
Салыстырмалы молекулалық масса-Mr
Салыстырмалы молекулалық масса – атомдық массалардың
қосындысына тең.
Mr = Ar(Э)+ Ar (Э)+Ar(Э).....
𝑀𝑟(𝐻3𝑃𝑂4)=3𝐴𝑟(H)+𝐴𝑟 (P)+ 4𝐴𝑟(O)
𝑀𝑟(𝐻3𝑃𝑂4)=3·1+ 1·31 + 4·16=98
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_12282/45.mp4

7. 7
Молярлық масса
Салыстырмалы молярлық масса-M
Өлшем бірлігі - г/моль
Молярлық масса – заттың бір молінің массасы.
M=
𝑚
𝑛
Мұндағы, М- молярлық масса
m – заттың массасы, г (кг)
n- зат мөлшері, моль
Mr = M
Mr (Cu𝑆𝑂4) = 160
M(Cu𝑆𝑂4) = 160 г/ моль

8. 8
Тапсырма 1
Кестеде темірдің табиғи изотоптары және олардың пайыздық мөлшері
берілген. Осы мәндерді қолдана отырып, темірдің салыстырмалы атомдық
массасын есептеңіз:
Дескриптор
• химиялық элементтің табиғи изотоптарының салыстырмалы атомдық
массаларын есептейді;
• изотоптардың пайыздық мөлшерін қолдана отырып, элементтің
салыстырмалы атомдық массасын есептейді.
Темір изотоптарының
салыстырмалы атомдық
массалары
Пайыздық мөлшері, %
54 5,8
56 91,7
57 2,2
58 0,3

9. 9
Дұрыс жауап
Кестеде темірдің табиғи изотоптары және олардың пайыздық мөлшері
берілген. Осы мәндерді қолдана отырып, темірдің салыстырмалы атомдық
массасын есептеңіз:
Темір изотоптарының
салыстырмалы атомдық
массалары
Пайыздық мөлшері, %
54 5,8
56 91,7
57 2,2
58 0,3
Ar(Fe)=
54·5,8%+56·91,7%+57·2,2%+ 58·0,3%
100%
= 55,845

10. 10
Бекіту тапсырмасы
Төменде берілген қосылыстардың молекулалық массаларының арту
реті бойынша орналастырыңыз
1. Al2(SO4)3 , 2. HNO₃ , 3. CО2 , 4. Ba(OH)2, 5. KMnO₄
a) 1,4,2,3,5
b) 5,3,1,4,2
c) 3,2,4,5,1
d) 1,5,2,3,4

11. 11
Дұрыс жауап
Төменде берілген қосылыстардың молекулалық массаларының арту
реті бойынша орналастырыңыз
1. Al2(SO4)3 , 2. HNO₃ , 3. CО2 , 4. Ba(OH)2, 5. KMnO₄
a) 1,4,2,3,5
b) 5,3,1,4,2
c) 3,2,4,5,1
d) 1,5,2,3,4

12. 12
Зат мөлшері –зат құрамындағы біртипті құрылымдық
бөлшектердің (атомдар, молекулалар, иондар, электрондар және
басқа кез келген бөлшектер) санын сипаттайтын физикалық
шама.
Зат мөлшерінің өлшем бірлігі-моль
Зат мөлшері
160 98
Зат мөлшері 1 моль заттардың массалары
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_10978/23.mp4

13. 13
M=
𝒎
𝒏
m=M· 𝒏 n =
𝒎
𝑴
1 кмоль= 1000 моль 1 моль = 1000 ммоль
Зат массасы, зат мөлшері, мольдік масса арасындағы байланыс
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_10978/34.mp4

14. 14
Мысал 1
Массасы 19,6 күкірт қышқылының зат мөлшерін есептеңдер
Берілгені:
m (H2SO4) = 19,6 г
n-?
n =
𝒎
𝑴
2. Күкірт қышқылының молярлық массасын
есептейміз:
M (H2SO4) = 98 г/моль
3. Формулаға қойып, зат
мөлшерін есептейміз:
n(H2SO4) =
19,6 г
98г/моль
= 0,2 моль
Жауабы: n(H2SO4) = 0,2 моль
1. Зат мөлшерінің формуласын жазамыз:

15. 15
Бөлшектер саны, зат мөлшері, Авогадро саны арасындағы байланыс
𝑵𝑨=
𝑵
𝒏
N=𝑵𝑨 · 𝒏 n =
𝑵
𝑵𝑨
1 моль = 6,02 ⋅ 1023 моль-1

16. 16
Көлем, зат мөлшері, молярлық көлем арасындағы байланыс
V=𝑽𝑴 · 𝒏 n =
𝑽
𝑽𝑴
1 моль = 22,4
л
моль
𝑉𝑀 = 22,4
л
моль

17. 17
Мысал 2
Массасы 8,8 г көмірқышқыл газының көлемін есептеңдер
Берілгені:
m (CO₂) = 8,8 г
V(CO₂)
V =
𝒎
𝑴
· 𝑽𝑴
2. Көмірқышқыл газының молярлық массасын
есептейміз:
M (CO₂) = 44 г/моль
3. Формулаға қойып көлемді есептейміз:
𝑉𝑀 = 22,4
л
моль
V(CO₂)=
8,8г
44 г/моль
· 22,4
л
моль
= 0,896 л
Жауабы: V(CO₂) = 0,896 л
1. Көлемнің формуласын жазамыз:

18. 18
Әрекеттесуші газдардың көлемдерінің бір-біріне және
олардың әрқайсысының реакция нәтижесінде түзілген газ
тәрізді өнімдердің көлемдеріне қатынасы кіші бүтін сандар
қатынасындай болады.
Көлемдік қатынастар заңы
Мысалы, 2 көлем сутек пен 1 көлем оттектің өзара
әрекеттесуінен су буының 2 көлемі түзіледі.
2Н2 + О2 = 2Н2О
2л 1л 2л
Көлемдік қатынастар заңы
(Ж. Гей-Люссак)

19. 19
Түрлі агрегаттық күйдегі заттардың құрылыс модельдері
Заттың агрегаттық күйлері

20. 20
Авогадро заңы (1811 ж)
АБірдей жағдайда ( T және p бірдей болғанда) әртүрлі
газдардың бірдей көлемінде (V) молекулалар саны (N) бірдей
болады.
Егер
𝑉1 = 𝑉2
𝑇1 = 𝑇2
𝑝1 = 𝑝2
, олай болса 𝑁1 = 𝑁2
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_12706/39.mp4

21. 21
Бірдей жағдайда әртүрлі газдардың бірдей молекулалары бірдей
көлем алады
Авогадро заңының бірінші салдары
Егер
𝑁1 = 𝑁2
𝑇1 = 𝑇2
𝑝1 = 𝑝2
, олай болса 𝑉1 = 𝑉2
V=𝑽𝑴 · 𝒏 n =
𝑽
𝑽𝑴
𝑉𝑀 = 22,4
л
моль
1 моль = 22,4
л
моль

22. 22
Заттың салыстырмалы тығыздығы
Заттың салыстырмалы тығыздықтарын есептеуге Авогадро заңының
екінші салдары қолданылады.
Кез келген газдың тығыздығы 𝜌 − зат массасының m оның көлеміне V
қатынасына тең:
𝝆 =
𝒎
𝑽
Кез келген газдың 1 молінің массасы мольдік массаға тең болады, ал көлем
мольдік көлемге тең 𝑉
𝑚. Сондықтан газдың тығыздығы:
𝝆(газ)=
Мгаз
𝑽𝒎
https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lessons/L_10725/7.mp4

23. 23
Бір газдың екінші газбен салыстырғандағы тығыздығы (M және 𝑀𝑟 сан
жағынан тең болғандықтан) олардың мольдік немесе салыстырмалы
молекулалық массаларының қатынасына тең :
Газдардың салыстырмалы тығыздығы
𝑫𝒀(X) =
𝑴 𝑿
𝑴 𝒀
Заттардың салыстырмалы тығыздығы –өлшемсіз шама

24. 24
Есеп 1
Көмірқышқыл газының;
a) сутек
b) ауа бойынша салыстырмалы тығыздығын
есептеңіз.
Шешуі:
а) 𝐷𝐻2
(C𝑂2 )=
𝑀𝑟 𝐶𝑂2
𝑀𝑟 (𝐻2)
=
44
2
=22
b) 𝐷ауа(C𝑂2 )=
𝑀𝑟 (𝐶𝑂2)
𝑀𝑟 ауа
=
44
29
=1,5

25. 25
Берілгені:
V (C𝐻4)=5л
V(𝑂2)=?
Реакция теңдеуі
5л
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
V(CH4) = 2V (O2)
V(𝑂2)=2·5 л = 10 л
Жауабы:V(𝑶𝟐)=10л
Көлемі 5 л метан газын жазуға қажетті оттектің көлемін табыңыз.
Есеп 2

26. 26
Қорытынды
Бүгінгі сабақта:


27. 27
Сабаққа қажетті ресурстар
• Химия оқулығы 10 сынып, Қ.С.Аухадиева, М. Қ.
Оспанова, Г.Белоусова 1-бөлім
• https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lesso
ns/L_12274/5.mp4
• https://cdn4.bilimland.kz/upload/content/platform_lesso
ns/L_12282/45.mp4