Διάγραμμα της έννοιας "Οικογένεια"

1. ΟΡΙΣΜΟΣ
Η ανθρώπινη οικογένεια (Family) είναι μια θεσμοθετημένη βιο-κοινωνική μονάδα
(biolocial group) που αποτελείται από δύο τουλάχιστον ενήλικα άτομα ετερόφυλα και μη
συγγενικά εξ αίματος που έχουν συζευχθεί, καθώς και (τα κατιόντα μέλη) τέκνα αυτών, η
καλούμενη έτσι και "πυρηνική οικογένεια". Ελάχιστες λειτουργίες αυτών των ομάδων
πυρήνων (στην ευρύτερη μορφή τους) είναι η παροχή ικανοποίησης και ελέγχου των
αναγκών του θυμικού (affectional needs) -συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών
σχέσεων- καθώς και η διατήρηση μιας "κοινωνικο-πολιτιστικής" κατάστασης (sociocultural
situation) για την ανατροφή και ομαλή κοινωνικοποίηση των κατιόντων μελών της
(τέκνων).
Κάθε λοιπόν ομάδα που συγκροτείται με τον παραπάνω τρόπο και ταυτόχρονα
επιτελεί τις παραπάνω ελάχιστες λειτουργίες καλείται "οικογένεια". Η διάρθρωση της
δομής, της κάθε οικογένειας, που σχετίζεται τυπικά μέσω της συγγένειας ή της ιδιοκτησίας
(π.χ. ο ρόλος των δούλων στην αρχαία Ελλάδα και στην αρχαία Ρώμη) Βυζάντιο κλπ, και
όπως έχει εξελιχθεί αυτή μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει διάφορους "τύπους" οικογένειας.
Αν και πολλοί (συμπεριλαμβανομένων των κοινωνιολόγων) αντιλαμβάνονται τη
συγγένεια ως συγγένεια αίματος, στην κοινωνική ανθρωπολογία ο όρος αίμα
αντιμετωπίζεται ενίοτε μεταφορικά και όχι ως απότοκος της γενετικής συγγένειας. Στο
άρθρο 16(3) της Παγκόσμιας Διακήρυξης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναφέρεται: «Η
οικογένεια είναι η φυσική και θεμελιώδης μονάδα της κοινωνίας και χρειάζεται να
προστατεύεται από την κοινωνία και το κράτος».
Ο θεσμός της οικογένειας είναι σημαντικός και βαίνει πάντοτε σε τροχιά αλλαγής
1

2. παράλληλα με τις αλλαγές της ευρύτερης κοινωνίας. Στη σύγχρονη κοινωνία οι
προκλήσεις ποικίλλουν, καθώς οι ρυθμοί γίνονται όλο και γρηγορότεροι και οι κοινωνικές
προκλήσεις αυξάνονται. Για το λόγο αυτό η οικογένεια αποκτά ακόμα μεγαλύτερη αξία
για τους ανθρώπους. Άλλοτε λειτουργεί ως προστάτης των μελών της και άλλοτε τα
προωθεί προς τα έξω (στην ευρύτερη κοινωνική ομάδα), προκειμένου να
κοινωνικοποιηθούν κατάλληλα και να αναπτύξουν δεξιότητες προσαρμοστικότητας στις
συνθήκες που επικρατούν εκεί.
Το μοντέλο της οικογένειας που θεωρείται ιδανικό είναι αυτό, μέσα στο οποίο υπάρχει
ειλικρίνεια, αγάπη και κατανόηση ανάμεσα στις σχέσεις. Τα τυχόν εμπόδια
αντιμετωπίζονται με φροντίδα και επικοινωνία. Η καλή επικοινωνία είναι βασικό
συστατικό μιας επιτυχημένης οικογένειας, όπως και η συνεχής επιμόρφωση των γονέων σε
θέματα που αφορούν παιδαγωγικές μεθόδους. Η ελληνική οικογένεια εξελίσσεται
δυναμικά, τόσο στη μορφή, όσο και στο περιεχόμενο. Σήμερα, συνυπάρχουν πολλοί
διαφορετικοί τύποι οικογένειας.
ΜΟΡΦΕΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
1. Η παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια
Στις παραδοσιακές κοινωνίες έχουμε συνηθίσει την εικόνα ενός ζευγαριού και των
παιδιών τους που λειτουργούν ως ομάδα σε όλα τα επίπεδα. Μια ομάδα που διαβιεί σε ένα
νοικοκυριό, στο οποίο ο καθένας έχει το δικό του ρόλο σύμφωνα με το φύλο του και την
ηλικία του. Το κλασικό μοντέλο οικογενείας έχει σταθερές αξίες και τρόπους συμπεριφοράς
και στόχος της είναι να τις μεταφέρει στις επόμενες γενεές αναλλοίωτα. Στην πυρηνική
οικογένεια ένα μέλος, το παιδί, αποκτά πρωταρχικό ρόλο, αποτελεί σκοπό και πάνω σε
αυτό βασίζεται ο γάμος και η δημιουργία της οικογένειας.
Η μορφή αυτή οικογένειας επιδιώκει την κοινωνική άνοδο των μελών της, καθώς μέσα
από την προσαρμογή των παιδιών στις καινούριες συνθήκες της κοινωνίας, προωθείται η
οικογένεια ως σύνολο. Για την επίτευξη των επιδιώξεων αυτών λοιπόν, παρατηρείται μία
υπερβολική προσήλωση στην προσπάθεια για τη μόρφωση των παιδιών, μία διάχυτη
αγωνία και πίεση για την επίδοσή τους στο σχολείο, καθώς η επιτυχία των παιδιών είναι
στενά συνυφασμένη με την προώθηση και την ψυχολογική ανάταση των ίδιων των
γονιών.
Το μοντέλο λοιπόν της πυρηνικής οικογένειας, χαρακτηρίζεται από έντονα στοιχεία
αλληλεξάρτησης, τα οποία όμως τελικά καταλήγουν σε αντιφάσεις και συγκρούσεις, τόσο
για τους γονείς, όσο και για τα παιδιά. Ο αγώνας για την επίτευξη των προσωπικών
επιδιώξεων, απαραίτητος όχι μόνο για την υλική ευημερία, αλλά και για τη στήριξη της
προσωπικότητας, συγκρούεται μοιραία με τις προσδοκίες των άλλων μελών της
οικογένειας για συντροφικότητα, υποστήριξη και φροντίδα.
Όλη αυτή η αγωνία των γονιών για την κοινωνικοποίηση του παιδιού και την επίτευξη
της πνευματικής τους ανέλιξης, οδηγεί αφενός τους γονείς σε συναισθήματα ευτυχίας,
ικανοποίησης και κοινωνικής ανόδου και αφετέρου σε θλίψη και πόνο, καθώς τα
παραπάνω συνεπάγονται την απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι. Από την άλλη
μεριά, τις ίδιες αντιφατικές τάσεις και συναισθήματα, βιώνουν και τα παιδιά, καθώς είτε
επιτύχουν, είτε αποτύχουν, δε θα απελευθερωθούν από τη σύγκρουση με τους γονείς.
Γνωρίζουν καλά ότι η αποτυχία εισπράττεται από τους γονείς ως προδοσία και η επιτυχία,
καθώς συνεπάγεται την απορρόφηση των παιδιών σε άλλες κοινωνικές ομάδες, δεν οδηγεί
2

3. και αυτή τελικά στην ολοκλήρωση και στην ικανοποίηση των γονιών.
Ο παιδοκεντρικός αυτός χαρακτήρας επιδρά δραστικά και στη γυναικεία ταυτότητα,
καθώς αισθάνεται πως ο μοναδικός άνθρωπος που την έχει πραγματικά ανάγκη είναι το
παιδί της, στο οποίο και προσφέρει την απόλυτη φροντίδα και αφοσίωση, αναμένοντας
μέσα από την επιτυχία και την ολοκλήρωση των παιδιών, την προσωπική της αναγνώριση.
2. Η εκτεταμένη οικογένεια
Η οικογένεια αυτή αποτελείται όχι μόνο από τους δύο συζύγους και τα παιδιά τους,
αλλά περιλαμβάνει και άλλα συγγενικά πρόσωπα, όπως είναι οι παππούδες, οι γιαγιάδες,
οι θείοι ή οι θείες και τα ξαδέρφια. Επομένως αυτή η οικογένεια περιλαμβάνει δύο ή
περισσότερες πυρηνικές οικογένειες που συνδέονται με δεσμούς συγγένειας. Η κλασική
εκτεταμένη οικογένεια συχνά αποκαλείται "οικογένεια τριών ή τεσσάρων γενεών", διότι
περιέχει τις τρεις γενιές των παππούδων, των γονέων και των παιδιών, που συνήθως ζουν
αν όχι κάτω από την ίδια στέγη, πάντως στον ίδιο δρόμο ή στην ίδια γειτονιά και
διατηρούν τακτική επαφή.
Η εκτεταμένη οικογένεια αποτελεί μια συνεργατική ομάδα, στην οποία ανήκει από
κοινού κάθε σημαντικό περιουσιακό στοιχείο και ο αρχηγός της οικογένειας, είτε πατέρας,
είτε αδερφός, είναι ο διαχειριστής της περιουσίας και όχι ο ιδιοκτήτης. Επίσης εξασφαλίζει
στο άτομο την ένταξη σε μια σταθερή ομάδα, που ικανοποιεί όλες τις ανάγκες του. Καθώς
συχνά οι ανάγκες του ατόμου ταυτίζονται με τις ανάγκες του συνόλου, το άτομο οφείλει να
θέτει το συμφέρον του συνόλου ως ανώτερο και σημαντικότερο από το προσωπικό του
συμφέρον, να είναι απόλυτα αφοσιωμένο στη οικογένειά του, ενώ όλα τα μέλη είναι
υπεύθυνα για τις πράξεις και τη συμπεριφορά οποιουδήποτε άλλου μέλους.
Παρόλες τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζουν καθημερινά τα
μέλη της εκτεταμένης οικογένειας, προκειμένου να επιτύχουν την επιβίωση και να
εξασφαλίσουν την αυτάρκεια, έχουν ωστόσο οργανωμένη τη ζωή τους με τρόπο απλό και
ξεκάθαρο, που διακρίνεται από κοινούς στόχους, κοινές αξίες και συμπληρωματικότητα
στους ρόλους, ενώ χαρακτηριστικό της κοινωνικής δομής της εκτεταμένης οικογένειας
είναι η αποτελεσματικότητά της να εξισορροπεί τις αντικρουόμενες τάσεις και επιθυμίες
που υπάρχουν στην ανθρώπινη φύση.
Πιο συγκεκριμένα ο σύζυγος - πατέρας είναι αδιαμφισβήτητα ο αρχηγός της
οικογένειας, καθώς είναι αυτός που παίρνει τις αποφάσεις για λογαριασμό ολόκληρης της
οικογένειας, αυτός που έχει την καθολική ευθύνη για όλα τα θέματα της οικογένειας.
Εκπροσωπεί την οικογένεια στον έξω κόσμο, αγωνίζεται για να θρέψει την οικογένειά του,
να εξασφαλίσει τα συμφέροντα τους και να τους προστατεύσει από κάθε είδους επιθέσεις.
Ο ρόλος της γυναίκας, από την άλλη μεριά, είναι συντονιστικός και συνδετικός, καθώς
αποτελεί το σύμβολο αγάπης που δένει την οικογένεια και συμπληρώνει το ρόλο του
άντρα. Παρ' όλη την υποταγή που παρουσιάζει απέναντι στο σύζυγό της, η συμβολή της
στην επιβίωση της οικογένειας είναι ιδιαίτερα σημαντική.
3. Μονογονεϊκές οικογένειες
Η αυξανόμενη διάσπαση της πυρηνικής οικογένειας στη δυτική κοινωνία, όπως επίσης
και η ραγδαία αύξηση των διαζυγίων τα τελευταία χρόνια, αφήνουν πολλούς γονείς να
αναθρέφουν παιδιά μόνοι τους και να παλεύουν να παίξουν το ρόλο δύο ανθρώπων.
Πρόκειται για τις μονογονεϊκές οικογένειες που γίνονται όλο και πιο ορατές στη σύγχρονη
3

4. κοινωνία.
Στην μορφή της μονογονεϊκής οικογένειας καταλήγουν σε μεγαλύτερο βαθμό γονείς
διαζευγμένοι, όπου τα παιδιά συνήθως ζουν καθημερινά με τον ένα γονέα και βλέπουν τον
άλλο περισσότερο ή λιγότερο τακτικά.
Έχουμε όμως και πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως είναι μητέρες που ζουν μόνες με ένα
παιδί αγνώστου πατρός, όπου το παιδί σπάνια γνωρίζει τον πατέρα του σε κάποιο σημείο
της ζωής του ή μητέρες που γνωρίζουν μεν τον πατέρα, αλλά ο τελευταίος αρνείται να
αναγνωρίσει το παιδί. Η γυναίκα αποφασίζει να κρατήσει το παιδί και να το μεγαλώσει
μόνη της, ενώ το παιδί θα μάθει για τον πατέρα του κάποια στιγμή της ζωής του, αν το
θελήσει η ίδια η μητέρα ή εάν τον αναζητήσει μόνο του.
Άλλη περίπτωση είναι οι χήρες και οι χήροι, όπου το παιδί μπορεί να έχει γνωρίσει τον
άλλο γονέα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ανάλογα με την ηλικία που ήταν, όταν
εκείνος πέθανε και με το πόσο του μιλούν γι' αυτόν και υπάρχουν φωτογραφίες του στο
σπίτι. Συμβαίνει επίσης να υπάρχει ελεύθερη σχέση μεταξύ δύο γονέων, οι οποίοι έχουν
αναγνωρίσει το παιδί, αλλά δεν θέλουν να ζουν κάτω από τη ίδια στέγη. Το παιδί σε αυτή
την περίπτωση σε αντίθεση με αυτή των διαζευγμένων γονιών έχει ζήσει ανέκαθεν με
αυτόν τον τρόπο σε ένα τέτοιο περιβάλλον και δεν αποχωρίστηκε αργότερα τους γονείς
του.
Η υιοθεσία αποτελεί ακόμη έναν λόγο δημιουργίας μονογονεϊκής οικογένειας, όταν
ορισμένα μοναχικά άτομα αποφασίζουν να υιοθετήσουν ένα ή περισσότερα παιδιά.
Επίσης, κάποια άτομα επιλέγουν αντί να υιοθετήσουν ένα παιδί να επιλέξουν ένα
σύντροφο, μόνο για να κάνουν ένα παιδί, χωρίς όμως να θέλουν να ζήσουν μαζί του.
Σε όλες τις περιπτώσεις ο γονέας πρέπει να «χωριστεί στα δύο». Εφόσον ο ένας γονέας
είναι απών, ο άλλος θα πρέπει να εξασφαλίσει στο παιδί κατά κάποιο τρόπο μια διπλή
γονεϊκή παρουσία. Αυτό απαιτεί μεγάλη ψυχική διαθεσιμότητα, η οποία δεν διατίθεται
πάντα, ειδικά, όταν ο γονέας είναι ευάλωτος λόγω χηρείας ή χωρισμού.
4. «Χωλές» οικογένειες
Η σημερινή πραγματικότητα έχει δημιουργήσει και μια άλλη μορφή οικογένειας, τις
«χωλές» οικογένειες. Πρόκειται για συζυγικές οικογένειες που έχουν διασπαστεί σε δυο
τμήματα, όχι γιατί οι σύζυγοι δεν επιθυμούν να ζουν μαζί, αλλά γιατί μη οικογενειακοί
λόγοι τους οδήγησαν σ' αυτό. Η κατάσταση αυτή οφείλεται κυρίως σε
κοινωνικοοικονομικούς λόγους.
Το πρόβλημα της ανεργίας που μαστίζει τις σημερινές οικογένειες, τα έντονα
οικονομικά προβλήματα και οι μεγάλες κοινωνικές απαιτήσεις οδηγούν στην διάσπαση
του ζευγαριού, προκειμένου να διασφαλίσουν μια ικανοποιητική ζωή. Τέτοια
παραδείγματα «χωλών» οικογενειών έχουμε, όταν υπάρχουν λόγοι, όπου η εργασία των
συζύγων , τους υποχρεώνει να είναι μακριά, όπως ναυτικοί, μετανάστες, υπάλληλοι
αποσπασμένοι σε άλλη περιοχή από εκείνη την οποία η οικογένεια κατοικεί μονίμως,
καλλιτέχνες, επαγγελματίες, αθλητές κ.λπ. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου οι λόγοι δεν
είναι επαγγελματικοί, αλλά συνέπεια κάποιων καταστάσεων όπως όταν ο ένας σύντροφος
είναι ασθενής, φαντάρος ή βρίσκεται στη φυλακή.
Οι επιδράσεις σε αυτή την περίπτωση, κυρίως για τα παιδιά, μοιάζουν με αυτές τον
μονογονεϊκών οικογενειών, αλλά σε ένα πολύ πιο «ελαφρύ» κλίμα, καθώς ο γονέας
απουσιάζει για μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλά όποτε είναι δυνατό επισκέπτεται την
4

5. οικογένειά του. Και πάλι όμως η απουσία προτύπου για το παιδί, που δεν έχει σε
καθημερινή βάση και τους δύο γονείς είναι σημαντική και καθοριστική, αλλά σε έναν πιο
κατανοητό βαθμό, καθώς το παιδί γνωρίζει τον γονέα που απουσιάζει και την κατάσταση
που τον αναγκάζει να είναι μακριά.
ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
 Αναπαραγωγική για τη διαιώνιση του ανθρώπινου είδους.
 Βιολογική για την ικανοποίηση του σεξουαλικού ενστίκτου.
 Συναισθηματική για τη βίωση της ζεστασιάς, της γαλήνης και την ανάπτυξη υγιών
ανθρώπινων συναισθημάτων.
 Προστατευτική για την παροχή αισθήματος ασφάλειας στα μέλη της.
 Υλική για την κάλυψη της επιβίωσης του ανθρώπου.
 Παιδαγωγική για την αρμονική και ολόπλευρη ανάπτυξη των νέων μελών.
 Κοινωνική για την καλλιέργεια κοινωνικών και ηθικών αρετών και την ομαλή
ένταξη των νέων σε ευρύτερα κοινωνικά σύνολα.
 Εθνική για τη βίωση των παραδόσεων και τη μετάγγιση διαχρονικών και
αναλλοίωτων αξιών.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
 Το οικογενειακό πνεύμα ενισχύει τη συντροφικότητα, την αμοιβαιότητα, την
ομόνοια, την αλληλοκατανόηση, κοινωνικοποιεί το άτομο, μυώντας το στην
τήρηση κανόνων και στην υπευθυνότητα.
 Εξευγενίζει το ήθος του νέου, καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη, την αγάπη και την
ανιδιοτέλεια.
 Προστατεύει την ψυχική υγεία των μελών της, γιατί το άτομο νιώθει ασφάλεια και
σιγουριά στους κόλπους της και παράλληλα βρίσκει έναν τόπο ανάπαυσης,
ξεκούρασης, ηρεμίας και ψυχαγωγίας. Έτσι μπορεί να δημιουργήσει και να βιώσει
την ευτυχία.
 Η οικογένεια βοηθά το νέο μέσω του διαλόγου να γνωρίσει τον κόσμο, να μιλήσει
στη μητρική του γλώσσα, να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα και να
διαμορφώσει την προσωπική του άποψη. Είναι λοιπόν χώρος πνευματικής
καλλιέργειας και πρώτης επαφής με το βιβλίο, που διευρύνει τους ορίζοντες του
παιδιού και το προετοιμάζει για τη μετέπειτα ζωή.
 Η οικογένεια αποτελεί παράγοντα εμπέδωσης των δημοκρατικών αρχών, στο βαθμό
που οι αποφάσεις λαμβάνονται συλλογικά, κυριαρχεί ο διάλογος , ενώ η
ανεξαρτησία των μελών προάγει το αίσθημα της ατομικής ευθύνης και την ισοτιμία.
Επιπλέον, καλλιεργεί την ανεκτικότητα, διδάσκοντας το σεβασμό στο διαφορετικό,
είτε πρόκειται για λαούς, είτε για άτομα.
 Η οικογένεια λειτουργεί ως φορέας διαφύλαξης της εθνικής ταυτότητας , γιατί
συντηρεί ήθη, έθιμα, παραδόσεις, ενισχύει τη φιλοπατρία και φέρνει τα μέλη της σε
επαφή με το θρησκευτικό βίωμα.
 Η οικογένεια , φέρνοντας σε επαφή το νέο με τη φύση, συμβάλλει στην ανάπτυξη
οικολογικής συνείδησης, αλλά και στη διαφύλαξη του αγαθού της υγείας.
5

6.  Η οικογένεια μυεί τα νεαρά μέλη της στο ωραίο, φέρνοντάς τα σε επαφή με την
τέχνη, τους δίνει ερεθίσματα να αναζητήσουν τις κλίσεις τους, να εκφραστούν
δημιουργικά και τους μαθαίνει να εκτονώνουν τα αρνητικά τους συναισθήματα
μέσω του αθλητισμού.
 Η οικογένεια δεν εξασφαλίζει μόνο τα προς το ζην, αλλά στηρίζει και οικονομικά
τα νεαρά μέλη της. Οι γονείς εργάζονται σκληρά, για να μπορούν τα παιδιά τους να
σπουδάσουν στο μέλλον και να είναι σε θέση να τα βοηθήσουν, όταν αυτά
χρειαστούν οικονομική ενίσχυση. Παράλληλα, αποτελεί καθοριστικό φορέα
επαγγελματικού προσανατολισμού των παιδιών και στήριγμα της εθνικής
οικονομίας, καθώς είναι σημαντικός συντελεστής παραγωγής και κατανάλωσης.
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ
Α. Στο παρελθόν
Θετικά
 Το σπίτι ήταν χώρος αγάπης, ζεστός, ανθρώπινος και τόπος συνάντησης και
φιλοξενίας.
 Κάθε σπίτι είχε τη δική του ιστορία, είχε τη σφραγίδα των μελών του. Ήταν
συνδεδεμένο με μνήμες και βιώματα, καθώς εκεί συνέβαιναν τα πιο σημαντικά
γεγονότα της ζωής (γέννηση, βάφτιση, γάμος, κηδεία).
 Έδινε το αίσθημα μονιμότητας.
Αρνητικά
 Οι συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής δεν ήταν καλές.
 Κυριαρχούσαν ο αυταρχισμός και ο φόβος, ενώ η γυναίκα ήταν υποδουλωμένη
στον άντρα.
 Επικρατούσε η τυπολατρία, η καταπίεση και η αυστηρότητα στα ήθη.
Α. Στο παρόν
Θετικά
 Το σύγχρονο σπίτι παρέχει πολλές ανέσεις στα μέλη του και το πνευματικό και
βιοτικό επίπεδο των γονιών είναι βελτιωμένο.
 Η σύγχρονη οικογένεια παραμένει ακόμα ψηλά στην εκτίμηση του κόσμου,
αποτελεί ασπίδα ασφαλείας και προστασίας, είναι πιο δημοκρατική, πιο
φιλελεύθερη και διοχετεύει αξίες και υγιή πρότυπα στα νεαρά μέλη της.
 Παρατηρείται αυξημένη μέριμνα για το παιδί, ενώ η ισοτιμία των δύο φύλων έχει
οδηγήσει στην οικογένεια- συνεταιρισμό.
Αρνητικά
 Οι σύγχρονες κατοικίες είναι σε ένα βαθμό απρόσωπες και ψυχρές και δεν είναι
μόνιμες, δίνοντας την αίσθηση της προσωρινότητας.
 Η έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας, η μοναξιά είναι έκδηλες, ενώ οι
συγκρούσεις ανάμεσα στα μέλη είναι συχνό φαινόμενο.
 Τα διαζύγια αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, επικρατεί η τυπική συμβίωση ή η
ελεύθερη συμβίωση, κλονίζεται η συζυγική πίστη.
 Αυξάνεται η νεανική παραβατικότητα.
6

7. Συνεπώς, η οικογένεια στη σύγχρονη εποχή έχει χάσει την ταυτότητά της και τον
αδιάσπαστο χαρακτήρα, που είχε σε περασμένες εποχές και βρίσκεται υπό διαμόρφωση με
απρόβλεπτο όμως προσανατολισμό.
ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
Η κοινωνία είναι ένας οργανισμός που εξελίσσεται συνεχώς. Επόμενο είναι λοιπόν και
οι θεσμοί να αναπροσαρμόζονται, ακολουθώντας τις εξελίξεις. Αποτέλεσμα αυτού είναι
στη σημερινή εποχή, που χαρακτηρίζεται από μεταβατικότητα και ρευστότητα, ο
βασικότερος κοινωνικός θεσμός της οικογένειας να περνάει κρίση μέσα στις σύγχρονες
κοινωνικές συνθήκες, κυρίως στη παραδοσιακή του μορφή και γι’ αυτό δεν μπορεί να
ανταποκριθεί στον κοινωνικό του ρόλο. Δέχεται δηλαδή τους κλυδωνισμούς της
γενικότερης κρίσης του σύγχρονου πολιτισμού.
ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΘΕΣΜΟΥ
 Ο σταδιακός περιορισμός των παραδοσιακών λειτουργιών της οικογένειας, σε
συνδυασμό με τους γρήγορους ρυθμούς της ζωής και την πολλαπλότητα των ρόλων
συρρίκνωσαν τον ελεύθερο χρόνο και αύξησαν τη σωματική κόπωση, με
αποτέλεσμα την απώλεια της επαφής και την αποξένωση.
 Το κυνήγι του υλικού ευδαιμονισμού, έκανε τα μέλη της οικογένειας να
ενδιαφέρονται μόνο για την υλική ευτυχία. Συνεπώς, οι σχέσεις υποβιβάζονται,
κυριαρχεί η νοοτροπία της εμπορικής συναλλαγής, ενώ η υπερεντατικοποίηση της
εργασίας έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη επικοινωνίας των μελών της οικογένειας.
 Τα παιδιά ανεξαρτητοποιούνται πολύ γρήγορα και έτσι η σημερινή οικογένεια,
χάνει πολύ γρήγορα τα νέα της μέλη. Ζητούν την οικονομική ανεξαρτησία, με
αποτέλεσμα τη χαλάρωση του οικογενειακού δεσμού.
 Η τυποποίηση και η μηχανοποίησης της ζωής εισχώρησε στην οικογένεια και έκανε
τις σχέσεις των μελών ψυχρές.
 Η κατολίσθηση των ηθικών αξιών οδήγησε στην απομυθοποίηση γενικότερα των
θεσμών και στην απώλεια των αρετών που στηρίζουν την οικογένεια.
 Η επικράτηση του ατομικισμού και της ιδιοτέλειας νόθευσαν το συνεργατικό
πνεύμα που προϋποθέτει η οικογένεια ως χώρος κοινωνικός.
 Η σεξουαλική απελευθέρωση και ο φιληδονισμός έδωσαν έμφαση στις σαρκικές
απολαύσεις και διέρρηξαν το συνεκτικό δεσμό της αγάπης και της συζυγικής πίστης.
 Η απελευθέρωση και η χειραφέτηση της γυναίκας οδήγησε σε συγκρούσεις το
ζευγάρι, καθώς ο άντρας έχει κοινωνικοποιηθεί με την αντίληψη ότι είναι ανώτερος
από τη γυναίκα. Συνάμα, αίρεται το παραδοσιακό σχήμα των ρόλων, καθώς η
εργαζόμενη γυναίκα ελάχιστα θυμίζει τη μητέρα άλλων εποχών.
 Η άσκοπη και κακή χρήση των σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων
(τηλεόραση, διαδίκτυο) προκαλούν αποξένωση στο σπίτι, ενώ τα προβαλλόμενα
πρότυπα από τα Μ.Μ.Ε. και η διαφήμιση επιφέρουν σύγχυση στα παιδιά και
σύγκρουση στους γονείς.
 Η σύγχρονη αρχιτεκτονική στις μεγαλουπόλεις έχει καταστήσει το σπίτι λιγότερο
ελκυστικό, λιγότερο ζεστό και περισσότερο κέντρο διερχομένων.
7

8. Εκτός όμως από τις συνθήκες και τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου πολιτισμού, για
τη δοκιμασία της οικογένειας ευθύνονται και οι εξής παράγοντες:
 Τα οικονομικά προβλήματα που συνδέονται με συγκρούσεις και εντάσεις.
 Η ανώριμη επιλογή του συντρόφου, που προκύπτει από τη μαζοποίηση, με πιθανή
κατάληξη το διαζύγιο.
 Η διεύρυνση του χάσματος γενεών, που προκαλεί ασυνεννοησία και συγκρούσεις.
 Η υποκριτική συμπεριφορά των γονιών προς τα παιδιά, ο υπερπροστατευτισμός, ο
άκρατος φιλελευθερισμός, η καταπίεση.
 Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για κοινωνική μέριμνα και στήριξη του θεσμού της
οικογένειας.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
 Πλήρης διάλυση μεγάλου αριθμού οικογενειών (διαλυμένες οικογένειες, διαζύγια ή
τυπική συμβίωση).
 Έντονη απογοήτευση στα μέλη από την έλλειψη κατανόησης και αλληλοβοήθειας,
που οδηγούν σε έριδες, φιλονικίες και έξαρση βίας στους κόλπους της οικογένειας.
 Αδυναμία των νέων να διαμορφώσουν μια υγιή και δυνατή προσωπικότητα
(πνευματικά, ηθικά και ψυχικά), καθώς λείπει η επιμελημένη αγωγή από τους
γονείς.
 «Προβληματικά» παιδιά και «προβληματικοί» γονείς, με ψυχολογικά προβλήματα
εκδηλώνουν αντικοινωνικές συμπεριφορές που αντικατοπτρίζουν τη δυστυχία τους:
μοναξιά, μελαγχολία, επιθετικότητα.
 Απομάκρυνση από τις παραδόσεις, οργή και περιθωριοποίηση των νέων , οι οποίοι
αναζητούν απεγνωσμένα έξω από την οικογένεια την οικογενειακή θαλπωρή, με
δυσμενείς συχνά συνέπειες.
 Η έκλυση των ηθών, η αναρχία και οι κοινωνικές ταραχές, που αποσυνθέτουν τον
κοινωνικό ιστό, είναι αποτέλεσμα της διάλυσης της οικογένειας.
 Οι κακοποιοί και εγκληματίες προέρχονται κυρίως απο προβληματικές οικογένειες
που δεν έδειξαν την απαιτουμένη στοργή και αφοσίωση στα μέλη τους.
 Το ηθικό βάθρο του κοινωνικού οικοδομήματος που ήταν η οικογένεια κατέρρευσε.
 Έξαρση της υπογεννητικότητας.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ
 Η συνειδητοποίηση των διαστάσεων του προβλήματος, αλλά και της
σπουδαιότητας της οικογένειας θα βοηθούσε πολύ στον επαναπροσδιορισμό του
συγκεκριμένου θεσμού.
 Ο άνθρωπος, που σήμερα είναι κομμάτι μιας άμορφης μάζας, οφείλει να ξαναβρεί
την προσωπική του ταυτότητα και να γίνει κύριος του εαυτού του και των επιλογών
του.
 Η επανατοποθέτηση του ανθρώπου στην κορυφή του αξιακού συστήματος ,η
καλλιέργεια της κοινωνικής συνείδησης, μέσω του διαλόγου, της συνεργασίας και
των αμοιβαίων υποχωρήσεων , ο αληθινός σεβασμός και η αλληλοκατανόηση θα
8

9. περιόριζαν το φαινόμενο του εγωκεντρισμού και του ατομοκεντρισμού που πλήττει
συλλήβδην τη σύγχρονη κοινωνία.
 Η αυτογνωσία, η ώριμη επιλογή συντρόφου και η διαρκής καλλιέργεια της σχέσης
και από τους δύο συντρόφους αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία μιας υγιούς
οικογένειας, ακόμη και στις δύσκολες εποχές που διανύουμε.
 Θα πρέπει να καταλάβουν οι γονείς ότι δεν έχουν μόνο δικαιώματα, αλλά και
υποχρεώσεις, που δεν αφορούν αποκλειστικά στην εξασφάλιση των υλικών αγαθών,
αλλά κυρίως στη μέριμνα για τη σωστή διάπλαση της προσωπικότητας των παιδιών
τους. Αυτό , βέβαια, προϋποθέτει πνευματικότητα, ωριμότητα συμπεριφοράς, θετικά
παραδείγματα, νουθεσίες και όχι βία, επιβολή ή υπερπροστασία. Οι γονείς έχουν
καθήκον να αφιερώνουν χρόνο στα παιδιά τους και κυρίως να διδάσκουν την
αγάπη και την αλληλοκατανόηση με τη συμπεριφορά τους.
 Τα Μ.Μ.Ε., οι διανοούμενοι και το σχολείο έχουν χρέος να προβάλλουν πρότυπα
και να ενημερώνουν τους νέους για τη σπουδαιότητα του οικογενειακού θεσμού.
 Η πολιτεία οφείλει να στηρίξει πολλαπλά το θεσμό με οικονομική ενίσχυση της
πολύτεκνης οικογένειας, με βρεφονηπιακούς σταθμούς, με διευκόλυνση της
εργαζόμενης μητέρας, με τη δημιουργία σχολών Γονέων , με την ίδρυση
συμβουλευτικών κέντρων για εφήβους …
9

10. περιόριζαν το φαινόμενο του εγωκεντρισμού και του ατομοκεντρισμού που πλήττει
συλλήβδην τη σύγχρονη κοινωνία.
 Η αυτογνωσία, η ώριμη επιλογή συντρόφου και η διαρκής καλλιέργεια της σχέσης
και από τους δύο συντρόφους αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία μιας υγιούς
οικογένειας, ακόμη και στις δύσκολες εποχές που διανύουμε.
 Θα πρέπει να καταλάβουν οι γονείς ότι δεν έχουν μόνο δικαιώματα, αλλά και
υποχρεώσεις, που δεν αφορούν αποκλειστικά στην εξασφάλιση των υλικών αγαθών,
αλλά κυρίως στη μέριμνα για τη σωστή διάπλαση της προσωπικότητας των παιδιών
τους. Αυτό , βέβαια, προϋποθέτει πνευματικότητα, ωριμότητα συμπεριφοράς, θετικά
παραδείγματα, νουθεσίες και όχι βία, επιβολή ή υπερπροστασία. Οι γονείς έχουν
καθήκον να αφιερώνουν χρόνο στα παιδιά τους και κυρίως να διδάσκουν την
αγάπη και την αλληλοκατανόηση με τη συμπεριφορά τους.
 Τα Μ.Μ.Ε., οι διανοούμενοι και το σχολείο έχουν χρέος να προβάλλουν πρότυπα
και να ενημερώνουν τους νέους για τη σπουδαιότητα του οικογενειακού θεσμού.
 Η πολιτεία οφείλει να στηρίξει πολλαπλά το θεσμό με οικονομική ενίσχυση της
πολύτεκνης οικογένειας, με βρεφονηπιακούς σταθμούς, με διευκόλυνση της
εργαζόμενης μητέρας, με τη δημιουργία σχολών Γονέων , με την ίδρυση
συμβουλευτικών κέντρων για εφήβους …
9