1. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
Од цогцолбор сургууль
Анги: 10,11
Дэд сэдэв: 1.1 Компьютерийн бүтэц
1.2 Компьютерийг ажиллуулах команд
1.3 Компьютерийн техник хангамж
1.4 Компьютерийн програм хангамж
Сорил
Бэлтгэсэн: Мэдээлэл зүйн багш Лувсангийн Содгэрэл
Дархан – Уул аймаг
2011-2012 он

2. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
Сэдэв: Компьютерийн бүтэц
Гаднаас нь харахад компьютер нь их бие, дисплей, гар, принтерээс
бүрдсэн байдаг. /Компьютерийн гадаад хэсэг/Компьютерийн
төхөөрөмжүүдийг үүргийн хувьд авч үзвэл: Оруулах, гаргах, хадгалах,
тооцоолох, удирдах 5 гол үүрэгтэй. Эдгээрийг компьютерийн 5 функц
гэдэг.
1.Central Processing Unit – ийг товчлон CPU гэдэг.
Компьютерийн дотоод хэсэг
[Төв боловсруулах төхөөрөмж] СPU
Удирдах төхөөрөмж Үйлдлийн
төхөөрөмж
Командыг тайлах
төхөөрөмж
Регистер
Програмын
тоолуур
Ñýäýâ: Êîìïüþòåðèéã àæèëëóóëàõ êîìàíä
Îíîëûí õýñýã:
Êîìïüþòåðò õýäýí àðâààñ õýäýí çóóí òºðëèéí êîìàíä àãóóëàãäàæ áàéäàã áà êîìàíä
á¿ð íü òîäîðõîé ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýõýä çîðèóëàãäñàí áàéäàã. Îðîëòûí òºõººðºì溺ð
äàìæóóëæ ãàäíààñ ºãºãäëèéã îðóóëäàã êîìàíä, ¿éëäëèéí òºõººðºìæèéã àæèëëóóëæ
íýìýõ ¿éëäëèéã ã¿éöýòãýäýã êîìàíä, øèéäâýð ãàðãàõ, ñàëààëàõ ¿éëäëèéã
ã¿éöýòãýäýã êîìàíäóóä áàéäàã.
Êîìàíä á¿ðèéã êîäëîñîí áàéäàã áà êîìïüþòåðèéí êîìàíäûã òàéëàõ òºõººðºìæ íü
êîäîîñ êîìàíäûí àãóóëãûã òàéëäàã. Áàñ êîìàíäûí àãóóëãààñ õàìààð÷ óäèðäàõ
òºõººðºìæ íü õýñýã á¿ðò êîìàíä ºãºõ çàìààð àæèëëàäàã.
Êîìàíä áîëîí ºãºãäëèéí òóñëàìæòàé êîìïüþòåð ã¿éöýòãýæ ÷àäàõààð çîõèîí
áàéãóóëñàí áè÷âýðèéã ïðîãðàìì ãýíý. Êîìàíäóóäûã ñàíàõ îéí òºõººðºìæ äîòîð
õýðýãæèõ äàðààëëûí äàãóó õàäãàëñàí áàéõ áºãººä òîëãîéí õýñãýýñ ýõëýí

3. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
õàÿãëàñàí áàéíà. Ïðîãðàììä õàÿã, êîìàíäûí êîäûã 16-òûí òîîãîîð ä¿ðñëýäýã áîë
êîìïüþòåðèéí äîòîð òàëä ëîãèê ñõåìýýð ä¿ðñýëæ áîëîõ 2-òûí òîîãîîð (0 áà 1) – ýýð
ä¿ðñýëñýí áàéäàã.
Ïðîãðàììûã õýðýãæ¿¿ëýõ
Ïðîãðàììûã èõýâ÷ëýí ãàäààä ñàíàõ îé áîëîõ õàòóó äèñê äýýð õàäãàëäàã áà
ã¿éöýòãýõèéí ºìíº Îðîëòûí/Ãàðàëòûí ïîðòûã äàìæèí ãîë ñàíàõ îéä à÷ààëäàã.
Ïðîãðàììûí òîîëóóð ýõëýýä 0-ð õàÿãèéã õàäãàëíà.
Äàðàà íü òºâ áîëîâñðóóëàõ òºõººðºìæ íü ïðîãðàììûí òîîëóóðò áàéãàà õàÿã ººðººð
õýëáýë 0-ð õàÿã äîòîðõ êîìàíäûã óíøèíà. Êîìàíä òàéëàãäàæ, óäèðäàõ òºõººðºìæ
øààðäëàãàòàé êîìàíäûã ºã÷ õýñýã á¿ðèéã àæèëëóóëíà.
Ýõíèé êîìàíä õýðýãæèæ äóóñâàë, ïðîãðàììûí òîîëóóð àâòîìàòààð 1-ýýð íýìýãäýíý.
Èíãýýä ¿¿íèé äàðàà 1 ãýñýí õàÿãòàé êîìàíä óíøèãäàõààð áîëíî. Ïðîãðàìì äîòîð
êîìàíäóóäûí õîîðîíä ºãºãäºë áàéãàà ¿åä, ïðîãðàìûí òîîëóóð ºãºãäëèéí õýñãèéã
àëãàñ÷ íýìýãäýíý.
Ñýäýâ: Êîìïüþòåðèéí òåõíèê õàíãàìæ
Îíîëûí õýñýã:
Êîìïüþòåð íü ÿíç á¿ðèéí ýä àíãèóäààñ òîãòñîí ýëåêòðîí òºõººðºìæ¿¿äýýñ á¿òäýã.
Í¿äýýð õàðæ, ãàðààð áàðüæ áîëîõ òºõººðºìæ¿¿äèéã òåõíèê õàíãàì ãýäýã.
Êîìïüþòåðò õàìãèéí íààä çàõûí òåõíèê õàíãàìæ áîëîõ äèñïëåé, êîìïüþòåðèéí ýõ áèå,
ãàð, õóëãàíà áàéõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íýýñ ãàäíà ïðèíòåð, ñêàéíåð, äèæèòàë êàìåð,
ïðîåêòîð ãýõ ìýò äàãàëäàõ òºõººðºìæ¿¿äèéã õýðýãöýýíäýý íèéö¿¿ëýí õîëáîæ
êîìïüþòåðèéí èæ á¿ðäëèéã óÿí õàòàí ººð÷èëæ àøèãëàäàã.
1. Êîìïüþòåðò äàãàëäàõ òºõººðºìæ¿¿äèéã õîëáîõ
Ãýð àõóéí öàõèëãààí õýðýãñýë øèã çàëãààä øóóä àæèëëàäàã êîìïüþòåðèéí
äàãàëäàõ òºõººðºìæ¿¿ä öººí. Êîìïüþòåðò äàãàëäàõ òºõººðºìæ¿¿äèéã õîëáîõîä
ìýäâýë çîõèõ øààðäëàãàòàé ç¿éëñèéí òàëààð àâ÷ ¿çüå.
Äðàéâåð ãýæ þó âý?
Äàãàëäàõ òºõººðºìæèéã àæèëëóóëàõàä çîðèóëàãäñàí ïðîãðàììûã äðàéâåð ãýæ
õýëäýã. Ýíý ïðîãðàìì áàéõã¿é áîë äàãàëäàõ òºõººðºìæ íü çºâ àæèëëàõã¿é áàéõ,
êîìïüþòåð ¿¿íèéã òàíüæ ÷àäàõã¿é áàéõ çýðýã õ¿íäðýë ãàðíà. Windows –ä çàðèì
òºõººðºìæèéí äðàéâåð íü àíõíààñàà ñóóëãàãäñàí áàéäàã òóë èéì øèíý òºõººðºìæèéã
õîëáîíãóóò àøèãëàæ áîëíî. Èéì áèø áîë òºõººðºìæòýé õàìò èðñýí CD-ROM – îîñ

4. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
äðàéâåðèéã ñóóëãàõ øààðäëàãàòàé. Äðàéâåðûã ñóóëãàõäàà äàãàëäàæ èðñýí
çààâðûí íîìûã óíøèæ, õýðõýí ñóóëãàõ òàëààð îéëãîëò àâíà.
2 Äðàéâåðèéã ñóóëãàõ àðãà
Çààâàðò áè÷ñýí äàãóó ã¿éöýòãýýðýé.
Äàãàëäàõ òºõººðºìæèéí äðàéâåðèéã ñóóëãàõ 3 òºðëèéí àðãà áàéäàã.
1-ðò: Windows –ò ñóóñàí àøèãëàæ áîëîõ
2-ðò: òºõººðºìæèéã õîëáîõîä “Found New HardwarenWizard ” õàðèëöàõ öîíõ
ãàð÷ èðýí, òýð çààâðûí äàãóó ¿ðãýëæë¿¿ëíý.
3-ðò: äàãàëäàõ CD-ROM-îîñ òóñãàé ñóóëãàõ õàðèëöàõ öîíõûã ãàðãàæ èðýí
ñóóëãàäàã áà ïðèíòåð, ñêàéíåð íü ýíý àðãûã èõýâ÷ëýí àøèãëàäàã.
Ñóóëãàõ àëõàì:
Ýõëýýä òºõººðºìæèéã äàãàæ èðñýí CD-ROM –ûã äèñêèéí òºõººðºìæ äîòîð õèéíý.
1. Òºõººðºìæèéã õîëáîæ (òýæýýëä çàëãàõ ýñýõ íü òºõººðºì溺ñ õàìààðíà)
“Found New HardwarenWizard”íü ãàð÷ èðýõýýð “Install from a list or
specific location(Advanced)”-èéã òîâøèæ “·” áîëãîí “Next”-èéã òîâøèíî.
2. “Search for the best driver in these locations”-ä “·” òàâèãäñàí áàéãàà
ó÷èð äîîðõ “Search Removeable media (floppy, CD-ROM…)” áà
“Include this location in the search”- èéã òîâøèæ ÷àãòûã òàâèíà.
3. “Include this location in the search” –èéí äîîðõ îðóóëàõ áàãàíû “Browse”-ã
òîâøèí, æàãñààëò äîòðîîñ CD-ROM-èéã òîâøèí äèñêèéí òºõººðºìæèéã çààæ
ºã÷ “Next” –èéã òîâøèíî.
4. Àâòîìàòààð äèñêèéí òºõººðºìæèéã õàéæ îëîîä ñóóëãàíà.
5. “Completing the Found New Hardware Wizard” äýëãýö äýýð “Finish”-
èéã òîâøèæ õàðèëöàõ öîíõûã õààíà. Òºõººðºì溺ñ õàìààð÷ äàõèí óíòðààæ
àñààõ øààðäëàãà ãàðäàã.
3. Ïðèíòåðèéã êîìïüþòåðò õîëáîæ àøèãëàõ
Êîìïüþòåðèéã ïðèíòåðòýé õîëáîæ äðàéâåðèéã ñóóëãàíà.
Ïðèíòåðèéã áóñàä òºõººðºìæèéí àäèëààð êîìïüþòåðò çºâõºí õîëáîã÷ óòñààð
õîëáîñíîîð ò¿¿íèéã àøèãëàæ ÷àäàõã¿é. Äðàéâåðèéã íü ñóóëãàõ øààðäëàãàòàé.
Èõýíõ ¿éëäâýðëýã÷èä ïðèíòåðòýé äàãàëäàæ èðñýí CD-ROM –ä Setup ïðîãðàììûã
õàäãàëñàí áàéäàã ó÷èð ò¿¿íèéã àøèãëàí ñóóëãàäàã. HP PaserJet 1018-èéã
æèøýý áîëãîí àâ÷ äðàéâåðèéã ñóóëãàõ àëõìóóäûã òàéëáàðëàÿ.
1. Ïðèíòåðèéí òýæýýëèéí çàëãóóðûã õîëáîíî.
2. Êîìïüþòåðòýé ïðèíòåðèéã USB õîëáîã÷ óòñààð õîëáîíî.
3. CD-ã CD-ROM-èéí òºõººðºìæèä ñóóëãàíà.
4. à. “Welcome” äýëãýö ãàð÷ èðýõýýð “Next”-èéã òîâøèíî.
á. “End User License Agreement” äýëãýö äýýð “Yes”-ã òîâøèíî.
â. “Start copying Files” äýëãýö ãàð÷ èðýõýýð “Next” –ûã òîâøèíî.

5. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
ã. “Setup complete” äýëãýö ãàð÷ èðýõýýð “Finish”- ûã òîâøèíî.
ä. “Setup complete” äýëãýö ãàð÷ èðýõýýð “Ok”-ûã òîâøèíî. Èíãýýä
ïðèíòåðèéã àøèãëàæ ÷àäàõààð áîëíî.
Äàãàëäàæ èðñýí CD-ROM – ä ïðèíòåðèéã çîõèìæòîéãîîð àøèãëàõ ïðîãðàìì
àãóóëàãäàæ áàéãàà áºãººä õàìò êîìïüþòåðò ñóóíà. /ñîíãîæ ÷ áîëíî/
4. Äèæèòàë êàìåðààð àâñàí çóðãèéã êîìïüþòåðò îðóóëàõ
Äèæèòàë àïïàðàòûã êîìïüþòåðòýé õîëáîõîä, õºòº÷ äýëãýö àâòîìàòààð ãàð÷ èðíý.
Äèæèòàë àïïàðàòûã ò¿¿íòýé äàãàëäàõ USB õîëáîã÷ óòñààð êîìïüþòåðèéí USB
ïîðòòîé õîëáîæ, äèæèòàë àïïàðàòûã àñààâàë, êîìïüþòåð íü àâòîìàòààð äèæèòàë
àïïàðàòûã òàíüæ
1. áîëîâñðóóëàõ àðãûã ñîíãîõ õàðèëöàõ öîíõ ãàð÷ èðíý.
2. “Copy pictures to folder on my computer using Microsoft Scanner and
Camera Wizard”- èéã òîâøèí ñîíãîæ “OK” –ã òîâøèíî.
3. “Choose Picture to Copy” õàðèëöàõ öîíõ äýýð õàâòàñûí íýðèéã ººð÷èëæ,
“Next” –èéã òîâøèíî.
4. “Select a picture name and Destination” õàðèëöàõ öîíõ äýýð õàâòñûí
íýðèéã ººð÷èëæ, “Next”-èéã òîâøèíî.
5. Çóðãèéã õóóëæ ýõëýõ ó÷èð ò¿ð õ¿ëýýíý.
6. “Other Options” õàðèëöàõ öîíõ ãàð÷ èðýõýýð “Next” –èéã òîâøèíî.
7. Òºãñºõ õàðèëöàõ öîíõ äýýð “Finish” –èéã òîâøèíî.
Çóðãèéã õàäãàëñàí õàâòàñ íü àâòîìàòààð íýýãäýíý. Ýíý óäàà “My
pictures/Snowstorm picture” õàâòàñ õàäãàëúÿ.
5. DEVICE MANAGER – óëààí õ òýìäýã ãàð÷ èðñýí áîë ÿàõ âý?
Íýìýëò òºõººðºìæ àæèëëàõã¿é áàéâàë [Device manager]-èéã øàëãàæ ¿çýýðýé.
Òºõººðºìæèéí íýðèéí ºìíº óëààí ºíãèéí [x] òýìäýã ãàð÷ èðñýí áàéâàë, ÿìàð íýãýí
øàëòãààíààð òºõººðºìæèéí äðàéâåð ýâäýðñýí ýñâýë çºâ äðàéâåð ñóóãààã¿é áàéíà.
Òºõººðºìæòýé äàãàëäàæ èðñýí çºâ äðàéâåðèéã äàõèí ñóóëãààðàé. Áàñ òºõººðºìæ
ýâäýðñýí áàéæ áîëíî. Ýíý òîõèîëäîëä ¿éëäâýðëýã÷èéí ¿éë÷èëãýýíä õàíäààðàé.
5. Äðàéâåðèéã øèí÷èëñíèé äàðàà òºõººðºìæèéã ºìíº àøèãëàæ áàéñàí øèã
àøèãëàæ ÷àäàõã¿é áîë ÿàõ âý?
Íýìýëò òºõººðºìæèéí äðàéâåðèéã øèíý÷èëñíèé äàðàà õýâèéí àæèëëàõã¿é áîë
øèíý÷ëýõýýñ ºìíºõ òºëºâ ð¿¿ áóöààæ áîëíî.
1. Start öýñýýñ “Control panel”-èéã òîâøèíî.
2. Ãàð÷ èðýõ õàðèëöàõ öîíõ äýýð “System”- èéã òîâøèíî.
3. “System properties” õàðèëöàõ öîíõ äýýð “Hardware” òîâ÷èéã òîâøèí,
“Device manage” õýñãèéí “Device manage”-èéã òîâøèíî.
4. Õýâèéí àæèëëàõã¿é áàéãàà òºõººðºìæèéí íýðèéã äàâõàð òîâøèíî.

6. Анги:10,11 Бүлэг сэдэв: Компьютер бол мэдээллийг боловсруулагч
5. Ãàð÷ èðýõ “Properties” õàðèëöàõ öîíõ äýýð “Driver” òîâ÷èéã òîâøèí,
“Roll Back Driver” –èéã òîâøèíî. “Driver Package roll back” õàðèëöàõ
öîíõ äýýð “OK” –ã òîâøèíî.
Äàðàà íü õàðèëöàõ öîíõ äýýð ãàðàõ çààâðûí äàãóó öààø ¿ðãýëæë¿¿ëæ, ýöýñò íü
óíòðààæ àñààõàä øèíý÷ëýõýýñ ºìíºõ äðàéâåðèéã òºëâèéã ñýðãýýñýí áàéíà.