1. TEMA 10 – TEMPOS DE
CONFRONTACIÓN EN ESPAÑA
(1898-1939)
Sergio Martínez Gómez 4º ESO

2. 1- O DECLIVE DA QUENDA DINÁSTICA
• O REXENERACIONINSMO DINÁSTICO
o Programa de reformas.
o Reformismo conservador:
 Antonio Maura.
 Desde a Administración.
 Maior protagonismo dos partidos da oposición.
o Semana Tráxica:
 Reclutamento para a Guerra de Marrocos.
 Consecuencias:
+ Gran represión, fusilamentos (Francisco Ferrer).
+ Dimisión de Maura.

4. o Reformismo liberal:
 Reformas de Canalejas.
 Medidas:
+ Fomento da ensinanza pública.
+ Limpeza da educación da Igrexa.
+ Impulso das relacións laborais.
+ Regulación do servizo militar obrigatorio.
 Certa descentralización (Aparición da Mancomunidade de Cataluña).
• GRUPOS DA OPOSICIÓN
o Republicanos: Unión Republicana, Partido Radical.
o Grupos catalanistas: Solidaritat Catalana.
o Socialismo: PSOE e UXT (sindicato). Apoio, influencia, en Madrid, País
Vasco e Asturias.
o Anarquismo: anarquismo terrorista, anarco-sindicalistas (CNT).

6. • A CRISE DE 1917
o Causas:
 Descontento político polo autoritarismo do conservador
Eduardo Dato.
 Empeoramento das condicións de vida do pobo.
 Protesta dos sectores do exército.
 Asamblea de Parlamentarios.
 Fanse públicas as queixas dos grupos militares.
 Folga revolucionaria da CNT e UXT.
 Demóstrase que o sistema está en crise, perigo.

8. 2- CRISE DA RESTAURACIÓN E
DITADURA
• A DESCOMPOSICIÓN DO SISTEMA
o Os gobernos de concentración: Inestabilidade dos gobernos debido aos
gobernos de concentración.
o Conflitividade social:
 Importantes mobilizacións obreiras e campesiñas.
 Andalucía, ocupación de grandes terras e enfrontamentos coa Garda
Civil, Trienio Bolxevique.
 Folgas dos traballadores industriais.
 Pistoleirismo e guerra social.
 Asasinato de Dato.
o A derrota de Annual (1921):
 Derrota española no Rif.
 Abd el Krim.
 Debate e investigación sobre o desastre (Expediente Picasso).
 Golpe de Estado 1923.

10. • A DITADURA DE PRIMO DE RIVERA
o Miguel Primo de Rivera.
o Apoios:
 Grupos políticos conservadores.
 Monarquía.
o Xustificación: Sistema parlamentario estaba desprestixiado e non era quen
de garantir a orde social e frear a revolución social.
o DIRECTORIO MILITAR
 Suspensión da Constitución e as liberdades. Destitúense os cargos electos.
 Forte represión:
+ Liberdades: prohibíronse os partidos políticos, etc.
+ Movemento obreiro: CNT, Partido Comunista.
+ Nacionalismos.
o Desembarco de Alhucemas, 1925 (Pacificación Marrocos).

12. o DIRECTORIO CIVIL
 Influencia fascista, italiana.
 Partido único, Unión Patriótica.
 Asemblea Nacional Consultiva, non elexida
democráticamente.
 Economía dirixida: fomento das obras públicas
(autoestradas, escolas).
 Exposición Internacional de Barcelona, 1929.
 Monopolios estatais (Telefonica, Iberia, Campsa).
 Aumento da oposición á dictadura a partir de 1929.
 Dimisión 1930.
 Dictabranda de Berenguer.

14. 3- DA MONARQUÍA Á REPÚBLICA
• A PROCLAMACIÓN DA REPÚBLICA
o As eleccións municipais do 12 de abril de 1931.
o Os partidos monárquicos preséntanse divididos.
o Partidos antimonárquicos unidos mediante o Pacto de S.
Sebastian.
o Resultado das eleccións:
 A nivel xeral, vitoria dos monárquicos.
 Nas principais cidades, vitoria dos republicanos.
o Proclamación da República de xeito instantáneo nas
cidades, pacífica.
o Alfonso XII marcha.
o 14 de abril de 1931, proclamación da República.

16. • O GOBERNO PROVISIONAL
o Composición:
 Republicanos do centro e esquerda, socialistas e nacionalistas.
o Primeiras reformas:
 Amnistía para os encarcelados na ditadura.
 Leis sociais.
 Establecemento dunha Xeneralidade provisional de Cataluña.
 Nova ordenación electoral.
o Problemas de orden público.
o Queima de conventos.
o Folgas obreiras anaquistas.
o Eleccións ás Cortes Constituíntes.

18. • A CONSTITUCIÓN DE 1931
o Democrática e social (progresista).
o Principios:
 Descentralización, gobernos autónomos.
 Separación de poderes: Lexislativo unicameral (só Cortes), Executivo (dividido entre Consello
de Ministros e o Presidente da República).
 Independenza xudicial.
 Tribunal de garantías constitucionais.
 Sufraxio universal (mas. e fem.).
 Aconfesionalidade do Estado.
 Divorcio e matrimonio civil.
 Dereitos individuais, liberdades públicas.
 Dereito á educación e ao traballo.
 Propiedade privada e dereito de expropiación de bens considerados de utilidade pública por
parte do Estado.
 1º presidente da República: Niceto Alcalá Zamora. Presidente do goberno: Manuel Azaña

20. 4- O BIENIO REFORMISTA (1931-1933)
• AS REFORMAS REPUBLICANAS
o Obxectivos:
 Estado democrático, laico e descentralizado.
 Reformas socioeconómicas pendentes.
 Reforma do exército.
 Reforma relixiosa.
 Reforma educativa: educación laica, obrigatoria e gratuíta.
 Reforma territorial: Autonomía, descentralización do Estado.
 Reforma agraria:
+ Acabar co latifundismo e o paro dos xornaleiros.
+ Apoio campesiño á República.
+ Aumentar a capacidade adquisitiva dos campesiños.
+ IRA, Instituto da Reforma Agraria.

22. • A OPOSICIÓN ÁS REFORMAS
o Desde o conservadorismo:
 Grandes propietarios agrarios.
 Xerarquía da Igrexa Católica.
 Exército.
 Amplos sectores das clases altas e medias.
 Golpe do xeneral Sanjurjo, 1932, fracaso.
 Organizacións da dereita reformista:
+ Monárquicos: Renovación Española de Calvo Sotelo.
+ Carlistas.
+ Falange Española: Jose Antonio Primo de Rivera.
+ JONS.
o Desde o obreirismo:
 Grupos de campesiños, xornaleiros e obreiros.
 Radicalidade da UXT.
 Anarquistas (CNT, FAI).
 Levantamentos obreiros.
 Sucesos de Casas Viejas, 1933, levantamento campesiño.

24. 5- O BIEINO CONSERVADOR E A
FRONTE POPULAR
• OS GOBERNOS DE DEREITAS
o Causa da convocatoria de eleccións: Casas Viejas.
o Parlamento de centro-dereita.
o Presidente do goberno: Alejandro Lerroux, Partido Radical, apoiado pola CEDA.
o Desmantelar as reformas, política do novo goberno.
o Amnistía ao xeneral Sanjurjo.
o Aumento da mobiliación social de esquerda, polo medo ao fascismo.
• AS REVOLTAS DE 1934
o Revolución de Asturias e Cataluña.
o Asturias:
 Entrada de ministros da CEDA no goberno.
 Anarquistas, socialistas e comunistas.
 Revolta reprimida duramente polo exército.
o Cataluña:
 Insurrección nacionalista que proclama o Estado Catalán.
 Lluís Companys.
 O goberno suspende o Estatuto de Autonomía.

26. • A FRONTE POPULAR (1936)
o Causas:
 Desavinzas entre os partidos da coalición gobernamental (P.R. e CEDA).
 Escándalos de corrupción.
o Eleccións.
o Fronte Popular: coalición de partidos de esquerdas e republicanos, incluso anarquistas.
o Proxecto: retomar as reformas.
o Dereita máis dividida.
o Eleccións de Febreiro, vitoria clara da Fronte Popular.
o Manuel Azaña elexido presidente da República e Santiago Casares Quiroga, xefe do goberno.
o Medidas:
 Amnistía para os sublevados non fusilados.
 Continuación da reforma agraria.
 Dispersión dos xenerais sospeitosos de golpismo.
 Restauración da Generalitat de Cataluña.
 Reiniciouse o proceso autonómico no País Vasco.
 Aprobación do Estatuto de Autonomía de Galicia
• PREPARACIÓN DO GOLPE DE ESTADO
o Clima social: problemático.
o Sectores máis radicais de esquerda falan xa dunha revolución.
o Extrema dereita comeza a propoñer un golpe de Estado.
o Enfrontamento na rúa, sucesos.
o Asasinato do deputado de dereitas José Calvo Sotelo, como vinganza ao asasinato do tenente José
Castillo, militante socialista.
o Isto acelera o golpe de Estado.

28. 6- O ESTALIDO DA GUERRA CIVIL
• DE GOLPE DE ESTADO A GUERRA CIVIL
o Alzamento 17 xullo de 1936, Canarias e plazas africanas.
o 18 xullo na península.
o Xenerais: Franco, Mola, Sanjurjo, Queipo.
o Alzamento apoiado por organizacións políticas antirepublicanas
(falanxistas, tradicionalistas, Igrexa, carlistas, monárquicos, grandes propietarios
agrícolas, grandes empresarios, parte das clases medias).
o Bando Republicano (parte da Garda Civil e núcleos do exército, Garda de Asalto, clases
populares e parte das medias).
o Actuación do goberno nos primeiros momentos do alzamento, José Giral, novo xefe do
goberno.
o Entrega de armas ás milicias dos sindicatos e aos partidos da Fronte Popular.
o Xeografía do alazamento:
 Triunfa nas rexións agrícolas e conservadoras: Canarias, Rif, certos núcleos de Andalucía, case
toda Castela e León, Navarra, Galicia, Baleares agás Menorca, gran parte de Aragón e parte
de Extremadura.
 República: Nas grandes cidades e nas grandes rexións obreiras.
Asturias, Cataluña, Levante, Madrid, Castela a Mancha, maior parte do País
Vasco, Andalucía, Cantabria.

30. o Causas:
 Grandes desequilibrios socioeconómicos.
 Oposición dos grupos sociais privilexiados ao reformismo
republicano.
 Deriva das clases privilexiadas cara a solucións autoritarias
(fascismo) ante o temor dunha revolución social.
 Desengano dos traballadores ante a lentitude das reformas
republicanas.
 Radicalización das forzas políticas e sindicais de esquerda.
 Tradición intervencionista do exército.
o Causas inmediatas:
 Polarización social e violencia política.
 Conflitividade social. Deterioración da orde pública.
 Intención de rematar co goberno da Fronte Popular.

32. • A INTERNALIZACIÓN DO CONFLITO
o Gran repercusión internacional.
o Imaxe da Guerra de España: enfrontamento entre fascismo e democracia.
o Francia e Gran Bretaña defenden non intervir (Comité de Non
Intervención).
o Alemaña e Italia axudan aos sublevados.
o Lexión Condor (aviación alemana), artillería, soldados, carros de combate
e equipos de transmisión.
o Axuda tamén de Portugal.
o “Non Intervención” prexudicou á República. Gran Bretaña decreta
embargo e Francia cerra a fronteira.
o Importante axuda da URSS á República, con armas, asesores militares e
tanques.
o Brigadas internacionais.

34. 7- AS DÚAS ZONAS ENFRONTADAS
• A ZONA REPUBLICANA: A REVOLUCIÓN SOCIAL
o A REVOLUCIÓN SOCIAL
 CAUSA:
 Defensa da República por parte dos sindicatos e partidos de esquerda.
o Poder efectivo en mans dos partidos e sindicatos de esquerda.
o Comités obreiros (milicianos de esquerdas, antifascistas, CNT, FAE).
o Colectivización de fábricas, confiscación dde terras aos propietarios, reparto das terras aos
campesiños.
o Anticlericalismo.
o Persecución dos símbolos aristocráticos, burgueses, relixiosos.
o INTENTOS DE CONTROLAR A SITUACIÓN
o Goberno de Largo Caballero.
o Intento de manter a legalidade Republicana.
o Disolve as milicias voluntarias e forma un Exército Popular.
o SUCESOS DE MAIO DO 37 E GOBERNO DE NEGRÍN
o Fracasos militares.
o Enfrontamento entre o POUM (anarquistas e trotskistas) co goberno.
o Eliminación dos partidos anarquistas.
o Goberno de Juan Negrín, socialista con gran influencia comunistal
o Trece Puntos de Negrín.

36. • A ZONA SUBLEVADA: UNHA DITADURA MILITAR
o A XÉNESE DO ESTADO FRANQUISTA
 Xunta de Defensa.
 Nomease a Franco como xeneralísimo dos exércitos.
 Unificación de falanxistas e tradicionalistas e formación dun partido único (FET y de las JONS).
 1º goberno, Goberno de Burgos.
 Novo Estado en contra da democracia, inspiración fascista (Italia), obedencia cega ao
caudillo, exaltación da violencia, ditadura baseada no exército como defensor dos valores
españois (catolicismo, moral tradicional), espírito de cruzada.
 Reformas:
+ Abolición da reforma agraria.
+ Abolición da lexislación laboral e social.
+ Abolición dos Estatutos de Autonomía.
+ Prohibición dos partidos e sindicatos á excepción de FET y de las JONS.
+ Fin do Estado laico.
o UNHA REPRESIÓN SISTEMÁTICA
o Obxectivos:
 Eliminación do inimigo.
 Atemorización do inimigo.
 Enterramentos en fosas comúns.

38. 8- A EVOLUCIÓN BÉLICA (1936-1939)
• O DESENVOLVEMENTO DO CONFLITO
o 33 meses de guerra.
o O exército de Franco está mellor organizado e equipado, á ofensiva.
o República á defensiva.
o República máis desorganizada, menor apoio exterior.
o O AVANCE CARA MADRID
 Paso do Estreito.
 Ocupación de Extremadura e Toledo.
 Goberno Republicano fuxe de Madrid a Valencia.
 Fracaso na batalla de Madrid.
 Batallas de Jarama e Guadalaxara, fracasos.
o BATALLA DO NORTE
 Batalla do Norte.
 Bombardeo de Guernika (Lexión Condor).
 Toma de Bilbao, Santander e Asturias.
 Belchite (Zaragoza), Brunete (Madrid) (pequenas ofensivas republicanas).
o BATALLA DO EBRO
 Batalla de Teruel.
 Saída ao Mediterráneo por Castellón, e división da República en dúas zonas.
 Batalla do Ebro (ofensiva republicana), a máis longa e cruenta.
 Caída de Cataluña.

40. o A FIN DA GUERRA
 O goberno de Negrín crea o Consello Nacional de Defensa para intentar negociar sen éxito
con Franco.
 1 de abril 1939, cae a República.
• CONSECUENCIAS DA GUERRA
o Perdas demográficas e económicas: morre máis de medio millón de persoas e outro medio
millón exiliase.
o Destrucción de infraestructuras e vías de comunicación.
o Descenso da produción agraria e industrial.
o Perda da democracia.
o Ruptura da convivencia entre vencedores e vencidos.

42. 9- GALICIA NO PRIMEIRO TERZO DO
S.XX
• A CRISE DA RESTAURACIÓN EN GALICIA
o Existencia do caciquismo nunha sociedade rural.
o Republicanismo: Concelleiro no Concello da Coruña.
o Nacionalismo: Solidaridad Gallega.
o Agrarismo: Reformas no campo.
o Lei de Redención de Foros, 1926.
• SEGUNDA REPÚBLICA E GUERRA CIVIL
o ORGA: Casares Quiroga, líder.
o Eleccións de 1936, Galicia vota á Fronte Popular.
o Partido Galeguista, 1931.
o 28 de xuño de 1936, aprobación por referendum do Estatuto de
Autonomía de Galicia.
o En Galicia triunfa o alzamento rapidamente.
o Dura represión.