punim seminarik

1. PUNIM SEMINARIK
TEMA: “Koncepti dhe modeli i zhvillimit teorik në
metodat shkencore”
Prof.Hysen Bytyqi Punuar nga : Endrit Hasani
Senad Muqaku
Endrit Haziri

2.  Metoda shkencore
 Zbulimi I metodes shkencore
 Parimet e metodës shkencore
 Hapat themelorë të metodës shkencore
 “Nga hipoteza në konkluzione”
 Të menduarit kritik
 Idetë e gabuara , llojet e provave
 Teoria shkencore
 Si ndryshon Teoria nga hipoteza?
 Teoria ne kuptimin e modelit

3.  Zbulimi i metodes shkencore
 është paraqitur për herë të parë nga Sir Francis Bacon (1561-
1626)
 “Njerezit dyshonin ne gjithqka para se te gjejne te verteten e saj”
 Një metodë për filozofët qe t’a përdornin në peshën dhe
vërtetësinë e dijes
 Testimi i idesë se sëmundja ka ardhur nga shkaqe të jashtme
 Dy konceptet bazë të metodës shkencore :
 Teoria që perdoret për të bërë parashikime rreth vëzhgimeve te
ardhshme
 Hipoteza -parashikim i testueshëm që është arritur në mënyrë
logjike nga një teori.

4.  Disa lloje të studimeve ekzistojnë brenda metodës shkencore –
eksperimentet , studimet deskriptive , rastet e studimit ,
anketat(surveys) dhe studimet jo deskriptive.
◦ Në një eksperiment një studiues manipulon variabla të caktuara
dhe mat efektin e tyre në variablat e tjera në një mjedis të
kontrolluar.
◦ Studime deskriptive përshkruajnë natyrën e marrëdhënies
ndërmjet variablave të qellimshme, pa shikuar shkak apo efekt.
◦ Një rast studimi përfshin një shembull specifik në të cilin ka
ndodhur diçka e pazakontë. Kjo behet shpesh në raste ekstreme
apo të rralla, zakonisht me një subjekt të vetëm.
◦ Anketat(surveys) janë përdorur me grupe të mëdha të njerëzve që
japin përgjigje pyetjeve në lidhje me lëndë të veçanta.
◦ Studimet jo përshkruese përdorin metodat e korelacionit për të
parashikuar marrëdhëniet në mes të dy (ose më shumë) për
variablave te qëllimshme.

5.  Nëpër të gjitha disiplinat shkencore, parimet kryesore të metodës
shkencore janë:
1) verifikueshmëria,
2) parashikueshmëria
3) falsifikimi dhe
4) paanesia.
 Verifikueshmëria do të thotë se një eksperiment duhet të jenë i
përsëritshem nga një tjetër studiues
 Parashikueshmëria nënkupton se teoria duhet të na mundësojë për
të bërë parashikime në lidhje me ngjarjet e ardhshme.
 Falsifikimi referohet nëse një hipotezë mund të përgënjeshtrohet.
 Paanësia nënkupton që të gjitha të dhënat duhet të merren parasysh
kur të vlerësohet një hipotezë

6.  Metoda shkencore është një proces i grumbullimit të të dhënave dhe
përpunimit të informacionit.
 Hapat themelorë në metodën shkencore janë:
 Vëzhgimi dhe përshkrimi i një fenomeni.
 Formulimi i një hipoteze per të shpjeguar fenomenin në formën e
një mekanizmi shkaktues ose një lidhje matematike.
 Testimi i hipotezës duke analizuar rezultatet e vëzhgimeve ose duke
parashikuar dhe vëzhguar ekzistencën e fenomeneve të reja që
pasojnë nga hipoteza. Nëse eksperimentet nuk konfirmojnë
hipotezën, hipoteza duhet të refuzohet ose modifikohet (Kthehu në
Hapi 2).
 Krijimi i një teorie te bazuar në verifikimin e përsëritur të
rezultateve.

7.  Vëzhgoni një fenomen natyror dhe të
përcaktoni një pyetje në lidhje me të
 Bëni një hipotezë, ose zgjidhje të
mundshme të çështjes(pyetjes)
 Testoni hipotezën
 Nëse hipoteza është e vërtetë, gjeni më
shumë dëshmi(prova) ose kundër-dëshmi
 Nëse hipoteza është false, krijoni një
hipotezë të re ose provoni përsëri
 Nxjerrni konkluzione dhe përsërit -
metoda shkencore është e pafund, dhe
asnjë rezultat nuk konsiderohet kurrë i
përsosur

8.  Shembull i metodës shkencore
 Për të kuptuar më mirë procesin e metodës shkencore, kemi
shembullin e mëposhtëm:
 Vëzhgimi: Tosteri im nuk punon.
 Pyetje: A ka te beje diqka me prizën elektrike ?
 Hipoteza: Nëse diçka është duke shkuar keq me prizë, gjithashtu
mbushesi i telefonit tim nuk do të funksionojë kur të kyqet në të.
 Eksperiment: Une e kyq mbushësin e telefonit në prizë.
 Rezultati: Mbushësi i telefonit tim punon!
 Përfundim: Priza ime elektrike punon, por tosteri im nuk do ta
ngrohë ushqimin tim.
 Përsosja e hipotezës: Tosteri im është prishur.
 Nga kjo pikë, procesi do të përsëritet me një hipotezë të rafinuar..

9.  Për të kërkuar një pyetje të rëndësishme një studiues duhet së pari
të vëzhgojë fenomene natyrore.
 Duke bërë vëzhgime, një studiues mund të përcaktojë një pyetje të
dobishme
 Pas gjetjes së një pyetje për t’u përgjigjur, atëherë
studiuesi(kërkuesi) mund të bëjë një parashikim (një hipotezë) në
lidhje me atë që ai ose ajo mendon se do të jetë përgjigja.
 Pasi bën një hipotezë, atëherë studiuesi do të hartojë një
eksperiment për të testuar hipotezën e tij ose të saj dhe të vlerësojë
të dhënat e mbledhura. Këto të dhëna ose do të mbështesin ose do
të hedhin poshtë hipotezën.
 Bazuar në konkluzionet e nxjerra nga të dhënat, atëherë studiuesi:
 do të gjejë më shumë prova për të mbështetur hipotezën,
 do të shikojë për kundër-dëshmi për të forcuar më tej hipotezën,
 do të rishikojë hipotezën dhe të krijojë një eksperiment të ri,
 ose do të vazhdojë për të inkorporuar të dhënat e mbledhura për t'iu
përgjigjur pyetjes kërkimore.

10.  Metoda shkencore mbështetët në të menduarit kritik , që është
procesi i marrjes në pyetje : besimet dhe shpjegime të
përbashkëta për të dalluar ato besime që janë të arsyeshme dhe
logjike nga ato që nuk kanë prova të mjaftueshme apo bazë
racionale.
 Argumentet - përbëhen nga një ose më shumë objekte dhe një
konkluzion.
 Objektet dhe pretendimet mund të jenë të vërteta apo të rreme.
 Argumentet - që kanë një ose më shumë objekte të rreme janë
të pavërteta.

11.  Argumentet ndahën në :
 Argumentet Deduktive - objektet ofrojnë mbështetje të plotë për
përfundimin. Nëse objektet sigurojnë shkallën e kërkuar të
mbështetjës për konkluzion atëherë argumenti është i vlefshëm.
 Argumentet Induktive -Në argumentet induktive objektet
ofrojnë një shkallë të mbështetjës për konkluzion.Kur ambientet
e argumenteve induktive janë të vërteta, Konkluzionet e tyre
janë të vërteta.

12.  Idea e gabuar - është një gabim në arsyetim në të cilën objektet
e dhëna për përfundimin nuk japin shkallën e duhur të
mbështetjes. Argumentet janë subjekt i një shumëllojshmërie të
ideve të gabuara
 Idea e gabuar deduktive - Një ide e gabuar deduktive është një
argument deduktiv, ku objektet janë të gjitha të vërteta, por që
arrijnë në një përfundim të rremë .
 Idea e gabuar inductive - Një ide e gabuar induktive e cila
përbëhet nga argumentet ku objektet nuk ofrojnë mbështetje të
mjaftueshme për përfundimin , në raste të tilla edhe në qoftë se
ambientet janë të vërteta, përfundimi nuk ka të ngjarë të jetë e
vërtetë.

13.  Idetë e gabuara të zakonshme janë kategorizuar sipas llojit të
tyre, të tilla si : reklamat ,të apelit për autoritetin, besimin,
frikën, talljet, traditat etj.
 Një Idetë e gabuara te reklamave do të ishin për të thënë "Ju nuk
e kuptoni këtë, sepse ju jeni amerikan (apo kineze, etj).
 Ankesat në tallje janë të formës: "Ti do të ishe budalla për të
besuar se toka shkon rreth diellit“,etj.

14.  Dëshmia është diçka që siguron prova në lidhje me një çështje
në fjalë.
 Prova të drejtpërdrejta - Metodat shkencore mbështeten në
prova të drejtpërdrejta, prova që mund të vërehen drejtpërdrejt
dhe janë testuar.
 Provat eksperimentale - Eksperimentet shkencore janë të
dizajnuara për tu përsëritur nga shkencëtarët e tjerë dhe për të
demonstruar pa dyshim pikat që ata janë duke u përpjekur për të
provuar duke kontrolluar të gjithë faktorët e një eksperimenti më
të ndryshëm të një faktori të vetëm dhe për të respektuar
rezultatet

15.  "Ku ka tym, ka zjarr" është një thënie popullore. Kur dy gjëra
ndodhin së bashku shpesh, është e mundur të supozojmë se ka
një marrëdhënie të drejtpërdrejtë apo shkaktar mes tyre, ose
ndonje faktor tjetër.
 Dëshmia Korrelacionale është e mirë për zhvillimin e hipotezës
të cilat pastaj mund të testohen me eksperimentet e duhura.

16.  Dëshmi argumentimi - Përbëhet nga vlerësimi i fakteve që janë
të njohura dhe për të formuluar një hipotezë për atë që faktet të
thonë. Dëshmia argumentuese është tejet e pasigurt për shkak
se dikush mund të postulatë një hipotezë për ndonjë gjë.
 Dëshmi Rekomandimi – është diçka që në fakt është përjetuar
nga një dëshmitar (informacionit okularë) dhe ka peshë më të
madhe se atë qe e ka thënë një dëshmitar.

17.  Cfarë ështe teoria shkencore?
 Në shkencë, një teori shkencore (njihet me emrin teori empirike)
që përbën një koleksion konceptesh, duke përfshirë dhe
abstraktimin e dukurive të vëzhgueshme duke i shprehur ato
me parametra të matshëm, së bashku me rregullat (që
quhen ligje shkencore) të cilët shprehin marëdhëniet midis
vëzhgimeve të këtyre koncepteve.
 Një teori shkencore është :
 edhe një lloj teorie deduktive, në faktin që përmbajtja e saj
(p.sh. të dhënat empirike) mund të shprehen me anën e
një sistemi formal logjik, rregullat elementare të të cilit pranohen
si aksioma(p.sh. ligjet shkencore).

18.  Si ta kuptojme termin
“Teori shkencore”
 Në jetën e përditshme, kur flasim për një teori, nënkuptojmë një
ide apo një mendim.
 Në shkencë, fjala teori perfshin një teresi shpjegimesh per
një dukuri apo shumë dukuri të cilat janë të testueshme, dhe të
falsifikueshme.
 Teoritë e sukseshme ndërthurin dhe lidhin informacione të
mbledhura nga ekperienca të meparshme që në dukje kane qene
të izoluara." Keto janë fjalet e Adolf Gruenbaum,
profesor filozofie në Universitetin e Pitsburgut. Psh: gjetjet fosile,
evidenca nga ADN si dhe nga biogjeografia janë të lidhura me
njera tjetrën nga teoria e evolucionit.

19.  Ajo ndryshon në shtrirjen dhe hapësiren e saj të studimit.
 Une mund të kem një hipotezë që nëse hedh një monedhë nga
një ndërtesë e lartë, ajo do të bjere në tokë. Por ndërkohë, teoria
e gravitetit është shumë me tepër sesa studimi i objekteve që
lëshohen dhe bien.
 Një hipotezë mund të konsiderohet si një teori në miniaturë,
është e testueshme dhe e falsifikueshme po ashtu si teoria, por
në një shkallë me të vogël.

20.  janë pjesë të metodës shkencore të studimit - procesi i ngritjes
se pyetjeve dhe pergjigjes se tyre me anë të eksperimentit.
 Kjo metodë ekziston per të qene të sigurtë që shkenca te jetë sa
me e sakte të jetë e mundur ,në shpjegimet e saj per botën dhe
që argumentet e saj të bazohen në evidenca që mund te
vëzhgohen.
 Teoritë formohen pasi të jenë vërtetuar me metodiken shkencore
shumë hipoteza. Hipotezat provohen, mblidhen të dhena dhe
rezultatet dokumentohen, shperndahen, dhe mbi kete baze ri-
provohen.

21.  Një element i teorive që përhere ka shkaktuar polemika si tek
shkencëtaret ashtu edhe tek jo-shkencëtarët
është elementi që :
 Teoria nuk është dicka e provuar, është dicka që mund të
rishikohet.
 Eksperimentet që kryen per një teori të caktuar, ose mund ta
konfirmojne ose mund ta hedhin poshtë (falsifikojnë).

22.  Pse ndërtohen teoritë?
Ndërtohen për të shpjeguar, parashikuar dhe kuptuar
në detaje fenomene të ndryshme (p.sh. objekte, ngjarje,
sjelljen e kafshëve).
 Një teori është teori e mirë nëse përmbush dy kushte:
 1.)Duhet të shpjegojë saktë një klasë të gjerë vëzhgimesh mbi
bazën e një modeli me shumë pak elemente arbitrare,
 2.) duhet të japë parashikime të përcaktuara për rezultatet e
vëzhgimeve në të ardhmen.

23.  Kjo pikëpamje është ajo që e mbështet Isak Azimov.

 Në veprën e tij :Duke kuptuar fizikën, Azimovi flet për teoritë si
"argumenta" prej të cilëve nxirret një "skemë" apo një model.
Argumentat, ose teoritë, përherë fillojnë me disa premisa -
"elemente arbitrare“.
 Sipas Azimovit, një hamendje është...
 ...dicka që pranohet pa prova apo vërtetim, nuk është e drejtë të
flitet për një hamendje nëse është apo jo e vërtetë, sepse nuk ka
mënyrë të provohet vërtetësia apo falsiteti i saj (po të ishte e
mundur kjo gjë, atëhere s'do të ishte një hamendje).

24.  Si një shembull të përdorimit të hamendjeve në formimin e një
teorie, mund t'i referohemi mënyrës se si Ajnshtajni veproi me
Teorinë speciale të Relativitetit.
 Ai mori në shqyrtim dy fenomene qe ishin vëzhguar - "shtimi i
shpejtësive" është i vërtetë (Transformimet e Galileit), dhe drita
nuk dukej se i bindej "shtimit të shpejtësive" (eksperimenti
Michelson-Morley).

 Ai hamendësoi që të dy keto pohime janë të vërtetë dhe formuloi
teorinë e tij, me bazë këto hamendje, duke modifikuar
transformimet e Galileit për t'i lënë vend faktit që drita nuk i
bindej shtimit të shpejtësisë.