1. ÜNİTE 8
Urogenital Sistem
Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra,
■ Boşaltım organlarının,
■ Erkek genital organlarının,
■ Kadın genital organlarının yapısını ve fonksiyonlarını öğrenmiş olacaksınız.
İçindekiler
■ Böbrek
■ İdrar Yolu
■ İdrar Kesesi
■ İdrar Kanalı
■ Erkek Genital Organları
■ Kadın Genital Organları
■ Özet
■ Değerlendirme Soruları
■ Sözlük ve Kavram Dizini
Öneriler
■ Lise yıllarında görmüş olduğunuz anatomi ders notlarını gözden geçirmeniz, konuyu
anlamanızı kolaylaştıracaktır.
■ Ünite sonundaki soruları lütfen yardımcısız cevaplamaya çalışınız. Eğer cevaplayamı-
yorsanız üniteyi tekrar çalışınız.

2. 1. UROGENİTAL SİSTEM (Systema urogenitale)
Fizyolojik bakımdan değişik fonksiyon gören iki ayrı sistem, çok defa "Urogenital Sistem"
başlığı altında beraberce ele alınır ve incelenir. İdrarı meydana getiren ve bu idrar ile birlikte
artık ve zararlı maddelerin dışarıya atılmasını sağlayan organların tümü "Organa urinaria"
adı verilen bölümü oluştururlar. Üreme ile ilgili organların oluşturdukları diğer bölüm ise "Or-
gana genitalia" adını alır. Erkeklerde dış genital organlar bölümünde, idrar ve üreme yolları
birleşirler. Ancak kadınlarda böyle bir birleşme yoktur. Burada daha kolay anlaşılabilmesi
için sistemler ayrı ayrı ele alınmış ve her sistemin başlığı altında o sistemi oluşturan organ-
lar incelenmiştir.
2. BOŞALTIM ORGANLARI (Organa urinaria)
Bu sistemi meydana getiren organlarda idrar yapılır ve idrar ile birlikte diğer artık ve zararlı
maddeler dışarıya atılır. Birbirlerini tamamlayıcı fonksiyonel elemanlar olarak şu organlar
görülür :
■ Böbrek = Ren
■ İdrar yolu = Ureter
■ İdrar kesesi = Vesıca urinaria
■ İdrar kanalı = Urethra
2.1. Böbrek (Ren)
Vücutta bulunan çift organlardandır. Büyük bir fasulye şeklindedir. Karnın arka ve yan du-
varlarında yer alır. Sağlam yapılı bir kapsül ile kuşatılmıştır. Buna capsula fibrosa adı verilir.
Sol böbrek sağa göre biraz daha yukarıdadır. Çeşitli vasıtalar ile karın duvarına
asılmışlardır. Bazı durumlarda bir miktar hareket edebilirler ve yer değiştirebilirler. Ancak,
bazen böbreklerin durumlarını sabit kılan etkenler ortadan kalktığında, böbrekler aşağıya
kayarlar. Bu duruma ren mobil adı verilir. Böbrek hareketine bağlı olarak, bir yandan ilgili da-
marlar, öteyandan da idrar nakleden yolların daralması veya bükülmesi ortaya çıkabilir.
Böylece değişik böbrek hastalıkları da söz konusu olur.
Böbreklerin iç kenarlarında (medial kenar) derin bir çukur bulunur. Hilum renale adı verilen
bu kısımdan, damarlar, sinirler ve idrar yolları böbreklere girer ve çıkarlar. Bu yapılar arasın-
da aynı zamanda limfa damarları da yer alır. Topoğrafik olarak düşünülür ise, idrar yolları hi-
- 146 -

3. lum renale'de diğer oluşumların arkasında yer alır.
Uzunlamasına yapılan ve ikiye kesilerek ayrılan bir böbrekte, iki ayrı tabaka açık olarak
görülür. Daha ince olan dış tabaka cortex renis adını alır. Böbreğin büyük kısmını oluşturan
iç tabaka ise medulla renis adı ile tarif edilir. Böbrek korteksinden başlayıp, medulla renis
içinde böbrek hilusuna doğru ilerleyen oluşumlara columnae renales denir. Böbreklerde hi-
lum renalis'de, küçük piramid şeklindeki çıkıntılar papillae renales adını alırlar. Kişilere göre
sayıları değişik olmakla beraber, bunlar herbir böbrekte 8-10 adet civarında bulunurlar. Te-
pelerindeki 15-20 adet küçük deliklere foramina papillaria adı verilir.
Böbreğin fonksiyonel birimi nefrondur. Bu yapılar böbreklerin idrar yapan morfolojik birimle-
ridir. Her böbrekte yaklaşık olarak bir milyon civarında nefron bulunur. Pekçok nefron ortak
açılma kanalları ile, böbrek papillaları üzerinde görülen deliklere irtibat kurarlar. Böylece,
yapılan idrar, idrar yollarının başlangıç yeri olan calices renalis'te toplanır.
2.1.1. Böbrek Üstü Bezi (Glandula suprarenalis)
Böbrek üstü bezi endokrin organlara aittir. Fakat böbrek ile çok yakın ilişkisinden dolayı, bu
bez hakkında burada bilgi verilmesi yerinde olacaktır.
Bir kapşon gibi böbreklerin üst uçlarına oturmuş olarak bulunurlar. Soldaki yarım ay şeklin-
de, sağdaki ise üç köşeli durumdadır. Böbrekleri örten en dış örtü (fasya) bezleri de sarar.
Bu örtü böbrek üstü bezlerine oldukça sıkı yapışmış durumdadır. Bunun için böbreklerin yer
değiştirme durumlarında, böbrek üstü bezleri yerlerini korurlar. İç yapıları ile böbreklerin du-
rumuna benzerler. Hayat için çok önemli oluşumlardır. Otonom sinir sisteminin simpatik
bölümü üzerine uyarıcı etki yapan adrenalin burada üretilir. Böbrek üstü bezinin hormonları,
karbonhidrat metabolizması, elektrolit metabolizması, cinsiyetin gelişmesi ve farklılaşması
üzerine önemli etkiler yaparlar.
? Böbreği özetleyiniz.
2.2. İdrar Yolu (Ureter)
Böbreğin fonksiyonel birimi olan nefronlardan başlayan kanalcıklar, böbrek piramidlerinin
tepelerinde küçük delikçikler ile irtibat kurarlar. Foramina papillaria adı verilen bu küçük de-
likler aracılığı ile, dışarıya atılacak idrar böbrek içinde ilk defa calices renales denilen küçük
- 147 -

4. havuzlarda toplanır. Bütün calices renalesler biraraya gelerek böbrek hilusunda pelvis re-
nalis adı verilen büyük idrar havuzunu oluştururlar. Artık bundan sonra pelvis renalis ureter
(idrar yolu) ile devam eder. Bu yol üzerinden nakledilen idrar mesanede toplanır.
Ureter yaklaşık 30 cm kadar uzunluktadır. Pelvis renalis'ten başlayıp mesaneye kadar de-
vam eder. Duvar yapısı oldukça kalındır. Dar bir lümene sahiptir. Bütün uzunluğu boyunca
üç yerde darlık yapar. Bu darlıklar klinik bakımdan önemlidir. Buralarda ve özellikle en dar
yeri olan son kısmında, böbrek taşları çoğu zaman geçemez ve ağrılara sebep olur.
Esas itibariyle kas ve iç yüzü döşeyen mukoza örtüsünden oluşmuş bir duvar yapısına sa-
hiptir. Kas tabaka düz kas liflerinden meydana gelmiştir. Liflerin uzanış tarzları da, içte longi-
tudinal, dışta ise dairesel (sirküler) bir durum gösterir. Kas liflerinin bu uzanış özelliği, ureter-
de peristaltik hareketlerin yapılabilmesine imkan sağlar. Böylece idrar düzenli bir şekilde
mesaneye nakledilir.
Heriki yandan gelen ureterler, mesanenin arka-yan taraflarından idrar kesesinin duvarına
sokulurlar. Girdikleri yerde sirküler kas yapısı ortadan kalkar ve sadece longitudinal uzanan
lifler kalır. İki açılma deliği arasında ise yaklaşık 2-3 cm kadar bir mesafe vardır.
? İdrar yolunu özetleyin.
2.3. İdrar Kesesi (Vesica urinaria = mesane)
Mesane, içi boşluklu kas yapılı bir organdır. Ritmik hareketler ile, ureter üzerinden iletilen id-
rar burada toplanır. Toplanan idrar belirli bir miktarı bulunca, irade dahilinde dışarıya atılır.
Sıhhatli bir mesane bütünü ile tamamen dolduğunda göbeğe kadar yükselemez. Mesane-
nin doluluk durumu (kapasitesi) individuel olarak değişir. Mesanen boşaltılması işleminde
karın kaslarının basıncı da önemli rol oynar.
Erkekte mesanenen arka alt yüzü, bir bölümünden prostat ile komşuluk gösterir. Yan
kısımlarında ise meni kesecikleri (vesicula seminalis) bulunur. Kadınlarda komşuluk biraz
daha değişiktir. Arka alt yüz kadında uterus'un servix kısmı ve daha aşağıda ise vagina'nın
ön yüzü ile komşuluktadır.
Mesanenin iç yüzü, resorpsiyon özelliği olmayan ince epitel yapılı bir tabaka ile döşenmiştir.
Kas yapısı, üç ayrı yönde uzanan düz kas liflerinden meydana gelmiştir. En dış ve içteki lifler
uzunluğuna ve ortadaki lifler ise sirküler olarak bir gidiş gösterirler. Sirküler (dairesel) kas lif-
- 148 -

5. leri, son bölüm idrar kanalının (urethra), mesaneden başlangıç deliği (ostium urethrae inter-
num) etrafında sıkı bir kas çemberi oluştururlar (m. sphincter vesicae internus). Bu kas sa-
yesinde idrarın dışarıya atılması kontrol edilir. Çünkü normal olarak ostium urethrae inter-
num kapalıdır ve ancak idrarın atılması durumunda açılır.
? İdrar kesesini özetleyin.
2.4. İdrar Kanalı (Urethra)
Kadınlarda bu yapı (urethra feminina) çok kısadır ve sadece 3-5 cm kadardır. Vagina'nın ön
duvarına ve clitoris'in arkasına açılır.
Erkek uretrası (urethra masculina) daha uzundur. Mesaneden, ostium urethrae internum
denilen açıklık ile başlar ve penis uçundaki ostium urethrae externum isimli delik ile son-
lanır. Bu mesafe yaklaşık 20 cm kadardır. Erkeklerde bu yol üzerine, meni keseciklerinden
(vesicula seminalis) gelen yollar açılırlar. Böylece idrar yolu ile, üreme yolu birleşmiş olur.
Erkek uretrası uzunluğu boyunca; arka, orta ve ön bölüm olmak üzere üç kısımda incelenir
(Pars prostatica, pars membranacae ve pars spongiosa). En uzun kısmını meydana getiren
ön bölüm, bütünü ile penis içinde uzanan parçasıdır.
Uzunluğu ve uzanışı sırasındaki eğrilikleri nedeni ile erkek uretrası kateder uygulamasında
oldukça uğraştırıcıdır. Halbuki kadınlarda bu uygulama daha kolay yapılır.
? İdrar kanalını özetleyin.
3. GENİTAL ORGANLAR (Organa genitalia)
Genital sistemi meydana getiren organlar, erkek ve kadında iç ve dış genital organlar olmak
üzere ikiye ayrılırlar.
3.1. Erkek Genital Organları = Organa genitalia masculina
Penis ve Scrotum erkekte dış genital organları yaparlar. Testisler, Epididymis, Ductus defe-
- 149 -

6. rens, Vesicula seminalis ve Prostata ise iç genital organları oluştururlar.
3.1.1. Penis
Penis silindirik bir yapıdadır. İki önemli görevi üstlenmiştir. Biryandan çiftleşme, öteyandan
idrarı dışarıya atma işlevi bu organ tarafından sağlanır. İdrar yolunun son kısmı, penisin
yapısı içinde bulunur. Çiftleşmenin normal olarak yapılabilmesi için penis özel bir yapıya sa-
hip olmuştur. Cavernos yapılar sayesinde penisin ereksiyonu sağlanır. Ancak bu yapının
yanısıra peniste bir de spongios kısım vardır. Kavernos bölümündeki küçük boşlukları birbi-
rinden ayıran duvarlar düz kas ve elastik liflerden zengin bir yapı gösterir. Kavernler arası
bölmeler üzerinde küçük delikler bulunur. Penisin ereksiyonunda bu odacıklar (caverna) bu
aralıklar vasıtasıyle birbirleri ile bağlantı sağlar. Odacıklara dolan kanın, sirkülasyonu da bu
vasıtayla sağlanır.
Penis yapısının diğer bölümünü oluşturan süngerimsi (spongios) kısım yine esas itibariyle
boşluklu (kavernos) bir durum gösterir. Buna rağmen, kavernos yapının fonksiyonel tarzını
tam olarak ortaya koyamaz ve ereksiyon olayında da önemli bir görevi bulunmaz. Burada
önemli özellik, penisin ereksiyon durumunda dahi, spongios bölümün odacıklarına gelen
kanın, venlere doğru akışını sürdürmesidir. Bu kısım içinde idrar yolunun son parçası yer
alır. Spongios bölümün genişleyen ön ucu glans penis'i yapar. Penisin serbest olan ve
dıştan görünen kısmı, glans penis ve dorsum penis olmak üzere ikiye ayrılır. Penis'in radix
(kök) kısmı ise, dıştan görünmez.
Penisin serbest olan bölümü (pars libera penis) içinde idrar yolu (urethra) uzanır ve glans
penis'in ucundaki delik ile (ostium urethrae externum) sonlanır. Penisin serbest kısmının
büyük bölümünü cavernos yapılar meydana getirir. Daha dar bir yapı halinde, iki kavernos
bölüm arasına ise spongios parça oturur.
Penis derisi önde serbest bir bölüm ile sonlanır. Bu kısım glans penis üzerinde hareketli bir
durum gösterir. Sünnet derisi (praeputium) denilen bu kısmın alt yüzünde toplanan birtakım
ölü hücreler veya maddeler, temizliğin iyi yapılmadığı durumlarda praeputium iltahaplarına
yol açar.
3.1.2. Scrotum
Uylukta aşağıya doğru sarkan bir torba gibidir. Embryonal dönemde aynı kaynaktan gelişen
yapılar erkekte scrotum, kadında ise labium majus olarak teşekkül eder. Bu organlar analog
- 150 -

7. yapılardır.
Scrotum duvar yapısı ile özellik gösterir. Karın ön duvarının yapısını meydana getiren bütün
yapıları, scrotum'un duvar yapısında görebiliriz. Torba şeklindeki bu yapı içinde testisler bu-
lunur. Sağ ve sol testisleri içine alan kısımlar ortadan bir bölme (septum scroti) ile iki ayrı ke-
se oluşmuşlardır.
Scrotum duvarının yapısı içinde, özellikle düz kas liflerinden meydana gelmiş ve aynı za-
manda elastik lifler de taşıyan tabaka (tunica dartos) fonksiyonel öneme sahiptir. Bu taba-
kadaki kas liflerinin kasılmaları ve gevşemeleri ile, scrotumda küçülme ve gevşeme gibi du-
rum değişiklikleri görülür. Bu durumda, özellikle sıcak ve soğuk ortama göre scrotum şekil
değişikliği gösterir. Böylece scrotum içindeki sıcaklığın ayarlanması mümkün olur. Çünkü;
normal olarak, scrotum içi ısısı, karın içi ısısına göre 2-2,5 derece kadar daha düşüktür. Bu
ısı şartlarının testislerin normal fonksiyonları için aynı kalması gereklidir. Tunica dartos
yapısındaki liflerin fonksiyonları ile ısı ayarlaması kolayca yapılır.
3.1.3. Testis (Orchis)
Erkek iç genital organlarındandır. Çok hassas yapıları vardır. Basınca dayanamazlar ve
fonksiyonlarını yitirirler. Burada üreme hücreleri ve önemli erkeklik hormonu yapılır. Scro-
tum içinde, bir bölme ile birbirlerinden ayrılmış olarak bulunurlar. Aşırı sıcak ve soğuğa karşı
da çok hassastırlar. Normal olarak gelişimini tamamlamış bir erkekte scrotumların içinde
bulunmaları gerekir. Ancak; bazen çeşitli nedenler ile, ya karın içinde veya inguinal kanalda
kalırlar. Bu durumda testislerin iç yapılarında (tubuli contorti) önemli bozulmalar ortaya
çıkar. Sonuç olarak da, normal spermium yapılamaz. Bazı hallerde ise; normal olarak tes-
tisler yerlerini almış olabilirler. Fakat, bu defa scrotumlara kadar ilerleyen iç organ fıtıkların-
da, testisler yine basınç altında kalacağı için, yukarıda belirtilen sonuç ortaya çıkar.
Testisler dışarıdan sağlam yapılı bir örtü ile kuşatılmışlardır. Bu örtü testislerin yapısı içerisi-
ne birtakım bölmeler gönderir ve böylece testis yapısı içinde birtakım localar (lobuluslar) or-
taya çıkar. Lobuluslar içinde testis kanalcıkları bulunur. Oldukça kıvrımlı bir yapı gösterirler.
Bu kanalcıklar testislerin iç yüzlerinden dışarıya çıkarlar. Dışarıya çıkış yerine mediastinum
testis adı verilir. Mediastinum testisten aynı zamanda organa girip-çıkan damar ve sinirler-
de geçer. Testislerde yapılan üreme hücreleri, lobulusler içindeki kanallardan geçerek
dışarıya nakledilirler ve epididymis denilen yere ulaşırlar.
- 151 -

8. 3.1.4. Epididimis (Epididymis)
Burası, spermiumların dışarıya iletilmesini sağlayan yolun başlangıcını oluşturur. Testisle-
rin arka yüzünden başlayarak, konkav yüze doğru devam eder. Karşıdan bakıldığında bir
virgül gibi görünüş ortaya koyarlar. Bütünlüğü içinde; baş (caput), gövde (corpus) ve kuyruk
(cauda) olmak üzere üç bölümde incelenir. Oluşumun esas yapısı, testislerden gelen ince
spermium kanalcıkları ve daha sonra bu kanalcıkların birleşerek meydana getirdikleri kuy-
ruk kısmıdır. Epididymis, hazırlanmış olan spermiumlar için bir toplanma yeridir.
3.1.5. Spermium Kanalı (Ductus deferens)
Yaklaşık 40-50 cm kadar bir uzunluğu vardır. Epidimisin kuyruk kısmının ucundan başlar ve
testisin arka kenarı boyunca yukarıya doğru yükselir. Bir bölümü hariç, esas görevi spermi-
um'ların nakline hizmet etmektir. Duvar yapısı itibariyle önemli kısmı kas tabaka oluşturur.
İç ve dışta longitudinal, ortada ise sirküler uzanan kas liflerinden düzenlenmiştir. Kanalın iç
yüzünü mukoza tabakası döşer. Kanal lümeni bu mukoza tabakasının ileriye doğru yapmış
olduğu çıkıntılar ile oldukça daraltılmış durumdadır.
Her iki yanda başlayıp, scrotumlardan yukarıya doğru yükselen ductus deferens'ler, yukarı-
ya ve geriye doğru bir gidiş ile canalis inguinalis (kasık kanalı) içine girerler. Kanaldan sonra
pelvis boşluğuna dahil olurlar. Yollarına devamla, prostat içinden geçip idrar kanalına
(urethra) açılarak sonlanırlar.
3.1.6. Meni Keseciğ i (Vesicula seminalis)
Prostat ile birlikte erkek genital organlarının aksesuar oluşumudur. İdrar kesesinin arka-alt
yüzü ile, rectum'un ön yüzü arasında bulunur. Küçük bir kese şeklinde oluşmuş, bir çift or-
gandır. Uzunlukları yaklaşık 4-5 cm, genişlikleri ise 2-3 cm kadardır. Karşıdan bakıldığında,
tabanı yukarıda, tepesi aşağıda küçük bir yaprak şeklinde görünüm ortaya koyarlar. Meni
keseciği adı altında belirtilmesine rağmen, burada oldukça az miktarda meni depo edilir.
Esas itibariyle salgı yapan bir organdır ve bu yüzden de glandula vesiculosa adı ile de belirti-
lirler. Bunların yapmış oldukları salgı, spermiumların canlılığı için gereklidir. Vesicula semi-
nalis'ler, spermiumları nakleden ductus deferens'lerin sonuç kısımları ile dar bir boyun şek-
linde birleşirler ve tek bir kanal haline geçerler. Bu birleşmeden sonra oluşan yeni kanala
ductus ejaculatorius denir. Bu kanal, yaklaşık 2 cm kadarlık bir uzunluk ile prostat'ı geçer ve
idrar kanalı (urethra) na açılır. Bundan sonra erkeklerde idrar yolları ile meni yolları tek ve
müşterek olarak devam eder.
- 152 -

9. 3.1.7. Prostat (Prostata)
Erkek dış genital organları ile ilgili spesifik salgı bezidir. Kestane şeklinde olup, urethra'nın
arka kısmına oturmuştur. Bu şekilde kanal ile sıkı bir komşuluk içindedir. Arkadan ise rec-
tum ile komşuluğu vardır. Sağlam yapılı bir kapsül ile çevrilmiştir. Asıl yapısı içinde bol mik-
tarda düz kas ihtiva eder. Salgılarını urethra'ya akıtan, 20-25 adet bezin birleşmesi ile pros-
tatın esas yapısı ortaya çıkar. Bunların yapmış oldukları salgı bazik reaksiyonda olup, ince
akıcı bir sıvıdır.
Erkek dış genital organlarının spesifik bezleri içinde kabul edilen bir diğer yapı ise, glandula
bulbourethralis adı verilen bezlerdir. Bunlara Cowper bezleri de denir. Yaklaşık 2-3 cm ka-
dar olan çok ince kanalları ile, heriki bez urethra'nın başlangıç kısmına (pars prostatica
urethra) ayrı ayrı açılırlar. Koyu ve alkali özellikte salgı yaparlar. Bu salgı, ejakulasyondan
önce uretra'ya verilir ve böylece uretra mukozası üzerindeki idrar artıkların nötralizasyonu
sağlanmış olur.
? Erkek genital organlarını özetleyiniz.
3.2. Kadın Genital Organları (Organa genitalia feminina)
Kadın genital organları da erkeklerde olduğu gibi, iç ve dış genital organlar olmak üzere
ayrılır. Kadında iç genital organların önemli bölümü, üreme hücrelerinin yapımı ve yaşama-
ları için faaliyet gösteren oluşumlardır. Kadında dış ve iç genital organları şu başlıklar altı-
nda incelenebilir.
■ Kadın dış genital organları Labium majus pudendi
Labium minus pudendi
Clitoris
Bartholini bezleri
Vestibulum vaginae
■ Kadın iç genital organları Ovarium
Tuba uterina
Uterus
Vagina
- 153 -

10. 3.2.1 Kad ın Dış Genital Organları
Kadın dış genital organlarının büyük dudakları (labium majus pudendi), rima pudenti adı ve-
rilen açıklığı iki yandan kuşatırlar. Bu yapı, erkeklerdeki scrotumlara tekabül eder. Heriki
yandaki dudaklar önde ve arkada birleşerek sonlanırlar. Öndeki birleşme yerinin üst
kısmında deri altında daha fazlaca yağ tabakası toplanmıştır. Burada hafif bir kabarıklık
meydana gelir. Bu kabarıklığa mons pubis denir.
Heriki labium majus arasında oluşan derin yarık vestibulum vaginae adını alır. Bu dar
aralığa vagina ve idrar yolunun son kısmı (urethra) açılır. Vestibulum vagina ile vagina
arasında ince yapılı zarsı bir perde bulunur. Buna Hymen denir. Evlenmemiş kişilerde bu
zar bütünlüğünü muhafaza eder.
Vestibulum vagina adı verilen dar aralık, heriki yandan tekrar iki küçük dudak şeklindeki
yapı ile çevrilmiştir. Bu küçük yapılar, labium majus pudendi'lerin altında saklanmış gibi du-
rurlar. Normal olarak küçük dudaklar (labium minus pudendi) bu durumları ile dışarıdan
görülmezler. Fakat bazı ırklarda küçük dudakların oldukça büyüyerek, dışarıya taştıkları da
olur. Küçük dudakların önde birbirleri ile birleşme yerleri yakında bir çıkıntılı yapı
oluşmuştur. Kavernos yapıdaki bu organ, erkeklerdeki penise tekabül eder. Büyüklüğü
şahsa ve ırka göre değişik olan bu yapı clitoris adını alır. Kadın dış genital organları içinde
çok hassas olan bir oluşumdur. Genital sinirlerin uçları burada yoğun bir sonlanma gösterir.
Clitoris'in hemen altında idrar yolunun dışarıya açılma deliği (ostium urethrae externum)
bulunurlar. Bunun için vestibulum vagina, hem idrar yollarının ve hem de vagina'nin açılma
ağızlarının bulunduğu yerdir.
İki küçük fasulye görünüşünde olan Bartholini bezleri de kadın dış genital organları içinde
yer alır. Bunlara glandula vestibulares majores adı da verilir. Vestibulum'un giriş kısmının
hemen yakınlarında bulunurlar. Bu bezlerin salgısı vaginanın ıslaklığını ve kayganlığını
sağlar. Bunlar spesifik salgı bezleridir.
3.2.2. Kadın İ ç Genital Organları
Ovarium'lar, oval birer disk şeklindedirler. Pelvis'in yan duvarlarında kendi isimleri ile
bilinen küçük çukurlara oturmuşlardır. Bu çukurluklarda, önemli oluşumlar ile komşuluk ya-
parlar. Kesitlerinde, dışdan kabuk yapısında bir tabaka ile, iç kısımda yer alan gevşek yapı-
daki diğer bir bölümden oluştukları görülür. Gevşek iç kısım kan damarları bakımından çok
zengindir. Organın beslenmesi de buradan sağlanır.
- 154 -

11. Normal olarak döllenmenin yapıldığı ve döllenen yumurtanın geliştiği yerin heriki yanların-
dan başlayıp, yukarıya ve dışa doğru uzanan boru şeklindeki organlara Uterus borusu
(tuba uterina) adı verilir. Yaklaşık 10-15 cm kadar uzunluğunda ve yarım santim
kalınlığında kas yapılı oluşumlardır. Uterus'un üst köşelerinden başladıktan sonra, heriki
yanda karın boşluğuna serbest olarak açılarak sonlanırlar. Bu sonlanma yerleri, oldukça
geniş bir durum alarak, bir huni şeklini andırır. Huninin açılan kenarlarından ise püskül
görünümünde 10-15 adet çıkıntı ileriye doğru uzanır. Çıkıntıların çok önemli görevleri
vardır. Ovarium'dan çıkan yumurtayı bu ince çıkıntılar alırlar ve uterus borusunun başlangıç
kısmına (infundibulum) iletirler.
Uterus ise sağlam bir duvar yapısına sahip, döllenmiş yumurtanın saklandığı bir haznedir.
Daha sonra fetus'da burada gelişir. Gelişim sırasında bütün ihtiyaçlar buradan temin edilir.
Nihayet, doğum sırasında da, yine bu haznenin fonksiyonları ile yavrunun dışarıya çıkışı
sağlanır. Gebeliğin devamı süresince uterus zaman zaman değişiklikler gösterir. Herşey-
den önce; büyüyen yavruya yer sağlamak için uterus hacminde ve dolayısı ile duvarlarında
önemli büyüme ortaya çıkar. Bu büyüme olayına duvar yapısı içindeki diğer oluşumlarda
(damar ve sinirler gibi) uyarlar.
Uterus karşıdan bakıldığında armut şeklinde bir durum ortaya koyar. Yapı itibariyle kas
oluşumlu organ olarak görülür. Pelviste mesanenin arkasında bulunur. Bu sırada vagi-
na'nın üstünde ve rectum'un ise önündedir. Normal olarak boyun kısmında, öne doğru hafif-
çe bükülmüş bir durumda bulunur (anteflexion). Uterus'un öne doğru bükülmüş bu durumu
normal pozisyonudur. Fakat bazı hallerde yana veya arkaya doğru bükülmüş durumlarına
da rastlanır (lateroversion-retroversion). Retroversion uterus'un en çok görünen değişik
şeklidir. Bu durumda uterus ağzının normal yerinden uzaklaşması ile kısırlık ortaya çıkabi-
lir. Bulunduğu yerde uterusun normal durumunu devam ettirmesi için bazı önemli yapılar
vardır. Herşeyden önce lig.latum uteri ve lig.teres uteri adını alan sağlam bağlar bu hususta
önemli iş görürler. Ayrıca üzerlerine oturmuş olduğu oluşumlar da uterus'a destek sağlar.
Uterus bağlarının elastikiyeti çok fazladır ve yapı komşu organlara göre durumunu değişti-
rebilir. Fakat bu bağların sağlamlıklarını yitirmeleri ve diğer nedenler ile, uterus bazen
aşağılara kadar inebilir ve hatta vagina'dan tamamen dışarıya çıkabilir. Bu olaya prolapsus
uteri adı verilir.
Kadın iç genital organlarının bir diğeri ise vagina'dır. Yaklaşık 10 cm kadar uzunlukta,
kas ve bağ dokusundan oluşmuş bir organdır. Genişleyebilir özellik gösterir. Vagina'nın yu-
karıdaki başlangıç kısmına, bir eldiven parmağı gibi uterus'un dar kısmı (servix) sokulur.
Burası portio vaginalis adını alır. Portio vaginalis ile vaginae'nın duvarları arasında meyda-
na gelen, çıkmaz şeklindeki aralığa ise fornix vaginae denir. Aşağıda ise vestibulum vagi-
- 155 -

12. na'da, vagina'nın dışa açılma deliği Hymen ile kapatılmıştır. Fonksiyonel olmadığı zaman-
larda vaginae'nın lümeni açık değildir. Ön ve arka duvarlar birbirleri ile temas durumundadı-
rlar.
Vagina yukarıda önde mesane, arkada ise rectum ile yakın komşuluktadır. Bu yakın
komşuluk dolayısı ile, doğum yolunun rektal kontrolu buradan yapılabilir.
? Kadın genital organlarını özetleyin.
Özet
Değişik fonksiyonlar gören iki ayrı sistem, komşulukları nedeniyle "Urogenital Sistem" adı
altında ele alınarak incelenir. Bu sistemin bir bölümünü boşaltım organları, diğer bölümünü
ise genital (üreme) organları meydana getirir. Boşaltım organlarından böbrekler ile çok sıkı
komşuluğu olan, böbrek üstü bezleri, endokrin bir bez olmasına rağmen bu sıkı ilişki nedeni
ile çoğu defa boşaltım organları konusu içinde incelenir. Genital organlar ise; kadın ve er-
kekte değişik oluşmuş ve buna göre yapı kazanmışlardır. Heriki cinstede genital organlar, iç
ve dış genital organlar olmak üzere ele alınarak incelenirler.
Değerlendirme Soruları
1. İdrarın ilk toplandığı yer (havuz) hangisidir?
A) Papillae renalis B) Payramides renales C) Calices renales
D) Columna renales
2. Hangisi böbrek üstü bezi tarafından yapılır?
A) Östrogen B) Adrenalin C) Testosteron
- 156 -

13. D) Tiroksin E) Glukagon
3. Clitoris yapı bakımından hangisine benzer?
A) Penis B) Scrotom C) Testis
D) Epididymis E) Ductus deferens
4. Scrotum hangisine tekabül eder?
A) Bartholini bezleri B) Ovarium C) Uterus
D) Vaginae E) Labium majus pudenti
5. Uterus arka yüzden hangisi ile komşuluk yapar?
A) Ovarium B) Rectum C) Tuba uterina
D) Vaginae E) Clitoris
Sözlük ve Kavram Dizini
Ductus deferens : Aşağıya ileten (kanal)
Epididymis : Erbeziüstü yapı; testis üstündeki yapı
Glandula suprarenalis: Böbrek üstü bezi
Ovarium : Yumurtalık
Ren : Böbrek
Scrotum : Testis torbası; kesesi
Testis : Erkek cinsiyet bezi
Ureter : İdrar yolu (böbrek ile idrar kesesi arasındaki bölüm)
Urethra : İdrar kanalı, yolu (mesaneden sonraki idrar yolu bölümü)
Uterus : Döl yatağı, rahim
Vagina : Kılıf, kın; kadın çiftleşme organı
Vesica urinaria : İdrar kesesi
- 157 -