1. XORNADAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE
“Mellora do clima de aula”
Santiago de Compostela, 11 e 12 de Decembro de 2009
Experiencia de centros: As boas prácticas na mellora da convivencia na aula
Ponentes: Verónica Dopico Cancela e Yolanda Castro López, profesoras no CPI Virxe da Cela,
Monfero, A Coruña
Título da conferencia, docencia e/ou taller: Monferosolidario: Educación en valores e
corresponsabilidade comunitaria.
MONFEROSOLIDARIO:
EDUCACIÓN EN VALORES E CORRESPONSABILIDAD COMUNITARIA
1. Contextualización: o noso centro
2. A educación en valores mediante un enfoque transversal e interdisciplinar.
3. Convivencia e socialización nun contorno rural: a implicación e a participación comunitaria.
4. Interculturalidade: unha educación centrada na pluralidade cultural.
5. Liñas de actuación e planificación específica para un C.P.I.
6. Metodoloxía de traballo.
7. Posta en práctica: plan de actividades.
2. 1.- Contextualización: o noso centro
O C.P.I. Virxe da Cela está ubicado no Xestal, no Concello de Monfero, entre as localidades de
Pontedeume, Betanzos e As Pontes (provincia de A Coruña). A superficie de Monfero é de 171,7
km², e a súa poboación 2978 habitantes. Comprende as parroquias de O Alto de Xestoso, (Santa
María), Queixeiro (San Xurxo), San Fiz de Monfero (San Fiz), Santa Xiá de Monfero (Santa Xiá),
Taboada (Santa Mariña), O Val de Xestoso, (San Pedro), Vilachá (Santa María)
• O C.P.I. Virxe da Cela, de titularidade pública oferta Educación Infantil, Educación Primaria,
Educación Secundaria Obrigatoria e Programas de Cualificación Profesional.
• No presente curso 2009/2010 están matriculados no centro un total de 171 alumnos/as.
• O claustro está formado por 30 profesores/as, dos cales 2 imparten aulas en Educación Infantil,
11 en Educación Primaria e 17 en Educación Secundaria Obrigatoria.
• 6 persoas constitúen o persoal de administración e servicio.
• No noso centro existe un comedor escolar xestionado polo propio centro e subvencionado
integramente pola Xunta de Galicia no que se ofrecen servicios todos os días lectivos.
3. 2.- A educación en valores mediante un enfoque transversal e interdisciplinar.
Monferosolidario pretende ser a voz da solidariedade do C.P.I. Virxe da Cela (Monfero, A Coruña).
Esta iniciativa naceu no pasado curso académico 2008-2009, como froito da colaboración entre os
departamentos de Educación para a Cidadanía e Relixión (E.S.O.), e o seu obxectivo principal é a
sensibilización e a implicación de toda a comunidade educativa (profesorado, alumnado, familias e
contorno), creando un clima de unidade e de convivencia.
1.- A NOSA TRAXECTORIA:
Antecedentes:
• 2003-2005: Dende a materia de Ética (4º E.S.O.): Charlas e obradoiros de sensibilización,
Rastro Solidario, difusión de proxectos de voluntariado e cooperación, etc.
• 2007-2008: Dende a materia de Relixión (E.S.O.): actividades vinculadas aos Dereitos
Humanos, a cultura da Paz, a Interculturalidade. Primeiro contacto coa O.N.G. Entreculturas
(Xuño 2008)
• 2008-2009: Colaboracións entre os Departamentos de E.P.C e Relixión (E.S.O). Creación del
blogue Monferosolidario.
Actualidade: Tras ser galardoados no I Premio de Educación para el Desarrollo, (Ministerio de
Educación e Axencia Española de Cooperación Internacional), o noso traballo consolídase. Baixo a
proposta do Equipo Directivo, e coa aprobación do Claustro e Consello Escolar, as iniciativas de
Monferosolidario aparecen recollidas no PEC no presente curso 2009-2010. Estamos a traballar en todos
os niveis educativos (Educación Infantil, Educación Primaria, E.S.O. e P.C.P.I.), e en estreita
colaboración coa Biblioteca Escolar e con outros Departamentos (especialmente os Departamentos de
Lingua Castelá, CCSS e Debuxo)
No P.E.C. aparece recollido:
Educación en valores ó longo das etapas educativas.
Interrelación e cooperación con outros centros, asociacións e organización sen ánimo de lucro
que traballen para promover os valores de solidariedade, loita contra a pobreza e
desenvolvemento humano.
Realización de colaboracións a curto e longo prazo con diferentes organismos orientados á
procura de beneficios sociais e colectivos:
Consumo responsable (obradoiros de reciclaxe)
Defensa da solidariedade.
Protección do medio ambiente.
Xeneralización dos dereitos humanos
Ausencia de discriminacións.
4. 2.- O POR QUE DA EDUCACIÓN EN VALORES:
Porque cremos que é necesario, nos tempos que corren, buscar unha forma de educación que
fomente a apropiación de valores como a autonomía, a xustiza e o respecto, colaborando na construcción
da propia identidade do alumnado, do seu futuro proxecto de vida e do seu desenvolvemento como
persoas.
OBXECTIVOS
• Sensibilizar á comunidade educativa sobre a importancia da educación en valores e a
necesidade dunha maior corresponsabilidade comunitaria.
• Promover a educación para a solidariedade e a cooperación cun enfoque transversal,
fomentando e facilitando a participación de todo o centro.
• Potenciar unha conciencia crítica, intentando motivar a participación social, defendendo a idea
dunha educación máis integral e solidaria e promover unha cidadanía activa, informada, e
responsable.
• Concienciar sobre o poder e la capacidade que ten o alumnado, como nova xeración, para
transformar o mundo.
Tratamos de acadar os nosos obxectivos a través da sensibilización social, a reflexión e a acción.
1º Fase: Sensibilización social e reflexión: Queremos favorecer un cambio de actitude e de
comportamento.
• Resaltando a importancia da responsabilidade e do compromiso cara as desigualdades e as
inxustizas sociais, e a partir de aí buscar posibles solucións para combatilas.
• Transmitindo valores humanistas de convivencia pacífica, tolerancia e igualdade entre as
persoas, empezando polo ámbito máis próximo: a familia, a escola, a comunidade, e de aí
contribuír a cambios que encamiñen cara a un mundo máis xusto.
• Fomentando valores e actitudes de solidariedade, respecto e convivencia intercultural
mediante o coñecemento, achegamento e intercambio cultural.
2º Fase: acción.
• Promovendo a participación activa nas iniciativas que parten da nosa escola e facendo
consciente ao noso alumnado de que as nosas iniciativas teñen capacidade transformadora na
sociedade.
• Participando tamén en accións de cooperación para o desenvolvemento: dando a coñecer
diferentes proxectos de cooperación de ONGs, e uníndonos ás súas campañas.
As grandes liñas transversais que tratamos de abordar a través de Monferosolidario son:
• Obxectivos do Milenio
• Grandes desigualdades sociais
• Cooperación e desenvolvemento
• Cultura da paz e da non- violencia
• Identidade cultural
• Perspectiva de xénero
• Dereitos da infancia
6. 3.- Convivencia e socialización nun contorno rural: a implicación e a participación
comunitaria.
Punto de partida: O noso centro educativo está situado no rural. Esto significa que é un contorno
empobrecido culturalmente. A axenda cultural ofertada polo concello ou por asociacións da zona non é
moi variada, a poboación vive dispersa e a rede de transporte público é case inexistente. Sen embargo, a
grade vantaxe é que entre o noso alumnado aínda prima o carácter colectivo e familiar, elementos que
estanse a extinguir no mundo urbano. A nosa misión, a través de Monferosolidario, é:
• Dinamizar e enriquecer culturalmente o noso contorno.
• Favorecer os procesos de socialización no rural.
• Facer perdurar os valores de traballo comunitario e axuda mutua.
1.- CONVIVENCIA:
O noso é un centro pequeno, con pouco alumnado e profesorado, onde prima un clima de
familiaridade e de traballo en equipo. Temos pequenos problemas puntuais, fáciles de detectar e de
resolver, e non contamos con alumnado verdadeiramente problemático, así que debemos de abordar a da
convivencia dende a normalidade, non dende o conflicto. Queremos enriquecer o clima de convivencia,
tratando de evitar os problemas antes da súa aparición. Tratamos de:
• Construír un lugar convivencia positiva, que a escola sexa un lugar onde os alumnos/as podan
desenvolver plenamente todas as súas potencialidades.
• Humanizar a escola, creando un adecuado clima de atención persoal e de relacións afectivas, xa
que consideramos o centro escolar como un espacio comunitario onde non soamente se produce
a transmisión de saberes e coñecementos, senón onde se establecen relacións e vínculos.
• Acadar un funcionamento óptimo do noso centro, cun clima de traballo e de relación
adecuado, baseado no respecto mutuo, dentro e fóra das aulas.
• Fomentar o traballo en equipo, deseñando actividades que potencien a cohesión de grupo e que
leven á xeración de apoios entre os membros do equipo.
• Como docentes que somos, queremos ser un modelo ou referencia para o noso alumnado,
exercendo unha influencia positiva e enriquecedora a través das nosa filosofía de vida e as nosas
pautas de conducta e actuación.
7. 2.- IMPLICACIÓN DE TODA A COMUNIDADE EDUCATIVA:
Profesorado: Monferosolidario susténtase no traballo en equipo. Contamos co apoio e a participación
doutros Departamentos, Biblioteca Escolar, Equipo de Normalización Lingüística, etc. As propostas
parten dos Departamentos de E.P.C. e Relixión (E.S.O.), pero están dirixidas para outros niveis, e o
profesorado de Educación Infantil e Educación Primaria participan tamén nas nosas iniciativas. Dotamos
ao profesorado de ferramentas para traballar a transversalidade.
Dirección: Contamos co apoio da dirección do centro, recoñecendo o noso traballo, avalando a nosa
labor, promovendo a difusión das nosas actividades e facilitando o desenvolvemento das mesmas, e
fomentando a participación e a implicación de profesorado e familias.
Alumnado: As actividades realizadas constitúen un importante elemento de motivación, á vez que
facilitan a aprendizaxe en valores. Temos en conta os seus intereses e suxestións, e avaliamos o seu grado
de satisfacción a través de enquisas e de comentarios no blogue, comprobando unha actitude sempre
positiva.
Familias: A través de circulares e notas informativas, as familias están ao tanto das actividades.
Solicitamos a súa colaboración, e o éxito de moitas das nosas campañas é o resultado da súa
participación. Compartimos con eles a noticia do I Premio de Educación para o Desarrollo, recoñecendo
e valorando a súa implicación.
Outras entidades: contamos coa colaboración e o apoio de distintas O.N.G.s: Entreculturas, Save the
Children, Cruz Vermella, a Cova da Terra, Save The Children, etc.) que nos facilitan materiais
didácticos, propostas de actividades, pautas de actuación, cursos de formación, asistencia gratuíta en
charlas e obradoiros, etc... Mantemos intercambios con outros centros educativos (I.E.S. Monelos, A
Coruña). Buscamos nun futuro próximo establecer relacións co Concello e outras entidades culturais da
zona.
Blogue Monferosolidario: gracias ás novas tecnoloxías da comunicación podemos difundir a nosa
iniciativa máis aló do espacio físico do noso centro. Moitos usuarios consultan o noso blogue ( dende a
creación do blogue en Marzo de 2009, xa recibimos máis de 4000 visitas), interesándose pola nosa labor.
O blogue constitúe tamén unha plataforma de difusión para que as familias e o alumnado que termine a
escolarización no centro podan estar informados da programación de actividades. Queremos tamén
promover a educación para a solidariedade mediante a publicación no blogue de materiais educativos e
recursos didácticos que poidan servir como axuda a outros docentes.
8. 4.- Interculturalidade: unha educación centrada na pluralidade cultural.
A realidade do noso centro: No noso centro, situado nun contorno rural, non contamos con alumnado
estranxeiro, (agás dúas rapazas que chegaron de Colombia fai 6 anos, e que están totalmente integradas).
Polo tanto non temos as problemáticas asociadas á inmigración que xa son frecuentes nos centros situados
en cidades e vilas. De todos xeitos consideramos necesario incidir neste ámbito, loitando contra
estereotipos, eliminando prexuízos e valorando a diferencia como un elemento de enriquecemento. No
caso particular do noso centro, queremos tamén acabar con moitos prexuízos referidos á cultura rural e á
cultura urbana. Traballamos a interculturalidade:
• Divulgando valores non discriminatorios que fomenten a tolerancia e o respecto á
diversidade cultural, e ensinando a descubrir a riqueza da diversidade.
• Achegando coñecementos de outras culturas.
• Dando a coñecer os mecanismos e as causas que explican o fenómeno das migracións e
defendendo a integración dos inmigrantes na sociedade en xeral
• Propiciando un achegamento e un entendemento das culturas rural e urbana a través de
xornadas de convivencia.
9. 5.- Liñas de actuación e planificación específica para un C.P.I.
Un C.P.I. (Centro Público Integrado) é un espacio onde conviven diferentes niveis e etapas
educativas (no caso do noso centro: Educación Infantil, Educación Primaria, Educación Secundaria
Obrigatoria e un Programa de Cualificación Profesional). En ocasións, o funcionamento de centros desta
natureza non é óptimo, debido aos problemas e dificultades que supoñen a coordinación entre as distintas
etapas, a diferencia de idades entre o alumnado, a falta de entendemento entre o corpo de mestres e o
corpo de profesores de ensino secundario, etc. A través de Monferosolidario queremos contribuír a dar
unidade e solidez ao noso centro, traballando en equipo e na mesma dirección.
Queremos aproveitar a oportunidade que nos brinda o C.P.I. para comezar a nosa labor de
sensibilización e de educación en valores dende a primeira etapa da vida, a infancia. Somos conscientes
de que isto terá repercusións no futuro, xa que o alumnado que chegue posteriormente ás nosas mans na
E.S.O. será máis crítico, comprometido e responsable, despois da adquisición e a asimilación de
aprendizaxes previas durante as etapas de Educación Infantil e Educación Primaria.
PLANIFICACIÓN:
1.- Deseño da proposta: Reunións semanais das coordinadoras de Monferosolidario (recreos, gardas
compartidas, horas extra). Coordinación co departamento de AAEE para axustar calendario e estudiar a
dispoñibilidade de espacios.
2.- Consulta coa dirección: Se a dirección da o visto bo seguimos adiante.
3.- Comunicación da proposta entre o profesorado: Dependendo da proposta, presentación en C.C.P. e
Claustro, circulares a todo o profesorado implicado, reunións con coordinadores de ciclo ou xefes de
departamento. Facilítase información detallada, indicando as datas de execución, a descrición da
actividade, obxectivos, ou calquera outro dato adicional necesario.
4.- Posta en práctica da actividade. As coordinadoras de Monferosolidario están a disposición do
profesorado e alumnado para a consulta de dúbidas, ou resolución de pequenos problemas técnicos.
5.- Difusión da actividade: Publicamos unha entrada no blogue Monferosolidario, incluíndo textos
explicativos e reportaxe gráfico con fotografías tomadas no proceso. Elaboración de paneis e murais nos
corredores do centro.
10. 6.- Metodoloxía de traballo.
1.- Metodoloxía dinámica e motivadora: marcando liñas de actuación orientadas a captar a
participación do noso alumnado, a través de:
• Actividades lúdicas: pódese aprender xogando.
• Novas tecnoloxías: constitúen un elemento moi motivador e atractivo especialmente para o
alumnado de secundaria.
• Recoñecemento da participación mediante premios, diplomas, etc..
• Voluntariedade: e máis significativa unha acción que parta de maneira voluntaria, sen
presións e obrigas..
2.- Tratamento interdisciplinar: Colaboración con outros departamentos, unindo esforzos cara a mesma
meta. Esta abordaxe interdisciplinar é máis motivadora, tanto para o profesorado como para o alumnado,
e permite unha comprensión e unha visión máis ampla, dando un sentido máis real aos contidos.
3.- Traballo en equipo: Tanto nas labores do profesorado como do alumnado, potenciando valores e
conductas como cooperación, intercambio, axuda mutua, solidariedade, empatía, apertura ao outro,
implicación en asuntos colectivos, etc.
4.- Flexibilidade: o proxecto vaise reorientando ao longo do curso, non existe unha programación
pechada e ríxida, senón que imos incluíndo actividades que vaian xurdindo, aproveitando a oferta que
chega ao noso centro, e revisamos e avaliamos o éxito das mesmas, tendo en conta comentarios e
suxestións.
5.- Viabilidade: Propoñemos metas que estean ao noso alcance, adaptadas aos nosos limitados recursos
(tanto materiais como humanos)
6.- Negociación co alumnado e cesión de responsabilidades: Temos en conta a opinión do alumnado, e
lles damos responsabilidades. Isto aumenta o seu interese e implicación nos proxectos, e fai que as
aprendizaxes sexan máis significativas.
7.- Colaboración con outras entidades: Entreculturas, Cruz Vermella, Save The Children, A Cova da
Terra, etc. Facilitan recursos, materiais didácticos, axuda loxística, formación ao profesorado, etc.
11. 7.- Posta en práctica: plan de actividades.
1.- XORNADAS DE CONVIVENCIA
• Encontros Rede Solidaria da Mocidade: Xornadas de convivencia entre os distintos colexios da
Rede Solidaria da Mocidade de Entreculturas. Curso 2008-2009: Coruña e Rianxo; Curso 2009-2010:
Vigo.
• I Xornada Convivencia Intercentros: Mosteiro de Monfero, Outubro 2009. Xornada de
convivencia entre o noso centro (rural) e o IES de Monelos (urbano), para relacionarnos, coñecernos
e compartir experiencias. Realización de visita guiada ao Mosteiro de Monfero e organización de
xogos e dinámicas de grupo.
2.- INTERCULTURALIDADE
• Proxecto School to School: Da Fundación Vicente Ferrer, consiste nun intercambio cultural e de
tradicións entre una escola en Anantapur (India) e o noso centro. O proxecto intenta acercar dúas
realidades culturais diferentes para un enriquecemento, potenciando e reforzando actitudes e valores
de respecto á diversidade cultural. Dentro do proxecto están programadas diferentes actividades:
exposición de bibliografía e material audiovisual sobre a India na Biblioteca Escolar, obradoiros de
mandalas, charlas con visionado de diapositivas, menú degustación da gastronomía da India.
• Cinefórum: Utilizarmos o cinefórum como unha ferramenta educativa que persegue unha reflexión
crítica sobre actitudes e valores. (En el mundo a cada rato, Viaje a Mali, La espalda del mundo, La
ciudad de la Alegría, etc…)
• Charla de Nicaragua: Visita de dúas profesoras de Nicaragua para compartir connosco o traballo
que realiza o proxecto Fe e Alegría nas escolas de Nicaragua, encamiñado á formación da mocidade
e que contempla como obxectivo prioritario a construcción dunha cidadanía global.
• Obradoiro de inmigración da Cruz Vermella Obradoiro e charla da Cruz Vermella de Betanzos,
expoñendo o seu Programa de atención o Inmigrante. A charla é impartida pola Técnico da Cruz
Vermella de Betanzos, dúas voluntarias conta coa participación de tres inmigrantes senegaleses que
falan da súa experiencia en primeira persoa. Ao final ofrécese un obradoiro-exposiciónb de danza e
percusión africana.
• Charla sobre o Proxecto Kentaja: Charla e proxección de diapositivas, realizada por unha
profesora do noso centro, na que conta a súa experiencia como voluntaria en Camerún, nas escolas e
orfanatos xestionados polo Proxecto Kentaja
• Obradoiro Educar en Igualdade A través deste obradoiro analizaranse os estereotipos de xénero,
tratando de erradicar prexuízos existes.
• Obxectivos do Milenio Preténdese impregnar o contido curricular a través das TIC, traballando a
Interculturalidade a través dos Obxectivos do Milenio. A meta da actividade é sensibilizar á nosa
comunidade educativa sobre a importancia destes obxectivos, a través dunha exposición e un vídeo
realizado polo propio alumnado.
• Campaña Shoes for África: Campaña de sensibilización promovida pola marca de coidado de
calzado Kiwi, El Corte Inglés e Hipercor, que persegue recoller en Europa o maior número posible
de zapatos para envialos a África, onde se lles pode dar unha vida máis longa. O noso centro
recollerá calzado para tal fin.
• Rastro Solidario de axuda ao Níxer: Organización dun Rastro Solidario para recadar fondos
destinados á ONG Save the Children no seu Proxecto de axuda a Níxer.