Lezing gehouden in de Maand van de Filosofie, thema Ongelijkheid. Aan de hand van een historische bloemlezing van het filosofische gedachtegoed nadenken over fundamentele vragen over ongelijkheid

1. Ongelijkheid
Terug van nooit weggeweest
Maand van de Filosofie
Lezing gehouden door Saskia van der Werff
voor Bibliotheek Kennemerwaard te Alkmaar
07-04-2014
8-4-2015 1

2. Denken over ongelijkheid
Terug van nooit weggeweest
Klassieke oudheid
350vC Aristoteles
Middeleeuwen
398 Augustinus
Reformatie
1615 Machiavelli
1651 Hobbes
1670 Spinoza
Verlichting
1689 Locke
1748 Montesqieu
1755 Rousseau
Moderne tijd
1835 Toqueville
1867 Marx
Na-oorlogs
1958 Arendt
1988 Achterhuis
2013 Piketty
Welke inzichten over ongelijkheid brengt het filosofische
gedachtengoed voor ons huidige tijdperk?
Maatschappelijke
(on)gelijkheid
Politieke
(on)gelijkheid?

3. (On)Gelijk?

4. (On)gelijkheid elementen
Maatstaf/Norm/Waarde
Personen/Groep Relevant verschil
Tussen Personen/Groepen bestaat een kenmerkend, relevant verschil.
Door het verschil met de maatstaf/norm&waarde te vergelijken,
waarderen we dit als gelijk of ongelijk. We bepalen of het verschil tussen
wenselijke marges ligt en maken (on)gelijker, maatschappelijk of politiek.
Deze Personen/Groepen zijn niet hetzelfde/identiek aan elkaar.

5. Ongelijkheid volgens Piketty/Franse econoom
1e Te vergelijken persoon/groep: Landen
2e Relevant verschil: kapitaal (=vermogen)
3e Maatstaf/Norm &Waarde: geen uitspraak

6. Klassieke oudheid
350vC Aristoteles
Privé sfeer/Oikos
Distributieve gelijkheid: ieder het zijne
naar verdienste
Een midden tussen een weinig en een te
veel
De ergste vorm van ongelijkheid is
proberen ongelijke dingen gelijk te maken
Rechtvaardigheid=ieder het zijne geven
Publieke sfeer/polis
Politieke gelijkheid  recht om deel te
nemen aan beslissingen en bestuursambt
Burgerdeugd: De kunst van het besturen
en bestuurd worden (op toerbeurt als
gelijken tussen gelijken)
Doel van de polis is goed leven (leven in
een onafhankelijk en volledig vervuld
bestaan)
Rechtvaardigheid=volgens de wet
Gelijkheid=
rechtvaardig
heid

7. Gelijkheid=
Naar God’s
geest
geschapen
Aardse leven
Alle dingen zijn als niet-gelijke
dingen gemaakt, ze zijn veranderlijk
Overwinnen hebzucht en
lichamelijke verlangens
Cupiditas: liefde voor de wereldse,
vergankelijke dingen
Eeuwige leven
Menselijke geest is onveranderlijk,
eeuwig, geschapen volgens God’s
beeld
Verlangen naar waarheid van God’s
woord
Caritas: liefde voor God;
naastenliefde voor gelijk-
geschapenen

8. Gelijkheid=
Strijd van allen
tegen allen
Hartstochten
In natuurstaat worden mensen geregeerd
door hartstochten met verschillende
behoeften
In staatskundige ordening blijf de mens
mens (onderhevig aan hartstochten)
Mensen zijn zeer verschillend
Rede
Gelijkheid van meting; mathematische
eenheid
Gelijkheid van redenerende geest
(mensen hebben gelijk vermogen tot
redeneren)  volstrekt vrij denken
Gelijke rechten: in staat van natuur zijn
mensen gelijk, natuurlijk recht blijft
bestaan
Gelijkheid van interne machten van
bestaan; interne kracht gericht op
zelfbehoud en zelfbestaan
Gelijkheid=
politieke
vrijheid en
Virtu
Gelijkheid=
Redenerende
geest

9. Natuurstaat
Natuurwet regeert
Belang bij ons welzijn en
zelfbehoud
Medeleven voor de ander
Maatschappelijke staat
Algemene wil regeert
Eigendom begin van ongelijkheid
Maatschappelijke ongelijkheid
versterkt natuurlijke ongelijkheid
Eigendom
=toe-eigenen
met arbeid
Gelijkheid=
Belastingheffing
die verschil
beperkt
Mens heeft
ongelijkheid
over zichzelf
gebracht

10. Klassensamenleving
Klassen-specifieke normen en waarden
Weg bewandelen die door geboorte is
vastgelegd, geen strijd lotsbestemming aan
te vechten
Sympathie binnen klasse ; liefdadigheid
buiten klasse
Egalitaire samenleving
Politieke vrijheid op het publieke terrein
van het publieke gemeen, gevoel van trots
Nivelleren gebaseerd op conformisme leidt
tot onverschilligheid, afgunst en
verdeeldheid
Gekluisterde, niet denkende geest door
algemene opvattingen grootste aantal
GB: Welvaart
gaat gepaard
met pauperisme
Strijd tussen
kapitalisten
en arbeiders
VS: Liever gelijk in
slavernij dan
ongelijk in vrijheid

11. Privé ruimte
Verscheidenheid, exclusieve
toegang; elkaar liefhebben
Publieke ruimte
Politieke gelijkheid: pluraliteit van
unieke mensen; bewonderen van
elkaar
Schaarste door
mimetische
begeerte
Ongelijke
verdeling
van kapitaal
Maatschappelijke
gelijkheid: uniforme,
conformerende
massamens
Maatschappelijke
sfeer

12. Gelijkheidsbeginsel
Universele verklaring rechten van de mens
Overwegende, dat erkenning van de inherente waardigheid en van de
gelijke en onvervreemdbare rechten van alle leden van de
mensengemeenschap grondslag is voor de vrijheid, gerechtigheid en
vrede in de wereld.' (eerste zin preambule 1948)
Nederlandse grondwet
Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk
behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging,
politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet
toegestaan (artikel 1)
Maatschappelijke
(on)gelijkheid
Politieke
(on)gelijkheid
?

13. Hoe zit het tegenwoordig met (on)gelijkheid?
Verdienste?
Mensenrechten?Fysieke behoeften?
Rede?
Eigendom?
Gelijkwaardigheid?
Begeertes?
Herverdeling?

14. Literatuurlijst
• Achterhuis, H. (1988) Het rijk van de schaarste; Van Thomas Hobbes tot Michel Foucault (Antwerpen: Veen Bosch&Keuning uitgevers 2003)
• Arendt, H. (1958) The Human Condition vertaald in Vita Activa; De mens: bestaan en bestemming (Amsterdam: Boom 2004)
• Arendt, H. (1963) On revolution vertaald in Over de revolutie (Amsterdam/Antwerpen: Atlas 2004)
• Aristoteles Ethica Nicomachea, vertaald door Huppert&Poortman (Budel: Damon 2005)
• Aristoteles Politika vertaald door Bremer&Kessels (Groningen: Historische uitgeverij)
• Augustinus, A. (398) Confessiones vertaald in Belijdenissen (Amsterdam: Ambo Anthos uitgevers 2009)
• Bregman, R. & Frederik, J. (2015) Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (Stichting Maand van de Filosofie)
• Hobbes, T. (1651) Leviathan, vertaald in het Nederlands (Amsterdam: Boom 2005)
• Locke, J. (1689). Two treatises of government (London: Dent, Rutland 1924)
• Machiavelli, N. (1615) Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio vertaald in Discorsi; Gedachten over Staat en Politiek (Amsterdam: Ambo 2007)
• Machiavelli, N. (1615) Il Principe vertaald in De heerser (Amsterdam: Athenaeum-Polak&Van Gennep 2004)
• Montesquieu (1748) De l’esprit des loix vertaald in Over de geest van de wetten (Amsterdam: Boom 2006)
• Piketty, T. (2013) Le capital du XXIe siècle vertaald in Kapitaal in de 21ste eeuw (Amsterdam: Bezige bij 2014)
• Rousseau, J.J. (1755) Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité vertaald in Vertoog over de ongelijkheid (Amsterdam: Boom 2003)
• Rousseau, J.J. (1762) Du contrat social ou Principes du droit politique, vertaald in Het maatschappelijk verdrag of Beginselen der staatsinrichting
(Amsterdam: Boom 1995)
• Spinoza, B. (1670) Tractatus Theologica-politicus vertaald in Theologisch-politiek traktaat (Amsterdam: Wereldbibliotheek 2010)
• Spinoza, B. (1678) Ethica vertaald in Ethica (Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker 2004)
• Tocqueville, A. de (1840) De la Démocratie en Amérique, Volumen II vertaald in Over de democratie in Amerika II (Breda: Papieren tijger 2007)
• Tocqueville, A. de (1835) Sur le paupérisme, vertaald in Over het pauperisme, (Den Bosch: Voltaire 2007)

15. 8-4-2015 15
SA S K I A V A N D E R W E R F F M A M S C
F I LO S O O F
B E R E N KO O G 8 0
1 8 2 2 B Z A L K M A A R
0 6 - 1 0 7 7 6 8 5 8
W W W. C R E AT H O S . N L
I N F O @ C R E AT H O S . N L