book

1. ინტელექტი 1
ინტელინტელინტელინტელეეეექტი და მისი ფსიქოლოგიქტი და მისი ფსიქოლოგიქტი და მისი ფსიქოლოგიქტი და მისი ფსიქოლოგიუუუურრრრი ტესტიი ტესტიი ტესტიი ტესტირებარებარებარება
რა არის ინრა არის ინრა არის ინრა არის ინტტტტელექტიელექტიელექტიელექტი????
ინტელექტის გაგება ფსიქოლოგიაში მრვალნაირია. სხვადასხვა თეორიულ საფუძველზე
მდგარი ავტორი სხვადასხავანაირად განმარტავს ინტელექტს. ხშირად მას აზროვნების სინონიმად
ხმარობენ. სიტყვა ინტელექტი, ლათინურად „intelectus“ ქართულად ნიშნავს გონიერებას, გაგებას,
წვდომას. ეს ტერმინი ლათინური თარგმანია ბერძნული ცნებისა „ნუს“ – გონება.
ყოველდღიურ ცხოვრებაში ყველას გვესმის თუ რას ნიშნავს ინტელექტი. ჩვენ viciT, რომ
ზოგიერთი ადამიანი „უფრო მეტად ჭკვიანია“, ვიდრე სხვები. ჩვენ ამ სიტყვას გონიერების
სინონიმად ვხმარობთ. შეფასება „ის ინტელექტუალური ადამიანია“ ან „ძლიერი ინტელექტის
პატრონია“, ნიშნავს, რომ ეს პიროვნება Zlieri abstraqtuli azrovnebiTa da
Tanmimdevruli logikiT gamoirCeva.
ზოგიერთ ფსიქოლოგიურ კონცეfციაში ინტელექტი გაგებულია, როგორც ზოგადი
გონიერება, ახალ პრობლემურ სიტუაციასთან ეფექტური gamklavebis უნარი. ეს პირველ რიგში
ეხება გეშტალტ ფსიქოლოგიას. მ. ვერტჰაიმერი, ვ. კელერი ინსაიტის ცნების შემოტანით
ცდილობდნენ აეხსნათ თუ როგორ ახერხებს პიროვნება ერთი პრობლემური სიტუაციის გადაჭრას
რომელიც არ ჰქონია გამოცდილებაში და ვერ გამოიყენებს ძველ ხერხებს. ინტელექტი ამ გაგებით
არის ახალ, უჩვეულო სიტუაციაში ეფექტური ორიენტაციის უნარი ზოგადად, და კერძოდ, ახალი
სააზროვნო ამოცანის, პრობლემური სიტუაციის წვდომის უნარი [„ინსატი ნიშნავს უecar
წვდომას, გონების განათებას].
ვ. შტერნი თვლის, რომ აზროვნება და გაგება, როგორც ახალი მოთხოვნილებისადმი
სამყაროს შეგუების იარაღისა ცალმხრივია, რადგანაც გულისხმობს პიროვნების მხოლოდ
რეაქტიულობას. ვ. შტერნი პირობითად გამოყოფს რეაქტიულ და სპონტანურ აზროვნებას –
პირველი სამყაროსთან შეგუებას ემსახურება, მეორე პიროვნების განვითარების მიზანს [წმინდა
სახით ისინი არ არსებობენ და ეს დაყოფა პირობითია]. რეაქტიულ აზროვნებaს iwvevs
გარესამყაროს ახალი უჩვეულო სიტუაცია, სპონტანური აზროვნების სტიმული კი შინაგანი
განწყობაა (ეინSტელლუნგ), ანუ აზროვნეbის დისპოზიცია. სწორედ ესაა ინტელექტი v. Sternis
mixedviT. ამრიგად, ინტელექტი ვ. შტერნის გაგებით – აზროვნებისადმი განწყობაა,
ინტელიგენტობა კი azrovnebis unaria. ვ შტერნის მიხედვით ინტელიგენტური ადამიანი იმას
კი არ ეწოდება, ვისაც აზროვნებისაკენ მიდრეკილება აქვს, არამედ იმას, ვისაც შეუძლია
აზროვნების შემწეობით ახალი სასიცოცხლო ამოცანები გადაჭრას. ამის უნარი კი ყველას
თანაბრად არ გააჩნია. ვ. შტერნი სწორედ ამ კუთხით იკვლევდა ინტელიგენტურობას –
დიფერენციალურ ფსიქოლოგიური მიდგომით. იგი თვლიდა, რომ ადამიaნთა აზროვნების უნარის
განსხვავებულობა სწორედ დიფერენციალური ფსიქოლოგიის საგანია და არა ზოგადისა. მანვე
შემოიტანა ინტელიგენტობის კოეფიციენტი - IQ ამ გასხვავებების გასაზომად.
დ. ვექსლერი ინტელექტს განსაზღვრავს როგორც „ჰიპოთეტურ cnebas, romelic asaxavs
ინდივიდის მიზანმიმართული მოქმედების, რაციონალური აზროვნებისa და გარემოსთან
ეფექტური ურთიერთქმედების გლობალურ უნარს (1981).
inteleqtis gazomvainteleqtis gazomvainteleqtis gazomvainteleqtis gazomva
საინტერესოა ის ფაქტი, რომ ინტელექტის შესწავლისას ფსიქოლოგები ყურადღებას
ამახვილებენ ისეთი პრაქტიკული საკითხების გადაჭრაზე, როგორიცაა ინტელექტის გაზომვის
საუკეთესო გზების მოძებნა.

2. ინტელექტი 2
mecnierebi, visac didi wvlili miuZmecnierebi, visac didi wvlili miuZmecnierebi, visac didi wvlili miuZmecnierebi, visac didi wvlili miuZRvis inteleqtis gazomvis meTodebis SeqmnaSi:Rvis inteleqtis gazomvis meTodebis SeqmnaSi:Rvis inteleqtis gazomvis meTodebis SeqmnaSi:Rvis inteleqtis gazomvis meTodebis SeqmnaSi:
ingliseli mecnieri fransis haltonifransis haltonifransis haltonifransis haltoni (me-19 saukune) iyo pirveli, vinc
cdilobda Seeswavla adamianebs Soris gonebrivi gansxvavebebi da gaezoma maTi
gonebrivi unarebi.
ინტელექტის ბუნების, მისი ფსიქოლოგიური რაობის გარკვევasTan erTad, ტრადიციულად,
ფსიქოლოგების აქტივობა მიმართულია განთლების სისტემის მოთხოვნების
დაკმაყოფილებისაკენ– შეurCion ბავშვებs adekvaturi saswavlo garemo მათი გონებრივი
შესაძლებლობების საფუძველზე. ეს ტრადიცია ისტორიულად დაკავშირებული ინტელექტის
სისტემური ტესტირების დაწყებასთან.
1904 წელს საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიასთან შეიქმნა სპეციალური კომისია,
რომელსაც ევალებოდა გონებრივად ჩამორჩენილი ბავშვების შესწავლა და მათი სასწავლო
უნარების შეფასება. საჭირო გახდა ბავშვი გონებრივი განვითარების დონის განსზღვრisaTvis
ადეkვატური საზომი სისტემის შექმნა. ამ ამოცანამ მიიპყრო ფრანგი ფსიქოლოგის აააა....ბიბიბიბიnnnnესესესეს
ყურადღება. რამდენადაც მასწავლებელთა დასკვნების იმის შესახებ თუ ვის უნდა მიეღო
სპეციალური განათლება არ იყო დამაჯერებელი და საკმაოდ სუბიექტურ ხასიათს ატარებდა. ა.
ბინემ დაიწყო მუშაობა moswavleTa gonebrivi SesaZlbelobebis მოსახერხებელი, მეტ–
ნაკლებად ობიექტური პროცედურის მომზადებაზე. აააა....ბინე და თბინე და თბინე და თბინე და თ....სსსსიმონიიმონიიმონიიმონი ცდილობდნენ
გამოეყენებინათ გაზომვის sxvadasxva ხერხი რათა განესხვავებინათ ერთმანეთისაგან მაღალი და
დაბალი შესაძლებლობების მქონე ბავშვები. მრავალი ცდის შემდეგ მათ აღმოaჩინეს, რომ ბავშვებს,
რომელთაც ჰქონდათ საუკეთესო მსჯელობის და მიმართებათა დამყარების უნარი გააჩნიათ
ტენდენცია უკეთესი ყურადღების, ლექსიკური მარაგის და სხვა შესაძლებლობების
გამომჟღავნებისა. 1905წ. ბინემ და სიმoნმა შექმნეს საცდელი ინტელექტის სკალა. ის მოიცავდა
სირთულის ზრდის მიხედვით daლაგებულ 30 ტესტს, რომლებიც მოიცავენ ყურადღების,
მეტყველების, აზროვნების, მეხსიერების unarebis Sefasebas. სირთულის დონე დადგენილი
იყო 3 დან 11 წლამდე 50 janmrTeli ბავშვის მიერ დავალებათა შესრულების საფუძველზე.
შემდგომში მკვლევრებმა დააჯგუფეს ტესტები ბავშვთა ასაკის მიხედვით. შეფასება ხდებოდა
ქულებით da ეფუძნებოდა ინტელექტის კოეფიციენტის შტერნისეულ ცნებას. IQ წარმოადგენს
გონებრივი ასაკის ქრონოლოგიურ ასაკთან შეფარდებას გამრავლებულს 100-ze.
IQ = გონებრივი ასაკი/ქრონოლოგიური ასაკი * 100
ბავშვის გონებრივი ასაკი ganisazRvreboda შესაბამისი ასაკისთვის განკუთვნილი
დავალებების შესრულების საფუძველზე. მაგალითად, თუ 10 წლის ბავშვი ასრულებს
დავალებებს, რომლებიც დადგენილია 8 წლის ასაკის დონისათვის, მისი მენტალური ასაკი არის 8.
ბინე – სიმონის IQ ტესტში ყოველი დავალება შესაბამისი ასაკობრივი ოდენობით ფასდება,
რომელიც თვეებში გამოიხატება. 14 წლამდე ასაკობრივი სკალა აგებული იქნა 1000 ბავშვის
მონაცემების მიხედვით. ავტორებისთვის მთავარი მიზანი იყო ტესტებისა და qulebis ისეთი
განაწილების მიღწევა, რომლის დროსაც ასაკობრივი ჯგუფების საშუალო გონებრივი ასაკი
fransisfransisfransisfransis
haltonihaltonihaltonihaltoni
1822182218221822 ----1911191119111911
Aalfred bineAalfred bineAalfred bineAalfred bine
1859185918591859----1911191119111911
luisluisluisluis termenitermenitermenitermeni
1877187718771877----1956195619561956
devid veqsleridevid veqsleridevid veqsleridevid veqsleri
1896189618961896----1981198119811981

3. ინტელექტი 3
დაემთხვევა საშუალო საპასპორტე ასაკს. შესაბამისად, 5 წლის ბავშვის სატესტო შეფასება სწორად
აგებულ სკალაზე უნდა yofiliyo 5 წლის ტოლი.
მოგვიანებით ბინებინებინებინე––––სიმსიმსიმსიმონიონიონიონისსსს IQ სკსკსკსკაააალალალალა სრულყო llll. ტერმენმატერმენმატერმენმატერმენმა და იგი ცნობილია სტენფორდსტენფორდსტენფორდსტენფორდ––––
ბინებინებინებინე IQIQIQIQ სკალისსკალისსკალისსკალის სახით. ყოველი ასაკისთვის ცალ–ცალკე აიგო nedli qulebis განაწილების
მრუდები.
llll. ტერმტერმტერმტერმeeeeნმანმანმანმა ყველა IQ მონაცემი (1000 ბავშვიs) დაყო 10 asakobriv ჯგუფად da nedli
qulebi, bine-simonisgan gansxvavebiT, gadaiyvana standartul IQ skalaze, romlis
saSualoa 100 da standartuli gadaxra 15. კოეფიციენტების ნორმალურ განაწილებაში
ყველაზე დიდი იყო 90-105 ქულიანი ჯგუფი, იგი საშუალო ჯგუფად იქნა მიღებული. საშუალოზე
მაღალი ჯგუფები შეიცავდნენ კოეფიციენტებს 106-115 და 116-125. ასეთივე ინტერვალით არის
წარმოდგენილი 96-ზე დაბალი IQ მქონე ჯგუფები. ამრიგად, ტერმენმა მიიღო 905 ბავშვის (5–დან
14 წლამდე) IQ –ების ნორმალური განაწილების მქონე მრუდი M = 100, SD = 12.6.
IQIQIQIQ
56-65 (0.33%)
66-75 (2.3%)
76-85 (8.6%)
86-95 (20.1%)
96-105 (33.9%)
106-115 (23.1%)
116-125 (9.0%)
125-135 (2.3%)
136-145 (0.55%)
amrigad, l. termenis mixedviT, IQ standartuli ქულაა, რომელიც gviCvenebs
ბავშვის gonebrivi ganviTarebis დონის მიმართებას misi asakobrivi jgufis სხვა
ბავშვებis gonebrivi ganviTarebis donesTan.
inteleqtis gazomvis mizniT Catarebuli kvlevebis safuZvelze aRmoCnda,
rom:
1. არ არსებობს მკვეთრ ზღვარი ნორმასა და პათოლოგიას შორის.
2. არსებობს განვითარების დონის farTo diapazoni.
3. მოსახლეობაში გონებრივi ჩამორჩენილobis mqone pirTa % maCveneblis დადგენა
დამოკიდებულია იმ სტანდარტზე, რომელსაც მიიჩნევენ ნორმად, ან იმ kriteriumebis
მიხედვით, რiTac gansazRvaven gonebriv CamorCenilobas.
4. ის მოსაზრება, რომ ნორმიდან ქვედა გადახრები (ანუ გონებრივად ჩამორჩენილები)
უფრო ხშირია, ვიდრე ზედა (ანუ talantebi)მოკლებულია საფუძველს.
5. მოსაზრება იმის შესახებ, რომ მოზარდობის ასაკში ბავშვები უფრო მეტად
განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან გონებრივი განვითარების მიხედვით, ვიდრე უმცროს
ასაკში, მოკლებულია საფუძველს.
რას ზომავს ინტელექტის ტესტებირას ზომავს ინტელექტის ტესტებირას ზომავს ინტელექტის ტესტებირას ზომავს ინტელექტის ტესტები????
გარდა სტეnფორd–ბინეს ტესტისა ინტელექტის გასაზომი ტესტებია ვექსლერისვექსლერისვექსლერისვექსლერის IQIQIQIQ
სკალებისკალებისკალებისკალები,,,, რავენისრავენისრავენისრავენის progresuliprogresuliprogresuliprogresuli მატრიცებიმატრიცებიმატრიცებიმატრიცები, აიზენკისაიზენკისაიზენკისაიზენკის inteleqtis ტესტი.
ინტელeქტის ტესტი ზომავს ადამიანის მიღწევას სხვა ადამიანebiს მიღწევასთან
მიმართებაში, რომლებიც იმავე asakobriv ჯგუფს ეკუთვნიან. sxvanairad rom vTqvaT, IQ
testSi miRebuli qula gviCvenebs, Tu sad imyofeba konkretuli adamiani misi
asakobrivi jgufis sxva adamianebTan SedarebiT _ saSualosTan axlos,
saSualoze maRla, Tu saSualoze dabla.

4. ინტელექტი 4
naxatze mocemulia inteleqtis standartuli maCveneblebis ganawileba
populaciaSi standartul skalaze. es ganawileba normaluria da yvelaze meti
individi moTavsebulia -1 +1 standartuli gadaxris diapazonSi, anu 85-dan 115
IQ.
d. veqsleris mixedviT IQ qulebis mixedviT gamoiyofa inteleqtis Semdegi
doneebi:
Zalian maRali
saSualoze maRali 110-120
saSualo 90-110
saSualoze dabali 90-80
mosazRvre 80-70
ioli gonebrivi CamorCena 70-55
saSualo gonebrivi CamorCena 55-40
Zlieri gonebrivi CamorCena 40-20
mZime gonebrivi CamorCena - <20-ze
სტანდარტული IQ ტესტები იძლევა მინიმალურ ინფორმაციას იმ ცვლადების შესახებ,
რომელიც საფუძვლად შეიZლება ედოს ინდივიდთა შორის განსხვავებას, თუმცა ამ
განსხვავებას აფიქსირებს. მაგალიათად, ბავშვს, რომლის IQ = 120 შეიძლება, მაღალი ქულები
ჰქონდეს ვერბალურ subტესტებSi და დაბალი არავერბალურ subtestebSi, ეს ინფორმაცია
ვერ ხსნის განვითარების პროცესებს, რომლებმაც aseTi შეუსაბამობა gamoiwvies.
marTalia, მრვალფეროვანი გამოკვლევების მიხედვით კორელაცია ინტელექტის ქულებსა
და აკადემიურ მიღწევებს შორის საკმაოდ მაღალია, მაინც ვერ ვიტყვით, რომ ეს კავშირი
erTmniSvnelovania. მაგალითად, შესაძლებელია მოსწავლე, რომლის IQ = 125 ბევრად
უარესად სწვლობდეს, ვიდრე მოსწავლე, რომლის IQ = 105, რადგან ეს უკანასკნელი
დაინტერესებულია სკოლის სამუშაოთი და უფრო ბევრს მეცადინეობს. IQ ტესტის ქულების
ინტერპრეტაციისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო, რადგან IQ მაჩვენებელზე ძლიერ

5. ინტელექტი 5
მოქმედებს ადრინდელი სწავლის გამოცდილება, პიროვნული თავისებურებანი, თვით
ტესტოლოგის პიროვნება, ბავშვის დამოკიდებულება ტესტისა და სკოლისადმი, socialur-
kulturuli faqtorebi და ა.შ. ტესტების ქულებს სიფრთხილით უნდა მოვეპყროთ.
ზუსტად amitom არ არის მიზანშეწონილი ერთ კულტურაში შერჩევით ერთობლიობაზე
შექმნილი ტესტის პირდაპირi გადატანა სხვა კულტურაზე და სხვა ჯგუფებზე. საჭიროა მისი
წინასწარი ადაპტაცია da xelmeored standartizeba samizne populaciaze.
inteleqtis testis monacemebis interpretaciisas metad mniSvnelovania
socialuri da kulturuli faqtorebis gaTvaliswineba da IQ maCveneblebis
pirovnebis Sesaxeb sxva fsiqologiur monacemebTan erTobliobaSi ganxilva.
inteleqtis modelebiinteleqtis modelebiinteleqtis modelebiinteleqtis modelebi
აღსანიშნავია, ინტელექტისადმი ფსიქომეტრული მიდგომა მრავალი წელი
დომინირებდა ფსიქოლოგიაში.თავად, ფსიქომეტრული მიდგომა ინტელექტისადმი
გარკვეული ხარისხით ეფუძნება სტატისტიკურ ფაქტორულ–ანალიზურ მეთოდს.
ფაქტორული ანალიზის ძირითად ამოცანას წარმოადგენს მონაცემთა აღწერის გამარტივება
ცვლადების მაქსიმალური შემცირებით. ფაქტორული ანალიზის საშუალებით ხდება
ტესტების საერთო მომენტების გადაფარვის გამოვლენა და შესაბამისად იმ ფაქტორების
იდენტიფიკაცია, რომელიც ამ გადაფარვას იწვევს, აღმოჩნდა, რომ ძალიან ბევრი ტესტი
რომელიც ამა თუ იმ უნარს იკვლევს ერთი ძირითადი ფაქტორის ქვეშ შეიძლება
გაერთიანდეს. შესაბამისად, ინტელექტის ცნება კრებით ხასიათს ატარებს. ფსიქომეტრული
გაგებით ინტელექტი არის IQ ე.ი. გონებრივი და ქრონოლოგიური ასაკის შეფარდება,
რომელიც მოიცავს სხვადასხვა უნარს, ვლინდება სხვადასხვა უნარში.
ფაქტიურად, ძირითადი კრიტერიუმი, რომელსაც ზომავს ტესტთა უმეტესობა –
აკადემიური მოსწრების რამოდენიმე ასპექტია. მართალია, IQ ტესტები განსაზღვრავენ
ინდივიდუალურ განსხვავებებს უნარებში, მაგრამ ძალიან ცოტას გვეუბნებიან ამ უნარების
ბუნების შესახებ. სტანდარტული ტესტების მიზანი, ფაქტიურად არის ინტელექტში
ჩართული კომპლექსური პროცესების გაზომვა. მათი უმეტესობა ვერბალური ხასიათისაა,
მეტყველებით არის გაშუალებული და გარკვეულ გამოცდილებას ეყრდნობა. ამდენად, ისმის
კითხვა თუ რას იკვლევს ბოლოს და ბოლოს სტანდარტიზებული IQ ტესტი: შეთვისებულ
ცოდნას, ჩვევებს თუ სუფთა ინტელექტს ანუ გონიერებას?! მათი ვერბალური ხასიათი და
კულტურული გამოცდილებით შეზღუდულობა ცხადია ართულებს საქმის ვითარებას. ამ
ხარვეზის დასაძლევად შეიქმნა ტესტები, რომელთაც აქვთ პრეტენზია, რომ თავისუფალია
ზემოთ აღნიშნული ნაკლოვანებებისაგან (მაგალითად, კეტელის კულტურისაგან
თავისუფალი ტესტი, ელის–დევისის თამაშები, რავენის ტესტი) ამ ტესტებში ავტორები
ეცადნენ მინიმუმადე დაეყვანათ მეტყველების, გამოცდილების და ცოდნის როლი.
უნდა ითქვა, რომ ტესტთა მრავალფეროვნება აიხსნება სხვადასხვა ავტორების მიერ
მისი სხვადსხვანაირი განსაზღვრებით. მართლაცდა იმისდა მიხედვით, თუ რას გულისხმობს
ავტორი „ინტელექტის“ ცნების ქვეშ, ტესტსაც შესაბამისი ხასაითი აქვს. მაგალითად, ბინეს
მიხედვით ინტელექტი არის განსჯის, გამჭრიახობის, ინიციატივის უნარი. მისი ტესტი
ეყრდნობა იმ მოსაზრებას, რომ ინტელექტი ერთი მთლიანი, უნიტარული ფენომენია.
ბინეს საპირისპიროდ ჩ.სპირმენი (ინგლისელი ფსიქოლოგი) თვლის, რომ ინტელექტი
არა უნიტარული მთლიანია, არამედ გარკვეული სტუქტურა გააჩნია. იგი წარმოადგენს ერთ
მთავარ უნარს, რომელიც შედგება სხვადასხვა სპეციფიკური უნარებისაგან – ინტელექტის
სპირმენისეული თეორია უნართა ორგანიზაციის ორფაქტორიანი თეორიის სახელით არის
ცნობილი. ჩ.სპირმენი თვლის, რომ ნებისმიერ ინტელექტურალურ მოქმედებას საფუძვლად

6. ინტელექტი 6
უდეს მათთვის საერთო მთავარი გენერალური ფაქტორი (G) და სპციფიკური s ფაქტორები,
რომლებიც ახასაითებენ ცალკეულ სპციფიკურ ინტელექტუალურ მოქმედებას. სპირმენის
დაკვირვებით მრავალი სხვადასხვა ტესტი კორელირებდა ერთმანეთთან, რაც მიუთითებდა
რაღაც ერთი ფაქტორის არსებობაზე. მან დაასკვნა, რომ რაღაც ზოგადი გონებრივი უნარი (g)
არის ამ ინტერკორელაციების საფუძველი. დაკვირვებით აღმოჩნდა აგრეთვე, რომ
სპეციფიკური ფაქტორები ხშრად ფარავენ ერთამანეთს (გვ.33) სპირმენსი ინტელექტს ხედავს
როგორც გონებრივ უნართა ერთ მთლიან სტურქტურას, რომელიც შეიცავს : ზოგად
გონებრივ უნარს (g) და სპეციფიკურ უნართა ჯგუფებს, სპეციფიკურ უნარებს.
„ორფაქტორიანი“ თეორიის თანახმად, ფსიქოლოგიური ტესტირების მიზანია (g)
ფაქტორის გაზომვა, თუ ასეთი ფაქტორი მრავალ უნარში ვლინდება, მაშინ მეტ–ნაკლებად
შესაძლებელია ინდივიდის ქცევის პროგნოზირება სხვადასხვა სიტუაციაში, მაშინ როცა s
ფაქტორების გაზომვას აზრი არ აქვს, რამდენადაც ისინი გარკვეულ სიტუაციებში
ვლინდებიან. ამიტომ სპირმენი გვთავაზობს ერთ g ფაქტორით ძლიერ დატვირთული ტესტი
შეიცვალოს სვხვადსხვა დავალებებისაგან შემდგარი ინტელექტის ტესტით. G ფაქტორის
გაზომვის ტესტებად შეიძლება მივიჩნიოთ რავენის „პროგრესული მატრიცები“ და კეტელის
კულტურისაგან თავისუფალი ინტელექტის ტესტი (IPAT) . უფრო მეტად გავრცელებულია
ინტელექტის მრვალფაქტორიანი მოდელები. ტურსტოუნი თვლის, რომ ინტელექტის
რთული მთლიანობა მოიცავს სხვადასხვა მარტივ პროცესებს. იყენებს რა 56 ტესტისაგან
შედგენილ სერიას, ტურსტოუნმა გამოჰყო 7 პირველადი დონებრივი ფაქტორი ანუ
პირველადი გონებრივი უნარი:
1) პერცეპტული სისწრაფე (P) ვიზუალური დეტალების გარჩევა და იდენტიფიკაცია;
2) რიცხობრივი უნარი (N) maTematikuri unarebi;
3) სიტყვათა მოქნილობა (W) ლექსიკური შესაძლებობები
4) ვერბალური გაგება (V) სიტყვების გაგება და მათი გამოყენება შესაძლო კონტექსტში
V და W განსხვავდება, მაგალითად, თუ საჭიროა რამდენიმე სიტყვიდან, სიტყვისათვის
შესაბამისის სინონიმის ამორჩევა – ეს მოიცავს V ფაქტორს, თუ საჭიროა რამდენიმე
სინონიმის სწრაფი დასახლება – ეს უკვე W ფაქტორის სფეროშია.
5) სივრცითი ვიზუალიზაცია (S)ვიზუალურ ფორმებს შორის მიმართებების დამყარების
უნარი;
6) მეხსიერება (M ) აღდგენა სიტყვების, რიცხვების, სიმბოლოების, ფიგურების;
7) მსჯელობა (R) sxvadasxva saxis კანონზომიერებათა წვდომის უნარი.
ტურსტოუნის ეს პირველადი უნარები კარგად გამოსადეგ საკლასიფიკაციო სისტემას
წარმოადგენს, მაგრამ ავტორი მოდელიდან არ ჩანს თუ როგორ ხდება ამ პირველადი
გონებრივი უნარების კომბინირება, ინტელექტის მთლიანი სტრუქტურული ჩამოყალიბება.
ზემოთ ჩამოთვლილ ფაქტორებში ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად არ არსებობენ.
შესაბამისად, ისინი შეიძლება ერთ ზოგად ფაქტორში გაერთიანდნენ. ინტელექტის უნართა
ფაქტორების ერთობლივად წარმოდგენა საბოლოო ჯამში ვერ აღწერს ადექვატურად
ადამიანის გონიერების გამოვლენის მრავალფეროვნებას. რამდენიმე თუნდაც ათეული
ფაქტორით პიუროევის ინტელელქტუალური მოქმედების მთელი სპექტრის აღწერა და
ახსნა აბსურდულია. თუმცა, ფსიქოლოგებს კონკრეტული მიზნებისათვის შეუძლიათ
შეარჩიონ ისეთი ფაქტორები, რომლებიც საკვლევი მოქმედების ტიპს და ხასიათს
შეესაბამება. მაგალითად, როდესაც სამუშაოზე დისპეტჩერებს იღებენ, ცხადია ადექვატური
იქნება მათთვის პერცეპტული სისწრაფის, სივრცითი მიმართებების წვდომის უნარების
შემოწმება, ხოლო კოლეჯის სტუდენტების მისაღებად ალბათ, უფრო ფართო ფაქტორები
გამოიყენება, როგორიცაა სიტყვის მნიშვნელობის გაგება, არითმეტიკული და ლოგიკური
მიმართებების ფაქტორი.

7. ინტელექტი 7
ფაქტორულმა კვლევებმა უსაშველოდ გაზარდა გამოვლენილ ფაქტორთა რიცხვი.
ამიტომ ზოგიერთი ავტორი გვთავაზობს ინტელექტის სტრუქტურის იერარქიულ მოდელს
(ლ.ჰემფრეისი, ფ. ვერნონი). ფ.ვერნონის იერარქიული მოდელის მიხედვით სოირმენის g
ფაქტორი იერარქიის თავშია მოქცეული. შემდეგ დონეზე იმყოფება ფაქტორთა ორი ფართო
ჯგუფი Vied – ვერბალური , განთლებით და Kim - პრაქტიკულ–ტექნიკური. ეს ძირითადი
ფაქტორები თავისთავად იყოფიან: ვერბალური, განათლებითი – სიტყვითი რიცხობრივ და
სხვა სუბფაქტორებად, პრაქტიკულ–ტექნიკური – სივრცით, ფიზიკური შრომის ჩვევების,
ტექნიკური გათვითცნობიერებულობის სუბფაქტორებად. უფრო ვიწრო სუბფაქტორების
იდენტიფიკაცია ხდება შემდგომი ანალიზის საფუძველზე. იერარქიის ძირში იმყოფებიან s
ფაქტორები ) სპეციფიკური ( ინტელელტის ასეთი იერარქიული სრტუქტურა ფაქტიურად
იმეორებს (შინაარსობრივად უფრო ვრცლად) სპირემენის მოდელს: g ფაქტორი იერარქიის
თავში და s ფაქტორები მის საფუძლად და მათ შორის თანდათან შევიწროვებული
ჯგუფური ფაქტორები.
ფაქტორული ანალიზით ასეთი გატაცება ფაქტიურად ფსიქოლოგიას აღარ უტოვებს
ადგილს ინტელექტის როგორც ფსიქოლოგიური ფენომენის ბუნების შესწავლისათვის.
ფაქტორები, რომლებიც ფაქტორული ანალიზით ვლინდება დესკრიპული (აღწერითი )
კატეგორიებია, რომლებიც აღწერენ ადამიანის ამა თუ იმ უნართა ურთიერთ მიმართებას,
რომელიც გადასაწელი ამოცანის მიხედვით იცვლება. ინტელექტუალური პრტოცესის
ფსიქოლოგიურ შინაარსს დიდი ყურადღება არ ეთმობა.
ჯ. გილფორდი ცდილობდა დაეძია ფსიქომეტრული, ფაქტორულ ანალიტური
მიდგომის ე.წ. ხარვეზები. მისი ინტელექტის სტრუქტურულ მოდელში გონებრივ უნართა
კლასიფიკაცია 3 განზომილების მიხედვით ხდება: ოპერაციები, შინაარსი, შედეგები.
გილფორდის სამგანზომილებიანი მოდელი მოიცავს გონებრივი ოპერაციების 5 ტიპს,
შინაარსების 4 ტიპს და პროდუქტების 4 ტიპს. რაც მთლიანად წარმოადგენს კუბს 4*5*6
ანუ 120 ფაქტორით (უჯრით). ყოველ უჯრედს შეესაბამება ერთი, შეიძლება მეტი ფაქტორიც.
ყოველი ფაქტორი სამ განზომილებაში აღიწერება. გილფორდი და მისი კოლეგები 20 წლის
განავლობაში იკვლევდნენ გონებრივ უნარებს სტრუქტურულ ინტელექტუალური მოდელის
მიხედვით და მათ მიერ იდენტიფიცირებული იყო 98–120 ფაქტორიდან.
გონებრივი ოპერაციები (ანუ რა შეუძლია პიროვნებას):
1. შეფასება – გადაწყვეტა რამდენად მნიშვნელოვანია შესაბამისი საგანი, მოვლენა ან
იდეა;
2. კონვერგენციული აზროვნება – ინფორმაციის ამორჩევა, კლასიფიცირება, პრობლემის
სწორი გადაწყვეტის მისაგნებად;
3. დივერგენციული აზროვნება – ინფორმაციის გამოყენება ახალი პრობლემის
შესაბამისი გადაწყვეტილების ან ახალი გარკვეული რაოდენობის აღმოსაჩენად
(შემოქმედებითი ხასიათისაა);
4. მეხსიერება – ინფორმაციის აღდგენა;

8. ინტელექტი 8
5. შემეცნების უნარი (cognition). ინფორმაციის სხვადასხვა კონტექსტში ორგანიზების
უნარი [– – – უნარი] გვ.36
ეს 5 ტიპის გონებრვი ოპერაცია შეიძლება დალაგდეს 4 შინაარსის შესაბამისად.
შინაარსის ქვეშ იგულისხმება მასალის თავისებურება ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც
ხორციელდება მოქმედება. ეს არის გამომხატველობითი სიმბოლოები (ასოები, რიცხვები),
სემანტური (სიტყვები), ქცევითი (ინფორმაცია სხვა ადამიანის უნარების მოთხოვნილებების
და ა.შ. შესახებ). მასალა
1. ფიგურული – ობიექტების და მოვლენების სწორი აღქმა;
2. სიმბოლური – ასოები, რიცხვები და სხვა ნიშნები;
3. სემანტური – სიტყვათა მნიშვნელობა;
4. ქცევითი – სოციალური სიტუაციები.
იმ პასუხთა ტიპები, რომელიც შეიძლება პიროვნებამ მოგვცეს კლასიფიცირდება 6
პროდუქტის შესაბამისად. პროდუქტის, შედეგის ქვეშ იგულისხმება ის ფორმა, რომლის
მიხედვითაც ხდება ინფორმაციის გადამუშავება.
1. ელემენტები. ინფორმაციის მარტივი ერთეულები – ასოები, რიცხვები, სიტყვები.
2. კლასები. ელემენტები დალაგება მათი ზოგადი მახასიათებლების მიხედვით.
3. მიმართებები. ფაქტორები, რომლებიც მოვლენებს ან საგნებს უკავშირებენ ერთმანეთს.
4. სისტემები. ის ჯგუფები, რომლებშიც ხდება საგნების, მოვლენების გაერთიანება/
5. ტრანსფორმაციები. ჯგუფების სტრუქტურის ცვლილებანი.
6. იმპლიკაციები(დასკვნები). დამატებითი ფაქტორები, რომელთა დანიშნულებაა
შესაბამისი ადექვატური მოქმედებების დაგეგმვა და ამორჩევა.
გილფორდის ინტელექტის სტრუქტურულმა მოდელმა მოგვცა რამოდენიმე
მნიშვნელოვანი გამოკვლევა ინტელექტის სფეროში. კონკერგენციული და დივერგენციული
ტიპის აზროვნების გამოყოფით გილფორდმა გადადგა ნაბიჯი კონვენციურ და კრეატულ
ინტელექტის შედარებისკენ. გილფორდამდე ინტელქტის ტესტთა უმეტესობა ისე იყო
აგებული, რომ პრობლემას ერთი გადაწყვეტა ჰქონდა კითხვას კი – ერთი პასუხი ასეთი
ტიპის დავალებები არ იძენდა ინფორმაციას პიროვნების კრეატულობის, მისი აზროვნების
შემოქმედებითობის შესახებ. ფსიქოლოგიაში დღემდე დავაა იმის შესახებ, თუ რას იკვლევს
ბოლოსდაბოლოს IQ ტესტები – აზროვნების მიერ დაგროვილ ცოდნა – გამოცდილებას თუ
იმას, რასაც აზროვნების ძირითად მ,ახასაითაბელს წარმოადგენს – მისი პროდუქტულობას.
ახალი ცოდნის შეძენას, ინსაიტს, გილფორსდის ტესტები შეიცავდა ისეთ დავალებებს,
რომლებიც იტხოვდა რამოდენიმე პასუხს, შესაბამისად მისი მეთოდი შესაძლებელია
გამოყენებული იქენს ორიგანალობის რაღაც ხარისხის გამოსაკვლვეად. ასე მაგალიად, მისი
ტიპ[ური დავალებაა: ბავშვ სთხოვენ დაასახელოს ისეთი ჩვეულებრივი ობიექტის უჩვეულო
გამოყენება, როგორიცაა გაზეთი.
ზემოთ აღნიშნულმა წინააღმდეგობამ ინტელექტის რაობასა და მისი კვლევის
(გაზომვის) საშუალებებს შორის აიძულა ფსიქოლოგები ერთმანეთისაგან გამოეყოთ
ტესტები, რომლებში პიროვნება იყენებს ცოდნას და სპეციალურ უნარებს, იმ ტესტებისგან,
რომლებიც პრობლემის გადაწყვეტას მოითხოვს არსებული ინფორმაციის ისეთი
ტრანსფორმაციით, რომელიც არ ყოფილა ცდის პირის გამოცდილებაში. კეტელმა ამ
პრინციპით ერთმანეთისაგან გამოყო ფლუიდური და კრისტალიზებული უნარები. ქვემოთ
მოცემული კეტელის სქემა უნართა კონტინუმიისა ამ ასპექტის მიხედვით. ზოგად უნართა
სპექტრი მისთვის ეს არის ფაქტორული ანალიზის მცდელობა. (1964, 1968).

9. ინტელექტი 9
მაქსიმალური ადაპტაცია,
გამოცდილების გადატანა
A ––– Gf უნარი
B ––– შეთვისებული ცნებებით
მსჯელობა
C ––– ზოგადი განათლების
განვითარება
D ––– „კრისტალიზებული“ მიღწევები
ბლოკების აწყობა, ასაწყობი ფიგურები,
მატრიცები, არეული წინადადებები
ვერბალური ანალოგიები, რიცხვთა სერიები
უცხო ტექსტის, ცხრილის დიაგრამების
ინტერპრეტაცია, რაოდენობრივი მსჯელობა
გრამატიკა, თვლა, ფაქტობრივი ცოდნა
ტესტები რომლებიც სპექტრის ქვედაბოლოშია განლაგებული მოითხოვენ ერთეულ
ინფორმაციას და პრაქტიკულ ჩვევებს. საუკეთესო გონების, მაგრამ არაინფორმირებული
პიროვნება ასეთ დავალებას ვერ შეასრულებს.თუ დავალება ახლოს უკავშირდება წარსულის
გაკვეთილებს, პასუხი ტესტზე მექანიკურს უახლოვდება. ამიტომ კეტელის მიხედვით ასეთი
უნარი ’’კრისტალიზებულია’’ ანუ ’’ავტომატიზირებული’’. ფლუიდური უნარი მოკლე კრებითი
სახელია იმ ადაპტაციური პროცესებისა, როგორიცაა უჩვეულო ვიზუალურ ან აბსტრაქტულ
მიმართებათა წვდომა. მათი გადასტრუქურებისა. ამოცანის შესაბამისი მოთხოვნის
დასაკმაყოფილებლად ფლუიდური უნარები ვლინდება ბლოკების აწყობაში, მატრიცებში
კანონზომიერების ძიებაში, უჩვეულო კონფიგურაციათა მიმართებების წვდომაში.
კრისტალიზებული უნარები ვლინდება თვლის სისწრაფეში. სიტყვათა მნიშვნელობის ცნობაში და
ა.შ. ფლუიდური ინტელექტი განისაზღვრება, როგორც გაგების უნარი, რაც წარმოადგენს
ადამიანის პოტენციურ ინტელექტს, დამოუკიდებელს განათლებისა და სოციალიზაციისაგან.
უნდა აღინიშოს, რომ Gf/Gc გამოყოფა არ ხდება არავერბალურ/ვერბალურის საფუძველზე. ცხადია,
კრიტალიზებულ სფეროში რაც უნდა შემოქმედებითი იყოს, მნიშვნელოვანია მეტყველება და
რიცხობრივი ჩვევები. მაგრამ მრავალი სპეციალიზირებული ცოდნა, რომელიც ფლუიდურ
უნარებს მოითხოვს შეილება იყოს კრისტალიზებული, მაგალითად, ნავიგაცია, ხაზვა).
პრინციპში საკმარისმა პრაქტიკამ შესაძლებელია ბლოკების აწყობა „კრისტალიზებულ“
უნარად გადააქციოს. ამის საპირისპიროდ კი, ბავშვს, რომლებსაც არ გააჩნია გამოთვლითი
ოპერაციების ჩვევა, შეიძინა წარმატებით გვიჩვენოს ფლუიდური უნარი მაღაზიაში ხურდის
მიღებისას. საუკუნის დასაწყისში, ზოგიერთი ფსიქოლოგი ცდილობდა აეხსნა ფლუიდური უნარი,
როგორც ნერვული იმპულსის გადაცემის სისწრაფის პროდუქტი. გენერალური უნარი განიხილება,
როგორც შინაგანი ერთიანობა, რომელიც შეიძლება ფიზიოლოგიით აიხსნას. თანამედროვე ვერსია
წარმოადგენს მოსაზრებას იმის შესახხებ, რომ სისწრაფე, მგდრადომა და შეცდომათა სწრაფი
შემჩნევა „IQ მთავარი ასპექტებია. მათ შორის კი სისწრაფე – ფუნდამეტურია.“ (ჰ.აიზენკი). მისი
აზრით ინტელექტუალური ეფექტურობა სისწრაფეზეა დამოკიდებული. მისი IQ ტესტიც სამი
ნაწილისაგან შედგება და მოიცავს ვერბალურ, რიცხობრივ და ვიზუალურ სივრცით უნარებს, ამ
პირნციპზეა აგებული. ფასდება ამოცანის დროში გადაწყვეტის სისწრაფე.
როგორც ვხედავთ, ინტელექტისადმი ფსიქომეტრულმა მიდგომამ ვერ შეასრულა
ფსიქოლოგების ნატვრა ინტელექტის ფსიქოლოგიური ბუნების, მისი თვისებების შესწავლაში.
ფაქტორული ანალიზით გატაცებამ ფსიქოლოგიაში შემოიტანა უამრავი ფაქტორი, რომელიც
თითქოს განაპირობებს ინტელექტს. ფსიქოლოგებმა შექმნეს ინტელექტის მოდელები, მაგრამ
ადვილი მისახვედრია, რომ ეს მოდელები სუფთა ოპერაციული ხასიათისაა – ეს არის რაღაც
ოპერაციონალურ სტრუქუტრათა (უნარები) ერთობლიობა. ფსიქოლოგიური ბუნება ფსიქოლოგთა
ინტერესის გარეთ რჩება. მიუხედავად აზრთა სხვადსხვაობისა, როგორც ინტელექტის ცნების
განსაზღვრების, ასევე მისი შინაარსის შესახებ. ფსიქოლოგებმა, რომლებიც ფსიქომეტრულ

10. ინტელექტი 10
ნიადაგზე დგანან, შეთანხმდნენ, რომ არსებობს სამი ძირითადი გონებრივი უარი: მეტყველების
გაგება, მსჯელობის უნარი და სივრცითი მიმართებების, ვიზუალიზაციის უნარი.
ზოგიერთი ფსიქოლოგი თვლის, რომ ზოგადად, ფსიქომეტრულმა მიდგომამ და კერძოდ,
ფაქტორულმა ანალიზმა ვერ გასცა პასუხი ადამიანის ინტელექტის შესახებ ფუნდამეტურ
კითხვებს.
სტანდარტული ტესტებით და ფსიქომეტრული მიდგომით იმედგაცრუებულმა
ფსიქოლოგებმა ადამიანის ინტელექტის ფსიქოლოგიური რაობის შესწავლის კოგნიტურ
ფსიქოლოგიას მიმართეს. ბოლო დროის ფსიქოლოგიური მიდგომები ინტელექტის გაგებისადმი,
ინფორმაციის გადამუშავების აშკარა გავლეენას განიცდის. კოგნიტური ფსიქოლოგიის
მიდგომაზე დაფუძნებული გამოკვლევები გვიჩვენებს, რომ ცდის პირები რომელთაც მაღალი
ქულები აქვთ ვერბალური უნარების სუბტესტებში, უკეთ ამუშავებენ ინფორმაციას ხანმოკლე
მეხსიერებაში. მათ გააჩნიათ ასევე უკეთესი შეძლებლობები აღადგინონ მასალა ხანგრძლივი
მეხსიერებიდან (ჰანტი, 1975). სხვა გამოკვლევების მიხედვით, სადაც არ იყო გამოყენებული
სიეტინ ტესტები, რომლებიც ვერბალურ ჩვევებს მოითხოვენ, ცდის პირებს, რომელთაც ჰქონდათ
მაღალი მაჩვენებლები ამ ტესტებში შეეძლოთ: 1. უფრო სწრაფი გადაწყვეტილების რჩება ორ
არჩევანს შორის. 2. აღედგინათ ინფორმაცია ხანგრძლივი მეხსიერებიდან. 3. სწრაფად
გამოეყენებინათ ინფორმაცია ხანმოკლე მეხსიერებიდან (კიტინგი და ბობიტი, 1978). ინტელექტის
ბუნების გასარკვევად ინფორმაციის გადამუშვების თეორიის კონცეპციების გამოყენების ერთ–
ერთი ბოლო მცდელობისა. ინფორმაციის გადმუშავების იმ კომპონენტების ძიება, რომელთაც
როგორც ფიქრობენ, ჩართული უნდა იყოს გონებრივი უნარების უმრავლესობაში. სტენბერგი
ანალოგიური აზროვნების კომპონენტური მოდელი ამ მიდგომის საილუსტრაციოდ
გამოდგება.შტენბერგს მიაჩნია,რომ არსებობს ინტელექტის სამი ტიპი: კრეატიულობა,
პრაქტიკული და ანალიტური აზროვნება.ინტელექტის ეს სამი ტიპი ხშირად ვერ განისაზღვრება
ტრადიციული IQ ქულებით.(1984) სტენბერგის მიხედვით, ანალოგიური ამოცანა შეიცავს B
ძირითად კომპონენტს, მაგალითად, შემდეგი ამოცანა: A ისე ჰგავს B–ს, როგორც C – Dს. (ნახატი)
(ჩასამატებელია სქემა)
1. კოდირება. ცდის პირები აცნობიერებენ ანალოგიის პუნქტებს და ინახავენ ხანმოკლე
მეხსიერებაში მათი რელევანტური თვისებების მიხედვით. ნახატზე წარმომადგენელ
ანალოგიაში თითოეული პუნქტი შეიცავს ოთხ თვისებას: სიმაღლეს, გარეგნულად სავარაუდო
წონას, ფერს და სქესს. (ხდება შედარება: მაღალი–დაბალი; შავი–თეთრი; სქელი–თხელი).
2. დასკვნა. ცდის პირები იპოვიან მიმართებას A B – ს შორის და ინახავენ მათ სამუშო
მეხსიერებაში, მაგალითად, ამ ნახატზე ასახული მიმართება შეიძლება წარმოდგენილი იქნეს
შემდგენაირად: „A B ერთნაირი სიმაღლისაა; A–ს ტანსაცმელი თეთრია, B – შავი; A – კაცია, B
– ქალია.“
3. დაგეგმვა. ცდის პირი აბამს ანალოგიის პირველ ნახევარს (A : B) მის მეორე ნახევართა (C : ?) A
და C –ს შორის მიმართებისა აღმოჩენით. ნახატზე ასახული მიმართებები შემდეგია: სიმაღლე
A მაღალია, C – დაბალი, წონა – ორივე გამხდარია, ტანსაცმლის ფერი ერთნაირია; სქესი –
ორივე კაცია. სტენბერგის აზრით, ცდის პირებს შეუძლიათ გამოიყენონ ან არ გამოიყენონ ეს
კომპონენტი ანალოგიის პრობლემების გადაჭრაში.
4. გამოყენება. C–დან გამომდინარე, ცდის პირები განიხილავენ თითოეულს არჩევისას D–ში,
რათა დაასრულონ ანალოგია. მოცემულ ნახატში პუნქტი, რომელიც C –ს D–ს ანალოგიურ
ხდის. A : B შესაამისად არის ნომერი 1.

11. ინტელექტი 11
5. ახსნა:ზოგიერთი ანალოგიის პრობლემაში არც ერთ არჩევანს არ შეულია შექმნას C : D
მიმართება, რომელიც ზუსტად შეესაბამება A : B მიმართებას, როცა ასეთი რამ ხდება ცდის
პირები ხსნიან არჩევანს, როგორც უფრო უკეთესს, ვიდრე მეორეს.
6. პასუხი. ცდის პირები ასრულებენ ანალოგიის არჩევანის გაკეთებით პირველსა და მეორეს
შორის.
სტენბერგმა დაუშვა, როპმ მსჯელობა ანლოგიებით, შეიძლება გენერალური უნარის
სასრგებლო საზომად გამოდგეს, უფრო მეტიც, მან აღმოაჩინა, რომ ანალოგიების გადაჭრაში,
რომლებშიც რელევანტური თვისებები ძნელად დეტერმირებულნი არიან, სისწრაფე, რომლითაც
ხდება დასკვნა დაგეგმვა, გამოყენება და ახსნა, კორელაციაშია ზოგადი უნარების ტესტების
ქულებთან.სტენბერგი აგრეთვე, ხაზს უსვამდა, რომ ცდის პირებს, რომელთაც მაღალი ქულები
აქვთ ტესტებში ზოგადი უნარების გასაზომ ტესტებში შედარებით დიდ დროს ხარჯავენ
ანალოგიის პუნქტების კოდირებაზე.
აღსანიშნავია, რომ სტენბერგის ინტელექტის კომპონენტური თეორიაც მიმართულია იმ
ოპერაციონალური სტრუქტურების ძიებისაკენ, რომელიც ამოცანის გადაწყვეტისას. ამ
თვალსაზრისით კოგნიტურ–ფსიქოლოგიური მიდგომა აგრძელებს ფსიქომეტრული მიდგომის
გზას იმ განსხვავებით, რომ უფრო დეტალურად იძლევა ინტლექტუალური ოპერაციების ანლიზს .
ფსიქოლოგიას ჯერ კიდევ წინ აქვს ინტელექტის ფსიქოლოგიური ბუნების და მისი რაობის
განსაზღვრა.
(ლინდსეი ნორმანი)
აზროვნებააზროვნებააზროვნებააზროვნება
რა არის აზროვნებარა არის აზროვნებარა არის აზროვნებარა არის აზროვნება???? რას შეისწავლის აზროვნების ფსიქოლოგიარას შეისწავლის აზროვნების ფსიქოლოგიარას შეისწავლის აზროვნების ფსიქოლოგიარას შეისწავლის აზროვნების ფსიქოლოგია????
ფსიქოლოგიაში აზროვნება აღქმასა და mexsierebasTan ერთად შემეცნებით პროცესად
ითვლება. ფართო გაგებით, აზროვნებa ადამიანის გამოცდილებისათვის ახალ სიტუაციაში
ორიენტაციის უნარიa (უ. ჯემსი), ვიწრო მნიშვნელობით კი, აზროვნება ახალი ამოცანის
გაdaწყვეტის უნარია (დ. უზნაძე, ო.ზელცი).
ფ. ბარტლეტის მიხედვით, სიტყვას „აზროვნება“ ისეთ პროცესებთან დაკავშირებით
იყენებენ, რომლებიც უშუალო აღქმის გარეშე მიმდინარეობენ. აზროვნების პროცესი მაშინ იჩენს
თავს, როდესაც თვალსაჩინოდ მოცემული ინფორმაცია არასრულია, ხარვეზიანია, აზროვნება ამ
ხარვეზების შევსებაში მდგომარეობს.
როდესაც ჩვენ ახალ, უჩვეულო სიტუაციაში აღმოვჩნდებით, როდესაც არ ვიცით, რა
მოვიმოქმედოთ და ვერც გამოცდილებიდან ვიხსენებთ როგორ შეიძლებოდა ამ სიტუაციის
გადაწყვეტა, ეს არის ზუსტად ამოცანა, ჩვენ ვწყვეტთ მოქმედებას და ვფიქრობთ რა შეიძლება ეს
იყოს? როგორ შეიძლება გადავჭრათ ეს პრობლემა. am dros, გვიჩნდება გაკვირვების განცდა,
გაგების მოთხოვნილება, რაც აუცილებელი პირობაა აზროვნების პროცესის გასაშლელად.
გაურკვევლობისა და გაგების სურვილის ეს შინაგანი მდგომარეობა შემეცნებითი აქტივობის და
უშუალოდ აზროვნების, როგორც პროცესის გაშლის საფუძველიa. შესაბამისად, აზროვნების
პროცესი ამოცანით, ამ ამოცანის გადაწყვეტის მოთხოვნილებით არის განპირობებული და
მიზნობრივ ხასიათს ატარებს. როდესაც ჩვენ გადავწყვეტთ რაიმე ამოცანას ან გადავჭრით რაიმე
პრობლემურ სიტუაციას აზროვნების მიმდინარე პროცესიც მთავრდება. იგი მიზანდასახულ,
აქტიურ, ნებისმიერ ხასიათს ატარებს, აზროვნება არაა აზრთა უნებლიე მიმდინარეობა da amiT
is ocnebisgan gansxvavdeba.
თუ ამოცანა ადეkვატურად არის გადაწყვეტილი ჩვენ კმაყოფილების, შვების განცდა
გვეუფლება და პირიქით, როდესაც გაუგებარი პრობლემის წინაშე ვდგავართ, დაძაბულობის
განცდა გვაქვს, რომელიც მაშინვე ქრება, როდესაც ჩვენ ვიგებთ გაუგებარს, ვწყვეტთ ამოცანას. k.

12. ინტელექტი 12
ბიულერმა ამ ემოციურ მდომარეობას „აჰა–განცდა“ უწოდა. გადაწყვეტილი ამოცანა ჩვენი
გამოცდილებისთვის ახალია, ამდიდირებს ჩვენს ცოდნას.
აზროვნება ახალი მიმართებების წვდომაა, ის რაც უცხოა ჩვენი გამოცდილებისათვის; ამ
თვალსაზრისით, აზროვნება პროდუქტულ ხასიათს ატარებს. ის არ არის მეხსიერებაში უbრალოდ
შინაარსის აღდგენა, მისი საშუალებით ხდება ახალი მიმართებების დამყარება, ჩვენი
გამოცდილების გადახალისება. ამიტომ უწოდა geStaltfsiqologma კ. ვერტჰაიმერმა
აზროვნებას პროდუქტული, ახლის მომცემი.
ტრადიციულ ფსიქოლოგიაში, ფსიქოლოგიის სახელმძღვანელოებში, ჩვეულებრივ,
გამოყოფენ აზროვნების ორ ძირითად ნიშანს: განზოგადებულობას და გაშუალებულობას. ამით
ხაზს უსვამენ აზროვნების გასნსხვავებულობას სხვა შემეცნებითი პროცესებისაგან, კერძოდ,
აღქმისა და მეხსიერებისაგან.
აზროვნების გაშუალებულობის ქვეშ იგულისხმება ჩვენი აზროვნების ისეთი თვისება,
რომლის საშუალებითაც ვიგებთ ისეთ მიმართებებს, მოვლენათა ისეთ კანონზომიერებებს,
რომლებიც უშუალოდ აღქმაში არ გვეძლევევა, შეიარაღებული თვალით არ დაინახვება“. უშუალო,
აღქმად, გრძნობად გამოცდილებაზე დაყრდნობით პიროვნება აზროვნების პროცესში წვდება
არათვალსაჩინო არააღქმად შინაარს. მაგალითად, ძუძუმწოვრის კატეგორიაში იგულისხმება
გარეგნულად ერთმანეთისაგან აბსოლუტურად განსხვავებული ცხოველები, ისეთებიც კი,
რომლებიც თევზებს გვანან და წყალში ცხოვრობენ (ვეშაპები). მათ აერთიანებთ არა ის თუ
როგორი ბეწვი აქვთ ან ramdeni fexi aqvT, aramed iseTi YTvisebebi, romelic ar aris
TvalsaCino (mag. Tbilsisxliani,
რითი ჰგავს ერთმანეთს პომიდორი, კომბოსტო და კარტოფილი, რომლებიც გარეგნულად ძალიან
განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, პომიდორი და ბურთი უფრო ჰგავს ერთმანეთს, ვიდრე
პომიდორი და კომბოსტო.
აზროვნების განზოგადებulobის ქვეშ იგულისხმება is, რომ პიროვნებას ყოველ კერძოd
აღქმულ მოვლენაში ზოგადი კანონzომიერების დანახვა შეუძლია. ე.ი. იმის დანახვა თუ რა
შეიძლება იყოს საერთო სხვადასხვა კერძო მოვლენებს ან ობიექტებს შორის. ეს საერთო თვისება
ხშირად არათვალსაჩინო ხასიათს ატარებს, მაგრამ უფრო მეტად შეიძლება გამოხატავდეს
მოვლენის ან საგნის არსს, ვიდრე აღქმადი, თვალსაჩინო თვისებები.
აზროვნების განზოგადებულობა, აგრეთვე, ნიშნავს პრობლემის გადაწყვეტის წესის
გადატანას, განზოგადების შესაძლებლობას. ჩვენ თუ ერთხელ გადავჭრით რაიმე ამოცანას, ჩვენი
გამოცდილება მდიდრდება ახალი ცოდნით და სხვა დროს თუ ისევ მსგავსი ამოცანის წინაშე
დავდექით, ჩვენ უკვე ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე ვწყვეტთ ახალ ამოცანას. ერთხელ
გადაჭრილი პრობლემის პრინციპი შეგვიძლია გადავიტანოთ მსგავს სიტუაციებზე.
როდესაც აზროვნების პროცესზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ აზროვნება
პიროვნების განუყოფელი თვისებაა, მისი დამოუკიდებლად განხილვა, მეცნიერული აბსტრაქციის
შედეგია. სინამდვილეში აზროვნება პიროვნებისეულ ხასიათს ატარებს – აზროვნებს და
შეიმეცნებს პიროვნება. ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ აზროვნების აუცილებელ პირობას გაგების
მოთხოვნილება წარმოადგენს. თუ ჩვენში არ წამოიქმნება მოთხოვნილება გადავჭრათ ამოცანა ან
ჩავწვდეთ რაიმე მიმართებას, აზროვნების პროცესი არ წარიმართება. გარდა ამისა, აზროვნება
მჭიდროდ არის დაკავშირებული პიროვნების გამოცდილებასთან და რაც მთავარია მის ემოციურ
სფეროსთან.
ფსიქოლოგიაში ცნობილია, რომ აზროვნების პროცესს თან ახლავს ისეთი ფსიქიკური
მდგომარეობანი, რომლებიც ცნობიერების კონკრეტულ შინაარსს კი არ წარმოადგენენ, არამედ,
ემოციურ ხასიათს ატარებენ (პ.ვატი, კ.მარბე). „ვიურცბურგის სკოლის“ წარმოდმადგენლები ასეთი
ემოციური ელფერის ინტელექტუალურ მდგომარეობას „ცნობიერების მდგომარეობას“
უწოდებდნენ, თანამედროვე ფსიქოლოგიაში ეს ფენომენი ინტელექტუალური ემოციების
სახელწოდებით აღინიშნება. ეს არის ჩვენში აღძრული ისეთი ემოციური მდგომარეობა, რომელიც

13. ინტელექტი 13
თან ახლავს სისწორის, უსწორობის, ეჭვის, დაურწმუნებლობის, დარწმუნებულობის,
დაძაბულობის განცდას. ისინი ხელს უწყობენ აზროვნების პროცესის მიმდინარეობას და ამოცანის
გადაწყვეტის პროცესს.
ამგვარად, რეალურად პიროვნებაში აზროვნება განუყოფელია სხვა შემეცნებითი
პროცესებისაგან, მისი ემოციური სფეროსაგან და პიროვნებისეული თვისებებისgan.
ტრადიციულ ფსიქოლოგიაში აზროვნების სუბიექტის ანუ პირoვნების და azrovnebis
ობიექტის ანუ ამოცანის გამოყოფა არ ხდებოდა. აზროვნება შეისწავლებოდა, როგორც
ცნობიერების შინაარსი. აინტერესებდათ ამ შინაარსების სპეციფიკა და მათი მიმდინარეობის
მექანიზმი. პირველად ფსიქოლოგიაში ამოცანა, როგორც გაცნობიერებული მიზანი, როგორც
ობიექტი, რომელზეც მიმართულია პიროვნების სააზროვნო ოპერაციები გამოჰყვეს
„ვიურცბურგელებმა“, კერძოდ, ზელცმა.
თანამედროვე ფსიქოლოგიაში გამოყოფენ:
აზროვნების მოტივაციურ და აფექტურ მხარეს - gagebis moTxovnilebas da
azrovnebis procesis Tanmxleb emociur gancdebs
აზროვნების ოპერაციულ მხარეს, ანუ თვით აზროვნების პროცესის
სტრუქტურას, gonebriv operaciebs
ასევე, გამოყოფენ ამოცანის სტრუქტურას da მის გავლენას აზროვნების
პროცესზე.
ამრიგად, აზროვნების ფსიქოლოგიის საგანს შეადგენს:
აზროვნების სუბიექტი, პიროვნება მისი მოტივაციურ – ემოციური სფეროთი,
განწყობით;
აზროვნების ობიექტი ანუ ამოცანა, პრობლემა, მისი სტურქტურული
თავისებურებანი
საკუთრივ აზროვნების პროცესის ფსიქოლოგიური სტრუქტურა და მისი
მიმდინარეობის მექანიზმი.
როგორ ახერხებს პიროვნება ახალი მიმართებების წვდომას? ამოცანის გადაჭრას? როგრო
ახერხებს ადამიანი აღმოჩენას? როგორია ამ პროცესის ფსიქოლოგიური მექანიზმი? ეს ის
ძირითადი კითხვებია, რაზეც ცდილობს პასუხი გასცეს აზროვნების ფსიქოლოგია.
საგულისხმოა, რომ აზროვნება არ წარმოადგენს მხოლოდ ფსიქოლოგიის შესწავლის საგანს.
აზროვნებას სწავლობს ფილოსოფია, ლოგიკა, სოციოლოგია, ბიოლოგია – ფიზიოლოგია,
კიბერნეტიკა, მაგრამ მათ ადამიანის აზროვნების სხვადასხვა მხარე აინტერესებთ. კერძოდ,
ფილოსოფიას აინტერესებს პირველ რიგში გნოსეოლოგიური პრობლემა – შესაძლებელია თუ არა
სამყაროს შემეცნება აზროვნების საშუალებით და როგორ ხდება ადამიანის მიერ სამყაროს
შემეცნება. აზროვნება ფილოსიფიaSi ხან ცნობიერების სინონიმად იხმარება, ხან კი გონების.
ფსიქოლოგიისაგან განსხვავებით ფილოსოფიას არ აინტერესებს ინდივიდუალური პიროვნების
აზროვნების პროცესი.
ლოგიკა შეისწავლის აზროვნების ფორმალურ – ლოგიკურ მხარეს. მას აინტერესებს განსჯის
შესაძლო ხერხები. მსჯელობისა და დაnaსკვის urTierTმიმართებa. ის წესები, რომელიც
საფუძვლად უდევს დასკვნის გაკეთებას. ლოგიკა შეისწავლის თუ როგორ უნდა აისახოს
ფორმალურად მსჯელობაში რეალური სამყაროს მიმართებები. ფსიქოლოგიისათვის არა აქვს
მნიშვნელობა პიროვნება ადეkვატური ლოგიკური ხერხებით სარგებლობს აზროვნების პროცესში
თუ არა. მისი ყურადღების საგანს წარმოადგენს არა მსჯელობების ჭეშმარიტება–მცდარობა,
არამედ, ის თუ როგორ მიდის ადამიანი ამ თუ იმ დასკვნამდე. როგორია თვით მისი მსჯელობის
პროცესი, მცდარი იქნება ის თუ ჭეშმარიტი.
სოციოლოგია სწავლობს პიროვნების აზროვნებას მის საზოგადოებრივ ჯგუფთან,
კულტურულ ერთობასთან მიმართებაში. სოციოლოგიისთვის აზროვნება უფრო ფართო ცნებაა.
მის ქვეშ იგულისხმება პიროვნების წარმოდგენები, დამოკიდებულებები სხვადასხვა მოვლენებისa