Oguulel

1. ÕÈÑ-èéí ÃÕÑÑ-èéí Àíãëè, Õÿòàä õýëíèé òýíõèì
Ìàãèñòðàíò Ì. Ñàéðàíã¿ë
Óäèðäàã÷ áàãø Äîêòîð Â.Ñàéíáàÿð
Å-mail: msairangul@yahoo.com
Àíãëè, ìîíãîë õýëíèé õîëáîî ¿ãèéí óòãà ç¿éí õàðüöóóëàëò
Ò¿ëõ¿¿ð ¿ã: Compound word, Collocation
Òîâ÷ àãóóëãà: Àíãëè, ìîíãîë õýëýíä õîëáîî ¿ã íü õî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø ¿ãíýýñ á¿òäýã áºãººä áèå
áèåíäýý õàìààðàëòàé íýã óòãà á¿õèé õîëáîî ¿ã ¿¿ñäýã. Ñàëàíãèä õî¸ð ¿ã íèéëæ øèíý õîëáîî ¿ã
á¿òýýäýã.
ªíºº ¿åä ãàäààä õýëèéã ñóð÷, ñóäëàõ íü çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áºãººä ãàäààä õýë äîòðîîñ
àíãëè õýëèéã ýçýìøèõ íü íýí ÷óõàë þì. Ó÷èð íü äýëõèéí èõýíõ îðíóóä òºäèéã¿é ìàíàé óëñûí õóâüä
àíãëè õýë ¿íäýñíèé õýëíèé äàðàà îðîõ àëáàí ¸ñíû õýë áîëñîí áà àíãëè õýëèéã ñóðñàíû àøèã òóñ ºíäºð
áàéíà. Èéìä àíãëè, ìîíãîë õýëíèé õîëáîî ¿ãèéã ñîíãîí àâ÷ óòãûí õóâüä õàðüöóóëàí ñóäàëëàà.
Àíãëè õýëýíä õîëáîî ¿ã íü õî¸ð áîãèíî ¿ãíýýñ á¿òäýã áºãººä áèå áèåäýý õàìààðàëòàé íýã óòãà
á¿õèé õîëáîî ¿ã ¿¿ñäýã. Ñàëàíãèä õî¸ð ¿ã íèéëæ øèíý õîëáîî ¿ã á¿òýýäýã. Äîîðõ õýäýí æèøýýíýýñ
¿çüå:
Airplane – Air + craft – íèñýõ îíãîö
Ladybird – lady + bird – öîã õîðõîé
Housewife – house + wife – ãýðèéí ýçýãòýé
Çàðèì õî¸ð ¿åòýé ¿ã íü õî¸ð ¿ãíýýñ á¿òäýã áà ýíý íü õîëáîî ¿ã áèø þì. Íýã ¿åòýé ¿ã íü
õîëáîî ¿ãèéí óòãûã èëýðõèéëäýãã¿é. Æèøýý íü: tablet - /øàõìàë, íîîðîã/ ãýäýã ¿ãèéã àâ÷ ¿çüå.
Ýõíèé ¿å íü “tab” /÷èìýã, ãî¸ë/ õî¸ðäóãààð ¿å áóþó “let” /ò¿ðýýñ/ ãýäýã õî¸ð ººð óòãàòàé ¿ã íèéëæ
ººð íýã óòãàòàé õîëáîî ¿ã ¿¿ñ÷ áàéíà. Ýäãýýð íü òóñ òóñäàà áàéõäàà õîëáîî ¿ã áèø áîëîâ÷ tablet
ãýæ íèéëýõýýðýý õîëáîî ¿ã ¿¿ñ÷ áàéíà.
¯ã ¿ãòýéãýý õîëáîãäîí áèå áèåäýý íºëººëæ ãóðàâäàõü øèíý óòãà ñàíààã èëòãýñíèéã õîëáîî ¿ã
ãýíý. Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àðãà ç¿éí ò¿âøèí äýõ ¿ã õîëáîõ ¸ñíû òóõàé àñóóäàë áîë ºã¿¿ëáýð
ç¿éí ¿íäñýí àñóóäëûí íýã þì. ¯ã õîëáîõ ¸ñ ãýäýã íü ìîíãîë õýëíèé óëàìæëàëò íýð òîìú¸î áºãººä
ºã¿¿ëáýð, õîëáîî ¿ãñèéí äîòîðõ ¿ãñèéí õîëáîî þì.

2. Á.Áàäàìäîðæ “Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë” (ÓÁ.2001) äýä äýâòýðòýý: Õîëáîî ¿ãèéí
íèéëýìæ ¿ã õýìýýõ íýð òîìü¸îã ñîíãîí àâ÷ íèéëýìæ ¿ãèéã óòãûí õóâüä àâ÷ ¿çñýí áàéíà.
Áèä áîäèò õèéãýýä õèéñâýð þìñ, ¿çýãäýë, õºäºë㺺í çýðýãò áàéõ îëîí øèíæ, öàã îðîí,
õºäºë㺺í õýìýýõ ã¿í óõààíû òàéëáàð, ìîíãîë õýëíèé õýðýãëýý ç¿éí áàðèìòàä òóëãóóðëàæ, ìîíãîë
õýëíèé íèéëýìæ ¿ã äàðààõ ãîë ãîë ÿëãàõ óòãûã èëýðõèéëæ áàéíà. [4:26] ¯¿íä:
-Íýðèéí íèéëýìæ ¿ãèéí óòãûí àíãèëàë
1. ªí㺠ç¿ñìèéã ÿëãàõ óòãà /Öàãààí, óëààí, õºõ, öýíõýð, ÿàãààí, íîãîîí öààñ ã.ì/
1. Öàã õóãàöààã ÿëãàõ óòãà /Çóíû íàð, çóíû õàëóóí, çóíû áîðîî, çóíû ñàð, ºâëèéí õ¿éòýí
ã.ì/
2. Õýìæýý, äàìæààã ÿëãàõ óòãà /Ãàðààð õýìæèõ, ìàëûí ÿâäëààð õýìæèõ, ãàçðûí õýìæýý,
ã.ì/
3. Õýëáýð ä¿ðñèéã ÿëãàõ óòãà /Äóãóé áîîâ, óë áîîâ, äºðâºëæèí õàéðöàã, õîøóó õîðãîé,
ä¿ãýðýã ñàð, àëìàí ñàð ã.ì/
4. Îâîð òºðõèéã ÿëãàõ óòãà /Îâãîð øîðîî, ã¿äãýð ã¿âýý, ìîíõîð õàìàð, äàíõàð òîëãîé, áàíäãàð
áèå ã.ì /
5. ×àíàð øèíæèéã ÿëãàõ óòãà /Òºëºâ õ¿í, äàðóóõàí çàëóó, õóðäàí ìîðü, ñàéí áºõ, àìòàò
èäýý, ìóóõàí áºõ ã.ì/
6. Îðîí öàé ç¿ã ÷èãèéã ÿëãàõ óòãà /Ãîâèéí õ¿¿, Òàìðèéí ãîëûí áýð, õîë ãàçàð, àëñûí óóë,
ç¿¿í ç¿ã, áàðóóí ç¿ã ã.ì/
7. Äýñèéã ÿëãàõ óòãà /Äýä áºëºã, àðàâòûí òºãðºã, óëñûí íà÷èí, óëñûí çààí, íýãä¿ãýýð
ç¿éë,àðàâ ìÿíãàòûí òºãðºã ã.ì/
8. Áýëýã ÷àíðûã ÿëãàõ óòãà /Õàí áîãä, òàâàí õîøóó ìàë, íîì÷ ìýðãýí, íîìûí õóðèì, ìºíõ õºõ
òýíãýð, õàòàí äàëàé ã.ì/
-¯éëèéí íèéëýìæ ¿ãèéí óòãûí àíãèëàë
1. ªí㺠ç¿ñìèéã ÿëãàõ óòãà /Öàéðàí õàðàãäàõ, õ¿ðýíòýí õàðàãäàõ, áàðààíòàí
õàðàãäàõ, àëàãëàí õàðàãäàõ ã.ì/
2. Öàã õóãàöààã ÿëãàõ óòãà /Ýðòëýí ÿâàâ, ñààòàí õ¿ëýýæ, íèñýí èð, ºíæèí õ¿ëýýæ
ã.ì/

3. 3. Õýìæýý, äàìæààã ÿëãàõ óòãà /Àëäëàí çîãñâîë, àÿãàëæ ºã, ñàâëàæ ºã, òººëæ õýìæ
ã.ì/
4. Õýëáýð ä¿ðñèéã ÿëãàõ óòãà /Öàãèðãàëàí õýâò, ýâõðýí õýâò, õàé÷ëàí ãàëëà,
ìàëãàéëàí îð, õîøóóðàí áýë÷ ã.ì/
5. Îâîð òºðõèéã ÿëãàõ óòãà /Ä¿íõèéæ õàðàãäàõ, öîíöîéí ñóó, äóíõàéæ ¿çýãä, òîðìîéæ
õàðàãäàõ ã.ì /
6. ×àíàð øèíæèéã ÿëãàõ óòãà /Èäýýøèæ äàñ, ¿ðæèæ ºñ, ìºíõæèí ãÿëàëç, ýíõðèéëýí
ºñãº, ºõººðäºí èíýýìñýãëý, ãàíñðàí ñóó ã.ì/
7. Îðîí öàé ç¿ã ÷èãèéã ÿëãàõ óòãà /Àëñëàí íèñ, óãòààä î÷, óãòàæ àâ, äºõººä î÷, òàðæ
ÿâ, òýíèéëãýí òàâü ã.ì/
8. Äýñèéã ÿëãàõ óòãà /Ñîíñîí áàÿñ÷, áàÿñàí ñîíñîí, îðîîä ãàð, ºãººä àâ, õýëýýä áàé,
¿çýýä îðõè ã.ì/
9. Áýëýã ÷àíðûã ÿëãàõ óòãà /Õ¿ñýí åðºº, åðººí õ¿ñ, ñî¸ðõîí áàðü, ìîðèëæ àéëä,
õ¿íäýòãýí ¸ñîë ã.ì/
Áèä ñóäàëãààíû àæèëäàà Á.Áàÿðñàéõàí “Ìîíãîë õýëíèé õóðààíãóé òàéëáàð òîëü” ÓÁ.
2009, Ä.Àëòàíãýðýë “Àíãëè- Ìîíãîë òîëü áè÷èã” ÓÁ 2002, Æ.Áàÿíñàí, “A new English
Mongolian dictionary” UB. 1993, Oxfort advanced learner’s dictionary of current English,
Oxford university press òóñ òóñ òîëü áè÷ã¿¿äýýñ àíãëè õýëíèé (500) òàâàí çóóí, ìîíãîë õýëíèé
(500) òàâàí çóóí õîëáîî ¿ãèéã ò¿¿âýðëýí àâ÷ óòãûí àíãèëàë õèéæ òºñººòýé áîëîí ÿëãààòàé òàëûã
ñóäàëñàí áîëíî.
Àíãëè õýëýíä õîëáîî ¿ãèéã òîäîðõîé àíãèëñàí òîõèîëäîë õîâîð ó÷ðààñ äýýð äóðäñàí
Á.Áàäàìäîðæèéí àíãèëàëûã ¿íäýñëýæ ò¿¿âýðëýí àâñàí õîëáîî ¿ãí¿¿äèéã óòãûí õóâüä 3 àíãèëàà.
Èíãýõäýý ýêîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éëýýð àíãèëñàí áîëíî.
1. Ñàâ åðòºíö /Àáèîòèê/
2. Øèì åðòºíö /Áèîòèê/
3. Áóñàä
I. Ñàâ åðòºíöèéí õ¿÷èí ç¿éë íü äîòðîî
1. Óóð àìüñãàëûí

4. 2. Õºðñ ãàäàðãûí áóþó ýäàôèê õ¿÷èí ç¿éë
3. Õîòãîð ã¿äãýðèéí
4. Óñ ç¿éí
II. Øèì åðòºíöèéí õ¿÷èí ç¿éë íü
1. Õ¿í
À. Àìüä áèåä øóóä íºëººëºõ
Á. Àìüä áèåä äàì íºëººëºõ
2. Óðãàìàë, ò¿¿íèé á¿ëãýìäýë
3. Àìüòàí ººðºº áîëîí áóñàä ç¿éë
4. Áè÷èë áèåòí¿¿ä
III. Áóñàä
Äýýðõ ãóðâàí àíãèëàëä õóâààí ¿çýæ óòãûí õóâüä õàðüöóóëàëò õèéõýä äàðààõ ç¿éë¿¿ä
àæèãëàãäëàà.
1. Õ¿íèé ãàäààä òºðõ áîëîí çàí àâèðòàé õîëáîîòîé õîëáîî ¿ãí¿¿ä íü óòãûí
õóâüä ¿íäñýí óòãààðàà õýðýãëýãäýæ áàéíà. Æèøýý íü: hardhearted - õàòóó ñýòãýëòýé,
gentlewoman - 纺ëºí ñýòãýëòýé ýìýãòýé, light face - öàéâàð öàðàé, long hair – óðò ¿ñ, longhand
- óðò ãàðòàé õ¿í, hardhearted - õàòóó ñýòãýëòýé, ìààíàãëàí çºðºõ ãýõ ìýò.
2. Àíãëè õýëýíä õ¿íèé ìýðãýæëèéã õýëýõäýý òóõàéí ¿ãýíäýý “er” íºõöëèéã çàëãàæ ¿¿ñäýã.
Æèøýý íü: fisherman, freebooter, headwaiter, headquarter, headmaster, lawgiver, lawmaker,
housekeeper ãýõ ìýò. Õàðèí ìîíãîë õýëýíä “÷” ýñâýë “÷èí” íºõöºë àâ÷ ¿¿ñäýã. Æèøýý íü: Áàðàà
çýýëäýã÷, ìºí㺠çýýëäýã÷, áè÷èã çààëãàã÷, ãàâøãàé àæèë÷èí, äààâóó÷èí ýìýãòýé, ãààëèéí
áàéöààã÷, áèå äààã÷, îâãèéí àõëàã÷, äàëàéí äýýðýì÷èí, èõ íîì÷, äîâëîí äààã÷, òºë áîéæóóëàã÷,
ìîíãîë÷ ýðäýìòýí, ãýõ ìýò. Áèäíèé ò¿¿âýðëýí àâñàí õîëáîî ¿ãí¿¿ä äîòîð èéì àðãààð ¿¿ññýí õîëáîî ¿ã
íü ìîíãîë õýëýíä èë¿¿ èõ õýðýãëýãäýæ áàéíà.
3. Áîäèò áàéäëààñ øàëòãààëàí ¿¿ñ÷ áàéãàà õîëáîî ¿ãí¿¿ä õî¸ð õýëýíä àäèëõàí áàéíà. Æèøýý íü:
grand son, grand daughter, grand father, grand mother, áóóðàë ààâ, ºâãºí ààâ, õàäàì ààâ, ãýõ ìýò.
4. Ìîíãîë õýëíèé õîëáîî ¿ãèéí äîòîð ìîíãîë óãñààòíû ºâºðìºö íýðèéäýë áîëñîí, ìîíãîë ýñãèé
òóóðãàòíû óõààðëààð ÿëãàõ óòãûã òàéëàõ, õýëæ áîëîõ ¿ãèéí ñàí-õýëç¿éæñýí õîëáîî ¿ã öººíã¿é

5. áàéíà. Æèøýý íü: ìîëèõ áè, èõ íîì÷, Õàìáà ëàì, Ëóñûí äàãèíà, óðàã áîëîõ, íà÷èí öîë õ¿ðòýõ, äàðõàí
àâðàãà, íààäàì÷ çàëóó, áààðèí õ¿í, á¿ñ îðîîõ, ìèíèé áèå, Äàëàé ëàì ãýõ ìýò.
5. Õóð áîðîî îðæ, öàõèëãààí öàõèëæ, øóóðãà øóóðàõ ãýõ ìýò öàã àãààðûí ¿çýãäýë íü áàéãàëü
äýëõèéí æàì ¸ñ áîëîõîîð àëü÷ õýëýíä óòãûí õóâüä àäèëõàí áóóæ áàéíà. Æèøýý íü: Rainfall –
øèâðýý áîðîî, rainstorm –øóóðãàòàé ààäàð áîðîî, thunderbolt – àÿíãà öàõèëãààí, foglamp –
ìàíàíãèéí ãýðýë, fog-bound – ìàíàíòàé, áîðîî ààäàðëàõ /áîðîî øèð¿¿ñýõ/, ààäàð áîðîî /øèð¿¿í áîðîî/,
ìàíàí òàòàõ /ìàíàí ñóóõ/, ìàíàí ñóóõ /÷èéãò àãààð íýã ãàçàðò áàãëàðàí òóíàðàõ/, àÿíãà áóóõ
/öàõèëãààí áóóõ/, ìàíàí äýãäýõ /ìàíàí äýýø õººðºõ/ ãýõ ìýò.
6. Àëèâàà áîäèò þìñ ìàø îëîí ÿíç õýëáýð ä¿ðñòýé áàéõ ó÷èð ò¿¿íèéã ìîíãîë õ¿ì¿¿í äàðààõ
áàéäëààð õîëáîî ¿ãýýð èëýðõèéëíý. Æèøýý íü: îðñãîé ø¿ä /ãàäàãø óðãàñàí ø¿ä/, æàâæãàð ýð¿¿
/ÿéæèéñàí ýð¿¿/, æààõàí õ¿¿õýä /áàãà íàñíû õ¿¿õýä/, îâãîð ìàëãàé /ìàëãàéí îðîé ºíäºð áîëîîä øîâõ/,
ëóæèð ìîä /áàõèì á¿ä¿¿í ìîä/, ìýýòãýð ñàâàà /òàõèéñàí ñàâàà/ ãýõ ìýò.
7. Àíãëè, ìîíãîë õýëíèé õóâöàñòàé õîëáîîòîé õîëáîî ¿ãí¿¿ä íü óòãûí õóâüä ÿëãààòàé áîëîí èæèë
òàëóóä àæèãëàãäàæ áàéíà. ¯íäýñòýí á¿ð ººðèéí ãýñýí óëàìæëàëò ¸ñ çàíøèëòàé áàéäàã. Ò¿¿íòýé
õîëáîîòîéãîîð ÿëãààòàé ¿ãí¿¿ä ãàð÷ áàéíà. Æèøýý íü: Ààäãàð äýýë /áîãèíîõîí äýýë/, ìîíãîë äýýë
/ìîíãîë ¿íäýñíèé õóâöàñ/, ìîíãîë ãóòàë /ìîíãîë ¿íäýñíèé ãóòàë/, òîðãîí äýýë /òîðãîîð õèéñýí äýýë/,
¿ñòýé äýýë /íýõèé çýðãýýð äîòîðëîñîí äýýë/, äýýëèéí çààì /äýýëèéí çàõ õîîëîéä ýíãýðèéí òîâ÷/,
äýýëèéí íîîðîã /äýýëèéí íîîð÷ óðàãäñàí õýñýã/ ãýõ ìýò. Õàðèí õî¸ð õýëýíä àäèëõàí áàéäàã õóâöàñíû
íýð óòãûí õóâüä èæèë áàéíà. Æèøýý íü: nigth clothes - óíòëàãûí õóâöàñ, outskirt - öàìöíû çàõ,
underpants - äîòóóð ºìä, washcloths - óãààñàí õóâöàñ, headgear - ìàëãàé ãýõ ìýò.
Íîì ç¿é
1. Àëòàíãýðýë.Ä “Àíãëè-ìîíãîë òîëü áè÷èã” ÓÁ., 1998
2. Amarzaya.G Theoretical courses of English. UB., 2009
3. Áàÿðñàéõàí.Á “Ìîíãîë õýëíèé õóðààíãóé òàéëáàð òîëü” ÓÁ., 2009
4. Áàäàìäîðæ Á. “Ìîíãîë õýëíèé óòãà ñóäëàë” äýä äýâòýð ÓÁ., 2001
5. Oxfort advanced learner’s dictionary, Oxford University Press., 1995
6. Ï¿ðýâ-Î÷èð Ä. “Îð÷èí öàãèé ìîíãîë õýëíèé ºã¿¿ëáýð ç¿é” ÓÁ., 1998

6. Resume
Compound words are single words that are made up from two other words. A compound is often
very different in meaning from a corresponding syntactic group.

7. Resume
Compound words are single words that are made up from two other words. A compound is often
very different in meaning from a corresponding syntactic group.