República e ditadura en España

REPÚBLICA E DITADURA
EN ESPAÑA
4º ESO
R.P.V

REPÚBLICA E DITADURA EN ESPAÑA
Descobre onde están as ligazóns.
Case todas as palabras que están
en cor vermella ou azul teñen
hiperligazóns a outras páxinas web
que serven para explicar mellor
cada feito ou ampliar coñecementos
sobre o mesmo

1. A DITADURA DE PRIMO DE RIVERA E A FIN DA MONARQUÍA
A DITADURA DE PRIMO DE RIVERA: 1923-1930
● O 13 de setembro de 1923, o xeneral Miguel Primo de Rivera deu un golpe de Estado
que poñía fin ao réxime constitucional da Restauración. Foi xustificado pola
inestabilidade política, os fracasos militares (Annual), os ataques ao Rei e a
conflitividade social en España.
● Contou co apoio do Rei, do exército e a indiferenza popular.
● No seu goberno diferéncianse dous períodos:
– Directorio militar (1923-1925): goberno formado só por militares. As Cortes foron
disoltas, a constitución do 1876 suspendida, e todas as autoridades foron
substituídas por persoas adictas á Unión Patriótica. O seu maior éxito foi a
finalización da guerra de Marrocos tras o vitorioso desembarco de Alhucemas
(1925).
– Directorio civil (1925-1930): goberno formado maioritariamente por civís
vinculados a Unión Patriótica no que destacou Calvo Sotelo. Primo de Rivera
pretendeu instaurar un réxime político autoritario similar ao de Mussolini. En
Galicia, a Lei de Redención dos foros (1926) permitiu aos campesiños rescatar as
rendas forais e quedarse coa propiedade da terra
● A comezos de 1930, perdido o apoio do exército, presentou a dimisión ao Rei.

PRIMO DE RIVERA
DIRECTORIO MILITAR

1. A DITADURA DE PRIMO DE RIVERA E A FIN DA MONARQUÍA
A FIN DA MONARQUÍA: 1930-1931
● Tras a dimisión de Primo de Rivera, Alfonso XIII encargou ao xeneral Dámaso
Berenguer a formación dun novo goberno.
● Medra a oposición á monarquía, a axitación popular e a idea dunha España
republicana.
● En agosto de 1930, republicanos, nacionalistas cataláns e socialistas asinan o
Pacto de San Sebastián, comprometéndose a derrocar a monarquía e
establecer a república.
● A comezos de 1931, un novo goberno, presidido por Xoán Bautista Aznar,
convocou eleccións municipais para o 12 de abril que os republicanos
gañaron nas cidades máis importantes.
● O 14 de abril de 1931, proclamouse a república (Segunda República
Española) e Alfonso XIII abandonou España.

2. A SEGUNDA REPÚBLICA: 1931-1936
O BIENIO PROGRESISTA. A REPÚBLICA DE ESQUERDAS (1931-1933)
● Tras a proclamación da República formouse un
goberno provisional presidido por Niceto
Alcalá Zamora e formado por republicanos e
socialistas co fin de organizar eleccións a
Cortes constituíntes.
● En decembro de 1931, as Cortes aprobaron a
Constitución republicana, de carácter
progresista.
● Alcalá Zamora foi nomeado presidente da
República e Manuel Azaña xefe do goberno
formado por republicanos de esquerda e
socialistas.
Alcalá Zamora
Manuel Azaña

● Durante este período, púxose en marcha unha ambiciosa política de reformas que
chocaron cos intereses dos empresarios, terratenentes, militares e eclesiásticos:
– Constitución de 1931: establecía a soberanía nacional, a separación da Igrexa
e do Estado, autonomía de municipios e rexións e numerosos dereitos
individuais e sociais (liberdade de opinión, divorcio, culto, asociación, reunión,
voto feminino, etc.)
– Laicismo e limitación do poder da Igrexa: extinción do orzamento do clero,
prohibición ás ordes relixiosas de ensinar, expulsión dos xesuítas,...
– Reforma do exército: reduciuse o número de oficiais e creouse a Garda de
Asalto para controlar a orde pública.
– Reforma agraria: as leis autorizaban a expropiación de terras para entregalas
aos campesiños e aos xornaleiros que as traballaban.
– Reforma educativa: construíronse numerosas escolas nas que se impartía o
ensino primario obrigatorio, gratuíto e laico.
– Aprobación da autonomía catalá que permitiu a Cataluña ter o goberno da
Generalitat desde 1932 presidido por Macià.

Artículo 1. España es una República democrática de trabajadores de toda clase, que se organiza en
régimen de Libertad y de Justicia.
Los poderes de todos sus órganos emanan del pueblo.
La República constituye un Estado integral, compatible con la autonomía de los Municipios y las Regiones.
La bandera de la República española es roja, amarilla y morada.
Artículo 2. Todos los españoles son iguales ante la ley.
Artículo 3. El Estado español no tiene religión oficial.
Artículo 27. La libertad de conciencia y el derecho de profesar y practicar libremente cualquier religión
quedan garantizados en el territorio español, salvo el respeto debido a las exigencias de la moral pública.
(...)
Artículo 32. Queda garantizada la inviolabilidad de la correspondencia en todas sus formas, a no ser que
se dicte auto judicial en contrario.
Artículo 34. Toda persona tiene derecho a emitir libremente sus ideas y opiniones, valiéndose de cualquier
medio de difusión, sin sujetarse a la previa censura. (...)
Artículo 36. Los ciudadanos de uno y otro sexo, mayores de veintitrés años, tendrán los mismos derechos
electorales conforme determinen las leyes.
Artículo 43. La familia está bajo la salvaguardia especial del Estado. El matrimonio se funda en la
igualdad de derechos para ambos sexos, y podrá disolverse por mutuo disenso o a petición de cualquiera
de los cónyuges, con alegación en este caso de justa causa.
Artículo 48. El servicio de la cultura es atribución esencial del Estado, y lo prestará mediante instituciones
educativas enlazadas por el sistema de la escuela unificada.
La enseñanza primaria será gratuita y obligatoria. (...)
Artículo 51. La potestad legislativa reside en el pueblo, que la ejerce por medio de las Cortes o Congreso
de los Diputados.
Artículo 52. El Congreso de los Diputados se compone de los representantes elegidos por sufragio
universal, igual, directo y secreto,
Artículo 67. El Presidente de la República es el jefe del Estado y personifica a la Nación.
CONSTITUCIÓN DE 1931CONSTITUCIÓN DE 1931

● O goberno tivo que afrontar graves problemas:
– En agosto de 1932, ao intento de golpe de estado do xeneral Sanjurjo, apoiado por
monárquicos e latifundistas.
– Prodúcense folgas, queimas de igrexas e conventos e ocupacións de fincas no campo.
– Os anarquistas realizaron protestas reprimidas con dureza, destacando a exercida contra os
xornaleiros de Casas Viejas (Cádiz, 1933).
– Produciuse a reorganización das forzas de dereita: fundáronse a Falanxe Española (José
Antonio Primo de Rivera); Renovación Española (José Calvo Sotelo); CEDA -Confederación
Española de Dereitas Autónomas- (José María Gil Robles).
– Azaña dimite e convócanse novas eleccións xerais para o mes de novembro de 1933.
Primo de Rivera Calvo Sotelo Gil Robles

O BIENIO CONSERVADOR OU DE DEREITAS (Nov.1933 - Feb. 1936)
● As eleccións xerais de novembro de 1933 foron gañadas polas forzas
de dereitas. O novo xefe de Goberno foi Alejandro Lerroux, do Partido
Republicano Radical, que contou co apoio da CEDA.
● Neste período destaca:
– A política rectificadora que supuxo a paralización da maior parte
das reformas. Este feito produciu a radicalización das esquerdas.
– A revolución de outubro de 1934: tivo a súa orixe na dereitización
do réxime coa entrada no Goberno de Gil Robles, xefe da CEDA, á
que as forzas de esquerda reaccionan con violencia:
● O 5 de outubro ten lugar en todo o país unha folga xeral.
● En Cataluña, a Generalitat proclama o Estado catalán dentro
da República Federal Española.
● En Asturias, as forzas obreiras protagonizaron unha
insurrección armada que foi duramente reprimida polo Goberno
grazas ás tropas de África mandadas por Franco.
– O desprestixio de Lerroux: a represión debilitouno. A finais de 1935
dimitiu debido ao escándalo do estraperlo (ruleta trucada nos
casinos no que estaban implicados familiares seus).
● Alcalá Zamora convoca novas eleccións xerais para febreiro de 1936.
As forzas políticas acudiron agrupadas: as dereitas no Bloque Nacional,
e as esquerdas na Fronte Popular. LERROUX

A FRONTE POPULAR (Feb. 1936 – Xullo 1936)
● Nas eleccións triunfou o Fronte Popular. Manuel Azaña foi nomeado presidente da
República e Santiago Casares Quiroga, xefe do Goberno.
● Feitos:
– Reinicio da reformas: amnistía para os presos políticos e retomouse a política
reformista e autonomista: realizouse o plebiscito do Estatuto de Galicia.
– Aumentou a tensión social entre os extremistas de dereitas (Falanxe) e os de
esquerdas (Anarquistas, comunistas, parte dos socialistas). A violencia, os
atentados as folgas e a desorde pública foi en aumento.
– A conspiración militar: para acabar co goberno de esquerdas, os grupos
conservadores acudiron ao exército. Dirixidos polo xeneral Emilio Mola, os
conxurados organizaron un plan que consistía en que se sublevase o exército de
África, secundado logo por levantamentos na Península.
– O 12 de xullo a extrema dereita asasinou o tenente da Garda de Asalto José
Castillo. Como represalia, un grupo de Gardas de Asalto asasinaron a José Calvo
Sotelo.
– O 17 de xullo de 1936, as tropas do Marrocos español sublévanse contra o
goberno da República e o 18 de xullo fixérono na Península. Era o inicio da Guerra
civil.

Casares Quiroga
Xeneral Mola
Tenente Castillo
Asasinato de Calvo Sotelo
Resultado eleccións de 1936

● En 1929, fundouse por Santiago Casares Quiroga e
Antón Vilar Ponte, a Organización Republicana
Galega Autónoma (ORGA) coa finalidade de loitar
pola república e por Galicia.
● En 1930, no Pacto de Lestrove, creouse a
Federación Republicana Galega, unindo a todas
as forzas republicanas.
● Nas eleccións municipais de abril de 1931, os
republicanos, sós ou en alianza cos socialistas,
alcanzaron o triunfo en todas a cidades (agás
Lugo).
● A ORGA, transformada en 1932 no Partido
Republicano Galego, acabou integrándose no
partido de Izquierda Republicana fundado por
Azaña.
● A finais de 1931, fúndase en Pontevedra o Partido
Galeguista, no que destacou Castelao.
3.GALICIA DURANTE SEGUNDA REPÚBLICA: 1931-1936
Castelao

● Conseguir para Galicia a autonomía foi o tema central da
política galega durante a Segunda República:
– Anteproxectos de 1931: Nunha asemblea da
Federación Republicana Galega, aprobáronse as
Bases para o Estado Galego, nas que se declaraba
Galicia como un Estado autónomo dentro da República
Federal Española. Esta opción resultou incompatible
coa Constitución de 1931.
– O Estatuto de Galicia de 1932: por iniciativa do
concello de Santiago, realizáronse varias asembleas
de concellos galegos nas que se foron debatendo e
aprobando os diferentes artigos do Estatuto de Galicia.
O triunfo das dereitas en 1933 paralizou todo o
proceso.
– O plebiscito do Estatuto e a presentación nas
Cortes de 1936: o 28 de xuño de 1936 realizouse o
referendo do Estatuto de Galicia, sendo aprobado
maioritariamente e presentado a Cortes. A sublevación
militar impediu a súa aprobación.
3.GALICIA DURANTE SEGUNDA REPÚBLICA: 1931-1936

4.A GUERRA CIVIL (1936-1939)
A SUBLEVACIÓN E OS BANDOS
● A sublevación militar contra a República foi dirixida polo
xeneral Mola. Comezou o 17 de xullo en Melilla. O 18, Franco
sublevouse en Canarias e a rebelión esténdese a toda a
Península, aínda que non triunfou en todos os lugares.
● O 19 de xullo, José Giral, novo presidente do Goberno,
entregou armas ás milicias populares. España quedou dividida
en dous bandos:
– Os sublevados (“nacionais”) contaban co: apoio de parte
do exército, Garda civil, políticos conservadores, Igrexa
católica e dos propietarios agrícolas. Dende o exterior
Alemaña, Italia e Portugal.
– Os republicanos contaban con: maioría de xefes do
exército de terra e mariñeiría, a aviación e a Garda de
Asalto. Masas obreiras e xornaleiros agrícolas. Do exterior,
Francia, a Unión Soviética e as Brigadas Internacionais –
voluntarios de todo o mundo que viñeron loitar a España
contra o fascismo.

O DESENVOLVEMENTO DA GUERRA
● As primeiras operacións (xullo-outubro de 1936): Dende o norte, Mola avanzou
cara a Madrid e o exército de África avanzou por Estremadura
● A loita por Madrid (novembro 1936-marzo 1937): A pesares de Batallas como a
do Jarama e a de Guadalajara, as milicias populares lograron que os nacionais
non entraran en Madrid (“no pasarán”). O goberno republicano trasladouse a
Valencia.
● A campaña do norte (abril-outubro 1937): Ante a resistencia de Madrid, Franco
atacou a zona republicana do Norte (Bombardeo de Guernica pola aviación
alemá).
● O avance cara ao Mediterráneo (novembro 1937-novembro 1938): Os nacionais
vencen aos republicanos en Teruel e chegan ao Mediterráneo, dividindo en dúas
a zona republicana. A batalla do Ebro –100,000 mortos- (xullo-novembro 1938)
rematou tamén co triunfo de Franco.
● A caída de Cataluña e a fin da guerra (decembro 1938- 1 abril 1939): A toma de
Cataluña en febreiro de 1939 supuxo o exilio de miles de persoas e autoridades
republicanas. Francia e Inglaterra recoñecían o goberno de Franco. A finais de
marzo as tropas nacionais entraban en Madrid. O 1 de abril de 1939 finalizaba a
guerra.

Evolución das operacións militares

Guernica tralo bombardeo
Morte dun miliciano
Batalla do Ebro
Desfile da vitoria, maio 1939

A ESPAÑA REPUBLICANA E A ESPAÑA SUBLEVADA: EVOLUCIÓN POLÍTICA
● Na España republicana faltou unión:
– O poder estaba fragmentado: desorganización do goberno, entrega de armas ao pobo
que incrementou o poder das organizacións obreiras (CNT, UXT, POUM) e do partido
comunista (PCE). Fórmanse os Comités populares.
– Experiencias no goberno: nos meses iniciais da guerra, o Goberno estivo en mans de
republicanos de esquerda dirixidos por José Giral. En setembro de 1936 o Goberno
presidido polo socialista Largo Caballero deu entrada a ministros comunistas e
anarquistas. En maio de 1937 sucedeuno Juán Negrín, apoiado polos comunistas.
– Experiencias de revolución social: en Cataluña produciuse a colectivización de
industrias e grandes propiedades. En Aragón e Andalucía aboliuse a propiedade
privada e colectivizaron a terra.
● Na zona nacional:
– A Junta de Defensa Nacional, con sede en Burgos, nomeou a Franco Xefe do
Estado e Xeneralísimo dos Exércitos (1 de outubro de 1936).
– O novo Estado nacional: Franco anulou as reforma e leis republicanas. Fusionou a
todas as forzas que o apoiaban (falanxistas, requetés, monárquicos) nunha única
formación, Falange Española Tradicionalista y de las JONS, coñecida como
Movimiento Nacional.

José Giral
Largo Caballero
Negrín
Milicianos da CNT

CONSECUENCIAS DA GUERRA
● Perdas da guerra:
– Demográficas: 500.000 mortos, feridos e mutilados. 350.000 exiliados.
– Económicas: danos materiais en cidades, zonas industriais e redución da
produción.
● Represión:
– Na zona republicana, as milicias populares levaron a cabo matanzas e
persecucións contra persoas de dereitas e eclesiásticos (exemplo:
Paracuellos).
– Na zona sublevada, militares e falanxistas desenvolveron unha forte
represión sobre as forzas de esquerda, mediante paseos, fusilamentos e
xuízos sumarísimo. Despois da guerra, os fusilamentos, os traballos
forzados e as condenas de cárcere continuaron durante moitos anos.

5. A DITADURA DE FRANCO (1939-1975)
O RÉXIME POLÍTICO FRANQUISTA. BASES (Leis Fundamentais: 1938-1967):
● Franco, caudillo de España: o réxime foi unha ditadura e contou co apoio da
Igrexa, do exército e dunha maioría da poboación.
● Unha monarquía sen rei: en 1947 quedou definida España como un reino.
● Unidade da patria e centralismo: España foi considerada como unha nación única
e indivisible, sometida ao goberno central.
● Nacional-catolicismo: a lexislación, educación e actividades dos españois debían
axustarse ás directrices da Igrexa católica, lexitimadora do réxime.
● Movemento Nacional: todas as forzas franquistas estaban unidas na única
formación política autorizada, baseada na Falanxe.
● Sindicato Vertical: os sindicatos de clase foron prohibidos, sendo obrigatoria a
afiliación de obreiros e patronos da mesma actividade nun sindicato único de oficio.
● Democracia orgánica: Os Concellos e as Cortes estaban formados por persoas
adictas ao réxime elixidas de forma indirecta a través da familia, o sindicato e as
institucións corporativas.
● Limitación dos dereitos individuais e subordinación das mulleres aos homes,
adicadas ao traballo da casa e dos fillos. Creouse a Sección Feminia e o Sevizo
social para as mulleres e a Fronte de Xuventudes para os rapaces. A única lingua
permitida era o castelán.

Franco baixo palio
Sacerdotes facendo o saúdo fascista
Recomendacións da Sección Feminina ás mulleres españolas

A POSGUERRA. 1939-1959
● Illamento internacional: ata 1955. A vinculación do réxime de Franco cos fascismos
(enviou á División Azul á fronte rusa), fixo que quedara illado da comunidade
internacional. O anticomunismo de Franco durante o inicio da Guerra Fría posibilitou
un Concordato co Vaticano (1953) e cos Estados Unidos (instalación de bases
militares a cambio de apoio económico) e o ingreso na ONU (1955). Era o
fin do illamento.
● Autarquía: o goberno de Franco tentou conseguir que España fose autosuficiente
pero produciuse escaseza, empobrecemento e racionamento de alimentos e
mercado negro. Houbo un forte intervencionismo do Estado en todos os sectores
económicos e nacionalizáronse os ferrocarrís (creación de RENFE) e do INI
(Instituto Nacional de Industria) para estimular a industrialización.
● Represión e guerrilla: Despois da Guerra continuou a represión contra o bando
republicano: encarcelamentos, traballos forzados (construción do Val do Caídos),
fusilamentos e tamén accións armadas dos guerrilleiros (maquis) contra o réxime
franquista .

Soldado da División Azul Cupóns de racionamento
Presos republicanos no Valle de los Caídos
Grupo de Maquis

O DESENVOLVEMENTO ECONÓMICO. 1959-1973
● O desenvolvemento económico: o Plan de Estabilización (1959), os plans de desenvolvemento
(a partires de 1964) e a creación dos Polos de Desenvolvemento industrial, permitiron un forte
crecemento económico na década de 1960, á que tamén contribuíron as divisas achegadas polo
turismo e as remesas de diñeiro enviadas polos emigrantes.
● Éxodo rural cara a Madrid, Cataluña, País Vasco e Valencia, e emigración a Europa: Francia,
Alemaña, Suíza, Paises Baixos.
● Os cambios sociais nos costumes, vestimenta, no comportamento e na menor importancia da
Igrexa, deron orixe a unha sociedade máis aberta e moderna. Aumentou a clase media, descendeu
o número de fillos e a muller incorporouse ao traballo fóra do fogar de forma crecente.
● O inmobilismo político: a pesar das transformacións económicas e sociais, o réxime franquista
seguiu sendo unha ditadura sen liberdades. En 1969, Franco nomea sucesor na xefatura do Estado
a Juan Carlos de Borbón.
● A crecente oposición franquista: na loita sindical destacou a actuación de Comisións Obreiras
(actuaba na clandestinidade); os nacionalistas vascos radicais fundaron ETA para alcanzar a
independencia de Euskadi a través da loita armada; na Universidade as protestas contra o réxime
foron continuas.
● As relacións exteriores: en 1956, España recoñeceu a independencia de Marrocos, entregándolles
os territorios do protectorado español e, en 1969, o Ifni; Guinea Ecuatorial alcanzou a independencia
en 1968. En 1962 solicitou a entrada na CEE pero foille denegada. Tamén reclamou a devolución
de Xibraltar.

Emigración a Europa
Protestas universitariasSeat 600, símbolo dos anos 60

A FIN DO FRANQUISMO. 1973-1975. ACONTECEMENTOS:
● O asasinato do almirante Carrero Blanco, vítima dun atentado de ETA, presidente do
Goberno, representaba a liña dura do réxime (o búnker, os inmobilistas).
● O Goberno de Carlos Arias Navarro, nomeado presidente do Goberno tras a morte de
Carrero Blanco, tamén da liña dura do réxime.
● O incremento das forzas da oposición. Na Igrexa, no exército e no Movemento,
xorden personalidades e grupos que piden reformas (aperturistas). Nas fábricas e
universidades, as protestas e folgas son duramente reprimidas pola policía. Producíronse
numerosos atentados de ETA, FRAP e GRAPO. Fúndase a Junta Democrática (en torno
ao PCE de Carrillo) a Plataforma de Convergencia Democrática (próxima ao PSOE de
Felipe González). A pena de morte continuouse aplicando.
● Morte de Franco, o 20 de novembro de 1975.
● O abandono do Sáhara: en outubro de 1975, o rei de Marrocos organizou a Marcha
Verde, coa pretendía ocupar a colonia española do Sáhara. En febreiro de 1976, España
acordaba abandonar o Sáhara. Desaparecían as últimas posesións do imperio colonial
español.

Franco e Carrero Blanco
Presos executados por garrote vil
Xornais coa noticia da morte de Franco Marcha Verde

6. GALICIA NO FRANQUISMO
● En Galicia case non houbo guerra e quedou en mans dos sublevados. Existiu unha
forte represión contra os partidarios da República. Desenvolveuse unha intensa
actividade da guerrilla, alcanzando algúns guerrilleiros gran sona: Foucellas, O Piloto. Ao
exilio tiveron que marchar moitos dos galegos que apoiaron á Fronte Popular.
● Durante a posguerra creáronse empresas como ASTANO, FENOSA ou Zeltia. Na
Coruña, Vigo e Vilagarcía de Arousa creáronse Polos de Desenvolvemento (Citroen en
Vigo) e construíronse encoros (Os Peares, Belesar,...). Na agricultura aumentou a
maquinaria e a especialización. Milleiros de galegos, ante a falta de traballo e recursos,
tiveron que emigrar cara as cidades industriais españolas ou cara o estranxeiro, tanto a
América como a Europa.
● Os galegos tamén protagonizaron actuacións de protesta contra a ditadura: no exterior
a oposición política estivo formada por intelectuais e políticos como Castelao ou
Salvador de Madariaga. Na oposición interior, destacou a Editorial Galaxia, a
actuación clandestina de partidos como o PCE, o PSG ou a UPG, e a Universidade de
Santiago. A protesta obreira acrecentouse nos anos 60 e inicio dos 70 con folgas e
protestas, como a de Ferrol (10 de marzo de 1972) reprimida pola forzas da orde e que
rematou con dous obreiros mortos.

Foucellas
Franco no encoro de Belesar O drama da emigración
Ferrol, 1972

7. AS VANGARDAS EN ESPAÑA
Pablo Gargallo
O profeta

SURREALISMO. Salvador Dalí
A perseveranza da memoria

SURREALISMO. Salvador Dalí
Presaxio da guerra civil

SURREALISMO. Joán Miró
Paisaxe catalán

Picasso. Época azul
Familia de pobres á beira do mar

Picasso. Época rosa
A familia de saltimbanquis

CUBISMO. Picasso
As señoritas de Avignon

SURREALISMO. Picasso
Mulleres na praia

EXPRESIONISMO. Picasso
Guernica

COLMEIRO
A sega da herba

LAXEIRO
Transmundo

Luís Seoane
As mariscadoras

República e ditadura en España

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (20)

Semelhante a República e ditadura en España

Semelhante a República e ditadura en España (20)

Mais de rubempaul

Mais de rubempaul (20)

Último

Último (12)

República e ditadura en España