2. Zer da energia?
• Energia magnitude fisikoa da
eta gorputzetan aldaketak
eragiteko ahalmenarekin
lotuta dago.
• Energia oso garrantzitsua
izan da gizartearen
garapenean, garapen
ekonomikoan eta
teknologikoan. Teknologiaren
bilakaerari esker, gure
bizimodua erosoagoa eta
atseginagoa da
3. • Energia magnitude bat da. Beraz, neurtu eta unitate
bidez adieraz dezakegu. Nazioarteko sisteman
joulea(J)da energia unitatea, baina beste unitate
batzuen bidez ere adieraz daiteke.
ENERGIA-
UNITATEAK
UNITATEA IKURRA BALIOKIDETASUNA
Kaloria cal 1 cal= 4,19 J
Orduko kilowatta kWh 1 kWh=3.600.000 J
4. Energiaren jatorria
• Erabiltzen dugun ia energia guztia Eguzkitik dator.
Eguzkia energiak, energia ematen duten zenbait
fenomeno sortzen ditu.
5. • Fenomeno horietako bat uraren zikloa da.
Eguzkiak itsasoko ura berotzen du, azaleko urak
lurruntzen ditu eta hodeiak sortzen ditu.
6. • Eguzki-energiak eragindako beste fenomeno
garrantzitsu bat materia organikoaren eraketa
da. Eguzki-argiaren esker, landareek
fotosintesia egin eta materia organikoa
sortzen dute. Ondoren, gainerako izaki
bizidunak materia organiko horrez elikatzen
dira.
7. Energiaren ezaugarriak
• Energiak baditu ezaugarri batzuk, hautemateko
eta zertarako erabil daitekeen ulertzeko,
garrantzitsuak direnak.
8. • Metatu egin dezakegu eta, horri esker behar
dugunean erabil dezakegu. Esaterako, energia
kimikoa piletan eta baterietan meta dezakegu
eta energia elektrikoa, kontserbadoreetan.
9. • Garraiatu egin dezakegu. Energia leku batetik
bestera igaro daiteke, ura lekualdatzeko sistema
baten bidez.
10. • Energia motak aldatu egin daitezke, mota
baliagarriagoak lortzeko. Horri esker, gehien
komeni zaigun moduan erabil dezakegu; baina,
beti ere teorikoki.
11. • Transferitu egin dezakegu. Energia erraz
igaro daiteke gorputz batetik beste batera.
12. Kontserbatu egiten da. Energia
erabiltzen dugunean, ez da
gastatzen. Ez dago ez energia
sortzerik ez suntsitzerik.
Eraldatu egiten da edo gorputz
batetik bestera igarotzen da.
Fisikako printzipiorik
garrantzitsuenetako bat da hori:
Energiaren kontserbazio-
printzipioa
13. • Degradatu egiten da.
Eskuarki, energia mota
bat aldatuz beste bat
lortzeko prozesuetan,
beroa sortzen da, eta
ezin dugu erabili.
Horrek esan nahi du
energiaren zati bat
galdu egiten dela.
14. Zenbait energia mota daude: Argia, beroa,
energia elektrikoa etab. Energia mota guztiak
alda daitezke eta aldaketa horietati beste
mota bat sortu.
15. Energia mota hori bi energiaren batura da:
energia zinetikoa eta energia potenziala.
ENERGIA ZINETIKOA: Mugimendua duten
gorputzek edukitzen duten energia mota da,
mugitzen daudelarik aldaketak egin ditzakete.
ENERGIA POTENTZIALA: Gorputzek beren
posizioa dela-eta duten energia-mota da,
gainazalean zehar altuera jakin batean
daudenean bereziki.
16. Elektrizitatez osatutako partikulak, hau da,
elektroiak, noranzko berinean mugitzerakoan
azaltzen dira. Elektroiak ordena berdinean
mugituz gero, korronte elektrikoa sortzen da.
17. Gorputzek beren molekulen edo atomoen
higiduraren ondorioz duten energia motari
esaten zaio.
Gorputz bat solido-egoeratik likido-egoerara eta
likidotik gas-egoerara igarotzen denean, haren
barne-energia handitu egiten da.
18. Energia mota hori irrati- eta telebista-uhinek,
esaterako, argiak. Haren ezaugarri nagusia:
•Espazioan zehar heda daiteke.
•Ez du materialen beharrik.
•Garraioan zehar degradatzen da.
Energia horri esker argia daukagu baita beroa
ere.
19. Konposatu kimikoen energia da. Erreakzio
kimikoetan ageri da.
Organismoek konposatu organikoetan metatzen
dute energia kimikoa, esaterako, gluzidoetan eta
lipidoetan. Oxidazio-erreakzioen bidez lortzen
dute zelulek energia.
20. Atomoen nukleoetatik lortzen delako esaten zaio
energia nuklearra. Erreakzio horietan energia asko
askatzen da. Bi motatako erreakzio daude:
•FISIOA: Prozesu horretan, nukleo atomiko bat bi
zati arinagotan edo gehiagotan hausten da, eta
energia kantitate handia askatzen da. Energia
elektrikoa lortzeko erabiltzen da.
•FUSIOA: Prozesu horretan, atomo arinen nukleoak
elkartzen dira eta nukleo astunago bat osatzen dute.
21.
22. Energia mota hori gorputz batetik tenperatura
desberdin duen beste batera transmititzen da.
Energia-igarotze horri beroa esaten diogu.
Iragaitzeko energia da, esaterako, energia
gorputz batetik bestera igarotzeko modua.
23. ENERGIA ITURRIAK
Energia duen ingurune natural edo ingurune
artifizial oro da energia-iturria ,energia hori
atera eta erabili dezakegu. Iturri horietan
dagoen energia kantitateari energia
-baliabidea esaten zaio.
Energia-iturri bateko energia kantitatea
baliabideentzat hartzeko ,beharrezkoa daeskura
egotea eta hura ustiatu ahal izatea.
24. ENERGIA-ITURRI BERRIZTAEZINAK
Gizakiaren denbora-eskalan berritzen ez diren
energia-iturriak dira. Lurrean dute jatorria ,eta
oso prozesu geologiko geldoen bidez eratzen
dira.
Egun, oso erreserba mugatuak ditugu eta azkar
kontsumitzen ari gara ;beraz ,agortu egingo dira.
Ikatza ,petrolioa ,gas naturala eta uranioa dira
energia berriztaezinak.
27. ENERGIA-ITURRI BERRIZTAGARRIAK
Etengabe berritzen diren energia-
iturriak dira. Haien jatorri nagusia
eguzkiaren energiaren fluxu jarraitua
da.
Eguzkia ,haizea ,ibaien ,olatuen eta
itsasoetako nahiz ozeanoetako mareen
mugimendua , Lurraren barne beroa ,
eta biomasa dira energia
berriztagarriak.
29. GAUR EGUNGO ERABILERA
Azken urteetan energia berriztaezinak geroz eta
gutxiago erabiltzen ari gara, eta berriztagarriak
gehiago, berriztaezinak pixkanaka agortzen ari
direlako.
30. Gaur egun, iturri berriztaezinetatik ateratzen da
munduan erabiltzen den energia gehiena. Iturri
horietako energia erabiltzeak kutsadura
atmosferikoko arazo handiak sortzen ditu, eta
berotegi-efektua areagotu egiten da, energia
hori erretzean sortzen diren isurien ondorioz,
karbono dioxidoa eta beste gas batzuen isurien
ondorioz.
IKATZA ETA PETROLIOA
31. Ikatza aspaldi hasi zen eratzen.
Duela milioika urte, landare-hondakinen
kantitate handiak lurperatuta geratu ziren
sakonera gutxiko eremuetan(zingiretan eta
aintziretan, adibidez) harea-masa handien eta
harrien azpian.
Pilatutako landare-hondakin horiek ,zenbait
presio eta tenperatura
baldintzatan ,ikatz bihurtuz
joan dira ,milioika urtetan
zehar.
32. Lau ikatz mota bereiz ditzakegu:
Karbono
ehunekoa
Bero
ahalmena
(MJ/kg)
Antzaritza % 86-98 24-35
Harrikatza %45-86 23-33
Lignitoa %25-42 10-20
Zohikatza < % 25 -
33. Lau ikatz mota horiek ez dute bero ahalmen
bera, hau da ,haietako bakoitzaren kilogramo
bakoitzak ez du bero energia bera ematen.
Hainbat gauzatarako erabiltzen da ikatza:
•Erregai gisa erabiltzen da, zentral termikoetan
energia lortzeko.
•Etxean:sukaldean, berokuntzan etab.
•Lehengai gisa ere erabiltzen da, zenbait
produktu lortzeko: plastikoak, zuntz sintetikoak
eta produktu farmazeutikoak.
34. Ikatza aire zabaleko meategietan lortu daiteke ,
edo ehunka metroko sakoneran dauden
meatzeetatik.
Petrolioa egungo energia iturririk erabiliena da.
Ikatza baino erregai hobea da ,bero ahalmen
handiagoa duelako.
35. Duela milioika urte sortu zen ,itsas ondoan
planktona metatzean.Mikroorganismoak petrolio
bihurtu ziren , ondoz ondoko buztin eta
kareharri geruzen azpian , eta zenbait presio eta
tenperatura baldintzatan.
Petrolioa gordin ateratzen da ,eta erabili ahal
izateko , fintze prozesu bat egin behar zaio.
Prozesu hori destilazio zatikatua da ,eta horretan
,gas produktuak (metanoa ,butanoa etab.) ,
produktu likidoak (gasolina, fuel olioa ,kerosenoa
etab.) eta solidoak (mundrunak, betuna etab.)
lortzen dira.
36. Petrlolioaren garraioa oliobideen eta petrolio
ontzi handien bidez egiten da. Bina istripurik
gertatuz gero kutsadura arrisku handia dago.
Petrolioa erregai gisa erabiltzen da ,bai eta
ongarriak ,plastikoak ,pinturak eta abar egiteko
lehengai gisa.
37. GAS NATURALA
• Gas-nahaste bati esaten zaio gas naturala.
• Metanoa da proportziorik handiena.
• Gas naturalak petrolioaren jatorriera du , gas
naturala petrolioarekin batera dago.
38. • Naturatik lortzen den moduan erabiltzen da.
Hala ere, behin aterata likidotu egin behar da,
hura garraiatzen eta pilatzen errazagoa izate
aldera.
39. Gas naturala kontsumo-lekuetaraino
garraiatzeko, gasbideak erabiltzen dira,
besteak beste. Distantzia oso handiak
badira, zisterna-ontzi handietan garraiatzen
da gasa. Lekuetaraino garraiatuta,gas-
egoerara aldatu behar da berriro,
lurruntzeko instalazioetan egiten da.
Biltegiratu ere egiten da, erabili arte.
40. • Ikatza eta petrolioa ordezka ditzake ia haien
erabilera guztietan.
– Sukaldeetan eta berogailuetan .
– Erregai gisa, zenbait ibilgailueta ; bereiziki ,
garraio publikoko ibilgailuetan .
– Zentral termikoetan , energia elektrikoa ekoizteko
erabitzen da , ikatzaren ordez .
41. URANIOA
• Uranioa atomo ezegonkorreko elementua da.
Energia nuklearra sortzeko oinarrizko erregai
gisa erabiltzen da uranioa.
• Zentral nuklearretan, fisio nuklearreko
erreakzioen bidez hausten dira uranio
atomoak.
42. • Prozesu horretan askatzen den energia
ura berotzeko erabiltzen da. Tenperatura
altuan, ura lurrundu egiten da, lurrunak
turbina bat mugitzen du. Horri esker,
energia elektrikoa sortzen da.
43. • Hondakin erradioaktibo asko sortzen
dituzte. Hondakin horiek kaltegarriak dira
osasunerako eta ingurumenerako, eta
beraz, segurtasun handiko lekuetan gorde
behar dira ehunka edo milaka urtean
zehar.
44. ENERGIA – ITURRI BEREIZGARRIAK
Iturri berriztagarrietatik lortzen dena garbia
da , ingurumena , errespetatzen du , ezin
agortuzkoa da , eta ez du ia gas
kutsatzailerik isurtzen atmosferara .
45. ENERGIA HIDRAULIKOA
• Energia hori presagainetan lortzen da ,
ibaietako urtegietan pilatutako uretatik .
• Urtegiko ura askatzen denean , turbina batean
zehar igarotzen da . Sorgailu elektriko bati
akoplatuta dago , sorgailuak elektrizitatea
sortzen du .
• Pilatutako uraren energia potentziala aldatu
eta energia zimetiko bihurtzen da, eta azken
batean, energia elektriko.
46. ALDE ONAK
Zentral
hidroelektrikoek
oso mantentze-
lan gutxi behar
dute eta
ustipen-kostu
gutxi.
Ez du ez
hondakinik ez
kutsatzailerik
sortzen.
Urtegiek
uholdeak
kontrolatzen
laguntzen dute
eta hornitzen
dituzte
nekazariak.
47. ALDE TXARRAK
• Zentral elektrikoetan sortutako
energia elektrikoa garraiatzea garestia
da ; izan ere , herri handietatik urrun
daude zentral horiek.
• Energia sortzeko erabili daitekeen ur
kantitate eguraldiaren araberakoa da .
Euri gutxi egiten duenean , ekoizpen
elektrikoa txikitu egiten da .
48. • Urtegiak egiteko , urez beete behar dira oso lur-
hedadura zabalak, eta horrek eragin larriak
ditu ingurunean ; adibidez , higadura eragiten
du lur emankorrak galtzen dira , eta
bioaniztasuna txikitu egiten da.
• Presagaina apurtzeko arriskua dago .
Halakorik gertatuz gero , uholde larriak
izan daitezke hartatik hurbileko herrietan.
49.
50. Biomasa animalia edo landare-jatorriko materia
organikoa da. Eraldaketa naturaletik edo
artifizialetik lor daiteke. Honela lor daitezke:
•Hazkunde bizkorreko eta energia-eduki handiko
landare-espeziea landatuz; kardua,
erremolatxa…
•Zenbait jardueratan sortzen diren hondakinak
aprobetxatuz; etxeko hondakinak ( papera),
nekazaritzakoak (lastoa) , abeltzaintzakoak
( gorotzak) eta basokoak ( adarrak).
BIOMASA
51. • Zenbait landare-ezpezie kimikoki edo
biologikoki aldatuz, energia-produktuak
lortzeko; bioerregaiak, biodiesela eta
etanola bioerregaiak dira
52. • Biomasatik energia ateratzen hasi aurretik,
beharrezkoa da zenbait prozesu egitea, hura
errazago manaiatu, garraiatu eta, azkenean,
biltegiratu ahal izateko.Besteak beste, prozesu
hauek egin behar zaizkio biomasari:Trinkotzea
eta lehortzea.
BIOMASATIK ENERGIA ATERATZEKO
PROZESUA
53. • Hondakin gutxi sortzen ditu.
• Bioerregaiek erregai fosilek baino gutxiago
kutxatzen dute.
• Biomasaren zati gehiena giza jardueretan
sortutako hondakinak dira.
Biomasaren alde onak
55. Energia geotermikoa lurraren barruan pilatutako
berotek lor daitekeen energia da.Hura erabili
ahal izateko,Lurraren gainazala zulatu behar da.
Egun,eremu bolkanikoetan eta ur termaletako
eremuetan erabiltzen daLurraren barruko
beroa,berokuntzarako eta igerilekuen
klimatizaziorako.
Energia geotermikoa
56. • Ez du hondakinik sortzen,eta agorrezina da
gizakien denbora-eskalan.
• Zenbait herrialdetan,errentagarria da energia
geotermikoa erabiltzea,energia elektrikoa
sortzeko
Energia geotermikoaren alde onak
57. • Hobi geotermikoak aurkitzea zaila eta garestia
da.
• Ustiatzea eta mantentzea oso garestia izan
daiteke.
Energia geotermikoaren alde txarrak
58. • Itsasoko uraren mugimendutik –nagusiki,
mareetatik – lortzen den energia da.
Alde onak:
• Energia-iturri garbia da.
• Ez du hondakinik sortzen.
• Ia agorrezina da.
Marea-energia
59. • Hurbileko ekosistemetan eragina izan dezake.
• Oso leku gutxitan erabil daiteke
• Energia errendimendu txikia du.
• Goi-mailako teknologia behar da, eta hori oso
garestia da.
Marea-energiaren alde txarrak
60. EGUZKI ENERGIA
Energia hori eguzkitik iristen da, erradiazio
elektromagnetiko gisa.
Egun, energia hori bi motutan erabil daiteke
zuzenean. Bata termikoa, eta bestea,
fotovolkaikoa.
61. • Termikoan, fluido bat –oro har, ura- berotzeko
erabiltzen da eguzki-energia. Kolektore
izeneko tresnetan gertatzen da.
• Zenbait kasutan, oso temperatura altua
lortzen denean, energia elektrikoa ere lor
daiteke.
62. • Eguzkitik iristen den energia zuzenean energia
elektriko bihurtzeko aukera ematen du.
Siliziozko gahiu berezi batzuk erbiltzen dira:
panel fotovolkaikoak.
63. 1. Iturri agorrezina da
2. Energia garbia da.Ez du ez zaratarik ez
substantzia kutsatzailerik sortzen.
3. Hura mantentzeko lana oso merkea da,eta
hari esker, eskualde isolatuetara irits daiteke
elektrizitatea.
4. Egun, erregai fosilekiko dugun energia-
mendekotasuna txikitzen du.
64. 1. Zenbait faktorek baldintzatzen dute haren
erabilera
2. Ez dago hura metatzerik, eta berehala aldatu
behar da, beste energia mota bat lortzeko.
3. Eskala handia erabili ahal izateko, biltze
sistemak behar dira, eta sistema horiek lur-
azalera handiak hartzen dituzte. Beraz,
eremu horiek ezin dira beste ezertarako
erabili.
65. ENERGIA EOLIKOA
•Energia zinetiko mota bat da, eta haizearen
mugimenduak eragiten du. Lurraren gainazaleko
zenbait lekuren arteko instolazio-aldeen
ondoroz sortzen da. Energia hori zuzenean
erabil daiteke, edo aldatu eta beste energia
batzuk lor daitezke.
66. • Historian zehar, hainbat gauzatarako erabili
dute gizakiek energia eolikoa: ura
ponpatzeko, zereala ehotzeko, etab.
Haizearen energia zinetikoaz baliatzeko
erabiltzen diren tresnak
airesorgailuak dira.
67. • Airesorgailuek hegal handiak dituzte, eta
haizearen indarrari esker biratzen dira hegal
horiek. Biraketa-mugimendu hori barne-
sorgailu bati transmititzen zaio, eta sorgailu
horrek energia elektriko bihurtzen du
haizearen energia mekanikoa. Azkenik,
sortutako energia elektrikoa sare-elektriko
nagusian sartzen da, kontsumorako prest.
68. 1. Haize ez da agortzen.
2. Airesorgailuek instalazio- eta mantentze-
kostu txikiak dituzte.
3. Errendimendu handia lortzen da.
4. Egun errega fosilekiko dugun energia-
mendekotasuna txikitzen du.
69. 1. Aldizkakoa eta ausazkoa da.
2. Oso zaila da hura metatzea;beraz, ekoizmena
eskaria baina handiagoa denean ezin da
metatu.
3. Airesorgailuak arriskutsuak dira hegaztientzat.
4. Parke eolikoek lur-eremu handia behar dituzte
5. Airesorgailuek eragina dute paisaian
6. Interferentziak sortzen ditu
radarretan,telebistan,irratian, etab.
70. • Egungo energia egoera ikusita, nahitaezkoa da
neurriak berehala hartzea; energia-
baliabideak oker erabiltzeak dituen eragin
larriak arindu behar dira, eta beste batetik,
etorkizuneko orniketa bermmatu. Besteak
beste, neurri hauek hartu behar dira:
71. Teknologia garatua:
•Teknologiak garatu behar dira, iturri
berriztagarrietarako erabili ahal izateko.Energia-
iturri berriztagarriak garbiak dira, ingurumena
errespetatzen dute.
Herritarrak kontzientziatu:
•Energiaren etorkizuna guztion erantzukizuna
da. Aurrezte-ohiturak hartu eta energia-
eraginkortasun handiagoa lortuko genuke.
72. • Gutako bakoitzak zenbait neurri har ditzake
energia aurreztekio:
1.Erabiltzen ez diren argiak itzaltzea.
2.Presio-eltzea erabiltzea energia handia aurrezten
du.bitrozeramikaren ondar-beroa ere erabil
daiteke.
3.Kontsumo txikiko bonbilak erabltzea.
4.Leihoak ondo isolatuak edukitzea.
5.Papera eta beira birziklatzea.
6.Garraio publikoa erabiltzea.
7.Garbigailua eta ontzi-garbigailua ondo betetzea.
8.Etxetresna erosterakoan, A mailakoak
aukeratzea.
9.Tresna elektriko guztiak erabat itzaltzea.
73. Lan hau egin dute:
• Miren Busto • Ainara Manterola
• Ainhoa Martinez • Aiora Nicolas
• Adrian Hammes • Ekain Mayoz
• Uxue Galarreta • Naroa Olaciregui
• Ruben Garzo • Joseba Gonzalez
• Iraitz Goenaga • Iker Gomez