afstudeerverslag TU/e architectuur

1. leefgebouw te Maastricht
Maas stad park brug wijk straat huis
schaal / complexiteit
individualiteit / identiteit
?
afstudeerproject Rob Ubachs
capaciteitsgroep architectuur, faculteit bouwkunde, TU/e
commissie: architectuur prof. ir. Ton Venhoeven
ir. Maarten Willems
stedenbouw prof. dr. Bruno de Meulder

2. leefgebouw te Maastricht
Maas, stad, park, brug, wijk, straat, huis
R.H.G.M.Ubachs
s443672
capaciteitsgroep architectuur, faculteit bouwkunde, TU/e
Commissie: prof. ir. Ton Venhoeven
ir. Maarten Willems
prof. dr. Bruno de Meulder
datum afstuderen: 15 juni 2006

3. leefgebouw te Maastricht samenvatting |

4. leefgebouw te Maastricht samenvatting |

5. leefgebouw te Maastricht inhoudsopgave |
INLEIDING 9
STEDENBOUW 15
Maastricht 15
De locatie 1�
WONEN EN HET VERDICHTINGSVRAAGSTUK 25
Grondgebonden of gestapeld 25
Theorieën 2�
Referentie projecten (opgetilde stedelijke verdiepingen) 41
LEEFGEBOUW 49
Aanknopingspunten 4�
Het ontwerp 53
TEKENINGEN 73
MAQUETTE 111
SLOTWOORD 115
LITERATUUR 117

6. leefgebouw te Maastricht inleiding |
Inleiding welke een simpele stapeling van identieke wooneenheden zijn en
sociaalonveilige parkeergarages, die het gebruik ervan niet stimuleren,
vormen de architectonische vertalingen van deze voorzieningen.
In Maastricht aan de oever van de Maas, aan de rand van het 1�e
eeuwse stadspark, op de grens tussen historische binnenstad en het In tegenstelling tot deze extreme voorbeelden bestaan er ook gestapelde
groene heuvelland is met de komst van een verkeersader die het complexen waarbij er wel sprake is van een goede woonkwaliteit. Door
centrum van de stad moest ontsluiten een prachtige en unieke locatie woningdifferentiatie en het toevoegen van bepaalde voorzieningen kan
verwoest. De verkeersader heeft de stad en het stadspark over zijn de belevingswaarde verder worden opgevoerd. Veel complexen zijn
gehele lengte losgesneden van de Maas, waarmee de relatie tussen stad voorzien van collectieve voorzieningen zoals een parkeerkelder waar
en waterlijn, waaraan de stad zijn identiteit heeft te danken, verloren is iedere bewoner zijn eigen auto kan parkeren. Ook worden er steeds
gegaan. vaker luxe voorzieningen aan een dergelijk gebouw toegevoegd. Een
Ruimteverslindende infrastructuur benodigd voor onze mobiele zwembad, sauna en fitnessruimte, welke voor een particulier vaak
maatschappij heeft ertoe geleid dat er grote littekens in de stad zijn niet haalbaar zijn worden door de clustering van de woningen in één
achtergebleven. Als gevolg heeft er een verschuiving plaatsgevonden gebouw wel mogelijk. Deze ruimtes stimuleren de communicatie
van een op de auto gericht ontwerp van de stad, naar een meer en ontmoeting tussen de bewoners, waardoor de anonimiteit van het
voetgangers vriendelijke benadering. Werd voorheen het stedelijk verticale wonen wordt doorbroken.
weefsel gedicteerd door het autogebruik, nu probeert de stad de Toch hebben de meeste mensen nog steeds een sterke voorkeur voor
geleden schade te herstellen en tot nieuwe inzichten te komen hoe de het suburbane, grondgebonden huis met tuin. Het succes ervan is niet
auto zich tot de stad moet gaan verhouden. Het grote belang van de slechts te verklaren vanuit de woontypologie zelf, maar heeft meer te
auto voor de stad mag echter niet ontkend worden en hij mag daarom maken met zijn verankering in de openbare ruimte. Ruimopgezette
ook niet simpelweg geweerd worden. Maar door de groei van de wijken, met brede straten, die niet slechts dienen ter ontsluiting van de
stad en de daarmee toenemende hoeveelheid verkeer is er een sterke woning, maar ook als speelplek voor de kinderen, vormen een sociale
ruimtebehoefte ontstaan. De ruimte in de stad moet daarom ook zo arena voor de bewoner. De tuin en groenvoorzieningen dragen er verder
efficiënt mogelijk gebruikt worden. Stapeling is een effectieve wijze toe bij dat het wonen zich niet slechts binnen de afgesloten ruimte
gebleken, waarmee de stad verdicht kan worden. Daarnaast wordt ook van de woning afspeelt, maar dat het leven zich ook naar buiten kan
steeds vaker het dubbelgrondgebruik toegepast, waardoor de schaarse verplaatsen.
ruimte veel intensiever benut kan worden.
Om het toenemende aantal mensen te huisvesten is men verticaal gaan De ruimteverslindende infrastructuur en de wijze waarop nu met
wonen. Maar de groeiende hoeveelheid auto’s moet ook een plek in verdichtingvraagstukken wordt omgegaan, heeft mij uitgedaagd om
de stad krijgen. In de huidige situatie worden ze daarom weggeduwd een nieuwe gebouwtypologie te ontwikkelen, waarin wonen met
onder de grond of, evenals de mensen in hun flat, gestapeld in een infrastructuur wordt vervlochten.
parkeervoorziening. Er zijn projecten waarbij dit concept reeds is toegepast. Te denken
Deze vorm van verdichting heeft er toe geleid dat er aparte valt aan een parkeerplaats op het dak van een winkelcentrum. Maar
voorzieningen benodigd zijn voor de huisvesting van de mensen en het voor mij ligt juist de uitdaging om de verkeersruimte in te zetten
stallen van de auto. Veelal verguisde, anonieme galerij- en portiekflats, als kwaliteitsdrager voor een gestapeld woonprogramma, dat de

7. 10

8. leefgebouw te Maastricht inleiding | 11
kwaliteiten in zich draagt van een gestapeld complex en tevens die van en parkeervoorzieningen in de alsmaar groeiende stad?
het suburbane huis-met-tuintje.
Door een woon- en parkeerprogramma samen te voegen in één gebouw
tracht ik een alternatief aan te reiken voor een gestapeld wooncomplex Doelstelling
en daarmee tegemoet te komen aan het intensieve grondgebruik. De Door het toevoegen van een markant gebouw met unieke
benodigde infrastructuur voor de auto zal in dienst komen te staan eigenschappen tracht ik een antwoord te geven op het
van het woonprogramma. Andersom dient het woonprogramma het verdichtingsvraagstuk met betrekking tot woningbouw en het
parkeerprogramma te ondersteunen. autogebruik, waarbij een nieuwe manier van verticaal wonen mogelijk
Straten worden naar de verdiepingen gebracht en fungeren als wordt gemaakt. Bovendien moet het gebouw, door de aanwezige
parkeerplaats, maar daarbij dienen ze tevens als extensie van de kwaliteiten uit te buiten, een verloren gewaande locatie transformeren
woonruimtes. Communiceert normaliter slechts de begane grond met tot een onmisbare plek met een stimulerende werking voor de
de buitenwereld, nu wordt dit ook op de verdieping mogelijk. Het omgeving en de stad.
straatleven dat zich gewoonlijk afspeelt op de begane grond kan zich in
mijn ontwerp op meerdere niveaus manifesteren, waardoor de openbare
ruimte in verticale zin uitgebreid wordt. Opbouw van het verslag
Het verslag kan opgedeeld worden in drie delen. Het eerst deel wordt
Dit concept zou uitermate goed tot zijn recht kunnen komen op de gevormd door een beschrijving van de stad. De ontstaansgeschiedenis,
locatie, welke door de gemeente Maastricht is afgedaan als restruimte. de organisatie en haar hoofdstructuren worden belicht. Vervolgens
Geteisterd door haar onvermogen om de onderliggende kwaliteiten geef ik een meer uitvoerige beschrijving van het plangebied, waarin
uit te buiten, zal met de komst van mijn gebouw deze unieke en ik kijkend vanuit historisch perspectief beschrijf hoe de relatie van de
markante plek weer teruggegeven worden aan de stad. Het park zal stad met het water door de groei van het verkeer verloren is gegaan.
weer doorlopen tot aan de Maasoever, zodat de relatie van het park De invloed van de aangelegde verkeersaders, de J.F. Kennedybrug en
met het water weer in ere wordt hersteld. Het gebouw zal de littekens Maasboulevard, worden besproken, evenals het park en de specifieke
aangebracht door de infrastructuur doen verbleken en van de verloren kwaliteiten van het gebied door de aanwezigheid van de brug en het
gewaande ruimte weer een levendige en onmisbare plek in het stedelijk water.
weefsel van de stad maken. Het tweede deel kan gezien worden als een verdieping van de materie
van het verticale wonen als gevolg van de groeiende stad en de
toenemende mobiliteit van de mensen. Ik probeer een antwoord te
Probleemstelling vinden op de vraag wat het emotionele verschil teweegbrengt tussen
Het voorgaande kan samengevat worden tot de volgende twee het bewonen van een grondgebonden woning en de gestapelde woning.
probleemstellingen, die een sterke samenhang met elkaar hebben: Hiervoor worden de theorieën van de Smithsons, handelend over
stedelijke her-identificatie principes en ‘belonging’, ingezet. In deze
Hoe kan door de implantering van een gebouw een door infrastructuur context hebben ze theorieën ontwikkeld die raakvlakken vertonen met
opgeslokte plek teruggegeven worden aan de stad? mijn idee om kunstmatige stedelijke verdiepingen in te zetten.
Hoe kan worden omgegaan met de toenemende vraag naar woonruimte Vervolgens heb ik nog een aantal referentieprojecten bestudeerd, waarin

9. 1

10. leefgebouw te Maastricht inleiding | 1
het concept van opgetilde stedelijke verdiepingen bij elk project tot een
geheel eigen architectonische vertalingen heeft geleid.
Tot slot komt in het derde deel mijn ‘leefgebouw’ aan bod, waarbij ik
uitleg wat de aanknopingspunten voor mijn ontwerp en de betekenis
ervan in de stedelijke context zijn. De afzonderlijke delen van het
gebouw en hun relatie tot elkaar worden beschreven.

11. 1
BORGHAREN
LIMMEL
Maastricht en haar voorstad, Wijck.
SCHARN
WIJK
HEER
Door een overlay te maken van een kaart uit 1�07 is het radiale stelsel van de aanvoeroutes op de westoever
en het meer rechthoekige patroon van de wegen op de oostoever zichtbaar gemaakt. De herkenbare ring die de
singel om de stad vormt is ook zichtbaar.

12. leefgebouw te Maastricht Stedenbouw | 1
Stedenbouw zichtbaar die de ontwikkeling weergeven.
-Het centrale deel, met het dichtbebouwde orthogonale stratenpatroon
van het Stokstraatkwartier.
Maastricht -De plaats van de uitmonding van de Jeker, waar er door de kronkelige
Om meer begrip te krijgen voor de vormkenmerken van Maastricht straten een onregelmatig stratenpatroon is ontstaan. Ook is hierdoor het
diende ik mij te verdiepen in haar ontstaansgeschiedenis. Ik zal in dit onregelmatige verloop van de middeleeuwse fortificatie te verklaren.
hoofdstuk een overzicht geven van de belangrijkste ontwikkelingen -Het Noord-West Quadrant waarin zowel het reliëf als wel het
en de daaruit voortvloeiende ruimtelijke opzet. Om het geheel straalsgewijze patroon van de toevoerroutes zichtbaar is.
overzichtelijk te houden heb ik eerst gekeken naar de stad als geheel, Ook in andere stadsdelen is sprake van een duidelijke wisselwerking
waarbij de relatie met het omringende landschap van grote betekenis tussen stad en landschap. In de brede rivierbedding ten noorden van de
blijkt te zijn geweest voor de ruimtelijke opbouw. stad ontstonden de kernen Itteren, Limmel en Borgharen. Op de rechter
Daarna zoom ik in op de binnenstad waaraan Maastricht in grote mate Maasoever ontstonden nederzettingen op de rand van het middenterras
haar identiteit heeft te danken. De typische ruimtelijke opzet met nabij de overgang naar het laagterras, op kruispunten van routes en
de middeleeuwse straatjes en pittoreske pleinen en de overgebleven geomorfologische lijnen. De dorpskernen Amby, Scharn en Heer
historische sporen zoals de parkengordel en de stadsomwalling worden ontstonden op plaatsen waar de route door de Maasvallei werd gekruist
besproken. door de landwegen die vanuit het hoogterras van het Heuvelland
Als laatste probeer ik de specifieke locatie van mijn gebouw te vangen afdaalden naar de rivier.
in een beschrijving. De locatie van mijn gebouw, op de grens van het Op deze wijze ontstond het karakteristieke rechthoekige
historische centrum, het stadspark, de Maas en de J.F.Kennedybrug, - occupatiepatroon dat nog steeds sterk aanwezig is. In contrast met
vier zeer beeldbepalende elementen van de stad-, kan als zeer markant dit patroon ontstond op de westoever een waaiervormig patroon van
worden aangemerkt. nederzettingen dat aansloot op het radiale stelsel van toevoerroutes.
De samenhang tussen stad en omgeving komt ook tot uiting in de
De stad wisselwerking van de rivier en reliëf, groene wiggen en stadsparken,
Maastricht dankt haar oorsprong aan een doorwaadbare plaats in het historische routes en stadsentrees.
Maasdal. De westelijke zijde bood een goede ondergrond en minder In de stedenbouwkundige geschiedenis van de stad zijn er 3 momenten
kans op overstromingen. Het Romeinse leger bouwde daarom een bepalend geweest voor de verdere morfologische groei en relatie met de
castellum op een natuurlijke ophoping bij de uitmonding van de Jeker omgeving van de stad.
in de Maas. Vanuit deze nederzetting ontstond een stralenkrans van - het aanleggen van de ringweg, de singels. Hierdoor ontstond een
uitvalswegen. De stad heeft zich vervolgens op beide stadsoevers duidelijke lijn, bovendien gemarkeerd door de parkengordel,
ontwikkeld, hetgeen te danken is aan de Sint Servaasbrug. Deze brug die herinnert aan de historische stadsgrens. Deze zone vormt
gaf vanuit het oosten toegang tot de stad, waardoor er op oostoever een tegelijkertijd een samenhangende stadsruimte die de oude
voorstad ontstond: een naar Germania versterkt bruggehoofd met een binnenstad met de nieuwe stad verbindt.
handelsnederzetting. Hieraan dankt het oostelijke stadscentrum zijn - Het vrijhouden van bebouwing van het Jekerdal, waardoor een
naam: ‘Wijck’ betekent vicus of handelsnederzetting. groene wig tot ver in de stad penetreert.
Naast deze kenmerken zijn er nog ruwweg drie vormkenmerken - De waaier van tuinstadwijken op de westoever (jaren ’50).

13. 1
Eindhoven
Heerlen
richting
Antwerpen
centrum
project locatie
Tongeren Aken
Luik
belangrijkste wegen in Maastricht en omgeving. De markante locatie op de kruising van Maas,
J.F.Kennedybrug en Maasboulevard.

14. leefgebouw te Maastricht Stedenbouw | 1
De waaier volgt de landschappelijke ondergrond en daarmee Maas project, -het Mosae Forum-, tracht de gemeente de relatie tussen
ook het beloop van de historische routes. De wijken kennen stad en Maas te herstellen door in het noorden de Maasboulevard onder
een heldere opzet, waarbij de afzonderlijke parochies middels de grond te laten verdwijnen zodat er een langzaamverkeer boulevard
groenwiggen van elkaar gescheiden worden. langs het water kan ontstaan. Met de komst van deze tunnel, welke
bovendien één van de meest belangrijke parkeergarages ontsluit, is
De historisch invalsroutes bezorgen de stad zijn ruimtelijke samenhang het autoverkeer op de Maasboulevard toegenomen. Ter plaatse van de
en verankeren de stad in het landschap. De samenhang wordt ontleend tunnel is de dominante Maasboulevard verdwenen, maar in het zuiden
aan de continuïteit van de routes, zoals nog duidelijk zichtbaar bij de is de scheiding tussen het stadspark en de Maas nog sterker geworden.
Brusselseweg, de Tongerseweg en de Boschstraat. Een andere sterke as loopt vanaf het station in het oosten over de
De primaire stadsentrees liggen op de oostoever, langs de A2 en het meest beroemde brug van Maastricht (Sint Servaasbrug) tot in
spoor. De secundaire entrees verlopen voornamelijk via de radialen aan het kernwinkelgebied op de westoever. Verder zijn de singels en
de west zijde. radialen belangrijke hoofdlijnen. Op de plekken waar de radialen de
singels kruisen zijn er binnenstadentrees gevormd in de vorm van
De historische binnenstad verkeerspleinen. Het geheel aan hoofdlijnen draagt bij aan een goede
In de binnenstad kunnen we een aantal belangrijke morfologische leesbaarheid van de stad.
karakteristieken ontdekken die bepalend zijn voor de beleving en
oriëntatie van de stad. De historie is in de binnenstad nog duidelijk De entrees van de stad
aanwezig. Dit uit zich onder andere in de smalle, kronkelende straatjes Heel typerend voor de stad is dat de belangrijkste entrees zich op de
en de aanwezigheid van historische monumenten. Op sommige westoever bevinden. Hier ligt het spoor en de autosnelweg A2 tussen
locaties zijn de overblijfselen van de eerste en tweede stadsomwalling Luik en Eindhoven. De A2 vindt aansluiting met de Noorderbrug
nog aanwezig, die herinneren aan de ontwikkeling van de stad rond en de J.F.Kennedybrug, welke de toevoerwegen naar de westzijde
1350. Buiten de tweede stadsomwalling ligt de 1�e eeuwse schil van zijn. In het westen gaan deze assen over in de singelstructuur. Een
de binnenstad. Rond deze schil zijn de singels aangelegd, welke een andere belangrijke as is de zogenaamde Percee. Vooral de historische
herkenbare ring rond de stad vormen. De singels zijn ontstaan nadat de achtergrond van de Percee, als ruimtelijke koppeling tussen beide
vestingwerken werden afgebroken. In de 1�e eeuw is op de westoever rivieroevers is interessant. Dit is de doorbraak die in de 1�e eeuw leidde
in het zuidwestelijke deel tussen de stadsomwalling en de singels een tot een verbinding tussen het centrum via de St. Servaasbrug naar een
parkengordel aangelegd. spoorwegovergang waar nu het station ligt. Deze doorbraak is het begin
Kijkend naar de organisatie van de stad kunnen we een aantal geweest van deze belangrijke stadsas, welke een sterk contrast vormt
hoofdlijnen ontdekken, die de hoofdstructuur van de binnenstad met het organische weefsel van de oorspronkelijke middeleeuwse
vormen. De meest typerende is natuurlijk de Maas met haar oevers straten. De Sint Servaasbrug is van snelverkeer vrijgemaakt en de
en bruggen. De Maas die een sterke fysieke en psychische scheiding bestrating met kinderkopjes loopt vanuit het stadscentrum door over de
aanbrengt tussen het oosten en westen van de stad. Op de oostoever brug naar Wijck. Mensen gebruiken de gehele breedte van de brug als
bevinden zich twee langgerekte, kleinschalige parken, het Griendpark wandelboulevard, waardoor hij het kenmerk krijgt dat het niet slechts
en het Charles Eyckpark. De westoever wordt sterk gedomineerd door een bindend element is tussen twee stadscentra, maar er zelf deel van
de aanwezigheid van de Maasboulevard. Met de komst van het Markt- uit maakt.

15. 1
200
350
90 400
150 200
muziekzaal
1150 mosae forum
cinema
theater stadhuis
kunst
450 academie
NS station
cinema
O.L.V.
univ. basiliek
370
455
helpoort
acad.v. bibliotheek
bouwkunst museum theater
75 80 ceramique
425
bonnefanten
museum
280
politiebureau
MECC
provinciehuis
fort
St.Pieter
academisch
ziekenhuis
parkeerterrein
parkeergarage
parkeren straat
bouwblokken, hoofdwegen, parkeerplaat- openbaar groen kernwinkelgebied, pleinen en belangrijke gebouwen
sen as van het staion naar de binnenstad

16. leefgebouw te Maastricht Stedenbouw | 1
Zoals hiervoor vermeld bevinden zich op de westelijke oever de 1�e, begin 20e eeuw ontstaan als transformatie van de ontmantelde
kleinschaligere entrees gemarkeerd door de verkeerspleinen. Door de vestingwerken, waarvan de restanten nog zichtbaar zijn. Onderscheiden
ontmanteling van de voormalige vestingwerken was hier voldoende kunnen worden het stadspark met twee waterpartijen en een
ruimte voor een ruime opzet van de wegen, waarvan het profiel zich hertenkamp, het Waldeckpark met Bastion Waldeck en de Hoge en
kenmerkt door zijn breedte met aan weerszijden boombeplanting en Lage Fronten waar de 17e/18e eeuwse kazematten met bijbehorend
daarlangs ventwegen afgewisseld door de parkengordel. schootsveld zichtbaar zijn in het landschap. Kleinschaligere parken
Uit bovenstaande blijkt het sterke contrast tussen de oost- en westoever. zijn die op de oostoever, het Griendpark en het Charles Eyckpark,
De westoever kent een radiaal opgezette structuur en een grote mate aangelegd ten gunste van het gemeentebeleid om de kwaliteit van de
van homogeniteit (het kernwinkelgebied omgeven door woonwijken). oevers van de Maas op te waarderen.
De oostoever is orthogonaal van opzet en heterogeen. Met de komst
van het industrieterrein de Beatrixhaven en het moderne zakencentrum
Randwijck, met belangrijke gebouwen als het Provinciehuis, het De locatie
MECC, Academisch Ziekenhuis Maastricht, universiteitsgebouwen en Tot slot zal ik een meer uitvoerige beschrijving geven van de locatie
vele kantoren is er een overloop ontstaan van winkelgebied naar wonen waar ik mijn gebouw gesitueerd heb.
en werken. Het park ontstond in 1706, toen het stadsbestuur het gebied
Is het oostelijke deel meer gecompartimenteerd, het westelijk deel tussen de Onze Lieve Vrouwenpoort en de Maas met lindebomen
kenmerkt zich door een meer continu karakter (singels en radialen). beplantte om een wandelplaats voor de burgerij te creëren. Het is
Duidelijk zichtbaar en voelbaar is het organisch gegroeide centrum en daarmee waarschijnlijk het oudste aangelegde park in Nederland.
de meer planmatig aangelegde 1�e eeuwse ring. De twee verschillende In 1831 werden deze bomen gerooid en het terrein veranderd in een
sferen worden zowel gescheiden als geschakeld door de Maas. exercitieplaats voor het garnizoen. De kanonnen die nu nog langs de
stadswal staan herinneren aan deze tijden. Niet veel later besloot het
Pleinen stadsbestuur er een Stadspark aan te leggen in Engelse landschapsstijl,
In Maastricht nemen de pleinen een belangrijke plek in. Ze zorgen met een vijver, een koffiehuis met terras en muziekkiosk. In 1845 begon
voor rust en openheid in de structuur van smalle middeleeuwse de aanleg van het kanaal tussen Luik en Maastricht, waardoor een deel
straatjes. Oorspronkelijk waren er drie stadspleinen met elk hun eigen van het park verdween. Ook de aanleg van de Jeker in een bedding
ontstaansgeschiedenis, het Vrijthof, het Onze Lieve Vrouwenplein en langs het kanaal veranderde de situatie.
de Markt. Het Vrijthof en het O.L.V.Plein zijn ontstaan op plekken waar Door de groei van de stad en het daarmee toenemende autoverkeer,
van oorsprong begraafplaatsen waren. De markt was zoals de naam werd er besloten dat er nieuwe wegen en een nieuwe brug moesten
doet vermoeden een marktplaats. Als vierde plein is er met de komst komen, en om de vaarweg te verbeteren was een correctie van de
van het stadsdeel Ceramique, Plein 1��2 aan toegevoegd. bocht in de Maas nodig. Het schilderachtige Stadspark was in 1969
het openbare terrein van de wegenbouwers geworden. Het kanaal
Parken Luik/Maastricht had zijn functie verloren en kon gedempt worden.
De parken ondersteunen de structurerende lijnen en vormen een Ter plekke van het gedempte kanaal werd de Maasboulevard
contrast met de bebouwing. Ze liggen in het verlengde van de groene aangelegd, zodat de plaatselijke middenstand weer beter bevoorraad
wiggen. De parkengordel rondom het zuidwestelijke deel is eind kon worden. Het resultaat was dat de stad over een zeer grote lengte

17. 0
Het park met het kanaal vanuit het noorden bezien, Situatie met het gedempte kanaal en de net aangelegde
voor de aanleg van de Kennedybrug. J.F. Kennedybrug.
kaart uit 18�0, een groot deel van de singels is aangelegd.
Goed te zien is de oude situatie met het kanaal en het stadspark.
Autovrije verbinding tussen Griendpark en Charles van Eyckpark
op de oostkade. Op de westkade is de relatie met de Maas slechts
terplekke van de tunnel hersteld en blijven kansen onbenut.

18. leefgebouw te Maastricht Stedenbouw | 1
losgesneden werd van de oever. Ter plaatse van de in 1�68 geopende de gebouwen van het Ceramique terrein zichtbaar met als absolute
J.F.Kennedybrug was de ingreep voor het park het meest ingrijpend. blikvanger het gebouw Stoa van de hand van Snozzi, dat een imposante
Midden in het voormalige park stort het verkeer van de brug zich via en prachtige wand vormt dat als decor zou kunnen fungeren vanuit het
een lus op de Maasboulevard. De lus aan de andere kant verbindt de park. Het project dat onder andere de grootste parkeergarage huisvest,
Bisschopssingel met de brug. die via de tunnel ontsloten wordt, heeft echter tot gevolg dat het verkeer
Deze ingreep heeft ertoe geleid dat meer dan de helft van het park werd op de boulevard nog meer zal toenemen. Het park zal hierdoor nog
opgeofferd aan dit verkeersknooppunt. sterker worden afgesneden van de oever. Ook de ingreep om Plein
Zoals in elke rivierstad is de betekenis van de rivier regelmatig 1��2 met het noordelijke deel van het stadspark te verbinden met een
aan verandering onderhevig. De rivier fungeerde aanvankelijk als voetgangersbrug, heeft wel geleid tot stimulering van de levendigheid
vervoersader, als katalysator voor bedrijvigheid en voedselbron. van het plein, maar heeft de kans laten liggen om het zuidelijke deel
Handel en visserij maakt in de 1�e eeuw plaats voor riviervervuilende van het park weer aan kwaliteit te laten winnen. Dit deel is nu nog
industriële bedrijvigheid. Door de aanleg van hoge kadewanden werd verder afgesneden van de rest van het park en wordt nog sterker
de waterlijn steeds ontoegankelijker voor de stedeling. Momenteel gedegradeerd tot restruimte.
heeft de rivier als geheel, zoals eerder beschreven, een onmiskenbare Het is juist deze gemiste kans die ik heb aangegrepen om mijn gebouw
rol voor de identiteit van Maastricht. Vanaf de ene kant van de oever is hier te situeren. Het park wordt in het zuiden niet alleen verstoord
de rivier altijd onderdeel van het stadsdecor van de andere oever. Maar door de Maasboulevard, maar wordt ook bruut beëindigd door de
door de ontwikkelingen heeft de stad zijn contact met de rivier verloren Kennedybrug met zijn afslag. De brug zelf is weliswaar geen fysieke
en hebben de oevers aan verblijfskwaliteit ingeboet, zoniet geheel of visuele barrière, maar de op- en afrit zijn dit wel. Hierdoor gaat
verloren. Door de planologische en stedenbouwkundige ontwikkelingen er een scheidende werking vanuit. Het gebied wordt in twee delen
heeft Maastricht het beleid opgesteld om deze relatie zo goed als opgedeeld, terwijl het park op een groezelige wijze overgaat in de
mogelijk te herstellen. Op de oostkade is hier met de komst van het parkeervoorziening die onder de brug ligt.
Ceramiqueterrein met het Charles van Eyckpark dat via een recreatieve, Het viaduct is 27 meter breed en 127 lang bij de grootste overspanning.
autovrije route in contact staat met het in het noorden aangelegde Ter plaatse van de locatie is de brug geen snelweg, omdat er een
Griendpark uitstekend invulling aan gegeven. De gehele oostkade heeft snelheidslimiet geld van 70 km/u. Hij vormt ter plaatse een overgang
een bijzondere verblijfskwaliteit gekregen. tussen een snelweg, het verlengde van de A2, en een stadsweg met
Op de westkade is de gemeente niet helemaal geslaagd in het stoplichten en rotondes in het westelijke stadsdeel. Hij heeft echter
herstel. Met de komst van het Markt-Maas project heeft de gemeente wel dezelfde kenmerken als een snelweg. Ondanks het feit dat de weg
terplekke van het stadscentrum maatregelen getroffen middels de geflankeerd wordt door voet -en fietspaden, kan er niet overgestoken
ondertunneling van de Maasboulevard terplekke. Door bovenop worden. Bovendien is de brug erg ontoegankelijk voor voetgangers,
de tunnel een levendige wandel boulevard en verblijfsruimte te omdat de toegangstrappen ofwel verscholen zijn achter groen, of
creëren is de oorspronkelijke relatie van het centrum met de Maas simpelweg niet op een reguliere wandelroute liggen. De brug is
gereconstrueerd en op succesvolle wijze hersteld. Aan het grootste deel daarmee het domein van de automobilist en daarmee slechts een
van de Maasboulevard ter plaatse van het stadspark, is echter weinig verkeersriool. De ontoegankelijkheid doet je beseffen dat een soepele
aandacht besteed. Men zou juist denken dat het belangrijke stadspark verbinding met de andere oever slechts is weggelegd voor auto’s.
aanleiding zou geven tot creatieve oplossingen. Aan de overzijde zijn Letterlijk en figuurlijk is hij van een andere laag dan het stedelijk

19. leefgebouw te Maastricht Stedenbouw |
maaiveld en klieft zich als een autonoom object door de stad heen.
Een ander opmerkelijk feit is het contrast tussen de ervaring van geluid
op het niveau van de viaduct en op het maaiveldniveau. Op de viaduct
produceert het langsrazende verkeer de nodige geluidsbelasting, maar
je kunt er nog makkelijk een gesprek voeren. Lopend op de brug
ben je dan ook getuige van een paradoxale ervaring van de rust en
uitgestrektheid die uitgaat van de rivier aan je ene zijd en het rumoer
van het verkeer aan je andere zijde. Bevind je je op maaiveld niveau
dan is de geluidsbelasting veel minder en neem je het autoverkeer
slechts weer als een achtergrondruis. Onder het viaduct hoor je
bovendien het contactgeluid dat het verkeer op de brug maakt, wat ook
weer bijdraagt aan een eigenzinnige sfeer.
Hoewel de locatie in zijn huidige toestand de nodige tekortkomingen
heeft, kunnen deze naar mijn mening omgevormd worden tot
eigenzinnige kwaliteiten. De hoogte van de viaduct is terplekke
ongeveer 10 meter en wordt gedragen door ronde kolommen met een
diameter van 1.20 m. Het samenspel van de kolommen met de grote,
hoge overdekte ruimte, en de licht galmende geluiden doen gevoelens
ontstaan van een hedendaagse kathedraal. Een grote overdekte ruimte
die nu slechts dienst doet als parkeerplek kan ook een andere functie
vervullen en samen met het gebouw uitgroeien tot een aantrekkelijke,
unieke verblijfsruimte.
De locatie kan opgewaardeerd worden zodat de oorspronkelijke
belevingswaarde ervan weer aan het licht komt.
Een prachtige locatie in het stadspark, in een bocht aan de Maas,
aan een belangrijke oversteekplaats die het moderne oosten met het
historische westen verbindt. Een plek die als intermediair fungeert
tussen ringweg en stad, op de grens van centrum en periferie, met één
van de mooiste decors van Maastricht als achtergrond. De dynamiek
van het snelverkeer en de rust op maaiveldniveau veroorzaakt door
de gelaagdheid en de locatie een ambivalente belevingswaarde geeft.
Een plek met zoveel sferen, die de gehele identiteit van Maastricht kan
vangen, maar nu geheel onbenut blijft.

20. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
Wonen en het verdichtingvraagstuk een portaal. Hoewel de galerij of corridor de meest effectieve oplossing
is, wordt de directe ontsluiting via de lift met portaal als de meest
aangename ervaren. Van het laatste principe wordt vooral bij de meer
luxe appartementen vaak gebruik gemaakt.
Grondgebonden of gestapeld. Door het toevoegen van bepaalde voorzieningen kan de woonkwaliteit
Hoewel veel mensen bewust kiezen voor het wonen in een gestapeld verder worden opgevoerd. Veel complexen zijn voorzien van een
appartementen complex, prefereert het overgrote deel toch het wonen parkeerkelder zodat iedere bewoner zijn eigen auto in het gebouw
in een grondgebonden woning, waarbij een tuin uiteraard niet mag kan parkeren. In de meer luxe gebouwen zijn ook vaak collectieve
ontbreken. voorzieningen te vinden zoals een zwembad, sauna en fitnessruimte.
Er moet wel worden opgemerkt dat er grote verschillen bestaan Voor een particulier zijn deze luxe voorzieningen vaak niet te betalen,
in woonkwaliteit van gestapelde complexen. Ik kan met vrij grote maar door de clustering van de woningen in één gebouw wordt dit
zekerheid zeggen dat bijna niemand, een enkele uitzondering financieel wel haalbaar. Deze ruimtes stimuleren ook de communicatie
daargelaten, niet wil wonen in een anonieme in massa geproduceerde en ontmoeting tussen de bewoners van het gebouw, waardoor de
galerij flat van 12 hoog, waarbij je aan de buitenkant goed moet zoeken anonimiteit wordt doorbroken. Het wonen beperkt zich zo niet
wil men de eigen woning kunnen aanwijzen. Deze gebouwen roepen meer tot de eigen woonruimte, maar het gebouw als geheel kan ook
ook meestal negatieve beelden bij ons op. Je zou kunnen denken daadwerkelijk door de bewoners gebruikt worden.
dat de troosteloze en onpersoonlijke aanblik ervan zich ook wel zal
reflecteren op de gesteldheid van de bewoner. Dit gevoel wordt ook Ook al bewoon je de 12 verdiepingen tellende flat of het luxere
veroorzaakt doordat het contact met de openbare ruimte naarmate men appartementencomplex, het gevoel dat je hebt wanneer je een woning
hoger woont in het gebouw steeds minder wordt. Bewoners zijn als van een dergelijk gebouw betreedt hebben ze gemeen, alle gevoel van
het ware verscholen van het openbare leven en anoniem weggestopt uniformiteit en isolatie valt weg. Als je door het raam naar buiten kijkt
in een hokje. De enige directe link met de buitenwereld is de galerij, en geniet van het uitzicht heb je het gevoel dat je het middelpunt van
welke door zijn functionele vormgeving en karakter geen aantrekkelijke het universum vormt, je kijkt letterlijk neer op de wereld. Dingen die
buitenruimte vormt. Wil men echter deel uit maken van het openbare je normaal niet kunt zien kan je vanuit hier wel waarnemen. Geluiden
leven, dan zal men eerst een korte reis moeten ondernemen. waar je je niet van bewust bent, blijven hier niet onopgemerkt. Hoog
In tegenstelling tot dit extreme voorbeeld bestaan er ook gestapelde boven het maaiveld bestaat er een geheel andere wereld die gepaard
complexen waarbij de woonkwaliteit wel optimaal kan zijn. Op de gaat met totaal andere belevingswaarden. Een kwaliteit die zeker niet
eerste plaats komt natuurlijk het ontwerp van de woning zelf. Maar onvermeld mag blijven.
daarnaast draagt het ontwerp van de verkeersruimten en collectieve
ruimten sterk bij aan de belevingswaarde van het gebouw. De galerij Maar wat is het dan waardoor de meeste mensen toch de voorkeur
blijkt in veel gevallen niet te kunnen voldoen om een aantrekkelijke geven aan een grondgebonden woning? Misschien komt het wel
ontsluiting van de woningen mogelijk te maken. Wanneer men doordat het bewonen van een complex ingaat tegen een collectief
echter extra aandacht besteed aan de vormgeving en functionering, instinct voor privacy en individueel bezit. Sociale status wordt nog
dan kan deze een heel stuk aantrekkelijker gemaakt worden. Andere vaak afgemeten aan het hebben van een stukje grond, dat kan worden
ontsluitingsmethoden zijn het corridorprincipe of direct via de lift met afgebakend en betiteld als persoonlijk bezit. Wonen in een gestapeld

21. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
complex ondermijnt dit gevoel, waardoor het idee van woningbezit ook
minder aanwezig is. Bewoners van een flat hebben dan ook meer het
gevoel dat ze een ruimte kortstondig innemen, dan dat ze langdurig op
een stuk grond gaan wonen en leven.
Misschien heeft het niets te maken met de woningtypologie zelf, maar
meer met zijn relatie tot de openbare ruimte. Ruim opgezette wijken,
met brede straten, die niet slechts dienen ter ontsluiting van de woning,
maar ook als speelplek voor de kinderen, vormen een sociale arena voor
de bewoner. De tuin en groenvoorzieningen dragen er verder toe bij dat
het wonen zich niet slechts binnen de afgesloten ruimte van de woning
afspeelt, maar dat het leven zich ook naar buiten kan verplaatsen.
Concluderend kan ik zeggen dat de waardering van het wonen sterk
afhangt van het contact met de openbare ruimte. Of meer in de
algemeenheid, contact met de buitenwereld. De Smithsons hebben
het al eens aangehaald: ‘Belonging’ is a basic emotional need- its
associations are of the simplest order. From ‘belonging’- identity-
comes the enriching sense of neighbourliness.’
Maar er zijn vele verschillende mensen met verschillende woonwensen.
Een eenduidig antwoord op wat de beste manier van wonen is, is dan
ook niet te geven.

22. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
Theorieën inspiratiebron dienen voor projecten die een antwoord proberen te
geven op de hedendaagse ontwerpopgaven.
In de jaren 50 is er door de TEAM 10 leden veel onderzoek gedaan
naar organisaties van steden die nodig dreigde te worden ten
gevolge van de stedelijke groei en het steeds drukker en belangrijker De Smithsons
wordende autoverkeer. De daaruit voortkomende theorieën waren Alison en Peter Smithson waren van mening dat de stad te kampen had
bovendien een reactie op de ‘Charter van Athene’ opgesteld met vele problemen, die in het huidige ontwerp van de stad niet konden
door Le Corbusier. Volgens het Charter moest de stad opgedeeld worden aangepakt en alleen maar verergerd zouden worden. Zij pleitten
worden in strikte functionele zoneringen. Grote groene gebieden er dan ook voor dat er dringend nieuwe ontwerpen moesten komen voor
moesten de verschillende stedelijke functies (verkeer, woningen, de creatie van ‘nieuwe’ steden.
industrie en recreatie) van elkaar scheiden. Verder moesten er grote Volgens hen was Engeland het aangewezen land om een aanzet te
appartementenblokken komen die over het gebied stonden verspreid. geven voor deze veranderingen. In tegenstelling tot andere landen, was
De Smithsons waren bang dat deze visie zou leiden tot steriele steden, de economische situatie in Engeland in staat om grote delen van de stad
die zich kenmerkte door gebrek aan gemeenschap en individuele te herbouwen en grote herstructureringsprojecten op touw te zetten.
isolatie.
In plaats van de 4 functies die in de Charter werden genoemd, stelden Alison en Peter stoorden zich vooral aan de bebouwde ring die zich
zij hun eigen systeem op dat zou leiden tot stedelijke heridentificatie. rond de steden vormde. Deze zorgde ervoor dat de vrije ruimte
Dit systeem was gebaseerd op patronen van associatie, nl. het huis, tussen stad en platteland in toenemende mate dichtslibde. Omdat de
de straat, de wijk en de stad. Deze begrippen moesten niet als realiteit woningspreiding aan de rand van de stad niet in goede banen werd
worden opgevat, maar als idee. geleid, er bestond geen goed plan voor, spreidde dit proces zich ook
In deze context zijn er theorieën ontwikkeld die raakvlakken vertonen verder uit over het platteland. Dit heeft geleid tot verloedering van
met mijn idee van kunstmatige stedelijke verdiepingen en vervlechting de buitenwijken in combinatie met het verlies van contact met het
met de infrastructuur. Met name Alison en Peter Smithson hebben platteland.
spraakmakende visies aangedragen die voor mijn ontwerp opgave sterk De spreiding van de woningen zorgde wel voor meer leefruimte
tot de verbeelding spreken. Dit is ook de reden waarom ik juist hen als en lucht, maar had ook een keerzijde. De mensen die in dit grauwe
belangrijkste theoretisch onderlegger voor mijn afstudeerproject heb tussengebied leefden moesten nu zowel naar de stad als naar het
gekozen. platteland reizen. Je kunt zeggen dat ze als het ware hun lidmaatschap
Sommige theorieën waren realistisch bedoeld, maar bleken later van de stad hadden opgezegd, maar daarvoor in de plaats geen
utopisch. Andere projecten zijn tot nog toe utopisch, maar zouden in lidmaatschap van het platteland terug kregen. Een bijkomstig probleem
de toekomst met de toename van de technische kennis in een minder was tevens dat de stad nog niet voorbereid was op de toenemende
extreme variant wel realistisch kunnen blijken (Yona Friedman, la Ville mobiliteit van de bevolking, terwijl er juist een toenemende stroom van
Spatiale, 1958/65). Wanneer men deze theorieën echter bestudeerd verkeer ontstond door mensen die tussen hun woning en werk moesten
blijken de problemen van toen in de huidige tijd vaak nog steeds pendelen. Men kon zich niet meer goed bewegen binnen de stad,
van toepassing te zijn. Opvattingen en ideeën over de stad zijn wel hetgeen de leefbaarheid van de stad niet ten goede kwam.
bijgesteld, maar in essentie kunnen de theorieën op zijn minst als

23. 0
‘Belonging’ is a basic emotional need- its associations are of the simplest order. From ‘belonging’-
identity- comes the enriching sense of neighbourliness. The short narrow street of the slum succeeds
where spacious redevelopment frequently fails.’
‘ De taak van onze generatie is duidelijk – wij moeten ervoor zorgen dat de mensen zich opnieuw
identificeren met hun huis, hun gemeenschap en hun stad.’
‘ Het is het idee van de straat, niet de realiteit ervan, dat belangrijk is - de creatie van effectieve
groepsruimtes die de belangrijke functie vervullen van identificatie en omsluiting, maken een
levendig sociaal ‘straatleven’ mogelijk.’

24. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk | 1
De Smithsons wilden een stad die iedere type bewoner zou kunnen concept gebeurde, namelijk door de isolatie van willekeurige secties
huisvesten, waarbij contact met groen en de natuur mogelijk was, van een gemeenschap, waarbij de onderlinge communicatie ook nog
zonder dat dit ten koste zou gaan van de kostbare landbouwgrond onmogelijk werd gemaakt.
rondom de stad. Met behulp van nieuwe woningtypologieën probeerden Juist het bijeenbrengen van een niet-willekeurige groep en effectieve
ze dit te verwezenlijken, waarbij de nadruk lag op het bij elkaar communicatie is van primair belang voor de stedenbouwer. Op deze
klampen van verschillende functies zodat er een compact geheel zou manier kan er een opdeling worden gemaakt waarbij het gezin of het
ontstaan. Braak liggend terrein en gebieden die ’s nachts verlaten zijn, huis als basis groep kan worden aangemerkt. Vervolgens kan men
waren taboe. spreken over de straat, of het plein (in principe elk woord dat de
Ze speelden ook met de gedachte de stad sterker te begrenzen. Zo betekenis van insluiten, behelzen of erbij horen in zich draagt). Na
stelden ze dat de stad zich vroeger verdedigde middels een muur en een de straat kan men spreken over wijk en als laatste over de stad. Het
slotgracht en het nu aan het platteland was zich te verdedigen tegen de is de taak van de architect en de stedenbouwer om deze groepen van
oprukkende buitenwijken. associatie duidelijk naar voren te brengen en voelbaar te maken.
De Smithsons waren er van overtuigd dat de ontwikkelingen ertoe
geleid hadden dat de mensen zich niet meer konden identificeren met De taak van onze generatie is duidelijk – wij moeten ervoor zorgen dat
hun leefomgeving en dat dit zou leiden tot een verder verval van de de mensen zich opnieuw identificeren met hun huis, hun gemeenschap
stad. Juist de aanwezigheid van een sterke gemeenschap en het gevoel en hun stad. A + P Smithson.
ergens bij te horen vormt de basis van hun theorieën en
werd gezien als het meest belangrijke ingrediënt voor een gezonde stad. De ongedwongen organisatie en het gemak van communicatie zijn
essentieel voor de vorming van een gemeenschap op het grootste
‘Belonging’ is a basic emotional need- its associations are of the schaalniveau. De Smithsons vonden dat beide ook aanwezig moesten
simplest order. From ‘belonging’- identity- comes the enriching sense zijn op het kleinste schaalniveau, de woning, aangezien dit het eerste
of neighbourliness. The short narrow street of the slum succeeds where definieerbare element van de stad vormt.
spacious redevelopment frequently fails.’ A+P Smithson. Huizen konden zo worden geordend dat er straat ontstond. Dit was het
tweede definieerbare stadselement. De straat was zeer nauw verbonden
Zo stelden zij een model op dat gebaseerd was op bepaalde associaties, met de woning en vormde als het ware een extensie ervan. De straat
waarmee sociale groepen gedefinieerd konden worden. was voor kinderen de eerste kennismaking met de buiten wereld. Voor
Zij stelden dat sociale groepen niet alleen gevormd worden door locatie kinderen was het een kleine wereld binnen de grote. Hier speelden ze
alleen, maar ook door gemeenschappelijke interesses en onderlinge en vonden allerlei andere activiteiten plaats.
fysieke en psychologische afhankelijkheid. De aanname dat een Wanneer straten op een dusdanige manier werden georganiseerd,
gemeenschap gecreëerd kan worden door geografische isolatie van samen met andere voorzieningen die benodigd zijn voor het dagelijkse
bepaalde groepen, is daarom ook niet geldig. Echte sociale groepen levensonderhoud wordt het derde definieerbare stadselement gevormd,
laten zich niet tegenhouden door geografische barrières. De redenen die de wijk. Alison en Peter waren van mening dat met de komst van de
bijdragen aan sociale cohesie zijn dat men niet gedwongen wordt zich buitenwijken en achterbuurten deze vorm van associatie nog slechts
bij een bepaalde groep aan te sluiten en de mogelijkheid tot eenvoudige bestond in de naam ervan, maar in realiteit niet meer als zodanig
communicatie. Niet zoals dat bijvoorbeeld in het Unité d’Habitation herkend kon worden. Het was dan ook taak om de waarden die

25. De hierarchie van elementen van associatie. Op de verdieping moest een volwaardig leven mogelijk gemaakt worden.
Met hun ’streets in the sky’ probeerden ze dit te verwezenlijken.

26. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
voorheen aan de wijk werden toegedicht weer te herstellen. Naast de voordelen die het wonen boven het maaiveld al heeft,
Als laatste vorm van associatie werd de stad genoemd, die slechts een geweldig uitzicht, privacy, geen inkijk, moesten er nieuwe kwaliteiten
aaneenschakeling van verschillende wijken was. De stad was de ultieme aan worden toegevoegd. Ze dachten dat het mogelijk was om op de
gemeenschap, ‘de tastbare expressie van een economisch gebied’. verdieping een volledig leven te leiden, zonder dat het nodig was steeds
weer terug te keren naar beneden, naar de straat om vervolgens weer in
Met deze opdeling probeerden ze de verschillende lagen van associatie een andere flat naar boven te gaan. Het zou mogelijk kunnen zijn om op
verder te definiëren. De straat impliceerde een gemeenschap van fysiek de verdieping een soort straat te betreden die de verschillende blokken
contact, de wijk was een gemeenschap van bekenden en de stad was met elkaar verbind en waar men wandelaars tegen komt en moeders
een gemeenschap van intellectueel contact. met hun kinderwagens en waar kinderen spelen. Ze probeerden
Om de ongedwongen groepering van mensen en het gemak van eigenlijk de kwaliteiten en eigenschappen van de conventionele straat
communicatie te handhaven, was het noodzakelijk de dichtheid van de naar de verdieping te brengen. Veel mensen moesten afhankelijk zijn
populatie te verhogen. En wanneer we ondanks grote dichtheden wilden van de straten in de lucht die als ontsluitingsweg dienden voor vele
blijven profiteren van de geneugten van de zon, ruimte en groen moest woningen. Andere straten moesten als doorgang dienen, leidend naar
er de hoogte in gebouwd worden. belangrijke plekken zodat elke straat zijn eigen afzonderlijke karakter
Deze bevinding had men reeds eerder erkend, hetgeen geleid had tot en identiteit kon krijgen. De toegankelijkheid was van zeer groot
een bepaalde vorm van verticaal wonen. Maar de daaruit voortkomende belang, wilden de luchtgebonden straten uitgroeien tot een vitale sociale
flats voldeden niet aan het verwachtingspatroon van de Smithsons. Juist plek. De straat in de lucht zou een mogelijke oplossing vormen en de
die eigenschappen die zij zo belangrijk en noodzakelijk achten voor verdieping een identiteit kunnen geven, zodat je ook op de verdieping
een kwalitatief goed leven, ontbraken aan deze bouwwerken. Mensen deel uit kon maken van een gemeenschap.
werden afgesloten van het in hun ogen zo belangrijke en essentiële
leven op straat. De te smalle balkons en krappe trappenhuizen, die de Het is het idee van de straat, niet de realiteit ervan, dat belangrijk is
enige gemeenschappelijke ruimtes waren waar communicatie zou plaats - de creatie van effectieve groepsruimtes die de belangrijke functie
kunnen vinden, maakten het moeilijk zo niet onmogelijk contacten te vervullen van identificatie en omsluiting, maken een levendig sociaal
leggen met andere gezinnen. ‘straatleven’ mogelijk. A + P Smithson
Slechts de begane grond zou kunnen voldoen om kleine kinderen groot
te brengen, terwijl de verdieping geschikt was voor alleenstaanden. Ze zouden geen associaties meer oproepen met een balkon of galerij,
Daarom moest er naar een oplossing gezocht worden, zodat juist ook maar zouden een heuse plek worden waar het leefpatroon equivalent
de verdieping geschikt gemaakt zou kunnen worden voor iedereen. was aan dat van de traditionele straat of plein. Bestaande flats
Zelfs mensen met kinderen moesten zich op de bovenste etages kunnen behoorden tot het verleden, terwijl verticaal leven en wonen realiteit
vestigen, zodat ze niet in de buitenwijken, afgesloten van de stad en kon worden.
platteland, hoefde te leven. Wanneer het op de verdieping mogelijk
zou zijn een volwaardig leven te leiden dan zou de flat toch kunnen
fungeren als een mogelijke oplossing. Het was dus nodig om de
kwaliteit van het leven hoog boven het maaiveld te verbeteren zodat
hier een leefklimaat kon bestaan dat aantrekkelijk was voor iedereen.

27. Opbouw van het Golden Lane concept
Wegen op de grond grond elementen Ruimte elementen Complete overlay
Yona Friedman, La Ville Spatiale

28. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
Alison en Peter Smithson hebben hun stedelijke her-identificatie aan de verticale verkeersruimten van de bestaande warenhuizen,
principes in verschillende projecten naar voren laten komen, waarbij parkeergarages en kantoorgebouwen, waardoor oud en nieuw met
geprobeerd werd de collectieve fascinatie voor straatcultuur en elkaar zou versmelten en verwaarloosde gebieden opgewaardeerd
gemeenschapsleven om te zetten in fysieke architectonische beelden. konden worden tot leefbare en bruikbare gebieden. De opgetilde
Bij sommige projecten werd de straat aan de buitengevel van grote straten laten een veilig passeren van groene zone naar groene zone
bouwblokken gelegd zoals toegepast in het Golden Lane project en bij toe. Bovendien bindt de structuur nu ook kantoren, fabrieken en
Robin Hood Gardens. Bij andere werd de straat getransformeerd tot een commerciële centra aan elkaar en aan de woning.
over de bestaande stad geprojecteerd web van wandelboulevards zoals Het ontsluitingstype van de ‘streets-in-the-air’ groeide snel uit tot het
in het prijsvraagontwerp Hauptstad Berlin. standaardprincipe dat gebruikt werd bij sociale woningbouw. Andere
leden van de TEAM 10 beweging, zoals Candilis, Josic en Woods
Hierna volgt een korte beschrijving van bovengenoemde projecten, gebruikte ook deze wijze van ontsluiting in hun projecten in Bagnols-
ten einde een beeld te schetsen van de verschillende oplossingen die sur-Ceze en Toulouse le Mireil.
uit hun theorieën voortvloeiden, waarmee ze meenden de problemen Het golden Lane Project is in deze vorm nooit gerealiseerd. Wel kregen
van de stad te kunnen aanpakken en een nieuwe manier van leven te de Smithsons iets later de kans om deze ideeen in Robin Hood Gardens
introduceren. te verwezenlijken. Het idee van de streets-in-the-air bleek echter geen
succes. Het beoogde straatleven en levendigheid bleef uit, wat door
velen werd toegeschreven aan het feit dat de straten niet omsloten
‘Wonen in de lucht’ werden door woningen zoals dat in een conventionele straat wel het
Golden Lane Project, 1952; gerealiseerd in Robin Hood Gardens geval is. De Smithsons hadden reeds zelf aangegeven dat het idee van
1963/70 de straat vanaf de zesde verdieping toch al niet meer aan de orde was.
Het Golden Lane project is begonnen als een specifieke opgave
voor een woningbouwproject in Londen, maar is uitgegroeid tot het
hierboven besproken theoretisch model voor moderne architectuur en Yona Friedman, la Ville Spatiale, 1958/65
de revitalisatie van steden. Yona Friedman maakt hier gebruik van nieuwe stedenbouwkundige
Dit is een van hun belangrijkste studie projecten waarbij ze hun structuren die over de oude heen worden gelegd. De oude structuur
ideeën toepasten op een gestapeld woonblok. Woningen werden blijft intact en wordt gezien als een archeologische laag die deel
langs de door hun veelbesproken ‘opgetilde straten’ gesitueerd, uitmaakt van de geschiedenis. Ook wordt het hierdoor mogelijk om
waardoor er een horizontale lineaire structuur ontstond. Afzonderlijke gebieden die normaliter onbruikbaar zijn voor de bouw, zoals rivieren
woonblokken dienden geschakeld te worden, waardoor er een netwerk en spoorwegen, toch bruikbaar te maken door eroverheen te bouwen
van bouwblokken en straten-in-de-lucht ontstond, die op een geheel La ‘Ville Spatiale’ is een ‘superstructuur’ die boven de bestaande
eigen wijze een identiteit aan de ultieme gemeenschap kon geven, de stad wordt aangebracht. Het bestaat uit een flexibel, ruimtelijk frame
gestapelde stad. dat zodanig is geconstrueerd dat het aangepast kan worden aan alle
De nieuwe manier van wonen moest zich wel tussen de reeds bestaande denkbare, sociale wensen, activiteiten en programma’s van de moderne
bebouwing en over de aanwezige infrastructuur kunnen voegen. stedeling, die het naar eigen inzicht kan inrichten.
Het horizontale straten netwerk zou verbonden kunnen worden

29. Hauptstadt Berlin, Smithsons, 1958
De plannen van Kahn voor Philadelphia, 1�56

30. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
Verkeersstrategieën integreert met, en laat overlopen in gestapelde parkeergarages en van
Hauptstad Berlin, 1958 daaruit de rest van de gebouwde omgeving toegankelijk maakt. De
Dit project is voornamelijk geënt op een nieuw te ontwikkelen gestapelde parkeergarages zijn als het ware de toegang tot de stedelijke
verkeersstrategie. Het begrip mobiliteit werd karakteristiek voor die functies. Deze toegangstorens en de locatie ervan worden integraal met
periode. De auto, die bereikbaar werd voor iedereen, bracht een bepaald de snelwegen ontworpen.
gevoel van vrijheid teweeg en droeg bij aan zowel de fysieke als sociale Kahn maakt onderscheid tussen verschillende soorten beweging.
mobiliteit. Het was ook dit begrip dat zeer belangrijk werd bevonden De wegen worden op elke soort beweging aangepast. Zo zijn er
voor de stedenbouw in sociaal en organisatorisch opzicht. Het had niet verschillende wegen voor snel en langzaam verkeer en voor verkeer dat
alleen met wegen te maken, maar met het hele concept van de mobiele, telkens moet stoppen. Er zijn parkeerhavens voor goederenafgifte en er
gefragmenteerde gemeenschap. zijn straten voor voetgangers.
Wegen waren groot en konden qua impact vergeleken worden met De plannen laten zien hoe je met de infrastructuur kunt omgaan
geografische barrières als bergen en rivieren. Ze waren in staat wanneer je inspeelt op intergerelateerde functies als winkelen en
scheidingen aan te brengen in de bestaande sociale structuren van de parkeren.
gemeenschap. Van oudsher waren het deze onveranderbare natuurlijke
barrières die de configuratie van een bepaalde gemeenschap begrijpelijk Conclusies
maakte en er ook identiteit aan gaf. De Smithsons waren van mening De besproken theorieën uit de jaren 50 en de beschreven projecten
dat het in de huidige steden daar aan ontbrak en zagen een oplossing in zijn een grote inspiratiebron gebleken die mijn voor het afstuderen
een nieuw grootschalig wegenstelsel, de stedelijke snelweg, dat van de geformuleerde ontwerpopgave hebben gevoed. Interessant maar
stad weer een logisch geheel kon maken. niet altijd even leuk is het feit dat aspecten die ik zelf bedacht en
Het plan voor Berlijn is gebaseerd op deze bewegingspatronen. Door als zeer creatief, inventief en uniek bestempeld had, na de literatuur
langs het centrum gebied een dergelijke stedelijke snelweg voor te bestudering minder uniek bleken te zijn. Zo kom je er toch achter dat
stellen, is het centrum ontdaan van het drukke verkeer. In plaats daarvan bijna alles al eens eerder bedacht of bestudeerd is. Of misschien is
moest er een wegennet komen waarop het aangenaam en ontspannen de bedachte oplossingen voor het specifieke probleem juist logisch
rijden was en waar tevens gemakkelijk geparkeerd kon worden. Boven en daarmee ook goed. Ook kan het zijn dat je deze zaken reeds
dit wegenpatroon kwam er voor de voetgangers een apart systeem dat eerder bent tegengekomen en onbewust hebt geregistreerd. Dit
boven het maaiveld werd getild. Dit opgetilde voetgangersnetwerk laatste blijkt een bewezen en succesvol gegeven te zijn waaruit ook
voerde in het bijzonder naar winkels, restaurants, dakterrassen en de beste ideeën worden gedestilleerd. Men spreekt niet voor niets
dergelijke. Bovendien werden de belangrijke gebouwen die zich onder over inspiratiebronnen, wat kort door de bocht gezien kan worden
het dek bevonden ook bereikbaar gemaakt van bovenaf. Op sommige als gestolen ideeën die op een andere, vaak creatieve wijze worden
plekken zijn beide verkeerssystemen met elkaar verbonden, middels geïmplementeerd.
permanent werkende roltrappen, waardoor het gebruik ervan wordt Anderzijds kan je, ook al zijn er al vergelijkbare ontwerpen gemaakt,
gestimuleerd. je eigen creativiteit los laten op een vraagstuk en door combinaties te
maken van beproefde concepten voor het ene probleem, komen tot een
Louis I. Kahn, Plan for Philadelphia, 1956 nieuw succesvol concept voor een ander probleem.
In dit project kunnen we zien hoe hij als het ware de infrastructuur

31. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
In de loop van de tijd zijn vele ideeën en opvattingen over de ideale leven kan leiden. Wel is het mogelijk om afzonderlijke gebouwen te
huisvesting voor de bevolking bijgesteld. Tegenwoordig kan men ontwerpen die elk op geheel eigen wijze de wensen van de bewoners
hier eigenlijk niet eens meer over spreken, omdat er geen eenduidig kunnen vervullen.
antwoord te geven is op de vraag wat de ideale huisvesting is. In de Het idee dat je een volledig leven op de verdieping zou kunnen leiden
jaren 50 ging men bij het ontwerp van de stad slechts uit van een strikte is echter niet geldig. Kijkend vanuit het perspectief van een kind van
samenstelling van mogelijke bewoners. De op dat moment heersende 4 jaar, waarvan het leven zich afspeelt binnen een radius van 10 meter
opvatting was dat ‘het gezin’ de enige ultieme en hoogst haalbare rond de woning, misschien wel.
samenstelling was. Naast ouders met hun kinderen, was in grote lijnen Hoewel het belangrijk is de ideeën van Alison en Peter in de context te
slechts nog het net getrouwde koppel (met het vooruitzicht op kinderen) zien van de jaren 50 is het zeker interessant en leerzaam geweest kennis
en de alleenstaanden te onderscheiden. Er hoefde simpelweg geen te nemen van hun ideeën.
rekening gehouden te worden met andere bewonerssamenstellingen,
waardoor er ook geen grote variëteit bestond in woonwensen. Zo is het Daarnaast hebben we ook nu nog te kampen met het probleem van
dus te verklaren dat de Smithsons met een plan konden komen waarbij de alsmaar groeiende stad. In tegenstelling tot het geschetste beeld
hele steden gebouwd zouden worden met slechts één gebouwconcept waarbij de stad naar buiten toe doorgroeit, hebben we nu specifiek
dat aan de woonwensen van alle bewoners zou kunnen voldoen. Het aangewezen gebieden langs de stadsrand waar mag worden uitgebreid.
zouden de opgetilde, surrogaat straten zijn die moesten voorkomen dat Maar in de stad is het nodig om terug te grijpen op verdichting. Ook
er geen te grote steriliteit zou ontstaan, zoals dat het geval was wanneer het dubbelgrondgebruik wordt steeds vaker toegepast waardoor de
men de ideeën van ‘de Charter’ zou volgen. schaarse ruimte veel intensiever benut kan worden. In dit kader hebben
Een aantal principes, gevoelskwesties en problemen die zij reeds in de theorieën en de projecten van de Smithsons inspirerend gewerkt en
de jaren 50 aanstipten zijn heden ten dage zeker nog van toepassing. bijgedragen aan mijn project waarbij ik gebruik wil maken van meerder
Het overgrote deel van de bevolking heeft een sterke behoefte aan stedelijke verdiepingen. Ik heb vooral een beter begrip gekregen in de
een grondgebonden woning met tuin, liefst gelegen in een straat met emotionele beleving van de mens voor zijn woonomgeving, hetgeen als
gelijkgestemden. Dit kan je ook interpreteren als het hebben van een een belangrijk gereedschap is gebruikt in mijn ontwerp.
stukje eigen grond en dat men deel uit wil maken van een sociale
groep. ‘Belonging is a basic emotional need’, één van de belangrijkste
uitgangspunten van de Smithsons voor de creatie van een gezonde
stad. Wanneer de mens zich weer zou kunnen identificeren met zijn
leefomgeving, zou dit leiden tot een aangenaam leefmilieu.
Maar tegenwoordig is er een veel grotere diversiteit aan bewoners
en mogelijke samenstellingen, met ieder hun eigen wensen aan de
huisvesting en woonomgeving. De probleemstelling uit de jaren 50
is daarmee een stuk complexer geworden. Als we de gedachtes van
de Smithsons volgen dan zouden we niet meer kunnen komen tot een
specifiek gebouwconcept dat samengevoegd in een netwerk een stad
kan vormen, waar het wonen op de verdieping tot een volwaardig

32. 0
Een tweede landschappelijke laag op 18 meter boven het maaiveld. De te ontwikkelen gebieden in Hoofddorp.
Het speelveld als dak en als voetbalveld. Verschillende maaiveld niveaus.

33. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk | 1
Referentie projecten (opgetilde stedelijke verdiepingen) van Minneapolis en andere voorstellen van steden met opgetilde
In de volgende projecten wordt ook gebruik gemaakt van opgetilde wandelstraten uit de jaren 60 (de Smithsons). De tweede
stedelijke verdiepingen. Het is interessant om te kijken hoe en waarom landschappelijke laag is namelijk semi-openbaar en dus alleen
de verschillende architecten deze opgetilde lagen toepassen, waardoor toegankelijk voor de bewoners en gebruikers van het gebouw waar het
er telkens andere architectonische vertalingen ontstaan. zich op bevindt. Daarnaast kent Arets een specifieke functie toe aan de
afzonderlijke opgetilde lagen, waardoor het gebruik wordt gedefinieerd
en gestimuleerd. Het wordt wel een uitdaging voor Arets om te
Wiel Arets, Hoofddorp voorkomen dat de hoger gelegen privé ruimtes zich niet manifesteren
Veel architecten hebben reeds geprobeerd om steden met behulp als exclusieve verblijfsgebieden voor de rijken in hun penthouse, terwijl
van luchtbruggen en opgetilde straten te verbinden. Het ontwerp de ‘gewone’ mens genoegen moet nemen met zijn leven beneden op de
voor het centrum van Frankfurt van Candilis, Josic en Woods’ is straat. Een goede mix van woningtypologieën, winkels, publieke- en
nooit verwezenlijkt, maar een ander project voor het centrum van openbareruimten zijn belangrijk om succes te garanderen.
Minneapolis waar een netwerk van luchtbruggen 62 verschillende
gebouwen over een afstand van 8 kilometer met elkaar verbindt is wel
gebouwd. Dit project dankt zijn populariteit waarschijnlijk door dat Wiel Arets, Euroborg stadion, Groningen
Minneapolis een klimaat heeft dat gekenmerkt wordt door extreme Steden hebben steeds meer behoefte aan culturele evenementen.
temperaturen. Daarom heeft Arets verschillende ‘attracties’ in het stadion
Arets doet nu een voorstel voor het centrum van Hoofddorp waarbij hij bijeengebracht. Zo zijn er winkels, een bioscoop,kantoren en woningen
gebruik maakt van een tweede landschappelijke laag die zich 18 meter met elkaar geïntegreerd. Het meest opmerkelijke aan het stadion is de
boven het maaiveld bevindt. Het plan komt voort uit de strategische mogelijkheid om het speelveld omhoog te bewegen tot aan de rand van
locatie in het centrum van de Randstad en de daaruit voortvloeiende het dak, waardoor er een gigantische concerthal onder het veld ontstaat.
vraag naar wonen in hoge dichtheden. Daarbij komt dat Hoofddorp Het voetbalveld zelf wordt hierdoor automatisch getransformeerd
gedifferentieerde woningtypologieën en publieke programma’s wil tot open buitenruimte voor de bewoners van de appartementen op de
genereren om zo een waar centrum voor de gehele regio te creëren. bovenste verdiepingen. Een multifunctioneel gebruik van het gebouw
Volgens Arets kan dit bereikt worden door twee totaal verschillende op deze schaal is cruciaal wil het project economisch slagen, aangezien
woningtypologieën tegelijk aan te bieden, namelijk gestapelde traditionele stadions slechts een aantal dagen per jaar commercieel
appartementcomplexen zoals men deze normaliter in de steden vindt en benut worden voor het spelen van voetbalwedstrijden. Door de
het suburbane eengezinswoning-met-tuintje. Dit wordt mogelijk door toepassing van het grasdak wordt de potentie aanzienlijk vergroot en
het suburbane tuintje boven op de vrijetijds- en winkelvoorzieningen mede door de mix van commercieel en residentieel gebruik tracht men
te plaatsen 18 meter boven de straat. Wanneer men zoveel mogelijk een levendig centrum te creëren.
woningen in een project wil verwezenlijken gaat dit meestal ten koste
van een bevredigend buitengebied. Hier worden echter woningen
aangeboden met buitenruimtes die groot genoeg zijn om te spelen en te
verblijven.
Het plan van Arets is wezenlijk verschillend van het centrum

34. Schots 1+2, S333, 2 stedelijke blokken, die een
stedelijk landschap genereren.
Drive-up Apartment.

35. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
S333, Schots 1+2, Groningen nieuwe belevingswaarden te introduceren voor de stedelijke bewoner,
S333 heeft twee stedelijke blokken ontworpen in Groningen die een die verder reiken dan de liftlobby of het balkon. Het gebruik van
nieuwe manier van wonen introduceren. Het uitgangspunt voor de meerdere lagen voor de activiteiten en het landschap heeft geleid tot
blokken was dat er in plaats van de in massa geproduceerde, identieke, een alternatief voor het traditionele stedelijk blok.
gestapelde appartementunits een andere huisvestingsoplossing gezocht
moest worden. Schots 1+2 biedt kwaliteit en keuze mogelijkheden op
elke verdieping voor de bewoners. Harm Tilman heeft het gebouw in Alberto Nicolau + Montse Dominguez, Drive-Up Apartment
De Architect een hedendaags voorbeeld van de ‘Megaform’ genoemd. Hoewel het gebouw is ontworpen voor een buitenwijk in Almere, zou
Kenneth Frampton concludeert in zijn lezing ‘Megaform as Urban het model kunnen staan als huisvesting voor verschillende stedelijke
Landscape’ dat de Megaform een gebouw is van een dusdanige schaal settings. Volgens de architecten bevindt de locatie zich tussen twee
dat het een stedelijke vorm wordt waarbij geen onderscheid meer kan waterige vlakken: de drassige grond en de zeer vochtige lucht. Om de
worden gemaakt tussen landschap of gebouw. Het is een complex bewoners hier beter bewust van te maken, hebben ze gekozen om de
systeem dat zich horizontaal uitbreidt en de mogelijkheid bezit het woningen boven het maaiveld te tillen, waarbij de appartementen in
bestaande landschap te veranderen; een vorm die niet op zich zelf staat, gigantisch, overhellende dozen worden ondergebracht, die aan beide
maar zich gedraagt als de continuering van het omliggende landschap zijden op grote hoogten boven het maaiveld balanceren.
en zich richt op de verdichting van het stedelijk weefsel. Maar het meest opmerkelijk aan het ontwerp is de mogelijkheid
Schots 1+2 worden waargenomen als twee stedelijke blokken, die zijn om met de auto tot op het niveau van het appartement van de
ontstaan uit de aanwezige bewegingen en zichtlijnen op de locatie. betreffende eigenaar te kunnen rijden in plaats van deze beneden op
Parkeren, wonen, winkelen en recreatie zijn verticaal georganiseerd, de straat te parkeren of weg te zetten in een parkeergarage onder het
terwijl beweging tussen de verschillend functies hoofdzakelijk complex. Het appartementen complex wordt getransformeerd tot
horizontaal plaatsvindt via een netwerk van dakterrassen en een gemeenschappelijke, private oprit. Het is een indrukwekkend en
binnenplaatsen. Net als in Arets zijn voorstel voor Hoofddorp bestaat origineel project dat de mogelijkheid exploreert om infrastructuur te
ook hier een mix van verschillende woningtypologieën, waardoor er integreren met woningen. De nieuwe gebouwtypologie nodigt zeker uit
een hybride gebouw is ontstaan. Het is een zeer groot project waarin om meer onderzoek te doen naar gestapelde, drive-in woningen.
vele vormen van gemengd gebruik mogelijk zijn. Het ontwerp bevat
300 parkeerplaatsen, 110 wintertuinen, 105 appartementen, 44 huizen,
14 patio’s, collectieve daktuinen, verticale tuinen, binnenplaatsen, Rem koolhaas, South Bank Centre Voorstel
supermarkten, een politiebureau, een speeltuin en een glazen prieel. Er waren al langer plannen om deze lokatie te renoveren of op te
Context, natuur en stedelijke ecologie zijn bijeengebracht en genereren waarderen, maar Eliot Bernard, president-directeur van South Bank
een nieuwe vorm van huisvesting, die een nieuwe mogelijkheid biedt Centre in Londen, nam het initiatief tot het uitschrijven van een
om vorm te geven aan ons stedelijk landschap. Wordt het landschap prijsvraag voor een nieuw masterplan. Hij wilde de culturele en
vaak behandelt als iets dat tussen de architectuur ligt, S333 slaagt er in commerciële waarde van een van de belangrijkste stedelijke openbare
om het met de architectuur te verweven en zo een stedelijk silhouet te ruimte aan de zuidoever van de Thames herstellen. Een belangrijk
creëren. probleem van het gebied waren de aanwezige opgetilde platforms die
S333 heeft de ‘Megaform’ gebruikt, die hen in staat heeft gesteld de gebouwen met elkaar moesten verbinden, maar daarentegen het

36. Rem koolhaas, South Bank Centre. De trappartijen suggereren mogelijkheden voor de bestaande infrastructuur.
Zaha Hadid, Wolfsburg Science Centre

37. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
gebied een grauw aanzicht en mensen een gevoel van desoriëntatie residentiële gebied. Dit komt topografisch duidelijk naar voren doordat
verschaften. Hoewel Koolhaas de wedstrijd niet heeft gewonnen, kwam de woonbuurten aan de zuidzijde van het Mittelland Kanal liggen en
hij wel met een opmerkelijk voorstel dat de verborgen kwaliteiten van de industrie aan de noordzijde. Tegenwoordig is er behoefte ontstaan
het gebied en de plateaus aan het licht brachten. Volgens Koolhaas om beide delen aan elkaar te hechten. Het ontwerp van Hadid gelegen
vormden de plateaus niet het probleem, maar juist het gebruik ervan. op de zuidoever voorziet hierin door te fungeren als een belangrijk
De plateaus zorgden ervoor dat de mensen afgescheiden werden van de filtermechanisme tussen beide zones. De belangrijkste functie is om de
straat en van de bruggen die belangrijk zijn voor het gebied. Door een stroom van mensen, door het hart van het gebouw, te stimuleren door
gebouw te verwijderen en het te vervangen door een nieuw opgetild de strategische plaatsing van het programma over de verschillende
circulatie plateau dat verbonden is met het rivierniveau middels een niveaus.
hellingbaan, wordt de werking van het reeds aanwezige plateau, als een Het gebouw wordt boven het maaiveld getild door 3 holle conische
groot balkon dat over het water uitkijkt, hersteld. Door het bestaande zuilen, die enorme overspanningen over de openruimten beneden
dek in plaats van tussenruimte als activiteitenruimte te behandelen, mogelijk maken. Ze fungeren tevens als circulatie ruimten en herbergen
lukte het Koolhaas om de connectie tussen de gebouwen te herstellen hiertoe trappen en roltrappen die toegang tot de expositie ruimtes
en de aanwezige grenzen te vervagen. mogelijk maakt. Door de strategische plaatsing van de zuilen worden
Het gebied werd ervaren als een afzichtelijke plek, dat veroorzaakt zichtlijnen en doorgangen gecreëerd, waardoor er een openbare
werd door, naar men beweerde, de opgetilde plateaus. Door juist ruimte onder het gebouw, dat 7 meter hoger ligt, wordt gegenereerd.
deze elementen te gebruiken die men aanvankelijk als het probleem Bovendien is er nog een restaurant en een aantal winkels in de zuilen
beschouwde en ze een belangrijke plek in zijn ontwerp te geven, is het ondergebracht.
Koolhaas gelukt het tegendeel te bewijzen. De glazen tunnel die door de expositie ruimte voert, is van binnen
het gebouw totaal niet toegankelijk. Hij fungeert namelijk als
ontsluitingshellingbaan voor de enige voetgangersbrug over het kanaal.
Zaha Hadid, Wolfsburg Science Centre Door op deze manier de mensen door het gebouw heen te trekken,
Het nieuwe centrum voor wetenschapstentoonstellingen zal op een maakt ze het onmogelijk voor de voorbijganger de expositie van
strategisch belangrijke plek in het hart van Wolfsburg gesitueerd wetenschappelijke kennis te missen. De buis heeft ook een symbolische
worden. Het gebouw is gedeeltelijk tentoonstellingsruimte en werking. Van binnen uit gezien vormt de stroom van mensen in de
gedeeltelijk een filter tussen de residentiele stad en de aangrenzende, glazen buis namelijk het belangrijkste stuk van de expositie.
immense autofabriek. De formele en functionele kracht van het
ontwerp wordt ontleend aan de scherpzinnige opdeling van elk niveau
in publieke en private ruimten en vervolgens een glazen tunnel door Rudy Riciotti en Pierre Lombard, Musee du Quai Branly
het gebouw te laten voeren die 24 uur per dag toegankelijk is voor het Het ontwerp is gemaakt voor de prijsvraag voor een museum of Arts
publiek. and Civilisations op de oever van de Seine te Parijs. De prijsvraag is
Het gebouw van Hadid is beter te begrijpen wanneer men het gewonnen door Jean Nouvelle, maar uit alle inzending van de laatste
stedenbouwkundigplan bekijkt van Wolfsburg. Dit komt uit de hand shortlist (met onder andere inzendingen van Eisenman, Foster, Piano,
van Albert Speer, een aanhanger van de Tuinstad beweging. De stad MVRDV en Future Systems), was die van de Franse Architect Rudy
kenmerkt zich door een strikte scheiding tussen het industriële en het Ricciotti het meest fascinerende.

38. Door het gebouw op te tillen is het grondoppervlak terug geclaimd en
teruggegeven als een openbaar toegankelijke ruimte.

39. leefgebouw te Maastricht wonen en het verdichtingsvraagstuk |
Hoewel zijn werk internationaal relatief onbekend is, wordt hij gezien
als een ster architect in Frankrijk. Een sportstadion met 5000 zitplekken
in Vetrolles en Philharmonisch Concertgebouw in Potsdam komen van
zijn hand.
Ricciotto ziet zijn ontwerpen als experimenten waarmee hij in gaat
tegen het gevestigde systeem, en zich op deze wijze blootstelt aan
creatieve risico’s. Dit gegeven heeft ook tot zijn onconventionele
ontwerp in Parijs geleid.
Omdat hij problemen voorzag in de programmering van het museum,
aarzelde hij niet om het programma in twee delen op te splitsen, een
locatie onder de grond en een locatie hoog boven het maaiveld. Een
gigantisch platvorm dat hoog wordt opgetild staat op drie poten. De
hele constructie sandwiched en enorme tuin, die de gehele begane
grond beslaat. Men zegt dat het ontwerp het niet heeft gehaald omdat
de ondergrondse niveaus niet aan veiligheidsvoorschriften kon voldoen,
maar waarschijnlijk riep het te veel lastige vragen op bij de jury
vanwege het karakter van het museum. Riciotto zegt hierover: ‘which
museum are we talking about? About the one full of colonial trophies
or the one for the twenty-first century, or a museum for the guilty
twentieth century? This museum can not be unified, continuous or
integrated with the sense that it has all the answers.’
Riciotto plaatst de helft van het museum onder de grond. Daarboven,
op een hoogte van 16 meter, vervolgen de tentoonstellingsruimtes zich
in een platform van 140 bij 60 meter. Deze immense ruimte wordt van
natuurlijk licht voorzien en draagt bij aan het gevoel dat het volume
lijkt te zweven boven de daken van Parijs. Tussen beide expositie
ruimtes stelt hij zich een tuin voor die het gehele oppervlakte van de
locatie (18000m2) inneemt. Door het grondoppervlak te claimen en
terug te geven als een openbaar toegankelijke ruimte, probeert hij
tegemoet te komen aan een onkoloniaal, onstedelijk gevoel en verandert
het museum in een eigenzinnig gebouw dat zich met zijn imposant
voorkomen op een logische wijze tussen de bestaande stedelijke
structuren weet te voegen.

40. 30AB
30AB 28
28
sw
sw
sw
sw
sw
sw
tel
tel
kk
kk
kk
kk kk
kk
kk
kk
w
w
kk
kk
w
w
kk
kk kk
kk
w
w
kk
kk
rcl
rcl kk
kk
kk
kk
w
w
kk
kk kk
kk
w
w
parkeerterrein
parkeerterrein
trafo
trafo
De onbenutte groenstrook langs de Maas wordt bij het Park getrokken. De vrijgeko- Het brede profiel van de Maasboulevard is niet meer nodig.
men ruimte van de helix wordt ook onderdeel van het park, dat onder de brug wordt
doorgetrokken en aansluiting vindt aan de zuidzijde.