Tıbbi Terminoloji Ders 4 - İlaçlar ve Terimler

1. İLAÇLAR
Prof.Dr.Ergün Öksüz
2009-2010

2. İLAÇ - 1
• Vücut fonksiyonlarında değişiklik yapan
maddelere ilaç denir. (drog / drug)
• TDK-> Bir hastalığı iyi etmek veya önlemek için
türlü yollarla kullanılan madde, em, deva
• Geleneksel olarak ilaçlar; doğal bitkilerden,
hayvanlardan veya minerallerden yapılır.
• Günümüzde ilaç firmaları tarafından sentetik
olarak elde edilmektedir.

3. FARMAKOPE
• İlaçların bileşenleri ve bunlara ait tüm kontrol
ve analiz yöntemlerinin yer aldığı yasal ve
bilimsel olarak uyulması gereken kurallar
(Türk farmakopesi, Amerikan farmakopesi vb)

4. FARMASÖTİK
• Farmasötik: Biyolojik etkinliği olan maddelerin
özelliklerinin değerlendirilerek ilaç olarak
tasarlanmasını amaçlayan ve ilaç şekillerinin
hazırlanmasındaki bilimsel kuralları endüstriye
uygulama yöntemlerini belirleyen ve geliştiren
bilim dalı
• Tıbbi Müstahzar (proprietary medicine) :
İlaçların bir üretici kuruluş tarafından standart
bir formülasyona göre belirli bir farmasötik şekle
sokularak, büyük ölçekte üretilen, özel olarak
paketlenip onu benzer ürünlerden ayırt ettirmek
için üreticinin koyduğu özel bir ad altında
pazarlanmış endüstriyel ürün şekli

5. İLAÇ - 2
• Bazı ilaçlar Over-the-counter (OTC) (raf üstü)
olarak nitelendirilir. Genellikle soğuk algınlığı
ve öksürük ilaçlarını kapsayan bu grup ilaçlar
reçetesiz olarak satılır.
• Ülkemizde geri ödeme sistemi (SGK vb) OTC
ilaçlara ait ödeme yapmaz.

6. İLAÇ - 3
• Yan Etki (Side Effect) (İstenmeyen Etki): Normal kullanım dozlarında ilacın
kullanım amacı ile ilgili etkinin dışında oluşan herhangi bir etki.
• Karşıt etki (Adverse effect): Normal dozlarında kullanıldığı zaman oluşan
vücut yapı ve fonksiyonlarında zararlı ve istenmeyen gelişim
• Kontrendikasyon: İlacın kullanılmasını engelleyici durum, hastada ilacın
uygulanmasına engel durum veya belirtilerin olması
• Anafilaksi: (Aşırı duyarlılık) Belli bir ilaca karşı önceden duyarlılık kazanmış
kişide tekrar karşılaşma halinde oluşan aşırı duyarlılık durumu

7. İLAÇ - 4
İki ilaç birlikte kullanıldığında daha çok etki
ortaya çıkabilir.
• Sinerji (synergy) : Eş etkinlik
• Potansiyalizasyon (potentiation) : Fizyolojik bir
yanıtın güçlenmesi
• Antagonist: diğer maddenin etkisini azaltan
veya önleyen madde

8. BAĞIMLILIK
• Bağımlılık (dependence): süreli veya uzun süre
alışkanlık durumu ortaya çıkması
• Madde/ilaç bağımlılığı (substance dependence):
İlaç veya benzer özelliklere sahip bir madde ile
sinir sistemi arasındaki etkileşimden
kaynaklanan ve maddenin keyif verici psişik
etkilerini ortaya çıkarmak veya yokluğundan
kaynaklanabilecek sonuçlarından sakınmak için
maddeyi devamlı alma isteği.
• Kesilme Sendromu (Withdrawal) : İlacın
kullanımının bırakılmasından sonra ortaya çıkan
yoksunluk belirtileri

9. TOLERANS
• Tolerans : Uzun süre ilaç kullanımı
sonunda ilk dozdaki etkinin giderek
azalması ve etki süresinin kısalması
• Bireysel tolerans: Kişinin ilacı daha önce
almamasına karşın tolerans gelişmesi
• Çapraz tolerans: Aynı grup ilaçlardan
birine karşı olan toleransın diğer ilaca
karşı da gelişmesi
• İntolerans: Vücudun ilaca tepki
göstermesi
• Taşifilaksi: Hızlı gelişen tolerans/
İndirgenmiş cevaplılık

10. BİYOEŞDEĞERLİK (Bio-
equivalence)• Biyoeşdeğerlik (bio-equivalence) :
Farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın
biyoyararlanımlarının aynı olması.
İki koşulu var: kimyasal eşdeğerlik ve
farmasötik eşdeğerlik
• Farmasötik Biyoeşdeğerlik
(pharmaceutical bioequivalence) : iki
veya daha fazla müstahzarın aynı etken
maddeyi aynı farmasötik şekil içinde ve
aynı miktarda içermesi

11. İLAÇ İSİMLERİ
• Jenerik İlaç (generic drug) : İlacın patent
altındaki koruma süresi sona erdiği
zaman pazara girebilen, ilaç ile aynı
etken maddeyi aynı miktarda ve aynı
farmasötik biçimde içeren ve
biyoeşdeğer olduğu kanıtlanmış ilaç
• Ticari İlaç (müstahzar adı / marka adı)
(trade name/ brand name) : İlacı ilk kez
bulan firmanın ve/veya ilacı içeren
müstahzarları üreten diğer firmaların
kendi ürünlerine verdikleri özel ad.

12. SONEK ANLAM ÖRNEK
-litik erime, çözme, bozma anksiyolitik
-mimetik taklit eden sempatomimetik
-tropik aktifleştiren inotropik
ÖNEK ANLAM ÖRNEK
Anti- karşıt
Kontra- karşı

13. KÖK ANLAM ÖRNEK
Algo/alji/aljezi ağrı analjezi
Kemo Kimya kemoterapi
Hipno uyku hipnotik
Narko uyuşma narkotik
Farmako ilaç Farmakoloji
Piro/pireto ateş antipiretik
Tokso/toksiko zehir Toksikoloji
vazo damar vazodilatasyon

14. İLAÇLAR ve ETKİLERİ
• Adrenerjikler – Epinefrin benzeri etki yapan (alfa-beta)
• Analjezikler – Ağrı kesiciler
• Anestezikler - Uyuşturucular
• Antikoagülanlar – Pıhtılaşma önleyiciler
• Antikonvülsanlar – Konvülsiyon önleyiciler
• Antidiyabetikler – Diyabet ilaçları
• Antiemetikler – Bulantı kesiciler
• Antihistaminikler – Histamin salınımı engelleyici
(antiallerji)
• Antihipertansifler – Hipertansiyon ilaçları
• Antiinflamatuarlar – İnflamasyon önleyiciler

15. • Antienfektifler – Enfeksiyon ilaçları
• Antineoplastikler – Neoplazi ilaçları
• Santral Sinir Sistemi (SSS) uyarıcıları
• Sedatif/Hipnotikler – Sakinleştirici/Uyku verici
• Trankilizanlar – kaygı gidericiler
• Kas gevşeticiler (muscle relaxants)

16. KARDİYAK İLAÇLAR
• Antiaritmikler
• Beta-blokerler
• Kalsiyum kanal blokerleri
• Nitratlar
• Diüretikler
• Anjiyotensin Reseptör Blokerleri
(ARB)
• Anjiyotensin Dönüştürücü Enzim
İnhibitörleri (ACE inhibitörleri)

17. GASTROİNTESTİNAL İLAÇLAR
• Antasitler
• Antidiyareikler
• Laksatifler/Pürgatifler
• H2 reseptör antagonistleri
• Proton Pompa İnhibitörleri (PPI)

18. PSİKOTROPİKLER
• Anksiyolitikler
• Antidepresanlar
• Antipsikotikler

19. RESPİRATUAR İLAÇLAR
• Antitussifler
• Bronkodilatatörler
• Ekspektoranlar
• Mukolitikler

20. ENJEKSİYON

21. TERİM ANLAM
Absorbsiyon Emilim
İnhalasyon Solunumla
İnstilasyon Damlatma
Oral (PO) Ağızdan
Rektal Rektumdan
Sublingual (SL) Dilaltı
Topikal Yüzeysel
Transdermal Ciltten
Epidural Dura üzerinden
İntravenöz (IV) Damariçi
İntramusküler (İM) Kasiçi
Spinal omurilik
Bolus Fazla miktarda ilacın kısa sürede damardan verilmesi

22. İLAÇ PREPARATLARI
• Katı
• Yarı-Katı
• Sıvı
• Liyofilize preparat: Toz haldedir, kullanılacağı
zaman sıvı ile çözünür

23. KATI PREPARATLAR
• Kapsül: Tad ve kokuları rahatsızlık verici katı ya da sıvı ilaçlar;
silindirik, jelatin koruyucu içinde verilir
• Supozituar (fitil/ovül): Rektum ve vajina yoluyla uygulanan,
vücut ısısında eriyen kakao veya gliserin gibi maddeler içinde
hazırlanan ilaçlardır
• Tablet: Toz ilacın inert maddelerle karıştırılıp özel
makinalarda sıkıştırılmasıyla yapılır Şeker veya çikolata ile
kaplı tipine draje denir
• Pastil: Ağızdaki hastalıklara karşı lokal olarak kullanılır
• Draje: Tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak , etki süresini
uzatmak gibi amaçlarla kaplanmış şekil
• Pilül: Toz ilaçların inert maddelerle karıştırılıp yassı, yuvarlak
hale getirilmiş şeklidir. Küçüklerine granül, büyüklerine bol
denir
• Sabun: Deri hastalıklarında

24. SIVI PREPARATLAR
• Aerosol: İnhalasyonla uygulamaya özgü preparatlar
• Solüsyon: Etken maddenin su ya da yağlı eriticide eritilmesiyle hazırlanmış şekiller
• Eliksir: Etken madde ile birlikte alkol ve su içerir
• Emülsiyon: Bir sıvının diğer bir sıvı içinde ufak moleküller şeklinde dağılıp kolloidal ya da
yarı kolloidal bir karışım yapması
• Losyon: Dıştan cilde uygulanan sıvı ilaçlardır
• Süspansiyon: Sıvı bir faz içinde katı şekildeki küçük parçaların bulunması
• Şurup: İçerisinde 2/3’ten fazla şeker ve su bulundurur
• Posyon: Şuruptan daha az şeker içeren sıvı ilaçlardır
• Damla: Ufak hacimde verilir ve damla sayılarak uygulanır
• Kolir: Göze uygulanan damla
• Lavman: Rektal yolla uygulanan sıvı ve solüsyonlar. Aktif madde bulunur veya boşaltıcı
olarak.
• Enema: Küçük hacimli lavmanlar
• Tentür: Etken maddenin alkol, eter gibi eritkenler içinde eritilmesi ile (tentürdiyot)
• Ekstre (Eriyik): Bitkisel maddelerin su, alkol, eter gibi sonradan uçan eriticilerde
ekstraksiyonu ve eriticinin uçurulmasıyla elde edilen ilaç şekli
• Dekoksiyon: Etken madde içeren bitkinin su içinde kaynatılıp süzülmesiyle hazırlanır

25. YARI-KATI PREPARATLAR
• Krem: Yumuşak kıvamlı, yağsız,
kolay sürülen, suyla yıkanabilen
preparatlardır. Sürüldüklerinde
erirler, sulu kısım buharlaşır, geriye
ince bir film tabakası kalır.
Merhemden daha suludur (su bazlı)
• Merhem / Pomad :Vazelin, sıvı
parafin gibi eriticilerin içinde
tereyağı kıvamında hazırlanmış cilde
veya mukozalara dıştan uygulanan

26. ENJEKTABL İLAÇLAR
• Ampul: Doldurulduktan sonra eritilerek
kaynaştırılıp kapatılmış cam kap
• Viyal (Flakon): Sıvı veya steril ilaçların
saklandığı cam veya plastik şişe