Kriminologjia

Nocionin “Kriminologji” e ka përdorur për here të parë antropologu Pol Topinar në veprën
Antropologjia 1879. Rafaello Garafallo për here të parë shkroi veprën kriminologjia 1884 dhe trajtoi
fenomenin e krimit në shoqëri dhe shkaqet e tij. Kuptimi Kriminologjia vjen nga fjalë latine - greke
krimi - krim dhe logos shkencë që d.m.th shkenca mbi krimin nga aspekti i ndriçimit të formave dhe
shkaqeve të paraqitjes së tij.
Kriminologjia - është një shkencë e cila studion dukurinë e krimit si fenomen individual dhe shoqërore
duke analizuar format e manifestimit të tij, ndriçuar shkaqet, burimet dhe rrënjët e natyrës ekonomike -
sociale, biopsikike të tij me qëllim që t’i ndihmoj në parandalimin dhe mbrojtjen e shoqërisë nga kjo
dukuri e rrezikshme.
Krimi - shkaqet e krimit kanë qenë të varura nga shkalla e civilizimit, orientimit ideor dhe përcaktimit
profesional. Është fenomen shoqërore që qysh në shoqërinë primitive vërehen orvatjet e luftimit të
krimit, historia e civilizimit është e lidhur edhe me historinë e krimit, për shkak se historia e krimit për
herë ka zgjuar frikë, pasiguri dhe tmerr ndër qytetarë e në te njëjtën kohë interesim. Krimi dhe sjelljet
e ndryshme kriminale në botën e sotme janë bërë temë e mediave të shkruara e elektronike.
Programet filmike, TV-të, video-klubet janë përplot me tema dhe përmbajtje të krimeve, dhunës,
vrasjeve e sjelljeve patologjike e që sjellin porosi negative duke zgjuar instinkte të ulëta e ideja për
krim, për ketë arsye shtrohet pyetja prej nga i gjithë ky interesim dhe opinion i preokupuar të cilin e
shpjegojmë me anën e disa faktorëve që vijojnë mposhte.
Faktorët subjektiv dhe emocional - sipas autorëve të njohur Barnes & Beteres interesimi për krim vjen
nga ndjenja e frikës për sigurinë jetës, integritetit moral e seksual, kënaqjes e epsheve nga dëshira e
imitimit të krimit. Nga shume anketa, analiza, kërkimeve kriminologjike të bëra në shume vende të
botës vërtetojmë se frika nga krimi ndër qytetarë është në vend të II-të, ndërsa frika nga kataklizmi e
lufta në vend të I-rë, e nga sëmundjet në vend të III-të. Sipas disa autorëve dhe teorive çdo njeri është
kriminel potencial. Kriminologu Bemelen konkludoi se interesimi për krim vjen nga si rezultat i
shtytjeve të brendshme të individëve të ndryshëm që në nënvetëdijen e tyre të identifikohen me
kryerësit e krimit, e ketë mendim e kontestoi amerikani Jonson duke thënë se njerëzit nisen nga ana
humanitare e jo nga ndjenja e krimit. Autori poeti Gete ka thënë “Nuk ka krim të cilën një dite nuk do
te isha i aftë ta kryej”, ketë mendim e vërtetojmë përmes Metodës se Vetakiuizmit ku shume njerëz
kanë bërë krime të cilët kurrë nuk janë përgjigjur për to e as nuk është ditur kurrë, nga kjo e dhënë
del se numër i errët i sjelljeve kriminale është i madh dhe prirja për të kryer krim është shumë e
shprehur. Ish - presidenti i SHBA-ve Klinton deklaroi se sot është rrezik i madh nga sundimi i
Kleptokratisë d.m.th nga qeverisja e hajnave, pra shumë autorë e vërejnë se këtu qëndron arsyeja e
interesimit të madh të krimit dhe frikës së madhe meqë janë të përfshirë edhe ata që duhet ta
mbrojnë shoqërinë nga kriminaliteti.
Faktori objektiv ose rreziku real nga atakimet e krimit - në grupin e II-të bëjnë pjesë faktorët që nxisin
interesimin për dukurinë e krimit si rrezikimin e vlerave dhe të mirave elementare të njeriut; jeta, liria,
rrezikimi i rendit të caktuar ekonomiko - shoqërore, rrezikimin e normave etiko - morale etj, të gjitha
këto vlera dhe norma në çdo shoqëri atakohen dhe janë të rrezikuara nga veprimet e ndryshme
kriminale ku krimi iu hap rrugën kaosit, korrupsionit, konflikteve midis qytetareve etj.

Faktorët ekonomik e material - grupi i III-të ku bëjnë pjesë humbjet dhe dëmët e mëdha materiale që
pëson shoqëria - individi drejtpërdrejte nga aktiviteti kriminal. Harxhohen para të mëdha në pengimin
e terrorizmit ndërkombëtare, krimit të organizuar etj, ku nga të gjitha këto akte kriminale shkaktohen
dëme materiale.
Interesimi me qëllim të mbrojtjes & vetëmbrojtjes - grupi i IV-të i faktorëve që zgjojnë interesim në
opinion e cila mundohet përmes mediave, televizioneve të shpjegoj se si të ruhemi nga krimi pra, ta
parandalojmë atë mirëpo nga ana tjetër përmes këtyre faktorëve mund te ketë anë negative të nxisin
- imitojnë krimin.
Disa pikëpamje në kuptimin e Kriminologjisë - disa nga këto kuptime tentojnë Kriminologjinë ta
paraqesin si shkence gjithëpërfshirëse mbi krimin e disa tjera përkufizojnë atë si disiplinë të
specializuar mbi shkaqet e krimit. Rafello Garafallo ka theksuar se kriminologjia është shkencë që
merret si akt i cili cënon ndjenjat elementare morale të një bashkësie njerëzore e ashtu quajtur - krimi
natyror (shih faqe 16-17).
Kriminologjia si shkencë pluraliste - kuptimi i kriminologjisë sipas këtij koncepti ka d.m.th të një
shkence të përgjithshme e të pavarura që merret me fenomenin e krimit që në kuadër të
kriminologjisë trajtojnë sjellje kriminale, shkaqet, masat për kontrollin dhe parandalimin e kriminalitetit.
Këto koncepte që në literaturën kriminologjike quhen pluraliste, ketë e ka mbrojtur Enriko Ferri dhe që
mendonte se shkenca e kriminologjisë në vete përmban kuptimin gjenetik për të gjitha shkencat tjera
që e trajtojnë kriminalitetin, ky mendim është përkrahur nga shumica e pjesëmarrjeve të Kongresit të
I-rë Ndërkombëtare për kriminologjinë në Romë 1938 e pjesërisht shkolla austriake kriminologjike,
Sipas këtij koncepti ekzistues vetëm 2 disiplina të cilat merren me krimin; E Drejta penale e cila merret
me anën normative dhe Kriminologjia - me anën reale të krimit. Sipas autorit Grasheger kriminologjia
përfshinë 4 grupe të disiplinave që e trajtojnë atë. Grupi i I-rë e përbejnë fenomenologjia kriminale
dhe etiologjia-biologjia kriminale. Grupi i II-të disiplinat të cilat trajtojnë, faktet dhe provat e procedurës
për vërtetimin e kryerjes së krimit,Grupi i III-të disiplinat të cilat studiojnë mbrojtjen e shoqërisë nga
kriminaliteti, Grupi i IV-të e përbejnë të gjitha ato disiplinat që merren hulumtimin e mjeteve dhe
metodave të përshtatshme të mbrojtjes nga atakimet kriminale.
Kriminologjia si shkencë sintetike - mendimin sintetik shkenca e kriminologjisë e përqendron në
hulumtimin e shkaqeve dhe faktorëve të krimit. Kështu që autorët Stefani, Levasseur kriminologjinë e
definojnë si shkencë mbi shkaqet e delikuencës. Po ashtu Pinate kriminologjinë e ndanë në atë
gjenerale, aplikative ose klinike.
Definimi dhe përkufizimi i kriminologjisë - dikur kriminologjinë e kanë trajtuar si shkencë mbi veprën
penale, e më vonë e kanë trajtuar atë si shkencë mbi kryesin - kriminelin, dhe si shkencë mbi faktorët
kriminogjen. Më vonë thuhet se kriminologjia duhet të merret me studimin e veprimeve dhe veprave
dhe sjelljeve që qojnë në kriminalitet, e ky koncept ndryshe quhet kriminologji dinamike.
Lënda (Objekti) i kriminologjisë-mbi kuptimin e shkencës se kriminologjisë vërehet se si objekt te

studimit ka fenomenin kriminal si objekt te preokupimit te saj, ku ne vete mban disa nocione; krimin si
dukuri individuale, viktimën e krimit, etj.
Disa kuptime dhe nocione themelore të kriminologjisë - Fenomeni kriminal - zakonisht mendohet për
dukurinë e rrezikshme shoqërore që manifestohet në kryerjen e krimeve të llojllojshme, kriminalitet -
kuptohet tërësia e të gjitha krimeve të kryera në një kohë, hapësire dhe periudhë të caktuar,
kriminaliteti si tërësi e krimeve ndahet në atë primar që nënkupton krime që janë kryer për herë të
parë dhe është zhvilluar proceduar nga organet kompetente dhe sekondar paraqet kryerjen e
sërishme të krimeve, krime - akti individual i sjelljes së njeriut, përmes të cilit cënohet shkelet kodi
penal ku pason ndëshkimi, mirëpo shpesh përdoret edhe termi vepër penale - është veprim apo
mosveprim i cili rrezikon apo cënon një të mirë të mbrojtur me ligj penal.
Përkufizimi i lëndës së kriminologjisë - më herët është theksuar si lëndë e saj është njeriu kriminal apo
delikuent ketë mendim e ka përkrahur Lombroza, mirëpo më vone është parë se objekt i kësaj
shkence duhet të jenë shkaqet dhe kushtet, faktorët që e nxisin krimin, mirëpo kohëve të fundit ka
mendime se kriminologjia duhet të jetë studim i kontrollit, pengimit dhe formave e mënyrave të
reagimit të shoqërisë.
Definimi juridik i lëndës së kriminologjisë - si lëndë të studimit duhet të jenë të gjitha sjelljet dhe
veprimet e ndaluara dhe të parapara me norma pozitive juridike. Pra, objekt studimi janë krimet dhe
sjelljet kriminale që janë parapare me dispozitat juridike pozitive.
Definimi sociologjik i lëndës së kriminologjisë - ky definim thotë që objekt i studimit i kësaj shkence
duhen të jenë të gjitha sjelljet dhe veprimet antishoqërore, të ndaluara dhe të rrezikshme, pa marrë
parasysh faktin se a janë të parapara në dispozitat penale pozitive.
Definimi i përzier - i kriminologjisë konstaton në faktin se objekt i studimit i kësaj shkence duhen të
jenë të gjitha veprimet dhe sjelljet të cilat cenojnë dispozitat pozitive jo vetëm nga ana normative
juridike por edhe sjelljet e dëmshme ndaj shoqërisë që shpijnë deri te aktivitete kriminale.
Definimi përfundimtar i lëndës së kriminologjisë - sipas këtij definimi ajo është shkencë e pavarur e
cila, duke aplikuar metodologjinë kërkimore, në mënyre empirike studion fenomenin kriminal në
tërësinë e tij, ku si lëndë të veten ka krimin, kriminalitetin, kriminelin, faktorët objektiv dhe subjektive,
viktimën, dhe masat për parandalimin e tij në shoqëri, ku si shkencë qëndron e pavarur dhe unike.
Rëndësia dhe funksioni i kriminologjisë - kriminologjia në veçanti ka dy detyra themelore 1 - njohja
dhe ndriçimi sa më i thellë i lëndës apo objektit të studimit, 2 - rezultatet e kërkimeve dhe njohuritë e
veta shkencore të jenë në shërbim të mirëqënies së njerëzimit. Mënyra e vështrimi dhe përshkruaja e
lëndës së kriminologjisë ashtu siç është, njihet si mënyrë deskriptive. Kemi edhe mënyra tjera të
njohjes së krimit në mënyre pro dhe kontra mendimeve që kanë dominuar deri në atë moment.
Roli dhe detyra e kriminologut - kriminologu ka për detyrë të kërkoje dhe te njoh të vërteten, ai

duhet sa më shumë të lirohet nga qasjet subjektive dhe interesat personal të cilat nuk kanë
mbështetje në fakte dhe të dhëna objektive. Kriminologu i njohur Sabo thekson funksionin
tredimensional të kriminologut, ai duhet të ketë përherë fokus kritik ndaj dukurive kriminale, duhet që
në qasjet e tij të jetë kreativ, ai duhet të ketë guxim të paraprijë me ide. Pra 3 funksionet kryesore të
kriminologut; kritikues, kreator dhe prognozues.
Ndarja e kriminologjisë - ajo ndahet në:
Kriminologjia e përgjithshme
Kriminologjia klinike
Kriminologjia akademike
Kriminologjia aplikative
Kriminologjia radikale
Kriminologjia viktimologjike
KRIMINOLOGJIA
-Kriminologjia e përgjithshme - është një shkence teorike lidhur me nocionet themelore mbi krimin
dhe shkaqet e tij në shoqërinë bashkëkohore. Përbëhet nga disa shkenca të veçanta kriminale si,
antropologjia, psikologjia, penologjia etj. Ka për detyre të definoje dhe përkufizoje të gjitha nocionet
themelore mbi krimin dhe mardhëniet e tij.
-Kriminologjia klinike - është disipline e veçantë që insiston që objekt studimi dhe hulumtimi duhet të
jetë individi - kryerësi, krimineli i cili studiohet dhe observohet me sy klinike. Ajo trajton krimin si akt
individual. Ky lloj studimi ka qenë prezent në Francë, Itali etj. Si themelues i kësaj kriminologjie është
Lombrozo e Pinatel.
- Kriminologjia akademike - zhvillohet dhe studiohet nëpër qendrat universitare të ndryshme në botë.
- Kriminologjia aplikative - ajo duhet të merret me studime, kërkime dhe observime konkrete të
realiteti kriminal në çdo shoqëri, duke u angazhuar që në shkencën e kriminologjisë të bëhen
ndryshime rrënjësore në qasjen e studimit të shkaqeve të krimit dhe parandalimit të tij.
- Kriminologjia radikale - paraqitet si një kritik e ashpër e disa koncepteve të kriminologjisë
tradicionale mbi krimin. Ajo kërkon që në mënyre radikale të ndërroje kuptimi i sistemit të
inkriminimeve tradicionale që dmth ndërrimi i kodeve, ligjeve penale etj.
- Kriminologjia viktimologjike – viktimologjia - është një disipline e cila merret me studimin e viktimës
nga aspekti i fenomenit të paraqitjes, shkaqeve objektive e subjektive, i masave dhe mjeteve të

parandalimit të viktimizimit të qytetarëve. Ajo i studion viktimën për nga vetitë e tij, karakteristikat
biologjike, psikologjike, morale dhe socio - kulturore, lidhjet e saj me krimin dhe rolin e saj në
ndodhjen e krimit. Kontribut të madh kanë dhëne autori Hans & Henting në veprën e vet The
Criminal as his victim - studies in the sociobiology of crime. Përmenden disa lloje të viktimave ato janë;
kriminale, latente, pafajshme, pjesëmarrëse, nxitëse, e rastësishme etj.
Metodologjia dhe metodat e Kriminologjisë
Siç dihet fjala metodë - metodologji dmth rrugë, mënyrë e ardhjes deri te e vërteta. Kriminologu
amerikan Hagan ka përcaktuar disa faza për metodologjinë e kërkimit kriminologjik: Teoria,
Deduksioni, Hipoteza, Operacionalizimi, Plani kërkimore, Matjet, Grumbullimi i te dhënave, Analizat,
Zbulimet dhe Induksioni.
-Metodat e shkencës se Kriminologjisë- më të përdorshmet janë: metoda të përgjithshme teorike,
metodat empirike, metodat e studimit të rasteve individuale, metoda klinike, metoda të vrojtimit,
krahasimit, anketës, intervistës, statistikore etj.
-Metodat e studimit të rasteve individuale - kjo metodë i qaset kriminalitetit si dukuri individuale dhe
fokusohet në delinkuentin në vetitë dhe cilësitë e tij. Për tu aplikuar kjo metodë duhen të mblidhen
shumë të dhëna shënime mbi rastin kriminal dhe vetitë e tij. Kjo metodë quhet edhe e rastit ose
historisë jetësore të delinkuentit. Ajo studion sjelljet e delinkuentit që nga koha e fëmijërisë e deri në
momentin e kryerjes së krimit. Këtë metodë e ka përdorur Saderland në studimin e tij për hajnin
profesional. Studimi i tillë duhet të përfshijë të dhënat dhe faktet sociologjike, psikologjike, psikiatrike
dhe faktet tjera relevante, Është metodë mjaftë e shtrenjtë dhe me anë të saj nuk mund të zbulohen
rrethanat esenciale të sjelljeve kriminale të cilat gjenden në raporte shoqërore ekonomike dhe raporte
tjera.
-Metoda klinike ose e prognozimit të sjelljes kriminale - kjo metodë e trajton kriminalitetin si dukuri
individuale, veçmas e kanë aplikuar përfaqësues të kriminologjisë klinike. Sipas Pinatel këtë metodë e
ka përdorur në disa faza: Faza e ekzaminimit medicinal psikologjik dhe social ku përfshinë anketën
sociale, Faza e II-të - e diagnozës kriminologjike, Faza e II-të-e prognozës sociale, Faza e IV-të- e
realizimit të programit të tretmanit, Faza e V-të-e përgjithësimit dhe konkluzioneve.
-Metoda e vrojtimit-observimit - kjo metodë mund të jetë e vrojtimit direkt, indirekt dhe me
pjesëmarrje të studiuesit dhe pa pjesëmarrje, ku me pjesëmarrje të studiuesit arrihen përfundime të
mira të analizës për shkak se e vrojton direkt veprën dhe jep rezultate të mira, mirëpo kjo metodë ka
edhe të metat e veta sepse në disa raste vrojtimi direkt nuk është i mundshëm në praktikë.
-Metoda e anketës dhe intervistës – janë metoda të njohura të mbledhjes së fakteve, që aplikohen në
të gjitha shkencat shoqërore. Anketimi mund të merret me shkrim ose me gojë. Nëse anketa
zhvillohet me persona delikuent apo të dënuar, atyre duhet t’u shpjegohet qëllimi i anketës dhe
veçmas t’u garantohet se anketa - përgjigjet nuk do të ndikojnë në keqësimin e pozitës së tyre në
procedurë penale.

-Metoda e eksperimentit, krahasimit dhe matjes-metoda e eksperimentit - aplikohet zakonisht në
shkencat natyrore dhe ekzakte, ndërsa në shkencat natyrore është më i kufizuar. Te eksperimentosh
dmth që në mënyrë artificiale t’i nxitesh dhe shkaktosh proceset, veprimet dhe dukuritë e ndryshme
në botën reale. Krahasimi - po ashtu është metodë kërkimi në hulumtimin sociologjik dhe
kriminologjik. Te krahasimi kemi të bëjmë me 2 grupe;
1-krahasuese - zakonisht këtu ndërmerren veprime, 2-kontrollues - këtu nuk ndërmerren veprime.
Matja - aplikohet në kriminologji e sidomos në psikologji kriminale, hyn në përdorim për hulumtimin e
inteligjencës, motivimit, qëndrimeve, temperamenti, karakterit etj.
-Metodat statistikore dhe aplikimi i tyre në kriminologji - në kriminologji metodat statistikore ka hy me
një disiplineë të veçantë që quhet Statistika Kriminale.
-Metoda e ligjit të numrave të mëdhenj - e ka përdorur autori Poisson për te arritur rezultatet sa më
të sakta dhe sigurta dhe sipas këtij parimi statistikor, sa më shumë raste përfshirë në studim aq me
objektive janë edhe konkluzionet dhe përfundimet e analizës së krimit.
-Metoda e modelit – reprezentimit - esenca e kësaj metode qëndron në studimin e vetëm të disa
rasteve që janë tipike të cilat përfaqësojnë popullin apo delinkuentin.
-Metoda e korrelacionit, mesatares dhe përqindjes - me anë të kësaj metode mund të pasqyrohet
raporti në mes moshës dhe kriminalitetit, gjinisë dhe kriminalitetit, shkallës së arsimimit llojet e veprave
penale, mesatarja e krimit në një rajon, përqindja e delikuenteve të mitur në një shtet etj.
Vlerësimi kritik i metodave statistikore - rezultatet e fituara me anë të metodave statistikore duhen të
verifikohen me metoda tjera ngase metodat statistikore janë metoda të mbledhjes së fakteve dhe te
dhënave e jo metoda të shpjegimeve esenciale të shkaqeve të kriminalitetit.
Evidencat statistikore mbi kriminalitetin - këtu paraqitet një pasqyre reale e pranisë së dukurisë se
kriminalitetit në një shoqëri të caktuar. Për t’u arritur ky qëllim dhe për të qenë pasqyrat dhe të
dhënat e ndryshme të cilat fitohen, me të përdorshmet, në kriminologji veçmas u kushtohet kujdes
evidencave statistikore.
Llojet e evidencave statistikore mbi kriminalitetin - kemi këto lloje:
1. Evidencat ndërkombëtare mbi kriminalitetin - trajtohen shënimet dhe të dhënat mbi
kriminalitetin të cilat mbrohen organet dhe institucionet e OKB-së dhe kanë të bëjnë me
shtrirjen e kriminaliteti në të gjitha vendet e botës, ku paraqiten shumë vështirësi për shkak të
emërimeve dhe kualifikimeve të ndryshme të veprave penale në kodet penale të atyre
shteteve.
2. Evidencat kombëtare ose nacionale mbi kriminalitetin - këto kanë të bëjnë me evidentimin e
kriminalitetit në një vend apo shtet të caktuar. Kësi evidencash mund të mbajnë organet e

policisë, organet e prokurorisë, organet e gjykatave etj, që merren me tubimin dhe
përpunimin e të dhënave statistikore.
Këto evidenca mund të jenë: të përgjithshme-koncentrike-që mbajnë shënime për të gjitha
llojet e veprave penale dhe sjelljeve kriminale p.sh (evdiencat për kriminalitet ekonomik) dhe
speciale-fragmentar.
Me evidentimin e kriminalitetit në disa shtete ka filluar para 100 viteve si në Britaninë e Madhe
publikohet statistika kriminale – Criminal Statistics, British Crime Survey, Në SHBA quhen
Uniform Crime Reports dhe National Crime Victimization Survey. Publikimi i UNC nxjerrët 1
herë në vit nga FBI dhe Ministria e Drejtësisë ku publikojnë dy grupe të krimeve: Krimet e
dhunës dhe pasurisë. Publikimi i NCVS behët një herë në 3 vjet ka rëndësi në sqarimin e
krimeve të errëta ku përfshijnë të dhëna nga anketat dhe intervistat e ndryshme. Në Francë
kemi Statistika gjeneralë mbi kriminalitetin etj.
Evidencat statistikore paraqiten përmes numrave absolute dhe relative, këto evidenca në një
shtet i mbajnë organet policore, prokuroritë dhe gjykatat.
Evidencat Statistikore të policisë mbi kriminalitetin - shënimet e policisë janë të larmishme ku
mblidhen të dhëna mbi veprën penale, kryesin e veprës, moshën, gjininë, profesionin etj. Mirëpo këto
të dhëna shpeshherë s’janë të sakta bëhen gabime për shkak të paraqitjes së rrejshme, kualifikimeve
të gabueshme etj.
Evidencat Statistikore të prokurorisë publike mbi kriminalitetin - përmbajnë shënime dhe të dhëna
mbi numrin e akuzimeve ndaj personave të dyshuar se kanë bërë krime në një shtet, evidencat janë
më të ngushta se sa të policisë mirëpo prapëseprapë duhen të merren me rezervë duke pasur faktin
se këto evidenca nuk paraqesin fjalën e fundit mbi numrin e sjelljeve kriminale.
Evidencat Statistikore të gjykatave mbi kriminalitetin - janë më të preferuara për përcjelljen e të
dhënave mbi kriminalitetin në një vend, këto evidenca në literaturën kriminologjike konsiderohen se
janë më të sakta dhe të sigurta.
Vërejtje kritike lidhur me Evidencat Statistikore mbi Kriminalitetin - ekzistojnë 2 pikëpamje lidhur me
këtë: ai Legal - që thekson se si kriminalitet mund të evidentohen vetëm krimet, dhe Real - që thekson
se si krim duhen cilësuar të gjitha sjelljet kriminale që ndodhen në jetën reale pa marr parasysh a janë
të evidentuar nga policia, prokuroria apo gjykatat. Në hulumtimet kriminologjike duhet marrë
parasysh dukurinë e numrit të errët-tepërt” të krimininalitetit në një shtet.
Problemi i evidencave statistikore - nga përvoja e praktikës gjyqësore dihet se një nr. i konsideruar i
sjelljeve kriminale paraqesin vepra penale dhe ndaj kryesve duhet të zhvillohej procedura e ndjekjes
penale mirëpo nëse ato nuk regjistrohen cilësohen si numër i errët i kriminalitetit.
Numri i “errët” ose i paevidentuar i kriminalitetit - Autori i parë i statistikës kriminale Ketlet ka theksuar
se qëllimi i statistikës kriminale është mbledhja e të dhënave dhe shënimeve mbi kriminalitetin në një
shtet, për ketë ai kriminalitetin e ka ndarë në vepra penale kryesit e të cilave: janë të njohura, të
panjohura dhe vepër penal krejtësisht të panjohura. Enriko Ferri krimet i ndanë në krime të njohura
nga policia dhe gjykata dhe krime reale që kanë ndodhur në botën reale. Ketë kriminalitet të

paevidentuar autorët e kanë quajtur me emër të ndryshëm, ”numri i errët”, “fushë e errët”etj.
Numri i “përhimet” i kriminalitetit - dallon nga numri i errët sepse këtu është fjala për rastet e njohura
të cilat nuk janë ndriçuar mire deri në fund nga organet kompetente. Schneider lidhur me numrat e
errët dallon numrat e errët absolute -, relativ dhe te karrierës kriminale.
Numri i ‘tepërt” i kriminalitetit - këtu kemi të bëjmë me rastet e evidentimit dhe regjistrimit të sjelljeve
kriminale që në të vërtet s’kanë ndodhur ose s’ekzistojnë. Këto ndodhin kur paraqiten raste të
rrejshme ose institucionet qëllimisht rrisin numrin e kriminalitetit për arsye politike apo praktike. Këto
të dhëna quhen me emrat kriminalitet fantomik, i shpifur, i ekzagjeruar. Pra, numri i tepërt paraqitet
kur disa individ shpallen fajtor e janë të pafajshëm.
Shkaqet e paraqitjes së numrit të “errët” ose të “tepërt” - mendohet se numri më i madh i krimeve të
paevidentuar ka të bëjë me krimet e lehta dhe të imta kundër pasurisë, krimet në mes familjes,
deliktet seksuale etj, të cilat s’janë paraqitur afër ose janë ekzagjeruar pa ndodhur fare. Mënyra e
zbulimit të numrit të errët sipas kërkimeve kemi 2 mënyra origjinale të studimit; studimi mbi
vetakuzimin dhe studimet mbi viktimat.
Studimi mbi vetakuzimin - apo Self Report Studies si mënyrë të zbulimit të numrit të errët dhe të
përhimët në kërkimet kriminologjike po aplikohet qe disa vjet, me anë të anketimit dhe intervistimit
me qytetar të moshave të ndryshme lidhur me faktin se a ka ky krimi gjatë jetës ose në periudha të
caktuara, çfarë janë krimet edhe a janë përgjigjur penalisht. Të anketuarit-intervistuarit shënojnë krime
të cilat i kanë kryer e për të cilat nuk janë në dijeni organet kompetente. Këto anketa-intervista janë të
lira e vullnetare dhe mënyra e këtillë e hulumtimit quhet metodë e vetakuzimit. Studime të këtilla sot
bëhen në (SHBA, Britani, Gjermani etj).
Studimet mbi Viktimat - studiohet me anë të anketimit-intervistimit të personave të ndryshme se a
kanë qenë ndonjë herë viktimë e krimeve të caktuara dhe a i kanë paraqitur ndonjëherë te organet
kompetente. Si nismëtar i kësaj metode konsiderohet Henting. Kjo metodë aplikohet në SHBA, Itali,
Holandë etj. Arsyet e mosparaqitjes së viktimave në polici janë: konsiderimi i tyre si krime të imta dhe
pa pasoja, lidhja familjare dhe farefisnore me kryesin, frika nga hakmarrja, mosbesimi tek organet
kompetente, frika nga publikimi etj.
Krimi si objekt studimi i disa disiplinave shkencore - kriminaliteti studiohet dhe analizohet si dukuri
shoqërore dhe si kategori juridike, etike, morale, dhe si raport i caktuar shoqëror, psikologjik dhe
familjar. Kriminologjia për të arritur këto duhet të ketë raporte të mira me disiplinat tjera shkencore të
cilat në aspekte të ndryshme ndriçojnë problematikën e kriminalitetit. Kriminologjia ka raporte të
ngushta me një numër të caktuar të disiplinave të veçanta kriminologjike të cilat kanë pasur ndikim të
dukshëm në hulumtimet e shkaqeve të kriminalitetit e ato shkenca janë si më poshtë.
1. Antropologjia kriminale - ka ndikuar dukshëm në zhvillimin e hulumtimeve kriminologjike dhe në
ndriçimin e lidhjeve në mes konstruksionit trupor të njeriut dhe sjelljes së tij delikuente.

2. Psikologjia dhe Psikopatologjia kriminale - ku në pikëpamje shkencore analizojnë studiojnë lidhjet
në mes të sjelljeve kriminale të delikuentëve dhe vetive dhe cilësive të tyre psikologjike dhe
çrregullimeve psikike.
3. Biologjia kriminale - ndërlidh vetitë anatomike - fizike me vetitë dhe cilësitë biologjike të individit
me sjellje kriminale.
4. Sociologjia kriminale - trajton aspektin social të krimit.
5. Gjeografia kriminale - merret me hulumtimin e shpërndarjes dhe përhapjes së kriminalitetit në
vende, regjione dhe vise të ndryshme të botës.
6. Viktimologjia kriminale - merret me studimin e viktimës, formave, shkaqeve të paraqitjes dhe
masave për parandalimin e viktimizimit.
Raporti i Kriminologjisë me shkencat tjera penale me:
Të Drejtën Penale - Kriminologjia ka lidhje të ngushtë me të drejtën penale të cilat për lëndë studimi e
kanë kriminalitetin, veprën penale. Secila prej tyre e ka lëndën dhe metodën e vet të pavarur të
trajtimit të kësaj dukurie. E drejta penale si shkencë juridike, vështron krimin si kategori dhe nocion
juridik, ajo e studion dhe interpreton në mënyrë kritike të drejtën penale pozitive të një shteti, pra
merret me analizën dhe përkufizimin e veprave penale. Kriminologjia studion format, ndriçimin,
shpjegimin e paraqitjes së sjelljes kriminale. Mirëpo dihet se krimi në rend të parë është kategori
shoqërore e pastaj juridiko-formale.
Procedurën Penale - si shkencë mbi sistemin e dispozitave juridike të cilat rregullojnë dhe përcaktojnë
subjektetet e procedurës penale me të cilën ndriçohet çështja penale mbështet në kriminologji dhe në
të dhënat që i ofron ajo mbi botën reale të krimit. Këto dy shkenca bashkëpunojnë në mes veti
nëpërmes aplikimit të procedurës të ekspertimit kriminologjik, ku përfshihen njohuritë sociale.
Politikën kriminale - si disiplinë e pavarur shkencore angazhohet duke u mbështetur në të arriturat e
shkencave tjera për gjetjen e formave dhe metodave më efikase për pengimin e kriminalitetit në një
vend, ajo nuk mund t’i arrij pa shfrytëzimin e rezultateve të kërkimeve kriminologjike. Politika kriminale
bashkëkohore gjithnjë e më shumë mbështet në masat preventive ekonomike, sociale dhe në masa
tjera për pengimin e kriminalitetit.
Penologjia - merret me studimin e ekzekutimit të sanksioneve penale dhe procesin e risocializimit të
personave të dënuar duke inkorporuar qasjet interdisiplinare dhe duke shfrytëzuar të arriturat e
shkencave tjera e veçmas të kriminologjisë.
Kriminalistika - ka për bazë kriminalitetin si lëndë studimi, merret me studimin e metodave të zbulimit
kërkimit të krimeve dhe kryesve të tyre dhe të njëjtën kohë kontribuon në ndriçimin e rasteve të
ndryshme, kryerësve të tyre. Ajo shërbehet me rezultate të kërkimeve kriminologjike të bazuara në

shkenca konkrete.
Mjekësia Ligjore - merret me studimin dhe ndriçimin e aspekteve sociale të rasteve të ndryshme
kriminale.
Psikologjia e gjyqit - merret me studimin e psikologjisë së pjesëmarrësve në procedurën penale.
Psikiatria e gjyqit - studion gjendjen shpirtërore e veçmas gjendjet e sëmuara dhe të çrregulluara
shpirtërore të kryerësve të veprave penale.
Medicina e gjyqit - merret me studimin e të dhënave të ndryshme të karakterit
anatomiko-biologjik e që kanë të bëjnë me veprën penale dhe kryerësin e saj.
Teoritë mbi kriminalitetin dhe historiku i mendimeve kriminologjike
Kriminaliteti që nga kohërat e lashta ka zgjuar interesim në qarqet e ndryshme shoqërore, shkaqet e
krimit janë paraqitur që nga koha e shteteve të para, nga koha antike e deri në ditët e sotme. Kjo
rrugë e paraqitjes së mendimeve historike do të vështrohet në 2 faza; faza e I-rë përfshinë mendimet
e hershme mbi shkaqet e kriminalitetit dhe faza e II-të përfshinë pikëpamjet dhe mendimet e
shkollave të njohura juridiko - penale, kriminologjike mbi kriminalitetin.
Mendimi antik mbi kriminalitetin - fillohet me pikëpamjet antike të filozofëve të lashtë grek që ka
pasur mendime qe është folur edhe me herët si në (Egjipt, Babiloni, Kinën e vjetër etj.) mirpo
mendimet e para i shohim te filozofët grek kanë e punimet e tyre flitet për shfaqjen dhe arsyen e
marrjes së individit me sjellje kriminale.
Platoni - në veprën e vet “Ligjet” ka trajtuar çështjen e krimit e veçmas të disa veprave penale
vjedhjeve e vrasjeve. Sipas tij krimi kryhet për shkak të ndikimit të instinktit, të epsheve të
pamposhtura dhe shpirtit të sëmure të kryerësit të veprës dhe faktorëve të jashtëm janë rezultat i
çrregullimeve dhe degjenerimeve anatomiko-biologjike që ndodhin te disa individ. Pikëpamjet e tij
tregojnë që ai kërkonte që kryerësit, të cilët kanë kryer krime nga mosdija të dënohen me dënime të
lehta, e për kriminelet e pa përmirësuar propozon aplikimin e masave preventive të edukimit,
përmirësimit, duke e edukuar shpirtin dhe trupin e tyre duke aplikuar dhunën dhe dhembjen me një
anë masat e izolimit nga shoqëria dhe masa të eliminimit fizike nga shoqëria.
Aristoteli - mendon se individi merret me sjellje kriminale për shkak të ndikimeve të motiveve dhe
shprehive kriminale, e si shkak përmend skamjen edhe varfërinë. Sipas tij personat të cilët kryejnë
krime janë armiq të shtetit dhe të shoqërisë. Për dallim nga Platoni, Aristoteli përmend ndikimin e
rrethanave ekonomike sociale si faktorë të paraqitjes së kriminalitetit mirpo për nga parandalimi i
krimit ka qëndrime të njëjta sikurse Platoni.
Romakët - në literaturën romake përmenden mendimet e filozofëve të njohur romak si p.sh të
Ulpianës, Ciceronit etj shprehja “dënimi nuk mund të jetë më i madh se faji i bërë”.

Mendimi Mesjetar mbi Kriminalitetin
Shën Augustini - sipas tij krimi është mëkat i madh dhe shkelje e rregullave hyjnore prandaj dënimi
është i domosdoshëm dhe qëllimi i tij është të shpaguhet krimi dhe të lahen mëkatet.
Toma Aukini - krimin nuk e trajton vetëm si cënim të rendit dhe rregullave hyjnore të drejtësisë
hyjnore por edhe si shkelje të mirave të përgjithshme shoqërore, ku pushteti realizon paqen
shoqërore.
Mendime humanitare dhe historiko - juridike mbi kriminalitetin
Tomas Mori - thekson se shkaqet e krimit gjenden në vet shoqërinë dhe e kritikon ashpër shqiptimin e
shpeshtë të dënimit me vdekje në praktikën e atëhershme gjyqësore për krimet e imta siç ishin
vjedhjet, mashtrimet etj.
Hugo Grocius - thekson se krimet janë ato veprime të sjelljes që janë kundër jetës shoqërore, të
mirave natyrore, sipas tij dënimi duhet të jetë në proporcion me krimin.
Hobsi - thekson se krimi është vet rezultat i natyrës së njeriut, i vetive dhe shprehive të tij. Është e
njohur thënia e tij “ Njeriu për njeriun është ujk”
Monteskje - angazhohet për respektimin e personalitetit të njeriut në procedurën penale, ai mendon
se shkaqet e krimit gjenden në vet sistemin shoqëror, është kundërshtar i ashpër i aplikimit të
torturave dhe dënimeve trupore ndaj kryerësve të veprave penale.
Zhan Zhak Ruso - thekson se shkaqet e kriminalitetit gjenden në kushte dhe rrethanat shoqërore të
kryerësve të veprave penale, ai thotë se njeriu nuk është i prirur vetvetiu të kryej vepra penale,
rrethanat ekonomike dhe politike njeriun e shtyjnë të bëhet skllav dhe e detyrojnë të kryej krime.
Teoria - shkolla klasike juridiko - penale mbi kriminalitetin - në këtë drejtim dallohen disa mendimtarë
të njohur si Cesario Bekario, Gjeremi Bentham dhe Anselm Fojerbah
Cesario Bekario - vepra e tij “Mbi krimet dhe dënimet” është e njohur si vepra e sistemuar, e
deriatëhershme mbi problemet e kriminalitetit e veçmas ndëshkimit. Ai insiston në aplikimin e parimit
“S’ka krim pa ligj, s’ka dënim pa ligj”. Në këtë mënyrë ai kërkonte që krimet dhe dënimet të
parashikohen më parë me ligj, po ashtu angazhohej për parimin proporcionalitetit në mes të krimit
dhe dënimit për arsye se në praktikë personat dënoheshin me dënime të rënda për krime të lehta.
Jeremy Bentham - shkaqet e kriminalitetit i kërkonte në rrethanat shoqërore, angazhohej që veprimet
kriminale të cilat ndodhin në shoqëri të rregullohen në korniza ligjore po ashtu ishte kundër aplikimit
të dënimeve trupore dhe me vdekje, dhe mbrojtjen e individit nga arbitrarizmi i pushtetit gjyqësor.

Anselm Fojerbah - ishte ithtar i parimit të legalitetit, përkatësisht ligjshmërisë në trajtimin e
kriminalitetit dhe përgjegjësisë penale. Ka qenë redaktor i Kodit Penal të Bavarisë.
Teoria antropologjike ose kriminalitetit të lindur, sipas Qesario Lambrozes
Beri lidhjen në mes vetive anatomike e biologjike në një anë dhe sjelljeve kriminale të individëve në
anën tjetër për të zbuluar dhe vërtetuar se vetitë e ndryshme anatomiko-biologjike kanë ndikim
vendimtar në sjelljet kriminale të disa individëve. Sipas tij në pjesët e ndryshme të trupit e sidomos në
kafkën e njeriut delikuent janë të vendosura disa qendra që përcaktojnë në mënyrë biologjike
veprimet dhe sjelljet e tyre duke bërë një varg matjesh dhe studimesh antropometrike. Në bazë të
hulumtimeve të tilla gjoja kanë gjetur lidhshmëri të drejtpërdrejtë të formës së kafkës dhe trupit të
njeriut me sjellje kriminale. Këtu është shquar Lambroza që ka ardhur në përfundim se ekziston I
ashtuquajturi “kriminel i lindur” i cili dallonte nga njerëzit normal me disa karakteristika të cilat ai i
quante “stigma të degjeneruar - shenja krimineli”. Në këtë drejtim ai përmend tipin “Atavis” të
delikuentit i cili veçohet me nofulla të qitura, kokë të mprehte e të gjatë, me veshe të mëdhenj, me
ballë të qitur etj, këto shenja ai i quante shenja të degjenerimit. Lambroza kriminelët i ndanë në 5
grupe; 1. kriminel të lindur; 2. kriminel të sëmure në pikëpamje shpirtërore; 3. kriminel nga pasionet; 4.
kriminel të shprehive dhe kriminel të rastit.
Teoritë pozitiviste italiane
Enriko Feri - I njohur me veprën e tij “ Sociologjia kriminale”, pikëpamjet e veta sociale mbi krimin i ka
paraqitur në disa punime ku sipas tij kriminaliteti është pasojë e ndikimeve reciproke të faktorëve
antropologjik, social dhe fizike e jo vetëm shprehje e vullnetit të lirë apo disa fuqive të mbinatyrshme.
Si faktor të kriminalitetit përmend: dendësinë e popullsisë, klimën, opinionin publik, religjionin, familjen
dhe strukturën e saj, industrializimin, alkoolizmin, organizatat dhe institucionet publike etj.
Rafaello Garofalo - është autor i parë i veprës me titull ”Kriminologjia” ku thekson se në shoqëri
ekziston një “kriminalitet natyror” dhe “kriminalitet ligjor” mirpo ai në mënyrë kontinuele mbron tezen
e tij se kriminalitet është kategori natyrore e jo kategori juridike. Sipas tij krimi rrezikon ndjenjat
solidare dhe nderin e qytetarëve që do të thotë krimineli sipas tij cilësohet në mungesë të ndjenjës
ndaj respektimit të këtyre ndjenjave solidare, atij i mungon sinqeriteti dhe ndershmëria.
Teoritë biologjike mbi kriminalitetin - dhe shkaqet e tij në rend të parë i trajtojnë si të kushtëzuara nga
vetitë biokonstitucionale të kriminelëve. Autori amerikan profesor i Universitetit të Harvardit ka bërë
studimin dhe matjen antropometrike dhe morfologjike të dy grupeve të njerëzve të burgosurve
kriminel dhe qytetarëve të lirë në anën tjetër, ai ka vërejtur se ekzistojnë dallime të dukshme për nga
disa karakteristika anatomike - fizike të këtyre kategorive të popullatës këto dallime vërehen në peshë,
shtat, gjerësi të kraharorit, forma e kokës, në disproporcion të gjymtyrëve të trupit. Ai i ndan tipat
kriminel sipas ndërtimit fizike në 3 grupe: endomorph, ektomorf, dhe mezomorf.

Teoria e trashëgimit dhe shprehive të lindura - sipas këtyre teorive personat delikuente kryejnë krime
ngase në strukturën e vet anatomiko - biologjike kanë parakushte të lindura kriminale, ku personat
delikuent lindin me disa shprehi kriminale dhe ata nuk mund të lirohen nga ato gjatë jetës. Po ashtu
është teoria mbi trashëgiminë e parakushteve kriminale e thekson të njëjtën gjë. Me qëllim të
vërtetimit të këtyre qasjeve, është bere hulumtimi i ashtuquajturës familjes kriminale gjatë disa
gjeneratave nga shumë shtete të botës dhe kanë ardh në përfundim se familjet e këtilla janë
përcjellëse të disa vetive krimeve prej gjeneratave të më parme në gjenerata të reja. Biokriminologjia
është disipline shkencore e cila merret me studimin e lidhjeve në mes sjelljeve kriminale dhe vetive të
ndryshme biologjike.
Teoria e racës mbi kriminalitetin - sipas saj sjelljet kriminale mund të shpjegohen në bazë të
përkatësisë raciale të kryerësve - kriminelëve. Përkatësia etnike, ngjyra e lëkurës dhe vetitë tjera raciale
një kohë të gjatë kanë dominuar si përpjekje për të shpjeguar shkaqet e kriminalitetit. Si ithtar të kësaj
teorie shquhet Lombrazos. Në mes dy luftërave botërore sidomos në Gjermani është theksuar se
grupi etnik hebreit është parapërcaktuar të kryej disa sjellje - veprime kriminale dhe kjo Gjermanëve u
ka shërbyer si pretekst për gjenocidin dhe shfarosjen e tyre. Edhe raca e zezë është parapërcaktuar
nga amerikanet që të kryej krime në SHBA. Autori Bonzher në punimin e vet “Raca dhe Kriminaliteti”
ka theksuar se përkatësia raciale nuk është determinuese në paraqitjen e kriminalitetit, ai ka theksuar
se kushtet e vështira materiale të ekzistencës, pozitës inferiore politike, papunësia etj, janë faktor që
kanë nxitur sjelljet kriminale e jo raca e tyre.
Teoria endokronologjike mbi kriminalitetin - sipas kësaj teorie sjelljet kriminale të disa individëve janë
rezultat i mosfunksionimit të duhur apo çrregullimit të gjëndrave endokrine dhe është kërkuar që të
dal një disipline e re e cila do te quhej Endokrinologjia kriminale. Disa autorë mendojnë se: krimi i
dhunës, delikte seksuale, vrasjet, vjedhjet, dukuria e piromanisë dhe sjelljet tjera agresive kriminale janë
rezultat i mosprodhimit të duhur dhe çrregullimit funksional të disa gjëndrave hormonale.
Teoria e kromozomeve - kërkimet dhe studimet në këtë drejtim, kanë zbuluar se disa persona që
kanë çrregullime - aberracione në strukturën e kromozomeve merren me shpesh me aktivitete
kriminale se sa personat tjerë. Kromozomi i tepërt quhet kromozom vrasës dhe paraqitet te meshkujt
me kromozom XYY dhe te femrat XXY e cila konsiderohet skemë jonormale. Studimet e fundit
gjenetike, zbulimi i ADN-së dhe formulave të gjeneve të njeriut - gjenom e bën edhe me interesant
rolin dhe rëndësin e kërkimeve gjenetike në shpjegimin e shkaqeve të sjelljeve kriminale të njeriut.
Teoria psikologjike mbi kriminalitetin - ndër teoritë më të njohura psikologjike lidhur me kriminalitetin
përmenden teoria e papërshtatshmërisë, imitimit, inteligjencës, psikoanalitika, e frustrimeve psikike etj.

Teoria e papërshtatshmërisë - sipas saj krimi dhe sjelljet devijonte janë rezultat i mos mundësisë së
përshtatjes - adaptimit të delikuentit në rrethanat e caktuara shoqërore. Me ndikimin e
papërshtatshmërisë në sjellje kriminale janë marrë shumë autorë të njohur ndërta edhe Frojdi ku sipas
tij njeriu bëhet delikuent dhe kriminel nëse nuk arrin të realizoj dëshirat dhe kërkesat e veta dhe nëse
këto dëshira nuk i koordinon me normat e rrethit dhe ambientit të caktuar shoqërore.
Teoria e inteligjencës - sipas kësaj teorie në kryerjen e krimeve marrin pjesë persona që kanë nivel të
ulët të inteligjencës. Janë të njohura mendimet e Alfred Bine i cili ka hartuar një test të konstatimit të
kuotës së inteligjencës IQ e cila ka reflektime me sjellje kriminale. Nga praktika dihet që persona me
inteligjencë të ulët bëjnë vrasje mirëpo krimet ekonomike zakonisht i kryejnë personat mjafte
inteligjent deri sa e përpilojnë planin e organizmit të krimit.
Teoria psikoanalitike - e kultivuar nga psikologu Sigmund Frojd në veprën psikanaliza thekson se
sjelljet kriminale të individit mund të shpjegohen si shprehje e ndikimeve dhe shtytjeve instinkte, si
rezultat i ndikimeve të faktorëve psikik të brendshëm të nxitjeve nga nënvetëdija nga motivet
seksuale. Sipas Frojdit në formimin e personalitetit rolin kryesor e luan fëmijëria e parë, periudha prej
1-5 vjeç. Studimin e parë përfshinë moshën prej 0-1 vit ku aktiviteti kryesor kënaqësinë fëmija e arrin
përmes gojës dhe quhet Faza orale. Prej 1-2 është faza anale ku fëmija kënaqësinë e arrin përmes
kryerjes së nevojës - defekacionin. Prej 2-4 është faza fallus këtu fëmija kënaqësinë e arrin duke
luajtur me organin gjenital. Pas këtyre fazave vjen periudha latente 4-8 vjet ose periudha e fjetur e
kënaqësisë seksuale. Frojdi mendon se kusht themelor i zhvillimit normal të fëmijës është kapërcimi
me sukses i këtyre fazave. Frojdi po ashtu përmend dy komplekse:
-Kompleksi i Edipit - e ka marrë emrin nga mitologjia greke mbretit Edip ku thotë një djalë i ri e vret
babën dhe martohet me ëmën e vet, ky kompleks shpjegon se djali ka ndjenja seksuale për te ëmën
sepse se ka kaluar mire fazën e Idit dhe fallike për atë e përcjell ky kompleks dhe ka të bëj me
shtrydhjen e ndjenjave që krijon shqetësime nervore, çrregullim dhe sëmundje.
-Kompleksi i Elektrës - manifestohet te vajzat në fazën fallike dhe qëndron në ndjenjën inferiore të
tyre ndaj djemve “pse nuk e kane organin gjenital si te tyre duke fajësuar të ëmën për gjininë e tyre
dhe e duan babanë më shumë, ajo mundohet të identifikohet me nenën e saj, sipas Frojdit shumë
çrregullime dhe deformime seksuale dhe shpirtërore në jetën e mëvonshme që kalojnë prej vetëdijes
në nërdije deri sa nuk shpërthejnë në raste të tilla vjen deri te paraqitja e sjelljeve kriminale. Frojdi në
lidhje me personalitetin e njeriut flet për 2 grupe instinktesh të cilat e përcaktojnë atë:
-instinkti i jetës - eros që janë instinktet i urisë, etjes dhe instiktet seksual këto janë instiktet kryesore
dhe
- vdekjes - thanatos që janë instinkte shkatërruese e agresive dhe kjo kategori e njerëzve është shume
prezent në kryerjen e veprave kriminale këto ndikojnë në qëndrimet, veprimet dhe sjelljet e individit.
Ai po ashtu përmend instinktet Libido që janë force motorike e brendshme që e shtyn individin t’i
përmbushë dëshirat e veta.
Frojdi shumë deformime në lëminë e kënaqjes së dëshirave dhe kontaktit të caktuara i shpjegon me
formulën e psikanalizës me anë të tri komponentëve siç vijon:

-Komponentja e Idit - e cila karakterizohet me dominimin e instinkteve dhe motiveve biologjike, kjo
ndikon te fëmijët kur me mos plotësimin e dëshirave të tyre janë mjaft agresiv.
-Komponenta e Egos - është pjesë qëndrore e personalitetit që përpiqet ta harmonizojë kërkesat (që
janë të natyrës instiktive - biologjike me normat morale, ligjore dhe shoqërore) dhe shtytjen e Idit. Pra
këtu shtytja e dy personaliteteve që shpien deri te sjellja kriminale.
-Komponenta e Superegos - këtu dëshirohen të realizohen idealet, vlerat dhe normat që kërkohen
nga rrethi që të veprojnë në mënyrë prefeksioniste që shpeshherë kjo shoqërohet me ndjenjën e fajit
ose të vetëkënaqësisë. Këto kërkesa janë në kundërshtim me kërkesat e Idit prandaj detyrë e Egos
është t’i harmonizoje këto dy kërkesa kundërthënëse.
Në përfundim me shpjegimin e Frojdit kuptojmë se Idit - është rrafshi i pavetëdijshëm i personalitetit,
Egoja -është ana psikologjike e personalitetit, Superegoja-është ana sociale e tij.
Teoria e frustrimeve psikike - është një variante e teorisë psikoanalitike, e cila sjelljen kriminale
përpiqet ta shpjegoj me faktin se personaliteti i njeriut delikuent nuk ka arritur që gjatë zhvillimit të vet
t’i k’naq disa kërkesa dhe për ketë arsye gjendet në një gjendje të veçantë me shpresa të thyera e cila
gjendje nxit agresionin dhe shkakton frustrime psikike. Ajo manifestohet me praninë e frikës,
vështirësitë për funksionimin e shëndetit që shkaktojnë shqetësime. Vragë të madhe lëne rastet e
konflikteve në familje në fëmijëri. Personat me probleme të tilla në jetën e përditshme ndihen inferior,
të dëshpëruar dhe nuk kanë guxim të ballafaqohen me problemet në jetën reale. Kësisoj autori
Dollard në veprën e tij” Frustration and Agression” vërteton se ekziston lidhja direket në mes
frustrimeve dhe agresioneve pra agresioni përherë është pasoje e frustrimit. Mirëpo sjelljet kriminale
nuk mund te cilësohen gjithmonë si rezultat i personave që në fëmijërinë e hershme kanë frustrime të
caktuara.
Teoritë sociologjike mbi kriminalitetin - këto teori ndahen në:
-Teoritë dhe pikëpamjet e hershme sociologjike mbi kriminalitetin - si përpjekje të parë për këtë teori
konsiderohen punimet e autorëve Keltet&Egrit që janë të njohur si pionier të statistikës kriminale -
gjeografisë kriminale. Ata janë te njohur krahasimin e veprave penale dhe disa dukurive tjera
shoqërore që burojnë nga ambienti konkret social dhe mohon konstatimet e shkollave antropologjike
dhe biologjike mbi kriminalitetin e lindur. Kështu mund t’i citojmë disa konstatime te njohura, “vet
shoqëria i krijon dhe përgatit krimet e veta”, ose “është rrallë krimineli i lindur po mos ta krijonte
shoqëria”
-Teoria Psikosociale e Gabriel Tard-it - është i njohur për nga orientimet sociologjike në shpjegimin e
shkaqeve të kriminalitetit, ai i bënë kritike të ashpër tororisë mbi kriminelin e lindur dhe shkollës
antropologjike të Lombrozës. Shumë vepra të tij si “ Kriminaliteti krahasues” ku citon se faktori më i
fuqishëm në paraqitjen e sjelljeve kriminale janë rrethanat sociale dhe problemet e adaptimit në
kushtet ekzistuese të jetesës.
-Pikëpamjet sociologjike të Emil Dyrkemit - në këtë drejtim janë të njohura veprat e tij “Vetëvrasja”,

“Format elementare të jetës religjioze”, “Rregullat e metodës sociologjike’ etj, lidhur me shkaqet e
kriminalitetit thekson se krimi është dukuri normale e shoqërisë sepse ai është faktor i një ambienti të
shëndosh dhe normal shoqërore. Sipas tij shkaqet e krimit dhe rrënjët e tij gjenden në vet natyrën e
shoqërisë njerëzore, në ambientin shoqërore dhe në mungesën e kontrollit shoqëror. Ai po ashtu
thekson se shoqëria në të cilën ka rënë kriminaliteti ndodhet në një gjendje jo të shëndoshe dhe
jonormale. Dyrkemi është i njohur me analizën e Anomisë që do të thotë gjendje pa ligj si faktor në
paraqitjen e sjelljeve kriminale. Ai anomi e quan atë gjendje ne shoqëri e cila cilësohet e paligjshëm -
kaos. Kjo gjendje është frika, pasiguria, izolimi, tërheqja në vetvete e individit ku manifestohet në
qytete të mëdha në metropole qe i quan kështjella të vetmisë. Idetë e Dyrkemit edhe sot janë aktuale
në hulumtimet empirike kriminologjike.
-Pikëpamjet sociologjike të Franc Von Listit- është i njohur si përfaqësues i shkollës sociologjike në të
drejtën penale që e ka themeluar “Unionin ndërkombëtar për te drejtën penale”. Sipas Listit në
paraqitjen e kriminalitetit ndikojnë 2 grupe faktorësh:
-Faktorët individualë - që mund të jenë të natyrës biologjike, psikike,
-Faktorët social - që mund të jenë të natyrës ekonomike, familjare, sociale, politike etj, faktorët social
kanë ndikim dominant në krahasim me ata individual. Pastaj ai e bënë ndarjen në: kriminalitet akute
dhe kronike. Kriminelet i ndanë në kriminel nga: shprehitë, tendenca, kronike, të përmirësueshem, të pa
përmirëisueshëm. Listi është i njohur për dualizmin për luftimin dhe pengimin e kriminalitetit.
Mendimet e shkollës së mbrojtjes së re shoqërore - paraqiten pas Luftës së II-të botërore,
përfaqesuesit më të njohur të kësaj shkolle janë Filipo Gramatika&Mark Ansel. Kjo shkollë ka bërë
hartimin e një aksioni antikriminel e cila ka pasur për detyrë përmirësimin dhe kthimin e delikuentit në
shoqëri dhe në fund mbrojtjen e shoqërisë nga kriminaliteti. Shkaqet e kriminalitetit kjo shkollë i gjen
në shoqëri dhe zakonisht janë të natyrës individuale dhe sociale.
Ansel ka punuar në parandalimin e kriminalitetit në aspektin e përgjithshëm dhe individual, dhe dëmi
nuk guxon të mbështet në hakmarrje.
Teorite e reja sociologjike ose amerikane - pjesa më e madhe e këtyre teorive janë paraqitur në SHBA
pas viteve 30’, si teori të reja konsiderohen;
-Teoria e grupit ose sjelljeve devijante - që thekson se kriminaliteti është rezultat i ndarjes së
shoqërisë në grupe të ndryshme, si në pikpamje horizontale ashtu edhe në atë vertikale. Këto grupe
mund të kenë karakter etnik, religjioz, kulturor, politik, racial e social. Sipas këtyre teorive kriminaliteti
rrjedh për shkak të kundërthënieve në mes grupeve të ndryshme. Prandaj sipas karakterit të këtyre
grupeve shoqëria amerikane është terren i përshtatshëm për trajtimin dhe studimin e këtyre sjelljeve
kriminale që paraqiten si rezultat i kundërthënieve në mes grupeve të ndryshme.
-Teoria e dezorganizimit shoqëror - sipas kësaj teorie kriminaliteti është shprehje e një dezorganizimi
që mbretëron në shoqëri. Si dezorganizim trajtohet gjendje në ambient shoqërore ku nuk është i
pranishëm funksionimi normal dhe harmonik i të gjitha segmenteve të jetës politike, ekonomike,
sociale dhe familjare. Dezorganizimi çrregullon jetën dhe punën e individëve, familjeve, grupeve të
caktuara. Këtë koncept të paraqitjes të kriminalitetit e trajton dhe shpjegon Edhin Sutherland.

-Teoria e konflikteve dhe dallimeve kulturore - potencon në konflikte kulturore ku qëndrimi ndaj
kulturave tjera është negativ. Torsten konfliktet kulturore i ndan në konflikte primare që paraqiten
atëherë kur ndeshen dy kultura, dy norma, dy vlera të grupeve dhe sistemeve të tyre dhe në konflikte
sekondare që janë konfliktet kulturore që paraqiten brenda një grupi të së njëjtës kulturë.
-Teoria e anomisë - është paraqitur në Evropë e përkrahje ka gjet në SHBA, për herë të parë e ka
përmendur dhe analizuar Dyrkemi e më pas e ka shtjelluar Robert Merton - i cili thekson se në
paraqitjen e sjelljes kriminale ndikon gjendja e cila krijohet në shoqëri e sidomos kur shtresat e gjera
dhe të varura nuk arrijnë t’i realizojnë qëllimet e veta dhe arrihen moskuptime. Meqë këto qëllime nuk
arrihen në mënyrën e ligjshme atëherë disa individ e bëjnë këtë në mënyre të paligjshme me sjellje
kriminale, kjo gjendje e shkeljes së ligjit dhe të pranisë së kaosit quhet gjendje e anomisë. Anomia
është një gjendje e dëshirimit, e pasigurisë e sidomos gjendja e cila nuk siguron perspektivë për një
numër të madh të individëve.
Vlerësimi kritik i teorive të reja sociologjike - teorive të reja sociologjike ju bën edhe vërejtje se ato
janë të ngjashme njëra me tjetrën, se përkufizimet dhe nocionet e grupit, kulturës, anomisë, nuk janë
të qarta, se kriminalitetin e shpjegojnë në mënyre sipërfaqësore se kërkimet dhe studimet e tilla nuk
janë të përcjellura me analiza të thella sociologjike.
Teoritë e interaksionit dhe etiketimit - Teoritë e interaksionit kriminalitetin e shpjegon si rezultat i
ndikimeve të disa faktoreve që vijnë nga vet organizmi i shoqërise dhe pushtetit. Ato depërtojnë në
kërkimet kriminologjike nga shkenca e psikologjise dhe sociologjisë të cilat kanë gatuar traditë në
aplikimin e kësaj teorie. Kjo teori e shpjegon kriminalitetin si pasojë të reagimit, aksionit, të organeve
të ndjekjes, organeve të kontrollit të pushtetit dhe gjykatave. Becker ka thënë se sjellja devijante
paraqet një kualitet e cila nuk qëndron në vet veprimet e individit por raportet e tij dhe shtetit që
krijohen, pra në çdo shtet ekzistojnë grupe shoqërore të cilat kanë pushtet politik, ekonomik pra,
grupet konformiste. Teoritë e etiketimit (njollosjes) - shkaku i kriminalitetit gjendet në praktikën dhe
tendencën e regjimit, organeve të pushtetit që disa individ dhe disa grupe t’i etiketojnë e ti shpallin
delikuent. Ky aktivitet i njollosjes quhet ndryshe stigmatizim, kur stigmatizohen personat dhe grupet
tjera atëherë shpjegohen shkaqet e vërteta të sjelljes kriminale. Kështu nëse pushteti arrin që
individëve t’i mvesh etiketën si kriminel pozita e tyre ndryshon dukshëm.
Mendimi kriminologjik shqiptar - për dukurinë e krimit tek shqiptaret kërkimet shkencore kanë nisur
më vonë në krahasim me shtetet tjera. Dukuritë e vrasjeve, hakmarrjeve, grabitjeve, fejesave e
martesave sipas zakoneve prapanike, përçarjet regjionale, fetare dhe klasore kanë qenë temat e
shpeshta në krijimet e tyre. Ismet Elezi kriminolog autor i shquar i të drejtës penale dhe kriminologjisë
shqiptare në punimin e vet “Mendimi juridik shqiptar” flet për jurist intelektual të cilët kanë folur për
format e krimeve të rrezikshme dhe propozimet për pengimin dhe luftimin e tyre. Në gazetën Besa
lavdrohej teoria e delinkuentit të lindur dhe shpjegimit të shkaqeve të paraqitjes se krimit sipas

Lombrozes dhe për arritjet e tij. Shkaqet e krimit në Shqipëri dhe në përgjithësi i kërkonin në kushtet
sociale dhe ekonomike. Sipas konstatimit të Ismet Elezit disa gjyqtarë të gjykatave të diktimit kanë
qenë korrekt dhe në nivelin profesional duke rrezikuar shpesh edhe postin e tyre nga autoritetet
qeveritare nga se kanë insistuar të trajtojnë dhe gjykojnë çështje të ndryshme penale sipas ligjit dhe
bindjes së tyre të pavarur prej gjykatësit e jo sipas kërkesës së zyrtarëve të politikës së ditës. Teren
Toqi me librin e tij “E drejta ndëshkimore dhe parimet e përgjithshëm” ai është mbështetur kryesisht
në të drejtën penale evropiane perëndimore. Ismet Elezi në veprën e tij ‘Mendimi Kriminologjik”
paraqet një gjendje të mjerueshme të sistemit të së drejtës penale në Shqipëri për shkak të izolimit të
saj për një periudhë të gjatë kohore. Gjatë sundimit monist në Shqipëri Kriminologjia nuk pranohej si
shkencë mbi krimin por në mënyre të gjithanshme i studion materializmi historik. Shkaqet e krimit në
atë kohe cilësoheshin si mbeturina të së kaluarës në ndërgjegjen e njerëzve. Shënimet statistikore mbi
kriminalitetin nuk shpalleshin dhe nuk kishte mundësi që kërkimet apo studimet e ndryshme nga kjo
lëmi të mbështeten në të dhëna zyrtare mbi ecuritë e formave të kësaj dukurie po trajtoheshin si
sekrete dhe nuk guxonin të publikoheshin pa lejen e pushtetit. Me përmbysjen e sistemit monist dhe
paraqitja e shoqërisë pluraliste fillon të ndërroj gjendja. Vend të veçantë zënë veprimtaria
profesionale shkencore e Elezit i cili edhe në kushtet e sundimit totalitar ka arritur të botojë një numër
të konsideruar punimesh nga lëmia e të drejtës penale, kriminologjisë, e drejtës zakonore etj.
Një gjendje përafërsisht të njëjtë e hasim edhe në Kosovë që ishte nën sundimin dhe okupim serb -
jugosllav ku edhe shkenca mbi kriminologjinë zhvillohej nën ndikim e tyre mbi ideologji marksiste. Pas
nxjerrjes së kushtetutës 1974 në këtë drejtim kanë kontribuar me shkrime e punime shumë gjyqtarë,
jurist, avokatë me tema të ndryshme mbi shkaqet e paraqitjes së krimit dhe parandalimit te saj.
PJESA E DYTË
Forma dhe Tipologjia e Kriminalitetit
Në Angli vërehen tendenca të pranisë të kriminalitetit kundër personalitetit dhe pronës ku evidencat i
mbajnë 2 institucione Criminal Statistics dhe British Crime survey ndërsa në SHBA FBI dhe UCR. Në
disa vende të zhvilluara industriale si SHBA, Kinë, Angli, Kanada etj, krimi është në rritje sidomos ai i
vrasjeve dhe dhunimeve seksuale. Sipas statistikave edhe në Kosovë gjatë vitit 2003 krimet janë në
rritje, vendet me stop më të vogël të krimeve janë Zvicra, Suedia, Austria etj. Numri më i madh i
krimeve ju përket krimeve kundër pronës, dhunës, kundër sigurisë në trafik, komunikacion, kundër
personit etj.
Disa veçori themelore të fenomenit kriminal - kriminalitetit në periudha të ndryshme është paraqitur
në forma të ndryshme. Sjelljet kriminale dhe format e kriminalitetit gjatë historisë njerëzore mbajnë të
gjitha karakteristikat themelore të vetë shoqërisë. Në këtë kontekst mund të përmendet mbrojtja e
jetës dhe trupit, e pronës, nderit etj, ku në të gjitha sistemet shoqërore cenimi i tyre është trajtuar si
krim si vepër penale.

Mobiliteti shoqërore dhe kriminaliteti - ndryshimet e hovshme, lëvizja e madhe në botën
bashkëkohore drejtpërsëdrejti ndikon në paraqitjen e formave të ndryshme të kriminalitetit kjo lëvizjë
në Literaturën Kriminologjike quhet mobilitet shoqërore. Ky mobilitet ka të bëj me ndryshimet në
shoqëri në aspektin horizontal dhe vertikal. Me zhvillimin ekonomik, industrial, urbanizmi, zgjerimi i
rrjetit të teknologjisë etj, reflektojnë në paraqitjen e sjelljeve kriminale.
Veçoritë kohore dhe sezonale të kriminalitetit - kriminaliteti shpreh disa veçori kohore dhe regjionale,
që e bën të dallohet prej kohës në kohë, natës, ditës, sezone, regjionit etj.
-veçoritë regjionale - kriminaliteti dhunës, prostitucioni, narkomania, bixhozi etj janë me tepër të
koncentruar në regjionet industriale e në metropole botërore ndërsa në zonat kufitare më shumë janë
të koncentruara dukuritë e tregtisë dhe kontrabandës me artikuj të ndaluar ose me valutë të huaj. Në
këtë drejtim shpesh përmenden termi Zona kriminale ku dëshirohet të theksohen disa zona ku
kriminaliteti është më tepër i pranishëm. Gjeografia kriminale do të ishte një disipline e veçantë e cila
do të merrej me studimin e shpërndarjes së krimit.
-Mosha, gjinia dhe kriminaliteti – mosha - është karakter i rëndësishëm i fenomenit kriminal, ajo mund
të ndahet sipas përcaktimeve ligjore pozitive, sipas ligjeve penale të vendeve të ndryshme, mosha e
kryerësve të veprave ndahet në moshë të rritur dhe të mitur, mosha e mitur ndahen në të mitur të
rinjë 14-16 vjeç trajtohen si moshë e fëmijëve dhe zakonisht nuk ju nënshtrohen trajtimeve juridiko -
penale dhe të mitur të rritur
16-18vjeç. Si moshë e rritur konsiderohet mosha 18 vjeç e deri në vdekje të individit, pastaj ndahen
fazat e ndryshëm 18-25vjeç, 25-30 vjeç, 30-40vjeç, 40-50vjeç, 50-60 vjeç. Mosha me prezente në
vepra kriminele është 25-30 dhe 30-50. Për shkak të kushteve klimatike në vende të nxehta arrihet më
herët pjekuria biofizike dhe biopsikike e popullatës pjesëmarrja e grupe moshave më të reja është me
madhe nëse e krahasojmë me skandinave ku procesi i pjekurisë është më e ngadalshme për shkak te
klimës.
-gjinia ose përkatësia seksuale - në bazë të dhënave statistikore pjesëmarrja më e madhe në krime
është gjinia mashkullore se sa ajo femërore, përkatësisht kryesit e veprave kriminale të gjinisë
mashkullore kanë dominuar në mënyrë absolute. Mirëpo tani në shoqërinë bashkëkohore gjendja ka
ndryshuar dukshme ngase edhe femrat gjithnjë e me tepër po marrin pjesë në kryerjen e sjelljeve të
llojllojshme kriminale. Gjatë viti 2003 sipas shënimeve statistikore të gjykatave komunale të Kosovës
mbi kryerësit e veprave penale sipas gjinisë dhe llojit te disa veprave penale del se 95% të këtyre
veprave i kryejnë personat e gjinisë mashkullore e vetëm 5% të gjinisë femërore ndërsa në vendet e

ndryshme 8-10% janë pjesëmarrëse femrat. Vërehet se femrat marrin pjesë në kryerjen e krimeve
kundër nderit dhe dinjitetit njerëzor, kundër jetës dhe trupit, procese dhe veçmas janë të shprehura
në aktivitetet kriminale që kanë të bëjnë me prostitucionin etj, ndërsa raste tjera veprojnë si ndihmëse,
shtytëse ne kryerjen e aktiviteteve kriminale. Me vet faktin se femra është një qenie biopsikike dhe
biofizike me e ndjeshme me e dobët ne pikëpamjen anatomiko-fizike si p.sh: emocionalitetin e
theksuar, ciklin menstrual, shtatezaninë, lindjet, klimakteriumin etj, të cilat ndikojnë që ajo në rastet e
caktuara të jetë më agresive, të ketë sulme dhe paraqitje histerike, të bie në depresion dhe gjendje të
tjera psikike të cilat objektivisht mund ta shtyjnë dhe ta nxisin në veprime dhe sjellje kriminale. Me
emancipimin dhe kyçjen gjithnjë më të madhe të femrës në të gjitha sferat e jetës dhe të punës
vërehet edhe shtimi dhe rritja e pjesëmarrjes së saj në aktivitetet kriminale, kontribute të madhe në
lidhje me këto shënime ka dhe autorja Freda Adler.
-Gjendja martesore dhe statusi familjar - në bazë të evidencave statistikore të vendeve të ndryshme
vërehet se numri më i madh i krerëve të krimeve janë të martuar, në rend të II-të vijnë personat e
pamartuar, personat e ndarë dhe të shkurorëzuar dhe në fund personat e ve.
-Gjendja sociale dhe statusi social - në Literaturën Kriminologjike një kohë të gjatë ka dominuar
mendimi se kriminaliteti është karakteristikë për shtresat e ulëta, mirëpo në dekadat e fundit në rritje
të vazhdueshme tregon edhe krimi të cilin e kryejnë personat që u përkasin shtresave të klasave më
të larta, qarqeve afariste, dhe atyre në pushtet që me një emër quhet “kriminaliteti i jakës së bardhe” i
cili është në rritje e sipër (për kët flet kriminologjia radikale), këto mund t’i vërejmë në shpërthimet e
afera të ndryshme të cilat bëjnë bujë në popullsi.
Format e manifestimit të kriminalitetit - Tipologjia dhe klasifikimi i kriminalitetit
Kriminaliteti është dukuri komplekse dhe mjaft heterogjene si për nga forma ashtu edhe për nga
shkaqet e paraqitjes së tij. Si kriter më i shpeshtë çirret i ashtuquajturi klasifikim ligjor ose juridiko -
penal i veprave penale sipas emërtimeve dhe ndarjeve në ligjet penale pozitive. Kodi penal i
përkohshëm i Kosovës i cili është në fuqi nga prilli i 2004 ka aprovuar dhe paraparë disa forma të reja
të vrprave penale duke aplikuar zgjedhje bashkëkohore të inkriminimit dhe parandalimit të tyre
(terrorizmi, veprat penale kundër të drejte ndërkombëtare, krimet e luftës, kontrabandimi me
emigrantë. Kemi klasifikim e veprave penale të rënda - merren vrasjet, plaçkitjet e armatosura, vjedhjet
e thyerjet, dhunimet etj. dhe të lehta - që trajtohen vjedhjet e imëta, fyerjet, shpifjet, disa delikte në
trafik. Kemi sjellje kriminale tradicionale dhe të reja ose aktual - narkomania, terrorizmi, kidnapimi,
krimet kundër lirive dhe të drejtave të njeriut, trafiqet ilegale, paratë e pista, hakerizmi. Klasifikime tjera
janë këto: kriminalitetit profesional-i organizuar, politik, terrorizmi, i dhunës, kundër pasurisë,
ekonomik, delikuenca e të miturve, recidivizmi etj.

Kriminaliteti profesional dhe veçoritë e tij - quhet profesional ngase atë e kryejnë personat të cilët me
sjellje kriminale merren në mënyre të rregullt dhe ky aktivitet i tyre është bërë profesion dhe mjeshtëri
e tyre e përhershme. Në kryerjen e këtyre veprave ata ndijnë kënaqësi, tregojnë aftësi dhe
gjindshmëri të lartë. Përdorin teknika të përsosura deri në përmasa fantastike prandaj edhe paraqiten
vështërsi në zbulimin e tyre. Ata shpesh herë rekrutohen si vrasës profesional dhe ndërrojnë
hapësirën e veprimit të tyre. Ndër veprat penale më të shpeshta që kryejnë Kriminalitetin Profesional
janë të gjitha format dhe llojet e vjedhjes, luajnë role të ndryshme. Kriminaliteti Profesional
shpeshherë konsiderohen si klasë e parë e krimit si ”aristokraci e krimit” dhe si “ elitë” e delikuencës në
përgjithësi, Ata ndahen në të imët dhe të kalibrit të madh profesional.
-Kriminaliteti i “jakës së bardhë”
Këtë term për herë të I-rë e përdori Edvin Sutherland i cili mendoi për kriminalitetin e shtresave të
larta të cilin e kryenin personat që ishin të kyçur në të gjitha segmentet e pushtetit politik, ekonomik,
financiar, gjyqësor etj, të cilat i shfrytëzonin këto lidhje për qëllime kriminale. Këta kriminel kalojnë në
një jetë të dyfishtë, në një anë paraqiten si njerëz autoritativ e në anën tjetër bashkëpunojnë me
delikuent të ndryshëm duke i furnizuar me informata dhe të dhëna të ndryshme të cilat janë me
rëndësi për kryerjen e aktiviteteve kriminale.
Kriminaliteti i organizuar dhe veçoritë e tij - cilësohet me disa veçori si lidhshmëria e përhershme me
shumë persona në kryerjen e aktiviteteve kriminale, ekzistimi i një strukture organizative me hierarki
dhe pushtet të fuqishëm te udhëheqësit, dominimi i rregullt i rendit, disiplinës, përgjegjësisë së
anëtarëve solidariteti i imponuar, ruajtja e fshehtësisë së veprimit dhe mos zbulimi i organizatës etj.
Çdo mos respektim i këtyre kërkesave ndëshkohet me dënime brutale-likuidimi fizik. Ata depërtojnë
tek të gjitha poret e pushtetit administrativ, ekzekutiv, policor e gjyqësor. Ndër organizatat kriminale
më të njohura botërore përmenden; mafia siciliane Comorra, Sacra korona unita, etj në Itali, kurse në
SHBA Cosa nostra, Japoni Jakuza, Kinë Triadat, Spanjë ETA, Irlandë IRA.
Organizatat kriminale tradicionale në Itali - më e njohura është mafia siciliane italiane. Fjala mafia
rrjedh nga emërtimi i një organizate që është krijuar në Sicili në vitin 1282 e cila quhej morte alla
francia italia mella. Comorra - organizatë kriminale e koncentruar në qytetin e Napolit e cila përbëhet
nga 126 organizata dhe në Kalabri është e njohur Ndrangheta
Organizatat kriminale në SHBA - Cosa Nostra - që në përkthim dmth çështja e jonë, kjo organizatë
funksion dhe është e organizuar në disa familja – famigllia të cilët e kanë sindikatën e tyre të
regjistruar si legale. Një ndër shefat më të njohur të mafies ka qenë Al Capone që ka vepruar në
qytetin e Çikagos dhe dënimin e ka mbajtur në burgun e njohur Alkatraz.
Jakuza Japoneze - disponon me një sindikatë të fortë të kriminalitetit të organizuar. Vet fjala Jakuza
është e sajuar nga emrat e tre numrave JA-8, KU-9, ZA-3 të cilat janë numra të lojës së bixhozit, pos
në Japoni veprojnë në Koren Jugore, Filipine e Honkong. Sindikatë quhet Sumiyoshi-rengo dhe tjetra
sindikate Inagua-kai në Tokio. Organizimi i saj është i ngjashëm me mafien në SHBA
Triada Kineze - e cila aktivitetin e saj e zhvillon në ish-koloninë Britanike në Honkong. Si aktivitet

kryesor është shitblerja e drogës, organizimi i bixhozit, prostitucioni, shantazhet etj.
Fjalë Triada e ka kuptimin e trekëndëshit kryesor Qielli-Toka-Njeriu. Edhe kjo i ka dy sindikata.
Organizatat kriminale në Amerikën latine - janë Narko Kartelet kolumbiane si: Medellin Cartel, Cali
Cartel etj. që merren me organizimin e prodhimit, përpunimit shpërndarjes dhe shitjes së kokainës.
Shefi i kësaj Kartelës Cali është Gilberto Rodriguez Orejuela kurse ish shef i narko kartelit Medellin
është Pablo Escobar. SHBA me një aksion te përbashkët me shtetin kolumbian jepi një grusht të
madhë organizatave kriminale ku vritet edhe njeriu i parë i narko karteli Medellin Pablo Eskobar.
Mafia Ruse - merret me shitblerjen e armëve të llojllojshme nga Arsenali i armatimit të
Ish-BRSS, po ashtu merret edhe me tregtinë e lëndëve të para radioaktive për prodhimin e armëve
bërthamore etj. Ajo quhet GUS.
Disa forma tjera të kriminalitetit të organizuar REKETIZMI - merret me ndërrmarjen në mënyre të
organizuar të kërcënimeve, shantazheve ndaj personave përgjegjës dhe bartësve të detyrave nëpër
firma, shitore, dyqane, hotel, fabrika etj. Fillet e veta i ka në SHBA gjatë viteve 30. Ndërsa kjo është
bërë një dukuri e rregullt. W. Reckless thekson se organizatorët dhe shefat e këtyre grupeve
angazhojnë persona të veçante me karrierë kriminale p.sh: gangster, tipa agresiv, etj për të
shantazhuar.
-Larja e parave - ka të bëj me veprimet të cilat ndërmerren në mënyrë që paratë e fituara nga
transaksionet dhe aktivitete kriminale të deponohen dhe të investohen në punë dhe veprimtari legale
e pastaj ato të përdoren si para të pastruara-lara. Procesi i larjes së parave ndahet në 3 faza: Faza I-rë
përfshinë transferimin fizik të parave të cilat janë fituar si rezultat i veprimtarisë kriminale. Faza II-të
përfshinë mbulimin duke u kyçur në transaksione financiare komplekse për t’i humbur gjurmët dhe
rrugët e fitimit të parave. Faza III-të përfshinë përpjekjen dhe angazhimin që këto para “të pastruara”
të paraqiten si formë e pasurisë dhe kapitalit të tij të pastër-legjitim.
-Falsifikimi parave - është dukuri kriminale bashkëkohore ku Kodi i KS e ka parapare si vepër penale të
veçantë. Kjo u sjell përfitime të mëdha dhe zakonisht falsifikohen parat $, Euro, të cilat janë valuta të
sigurta. Sipas të dhënave të Interpolit gjatë viteve të fundit janë shënuar falsifikime të parave në 135
shtete ku më së shumti është falsifikuar $ amerikan.
-Tregtia me vepra të artit dhe kulturës nacionale - me qëllim të vjedhjes dhe trafikimit ilegal të
krijimtarive artistike të llojllojshme organizohen grupe kriminale në nivel kombëtar ose ndërkombëtar
të cilat bëhen në galeri, muzeume ekspozita. Në Kosove dhe Shqipëri janë bërë këso vjedhje siç është
rasti i vjedhjes së ikonës se Shën Mërisë në kishën në Sikot e vjetër mbi 500 vjet, kurse nga serbet
është vjedhur hyjnesha në fron në muzeun e Kosovës.
Trafiku klandestin me azilantë, refugjatë dhe persona të tjerë - paraqet një forme shumë të përhapur
te kriminalitetit të organizuar në botë bashkëkohore, konfliktet politike, etnike, religjioze, luftrat lokale,

civile, skamja etj. Kanë nxitur lëvizjen e milionave njerëzve nga vendbanimet e tyre kah regjionet më
të sigurta. Vendet më të njohura të trafikimit klandestinë janë: Tailanda, Filipinet, Pakistani, Bullgaria,
Serbia, Shqipëria, Kosova etj.
Masat për pengimin e kriminalitetit të organizuar - përveç konferencave e tubimeve ndërkombëtare e
nacionale, u krijua një aleance ndërkombëtare në kry me SHBA-të me ketë rast iu shpall luftë të hapur
terrorizmit ndërkombëtar posaçërisht atij të Al-Qaida.
Kriminalitet politik apo deliktet politike - zakonisht, kanë të bëjnë me aktivitetet që janë të drejtuar
kundër shtetit dhe rendit shoqëror e politik, aktual në një vend. Të dhënat paraqiten qysh në Athinën
antike të njohura me nocionin Armiku i shtetit që ishte aktivitet i drejtuar në përmbysjen e pushtetit
demokratik. Në Romen e vjetër po ashtu edhe në mesjete kemi veprat penale kundër shtetit,
sovranitetit, kishës, dhe rendit kishtar. Kategoria e kriminalitetit politik më tepër është e lidhur me
shoqëritë bashkëkohore ku bëhen përpjekje të ndërrimit në një sistem në sistemin tjetër të drejtuara si
vepra penale kundër shtetit dhe rendit me qëllim të mbikëqyrjes dhe pengimit të çdo aktiviteti politik
krijohen shërbime sekrete që ushtrojnë dhune policore dhe kanë për qëllim shkeljen brutale të
drejtave njerëzore. Qëllimi i këtyre është të bëhët spastrim etnik i territoreve nga popullata autoktone.
Si vepra penale politike në literaturën penale dallohen dy lloj veprash: ato të cilat ndërmerren me
qëllim të rrezikimit të sigurisë së brendshme dhe ato të cilat ndikojnë në sigurinë e jashtme të një
sistemi apo të një shteti. Përherë veprimi i këtyre subjekteve është motivi dhe qëllimi politik. Në
kongresin e OKB-së në vitin 1985 në Milano është aprovuar Deklarata Mbi parimet themelore të
drejtësisë për viktimat e krimit të cilat janë rezultat i dhunës politike dhe keqpërdorimit të pushtetit.
Në literaturën klasike juridiko-penale si vepër penale përmenden tradhtia, spiunazhi, propaganda
armiqësore kundër forcave të armatosura dhe veprime të tjera. Posaçërisht është trajtuar problemi i
së drejtës së azilit dhe ekstradimit të kryerësve të veprave penale politike. Po ashtu në praktikë
theksohet se personat e tillë nuk mund të ekstradohen pra, t’i dorëzohen shtetit apo regjimit të tillë i
cili kërkon me qëllim të ndëshkimit të tyre.
Terrorizmi politik - në gjuhën latine terroris - terror, frikë e madhe, pasiguri dhe tmerr. Si shembuj të
pushteteve që kanë ushtruar terror ndaj kundërshtarëve politik dhe popullsisë civile numërohen
“terrori i bardhë” në Rusinë cariste, “terrori i kuq” te Stalini,” terrori fashist” në Spanjë, ”terrori
komunist” etj. Terrorizmi politik paraqitet në formë të kidnapimeve, marrjes së pengjeve etj. Këto
aktivitete terroriste manifestohen: me atentate, vrasje, kidnapime, likuidime, vënie të mjeteve
shpërthyese në aeroplan, në hekurudha, sulme vetëvrasëse me mjete shpërthyese etj.
Ndër regjimet të cilat kanë ushtruar terror shtetëror të planifikuar në kohën më të re numërohet
regjimi despotik dhe terrorist i Serbisë të mbetur. Ndë terroristët më të njohur numërohen Karlosi i

njohur me nofkën “shakall”, Avdullah Ocellan, Osama Bin Laden, etj. Lidhur me masat e ndërmarra
për zbulimin, luftimin, dhe parandalimin e terrorizmit aplikohen masat e ndryshme shtrënguese dhe
kufizimi i të drejtave dhe liri vet qytetarit ndaj organizatorëve.
Kriminaliteti kundër lirive dhe të drejtave të njeriut - është në rritje e veçmas në ato vende të cilat janë
në tranzicion dhe në vendet ku ka pushtet dhe regjim autokratik.
Krimet kundër njerëzimit dhe të drejtës ndërkombëtare - janë tronditjet ekonomike, politike, luftërat
lokale regjionale etj. Mendohej se pas luftës së dytë botërore nuk do të përsëriten këto krime por
fatkeqësisht ato janë në rritje edhe në boten bashkëkohore. Vlen të përmendim Konventën
Ndërkombëtare të cilën e ka aprovuar OKB-ja dhe për të cilat Tribunali i Hagës duhet të bëjë ndjekjen
dhe gjykimin e kriminelevë për krime kundër njerëzimit.
Kriminaliteti i dhunës - Në disa kode penale është prezente ndarja dhe klasifikimi i veprave penale:
kundër jetës dhe trupit, kundër dinjitetit moral dhe lirisë seksuale, pronës etj. Sipas autorit kroat Franio
Baçiq kriminalitetin e dhunës në çfarëdo forme e cilësojnë disa veti: në rend të parë ai gjithmonë
nënkupton aplikimin e dhunës fizike dhe psikike që janë të dhunshëm dhe agresive. Si dhunë
konsiderohet edhe shtrëngimi e maltretimi psikik, shkaktimi i shqetësimit dhe pasigurisë së
përhershme psikike. Pikëpamja e parë ose qasja e sjelljeve agresive kriminale është qasja sipas teorisë
psiko-analitike e Frojdit ku sipas tij duhet të kërkohet në sferën e nënvetëdijes së personalitetit.
Agresiviteti kriminal është një lloj zbrazjeje e cila e liron organizmin e personalitetit nga shqetësimet e
ndryshme. Eri Fromi ka theksuar se ekzistoje dy lloj agresivitete: a). Defansive - është imanente për te
gjithë njerëzit dhe kafshët ku në pikëpamje biologjike është i përcaktuar dhe b). Destruktiv e cila është
karakteristike vetëm për personalitetin e njeriut.
Disa veçori të kriminalitetit të dhunës - Më së shpeshti paraqiten personat e gjinisë mashkullore
mirëpo është interesante të shikohet lidhshmëria e gjendjes ekonomike dhe viktimës së disa krimeve
të dhunës.
Format më të shpeshta të kriminalitetit të dhunës janë:
Krimet e dhunës ndaj jetës dhe trupit - cilësohen një ndër format më të rënda të atakimit të vlerave
dhe të mirave më të shtrenjta të njeriut ku rrezikohet shëndeti dhe siguria fizike e njeriut ku shpesh
zëne vend qendror në trajtime të ndryshme hulumtuese të krimit. Si delikte përmenden: të gjitha llojet
e vrasjeve, lëndimeve trupore që kanë për pasojë vdekjen, shtytja në vetëvrasje etj. Është vërtetuar se
kriminaliteti i dhunës dhe krimet e vrasjes janë të ndërlidhura me jetën dhe problemet urbane. Si

kryerës, në pjesën më të madhe të rasteve paraqiten personat e gjinisë mashkullore prej 20-30 vjeç
me arsimim më të ulët dhe me status ekonomik social të dobët. Këta zakonisht rrjedhin nga familjet e
varfra, të rregulluara, ku ka konflikte prindërore, ku mbizotëron alkoolizmi, bixhozi, droga e
prostitucioni. Si motive më të shpeshta të krimeve, të vrasjes më së shpeshti përmenden fjalosjet,
konflikte, fyerjet, pasioni seksual, etj. Ato kryhen me mjete të ndryshme thika, sëpata, helme, armë
zjarri etj.
Kriminaliteti i dhunës në familje - manifestohet me dhunë në martesë, dhunë ndaj fëmijëve, ndaj
prindërve etj.
Dhuna në martesë - manifestohet si keqtrajtim fizik ose psikik i njërit ndaj bashkëshortëve në martesë,
më të shprehura janë ato burri ndaj gruas me maltretim fizik e psikik si dhe keqtrajtim seksual i
bashkëshortes apo anasjelltas. Deklarata e OKB-së si dhunë e cilëson se çdo akt i dhunës dhe
agresionit të bazuar në përkatësinë gjinore si të përshtatshme për fyerjen, lëndimin fizik e psikik dhe
keqtrajtimin seksual të gruas. Fatkeqësisht paraqiten shume pak raste sipas evidencave statistikore
ndërsa, numri i errët është shumë i madh. Dhuna kundër gruas është prezente në të gjitha vendet e
botës e sidomos në vendet në zhvillim. Të dhënat e kërkime të bëra në shumë vende lidhur me
dhunën në martesë dhe dhunën ndaj gruas tregojnë se kryesit e këtyre krimeve rrjedhin nga familjet
të cilat më parë kanë pasur dhunë, ata si fëmije kanë përjetuar dhunën dhe konfliktet në mes
prindërve. Këta persona janë të izoluar në pikëpamje sociale, me botëkuptime tradicionale
konzervative mbi barazinë e burrit dhe gruas janë të papunësuar, konsumojnë alkool ose drogë dhe
janë të pirur për akte të dhunshme. Sipas teorisë psikologjike dhe psikiatrike shkaqet e dhunës
qëndrojnë në sëmundjet dhe devijimet psikike sociale të burrit ose gruas.
Dhuna ndaj fëmijëve - mund të manifestohet si dhunë fizike, psikike dhe seksuale. Gjendja e tyre
biopsikike, papjekuria fizike e shpirtërore, lidhjet e ndjeshme emocionale me prindër, obligimet e
prindërve ndaj fëmijëve dhe keqpërdorimet e autorizimeve të tyre e bëjnë këtë dukuri edhe me
komplekse. Kjo çështje më herët është konsideruar si çështje e brendshme e familjes dhe i takon të
ashtuquajturës “sferë intime”. G. Kaiser thekson se ky lloj i kriminalitetit në botën bashkëkohore është
shumëfishuar ngase edhe patologjia sociale e cila i paraprinë është ne rritje. Në trajtimet
kriminologjike dhe viktimologjike kur flitet për dhunë ndaj fëmijëve shpesh përdoret termi
keqpërdorim apo abuzim i fëmijëve. Si keqtrajtim-keqpërdorim në ketë aspekt konsiderohen të gjitha
ato veprime apo mosveprime që pengojnë zhvillimin normal dhe formimin e drejte biopsikik dhe
social të fëmijëve. Në disa shtete më qëllim të pengimit të dhunës ndaj fëmijëve është bërë ndalimi
me ligj i ndëshkimit fizike të fëmijëve, të miturve, sikur që është ndaluar edhe, maltretimi i tyre psikik.
Viktima më të shpeshta të dhunës në familje paraqiten: fëmijët e padëshiruar, që rrjedhin nga incestet,
që rrjedhin nga dhunimi seksual, që rrjedhin nga kontakti seksual i nënës me personin që ajo e urren,

që kanë lindur pa dëshirën e nënës në çfarëdo mënyre, që lindin gjatë krizave, skamjeve dhe mjerimit
material dhe social të familjes, që lindin me megjithë tentimin e abortime të meta fizike-psikike të cilët i
kanë prindërit në burg etj.
Dhuna ndaj prindërve të moshuar - manifestohet në formë të lënies pasdore, moskujdesit,
mosdhënies së ushqimit, maltretimit, mos ofrimit të ndihmës shëndetësore e veçmas të mos furnizimit
me barna e mjete tjera shëruese.
Kriminaliteti seksual - dhuna seksuale -kuptohen të gjitha veprimet kriminale që rrezikojnë integritetin
dhe moralin seksual të një personi. Sjelljet e tilla janë të inkriminuara në të githa kodet dhe ligjet
penale të shteteve bashkëkohore. Ky lloj i kriminalitetit paraqet një rrezikshmëri të veçantë ngase
cënon lirinë dhe dinjitetin seksual si të viktimës ashtu edhe të familjes së saj, e sidomos në rastet kur
viktima është fëmijë apo i mitur dhe nuk është në gjendje të mbrohet vet nga atakimet e tilla të
dhunshme seksuale. Shumë persona të gjinisë femërore pranojnë se kanë qenë viktimë e delikteve
seksuale dhe dhunuese seksuale por këtë fakt nuk e kanë paraqitur në organet e policisë apo
gjyqësisë. Kinse në kërkimet e veta ka ardhur në përfundim se një numër shumë i vogël i kryesve të
krimeve seksuale është zbuluar ose është dënuar. Ekziston një tip i veçante i delikuentit seksual i cili ka
veçori dhe karakteristika që dallohen prej krimineleve tjerë.
Kriminaliteti ekonomik dhe kundër pasurisë - nënkupton të gjitha ato veprime dhe sjellje kundërligjore
të personave fizik dhe juridik të cilët janë të kyçur në afarizmin dhe veprimtarinë ekonomike të cilat
pengojnë afarizmin ekonomik ndërsa pjesëmarrësve në këtë afarizëm u shkaktojnë dëme të mëdha
materiale dhe financiare. Me çështje të kriminalitetit ekonomik dhe përhapjen e tij është marrë edhe
Kongresi i V-të i OKB-së mbi prevencionin e kriminaliteti dhe trajtimin e delikuenteve në Gjenevë në
vitin 1975. Ndër format më dominuese të kriminalitetit ekonomik përmenden: deliktet e kartelëve të
mëdha, aktet e mashtrimit dhe keqpërdorimit të gjendjes ekonomike të kompanive multinacionale, si
dhe keqpërdorimi i lejeve ndërkombëtare për tregti dhe afarizëm. Si krime mund të përmendim
skemat piramidale, larja e parave, marrja e mitos. Më së shumti merren me krime ekonomike
kriminelet e jakës së bardhë që e shpjegon më mirë kriminologi Sutherland.
-Format dhe veçoritë e kriminalitetit ekonomik - janë të njohura veprimet kriminale të firmave,
individëve dhe grupeve të caktuara të cilëve u mundësohet në mënyre jo legale përparësia në kredi,
bishtnim të pagesave të tatimit, subvencione dhe lehtësime të tjera që sjellin përfitime të mëdha. Në
këtë mënyrë paraqitet monopoli në treg që nuk është produkt i afarizmit.
Disa veçori të kryesve të kriminalitetit ekonomik - këta individ nuk përdorin dhunë fizike sikur
kriminelet e nëntokës dhe të dhunës klasike, dhe në pamje të jashtme nuk u përngjajnë kriminelëve,
përkundrazi këta individ edhe pse kryejnë krime shumë të rënda me gjithë veprimtarinë antiligjore
dhe antisociale në të shumtën e rasteve trajtohen si qytetar të respektuar dhe të nderuar, si
ekonomist të shquar edhe si qeveritar e politikan të njohur.

Në Literaturën Kriminologjike kryerësit e kriminalitetit ekonomik shpeshherë ndahen në disa shtresa.
Shtresa e I-rë përbëhet nga kriminelet ose “ njerëzit afaristë të imët” qëllimi i të cilëve është sigurimi i
një ekzistence të domosdoshme jetësore e jo grumbullimi i parave dhe kapitalit të madhë. Shtresa e
II-të përfshinë kategorinë e personave që janë të motivuar të grumbullojnë pasuri që të arrijnë një
status më të lartë ekonomik e me ketë realizojnë edhe disa privilegje politike në botën afariste.
Shtresa më e lartë - përbëhet nga personat që kane pozitë të lartë ekonomike si në strukturat e
partive politike, ministrive të ndryshme në sektorët e ekonomisë, bankave, marrëdhëniet tregtare me
botën e jashtme etj.
-Korrupsioni - shumë autorë theksojnë se nuk ka shoqëri në të cilën nuk është prezentë korrupsioni.
Në Konferencën e antikorrupsionit të mbajtur në Lima të Perusë më 1997 korrupsioni është trajtuar
sikurse terrorizmi dhe kriminalitet i organizuar. Dallojmë forma të ndryshme të korrupsionit si
korrupsioni politike i cili ka të bëj me marrjen e funksioneve të pushtetit politikë ose në mbajtjen e
privilegjeve të caktuara politike duke u dhënë
mito-ryshfet gjatë fushatave elektorale. Korrupsioni administrativ ka të bëjë me administratën
shtetërore i cili duke i shfrytëzuar kompetencat e veta në administratë prej asaj lokale e deri të ajo
qëndrore merr mito-ryshfet dmth korruptohet duke u dhënë leje çërtifikatë dokumente dhe akte të
tjera grupeve dhe firmave për realizimin e interesave të ndryshme materiale dhe financiare për
grumbullimin e pasurisë që shpeshherë nuk ju takon.
-Mashtrimi i konsumatorë - kryhet në të gjitha vendet e botës, Autori M. Singer citon një thënie të
njohur të Erazmoroterdamusit i cili thekson “ ai njeri i cili i jep helm dikujt tjetër, do të dënohet si
helmues, mirëpo ai që me verë të dobët e me vaj të brishte helmon pandërprere shumë qytetar kurrë
nuk do te përgjigjet”. Kjo formë e krimit ka të bëj me mashtrimin e konsumatorëve në kualitetin e
artikujve ushqimor, përmbajtjen dhe cilësinë e tyre, në distribuimin e barnave, dhe medikamenteve të
rrezikshme të cilave u ka skaduar afati etj. Gjatë reklamimeve arrihen të bëhen mashtrime të mëdha
konsumatorëve sepse paraqesin një pasqyre tjetër të artikujve.
-Kriminaliteti kundër pasurisë - nënkupton të gjitha veprimet që cënojnë dhe rrezikojnë pasurinë
private dhe shtetërore. Këtu bëjnë pjesë vjedhjet e imëta, vjedhjet e zakonshme, vjedhjet e rënda,
vjedhjet e rënda, me grabitje, me thyerje, fshehja e tatimeve, e automjeteve, mashtrimi, keqpërdorimi
i besimit, fshehja etj.
-Disa veçori të kriminalitetit kundër pasurisë - në kryerjen e krimeve kundër pasurisë vërehet një
organizim i kryesve shumë më i madh sesa në raste e krimeve të tjera.
-Krimi i vjedhjeve - ky krim nënkupton marrjen e sendit të huaj me qëllim të përvetësimit. Shënimet
statistikore kriminale të prokurorisë, policisë tregojnë se vjedhjet në kuadër të kriminalitetit të këtij lloji
qëndrojnë në rend të parë dhe disa lloje të krimeve kundër pasurisë rrallë herë zbulohen. Lidhur me
veçoritë e kriminalitetit kundër pasurisë mund të përfundohet se ky kriminalitet është në rritje
permanente.

-Veçoritë e kryerësve të krimeve të vjedhjeve - në të shumtën e rasteve janë persona të rinjë, të mitur,
dhe fëmijë. Mosha më e vjetër e kryerësve të këtyre krimeve sillet prej
20-25 vjet e cila me tepër merret me vjedhje të rënda, vjedhje me thyerje, me armë, mashtrime etj.
Femra paraqitet më tepër në disa vjedhje të imëta, mashtrime, vjedhje të zakonshme etj.
Karakteristikë e këtyre krimeve është se ato përsëriten nga të njëjtit persona. Te hajnat profesional
ekziston një bindje se ata nuk janë keqbërës, s’janë armiq të shoqërisë e s’janë kriminel nga se edhe
vet i urrejnë kriminelet. Vjedhësit profesional zakonisht rekrutohen nga qarqet dhe shtresat më të
larta shoqërore dhe kanë përgatitje dhe njohuri arsimore e shkollore në nivel.
-Vjedhjet e automjeteve - tregojnë rritje rapide në shumë shtete bashkëkohore zakonisht ky krim
kryhet natën. Personat që merren me këtë krim janë të moshës së re të gjinisë mashkullore.
-Kriminaliteti kompjuterik - lidhur me ndikimin e kompjuterit në dukurinë e kriminaliteti është shkruar
shume gjatë dekadës së fundit. Autori gjerman Hans përmend se në rend të parë manipulimet
kompjuterike të cilat manifestohen nëpërmjet input-output manipulimeve. Veprim tjetër është
spiunazhi kompjuterik i cili kryhet me anë të programeve të caktuara duke filluar prej lojërave e deri te
programet e temave të ndryshme shkencore e ekonomike financiare dhe strategjike të cilat u sjellin
kryerësve fitime të mëdha. Forma tjetër është i ashtuquajturi kabotazh kompjuterik me të cilin bëhet
ndërhyrje ilegale në sisteme dhe programe të ndryshme kompjuterike.
Kriminaliteti në trafik-komunikacion - në trafikun bashkëkohor në të gjitha format e tij po shkaktohen
viktima të mëdha në njerëz dhe dëme të konsiderueshme materiale. Dukuria e fatkeqësive të
shpeshta në trafikun automobilistik, ajror, hekurudhor, e sidomos viktimat e shumta në njerëz flet qart
për nevojën e trajtimit dhe analizës të kësaj forme të kriminalitetit dhe gjetjen e mënyrave më të
përshtatshme për evitimin e shkaqeve të tij. Trajtimi i delikuencës në trafik si në teori ashtu edhe në
praktikën juridiko penale është mjaft i larmishëm në disa vende trajtohen si vepra penale e në disa si
kundërvajtje. Më së shumti ka viktima në trafikun automobilistik dhe kur flitet për kriminalitetin në
trafik mendohet për trafikun automobilistik. Është e ditur se shumica e këtyre sjelljeve kriminale kryhen
nga pakujdesia e jo me dashje. Vetëm në raste kur personat që kryejnë krime në trafik ka qenë në
ndikimin e alkoolit, drogës dhe pijeve tjera narkotike mund të sjellin deri te paraqitja e veprave penale
dhe fatkeqësitë në trafik.
-Faktorët që ndikojnë në paraqitjen e krimeve në trafik - ndahen në faktorë objektiv dhe subjektiv. Si
faktorë objektive përmendet: gjendja teknike e automjetit, gjendja e rrugëve, paisja e rrugëve me
shenja etj. Si faktorë subjektiv përmendet personaliteti i njeriut sidomos gjendja piko-fizike. Kur
trajtohet delikuenca në trafik potencohet i ashtuquajturi “sekonde e frikës” i cili po qe se arrihet të
përballohet dhe të kontrollohet herë kur ekzistojnë gjasa reale të shmanget fatkeqësia dhe pasojat e
rënda që mund të pasojnë.
Delikuenca e të miturve - karakteristikë themelore e të miturve në shoqërinë bashkëkohore është se

ajo gjendet në shtim të përhershëm dhe se manifestohet me forma të paraqitjes që janë mjaft të
rrezikshme. Ekziston një ligj që e quajnë masa të diversitetit që parasheh masa edukative për
delikuentet e mitur mirëpo prapëseprapë ekziston dënimi me burgim për te mitur.
-Klasifikimi, format e manifestimit dhe veçoritë kryesore - Delikuentët e mitur klasifikohen në disa
grupe: si kufi më i ulët i moshës së të miturve merret mosha 7 vjeçare në një vend ndërsa diku tjetër
9,10,12,13,14,15,16 vjeç në vende të ndryshme. Në Kosovë termi “fëmije” do të thotë personi i cili nuk i
ka mbushur 18 vjet ose 14-18 vjet konsiderohen si të mitur. Në disa vende të tjera mosha më e ulët e
përgjegjsisë penale nuk caktohet fare me ligj po trajtohen nga vet gjykatat gjate shqyrtimit të rasteve
konkrete në praktike ndërsa në vendet skandinave e marrin moshën 20-21 vjet si moshë në të cilën
përfundon mosha e miturisë. Delikuentët e mitur marrin pjesë dukshëm në kriminalitetin kundër
pasurisë, trafik, kryerjen e krimeve në grupe, shpërndarjes së drogës, delikteve seksuale etj. Zakonisht,
paraqiten në forma të bandave të quajtura Gangs, huligane etj. Si shkaqe të paraqitjes së delikuencës
të miturit përmenden këta faktorë: ambienti familjar, edukata familjare, televizioni, radio, filmi, droga
etj.
-Recidivizmi - ose përsëritja e sjelljeve kriminale gjithashtu paraqet një forme të veçantë të
manifestimit të kriminalitetit që ndërlidh rrezikshmëri të posaçme shoqërore. Problematika e
përsëritjes së kriminalitetit ka qenë objekt trajtimi në shumë tubime shkencore ndërkombëtare ai
mund të vështrohet nga aspekti juridiko-penal që nënkuptojmë kryerjen e përsëritur të veprave
penale nga ana e personit i cili ka qenë më parë i dënuar për ndonjë vepër penale. Këtu flitet për
recidivizmin në kuptimin e ngushtë që ka të bëj me përsëritjen e dy apo më shumë veprave të njëjta
ndërsa në kuptimin e gjerë me përsëritjen e veprave penale në përgjithësi. Sipas kumtimit
kriminologjik recidivizmi nënkupton përsëritjen e sjelljeve kriminale dhe delikuente të një personi si
kategori sociale ose si raport piko - social. Sipas kuptimit penalogjik nënkuptojmë ardhjen e sërishme
të kryerësit të veprave penale në entet ndëshkimore përmirësuese, ku shtron pyetjen “a thua tretmani
i mëparshëm nuk ka qene adekuat?”
-Faktorët që ndikojnë në paraqitjen e recidivizmit - mund të jenë të natyrës objektive dhe subjektive,
përmenden edhe faktorë të jashtëm dhe ndikimi i tyre negativ gjatë qëndrimit në burgje apo ente
përmirësuese. Format e sjelljeve asociale dhe delikuente të tyre në fillim kanë qenë ikja nga shtëpia,
shkolla, bredhja e pakontrolluar poshtë e lartë, shoqërimi me banda etj. Shume autore kanë thënë se
çdo recidivist është rast në vete.

PJESA E III-TË
Kuptimi dhe roli i faktorëve i faktorëve të kriminologjisë - etiologjisë kriminale
Etiologjia kriminale ose faktorët mbi kriminalitetin kanë të bëjnë me njohjen e burimeve, rrënjëve dhe
rrethanave përcaktuese të kriminalitetit. Ajo analizon dhe studion lidhjet kauzave në mes të
rrethanave dhe faktorëve të ndryshëm të kriminalitetit. Studimet etiologjike merren me faktorët
objektive - ekzogjen dhe subjektive - endogjen të cilët e kushtëzojnë fenomenin e kriminalitetit dhe
dukurive tjera antisociale dhe negative në një shoqëri. Problemet lidhur me shkaqet, burimet dhe
rrënjët e kriminalitetit, në etiologjinë kriminale, shpeshherë emërtohen me kuptimin faktorë
kriminogjene.
Pikëpamjet mbi faktorët kriminogjene - faktorë kriminogjene janë të gjitha ato shkaqe, kushte dhe
rrethana që ndikojnë në paraqitjen e kriminalitetit dhe sjelljeve të ndryshme kriminale në një shoqëri.
Shkollat dhe lëvizjet e ndryshme, shkaqet e kriminalitetit, pra etiologjien kriminale, e kanë studiuar dhe
analizuar duke u nisur shpeshherë nga një faktor determinues. Kështu ka vepruar teoria e
monofaktorit, e cila ka vlerësuar vetëm të ashtuquajturin faktor individual. Enriko Feri, faktorët të cilët
ndikojnë në paraqitjen e kriminalitetit i ndanë në tri grupe: faktorë antropologjike, faktorë fizike ose
kozmike dhe faktorë sociale. Gabrilet Tardi, faktorët kriminogjenë i ndanë në faktorë të jashtëm ose
ekzogjene dhe në faktorë të brendshëm ose endogjene. Ernest Selig, faktorët kriminogjene i ndan në
faktorë historike ose gjenetik dhe në faktorë direket ose insticionale. Zhan Pinateli të gjithë faktorët
kriminogjene i ndan në faktorë objektive, në faktorë subjektive dhe në indicione. Publikimi i veçantë i
OKB-së, me titull “Prevencioni i delikuencës së të miturve”, të gjithë faktorët që ndikojnë në paraqitjen
e kriminalitetit i ndanë: në shkaqe, faktorë dhe motive ose shtytje. Në literaturën kriminologjike, lidhur

me faktorët kriminogjene paraqiten tri teori: teoria e faktorit, teoria funksionaliste dhe teoria e
kauzalitetit.
Teoria e faktorit - thekson se në paraqitjen e kriminalitetit ndikojnë rrethana të ndashme dhe shkaqet
e kriminalitetit i shpjegon në bazë të dy versioneve: versionit monist sipas të cilit kriminalitetin në një
shoqëri e shkakton një faktor kryesor. Teoria tjetër e faktorit është pluraliste ose multifaktoriale e cila
me pikëpamjet e saja sociologjike thekson se shkaqet e kriminalitetit i gjejmë në ndikimin e shumë
rrethanave shoqërore, ekonomike, familjare etj.
Teoria funksionaliste - sipas kësaj teorie shkaqet e kriminalitetit mund të shpjegohen vetëm duke e
aplikuar metodën e analizës funksionale të institucioneve të ndashme në shoqëri. Këtu mund të
përmendim mendimin e autorit Jeffery, i cili thekson se nëse dëshirojmë që t’i ndriçojë shkaqet e
kriminalitetit në një vend, atëherë puna e parë që duhet ta bëjmë është studimi dhe analiza e
institucioneve të ndashme, e veçmas ndriçimi i lidhjeve funksionale në mes të këtyre institucioneve.
Sipas tij, individi nuk është çelësi i shpjegimit të kriminalitetit por institucionet.
Teoria e kauzalitetit - sipas kësaj teorie, është me rëndësi të studiohen dhe të analizohen lidhjet e
drejtpërdrejta në mes të veprimeve dhe pasojave d.m.th gjetja e lidhjes shkak-pasojë në mes të
dukurive dhe faktorëve të ndryshëm që nxisin aktivitetin kriminal në një shoqëri. Shkaqe të sjelljes
kriminale konsiderohen të gjitha ato rrethana dhe ndikime që e shtyjnë individin apo grupet në
veprime kriminale. Kushte të sjelljes kriminale konsiderohen ato rrethana dhe ndikime që nuk e
determinojnë ne mënyrë të drejtpërdrejtë aktivitetin kriminal por ato e mundësojnë, e ndihmojnë dhe
lehtësojnë kryerjen e tij. Shkasi në vargun e lidhjeve kauzale paraqet një rrethane të veçantë e cila
është e lidhur për një situatë dhe rast konkret. Në jetën e përditshme, ndodh që disa veprime
kriminale të ndërmerren aty për aty, për shkak të fyerjes, ofendimit apo kërcimit nga viktima.
Faktorët e jashtëm (objektiv) të kriminalitetit – kuptimi dhe ndarja e tyre
Faktorët e jashtëm ose ekzogjene paraqesin kushtet dhe rrethanat determinuese të sjelljes kriminale.
Ata ndikojnë drejtpërsëdrejti në paraqitjen e aktiviteteve kriminale në shoqëri. Këtu bëjnë pjesë: grupi i
faktorëve ekonomiko-shoqërore, faktorët ideopolitike, mikrogrupore, sociopatologjike etj
Faktorët ekonomiko-shoqërore - zhvillimi i hovshëm industrial, të arriturat e mëdha teknike, zhvillimi i
elektronikës dhe një varg transformimesh të mëdha që janë bërë në shoqëri, kanë ndikuar edhe në
proceset e formimit të njeriut dhe personalitetit të tij. Këto të arritura dhe transformime të mëdha në
një anë kanë kontribuar në krijimin e një mirëqenie dhe standardi të lartë, në anën tjetër, me miliona
njerëz vuajnë nga uria, skamja, papunësia dhe sëmundjet e ndryshme. Të gjitha këto kanë ndikim të
caktuar në veprimet dhe sjelljet kriminale. Ne vijim do te trajtohet ndikimi i industrializimit, urbanizimit,
krizave ekonomike, kundërthënieve dhe tronditjeve sociale e politike, varfërisë, papunësisë e dukurive
tjera në paraqitjen e kriminalitetit.

Kriminologjia

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Destaque

Destaque (20)

Semelhante a Kriminologjia

Semelhante a Kriminologjia (20)

Mais de Refik Mustafa

Mais de Refik Mustafa (13)

Kriminologjia