SlideShare uma empresa Scribd logo

E Drejta Ndërkombtare Private

•
•
Refik Mustafa
Refik Mustafa

Qëllimi i lëndës është që të studjohet mënyra e rregullimit të marrëdhënieve juridike-private me element të huaj, e cila bëhet përmes njoftimit me këta tre indikatorë: E para, duhet të njihen normat materiale (substanciale) dhe ata kolizive me anën e të cilave rregullohen marrëdhëniet juridike-private me element të huaj. Më pastaj duhet të merren parasysh normat juridike-pozitive të karakterit nacional dhe ndërkombëtar. Pastaj, duhet të njihet praktika gjyqësore dhe ajo e arbitrazhit, e gjykatave dhe arbitrazhave nacionale dhe ndërkombëtare, ngase nëpërmes vendimeve të tyre konkretizohen rregullat juridike që aplikohen për rregullimin e marrëdhënieve juridike-private me element të huaj. Dhe më në fund duhet të njihen edhe qëndrimet teorike lidhur me rregullimin juridik të marrëdhënieve juridikeprivate me element të huaj

Direito
1 de 233
E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Nocioni i të drejtës ndërkombëtare private E drejta ndërkombëtare private është degë e së drejtës së një sistemi juridik të shtetit konkret, ashtu siç janë edhe degët tjera të së drejtës shembull: E drejta familjare? , e drejta penale ?, e drejta civile? , e drejta administrative? , e drejta ekonomike? , e drejta e punës? etj. Pra kjo e drejtë rregullon një lëmi të caktuar të marrëdhënieve shoqërore që nuk është objekt i rregullimit juridik të asnjë dege tjetër të së drejtës. E drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës e sistemit juridik të një shteti konkret përfaqëson tërësinë e normave juridike me anën e të cilave rregullon marrëdhëniet juridike private ku paraqitet (është i pranishëm) elementi i huaj juridiko-privat. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Emërtimi i të drejtës ndërkombëtare private Lidhur me këtë lëndë ekzistojnë dy emërtime të cilat janë pranuar në doktrinën juridike dhe atë : • E drejta ndërkombëtare private • Konflikti i ligjeve ( Anglo-sakson – Conflict of Laws) Lidhur me emërtimin “ E drejta ndërkombëtare private “ mbi sundon qëndrimi se ky emërtim nuk është adekuat. Përkatësisht e drejta ndërkombëtare private, nuk është ndërkombëtare ?ngase siç theksuam më lart ajo është degë e së drejtës së brendshme të sistemeve juridike të shteteve konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Marrëdhëniet që i rregullon nuk janë marrëdhënie ndërkombëtare, por përmbajnë në vete element ndërkombëtar, ngase përmes elementeve të marrëdhënies (subjektit, objektit apo të drejtave dhe detyrimeve) janë të lidhura edhe me sovranitetin e shtetit tjetër (të huaj) ose të më tepër shteteve tjera. Gjithashtu, e drejta ndërkombëtare nuk është as private. Nuk ka dyshim se termi (nocioni) private e ka prejardhjen nga koha e kapitalizmit liberal, ku e drejta është ndarë në të drejtën publike dhe private. Arsyeja e vetme për përdorimin e termit marrëdhënie juridiko-private (juridiko – civile) në kushte të sotme konsiston në shkaqet praktike, ngase nuk ekziston emërtim më adekuat i përbashkët për të drejten civile, familjare, ekonomike dhe te drejten e punes. Për shkaqe dhe arsye të njëjta, është ruajtur fjala (termi) private edhe tek i emërtimi i lendes sonë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Përpjektjet që emërtimi e Drejtë ndërkombëtare private të zëvendësohet ose të gjendet ndonjë emërtim tjetër nuk kanë dhënë rezultate të rëndësishme. Në doktrinën juridike Gjermane janë propozuar emertime si: • “Konfliktsrecht” e drejta e konflikteve, e drejta e kolezionit, • ”Rechtsannendugsrecht” e drejta e aplikimit të së drejtës, etj. Në doktrinen juridike Franceze është emërtuar si: • “Droit intersystematique” e drejta e intersistemeve. Asnjëri nga emërtimet e lartpërmendura nuk ka fituar përkrahje të gjërë. Vetëm emërtimi “Conflict of Laws” – Konflikti I Ligjeve krahas emërtimit “E Drejta ndërkombëtare private” ka fituar përkrahje të gjerë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Objekti i te drejtes nderkombetare private Objekt i së drejtës ndërkombëtare private janë: • a) Marrëdhëniet juridike private me element të huaj(shkembimi I mallit , sherbimeve, familajre dhe trashegimore) • b) Normat juridike që i rregullon keto marrëdhënie me element të huaj • c) Kolizioni i ligjeve • d) Kolizioni i juridiksioneve E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
a) Te Marredheniet juridiko-private duhet te kemi parasysh faktin se marredheniet e cekura me lart e perbejne objektin e se drejtes nderkombetare private vetem ne qofte se ne vete e permbajne elementin e huaj qofte ne subjekt, objekt apo ne te drejta dhe detyrime , ne te dy nga keto elemente apo ne te gjitha elementet. b) Mosmarreveshjet jane me te medha kur si objekt i kesaj dege te se drejtes trajtohen ato norma qe i rregullojne marredheniet juridiko-private qe permbajne ne vete element te huaj. Keto jane normat e te drejtes procedurale, te drejtes materiale civile, te drejtes se punes, te drejtes ekonomike si dhe te drejtes administrative. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
c) Duhet te theksojme se ekziston vetem nje lemi qe pranohet nga te gjithe se eshte e teresi e te drejes nderkombetare private ne fakt , behet fjale konfliktin e ligjeve qe ngerthen ne vete normat e kolizionit te cilat percaktojne te drejten kompetente materiale (substanciale) per rregullimin e marredhenieve qe permes elementit te huaj lidhen me me teper sovranitete dhe per rregullimin e te cilave jane te interesuara dy ose me teper shtete. d) Objekt i DNP shpesh here konsiderohen edhe normat e konfliktit te juridiksioneve , perkatesisht dispozitat qe i rregullojne marredheniet juridiko- procedurale me element te huaj , parasegjithash dispozitat per kompetencen nderkombetare dhe per njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve te huaja per kundrejt qendrimit se keto dispozita e perbejne objektin e nje disipline te veqant te drejten nderkombetare procedurale civile. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
PARAQITJA DHE ZHVILLIMI I TË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE Si të gjitha degët tjera të së drejtës, ashtu edhe e drejta ndërkombëtare private (DNP) paraqitet në një shkallë të caktuar të zhvillimit të shoqërisë,?? atëherë kur format e reja të marrëdhënieve shoqërore nuk kanë mundur të rregullohen me normat juridike të degëve egzistuese të së drejtës. Por, edhe e Drejta ndërkombëtare dhe ekonomike, si dhe më zhvillimin e forcave prodhuese dhe marrëdhënieve në prodhim. Paraqitja intenzive dhe masovike e marrëdhënieve të llojllojshme juridike private me element të huaj, dhe pamundësia që ato marrëdhënie të rregullohen me sukses me degët ekzistuese të së drejtës imponuan nevojën që të krijohen normat dhe dega e së drejteë që do t´i rregulloj këto marrëdhenie, të cilat janë të lidhura njëkohesisht me sovranitet të shteteve te ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në shtetet antike Shtet e zhvilluara skllavopronare antike karakterizohen me marrëdhëniet e zhvilluara mall-para, që kanë mundësuar edhe zhvillimin intensive të marrëdhënievejuridike dhe mendimit juridik. Mëgjithatë, me siguri mund të konstatojmë se në shtetet e civilizuara antike, Greqi dhe Romë, si dhe në shtetet tjera skllavopronare antike, e Drejta ndërkombëtare private nuk ka qenë e zhvilluar në një nivel bashkëkohor. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Romë E drejta antike nuk e ka trajtuar të Drejtën ndërkombëtare private ashtu sic trajtohet sot (në kushtet bashkëkohore). Të Drejtës romake gjithsesi duhet t´i kushtohet vëmendje e posacme ngase bën pjesë në të arriturat e mendimit klasik më me rëndesi,andaj, me interes të vecantë është të përcillet edhe zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Romë. Në Romën e vjetër si dhe në shtetet tjera antike, të huajve u ështe mohuar subjektiviteti juridik. Të huajt vetëm në rastet të jashtëzakonshme kanë mund të paraqiten si subject të marrëdhënjeve juridiko-civile. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Njëlloj sikurse tek të drejtat civile të huajve, burimet e shkruara të së Drejtës romake na bëjnë me dije se ajo ka përmbajtur norma që mund të konsiderohen si një lloj i normave të konfliktit të ligjeve, por megjithatë ende nuk mund te konsiderohet se janë norma të së Drejtës ndërkombëtare private. Edhe pse e drejta romake nuk ka përmbajtur norma te kolizionit në kuptimin klasik, megjithatë disa raporte juridike të huajve, që janë krijuar sipas statutit të tij personal (lex origo) janë pranuar (njohur) edhe në territorin e Romës. Padyshim superioriteti ekonomik i shtetit romak ka ndikuar edhe ne superioritetin e jurdiksionit dhe te drejtes romake. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Greqi Edhe në qytet-shtetet Greke të huajt janë konsideru si robër. Por, një rreth të caktuar të huajve, shtetas të shteteve tjera greke janë zbatuar autorizime të gjëra demokratike në atë kuptim se ata nuk janë trajtuar si robër dhe padyshim paraqitet ideja e tolerances reciproke në trajtimin e të huajve që ka konsistuar në formësimin e të drejtave të caktuara të të huajve. E drejta e huaj nuk është zbatuar në Greqi. Gjykatat e kanë zbatuar të drejtën e vet (lex flori). Egzistojnë të dhëna të rëndësishme sipas të cilave kontestet janë zgjidhur nëpërmjet arbitrazhit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
E drejta e huaj nuk eshte zbatuar ne Greqi. Gjykatat e kane zbatuar te drejten e vet – Lex Fori. Por, ka pasur raste kur e drejta e huaj ( e drejta e qytet-shtetit tjetër grek) është marrë parasysh, keshtu për shembull, në një konflikt rreth hartimit të testamentit , thekson se do të arrihej rezultati i njëjtë, sikur të zbatohej e drejta e venbanimit ku ka jetuar testatori dhe e ka hartuar ashtu edhe sipas te drejtes nacionale të trashëgimlënësit, e gjithashtu edhe sipas të drejtës së të paditurit te trashëgimtarëve ligjor (ky është rast në të cilin thuhet se duhet të bëhet zbatimi i të drejtës se huaj). Gjithashtu në marrëdhëniet tregtare me Egjiptin, në kontrata u përcaktua në rast kontesti, kompetente për zgjidhjen e tij ishte shteti ne gjuhen e te cilit ishte shkruar marrëveshja (kontrata). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zanafilla e të drejtës ndërkombëtare private në feudalizmin e hershëm Shkatërrimi i Perandorisë romake ka shkaktuar ndryshime të mëdha në të gjitha lëmenjtë e jetës, e gjithashtu ka pasur ndikim të madh edhe në nocionet juridike dhe në sistemet juridike në përgjithësi. Shikuar nga aspekti i të Drejtës ndërkombëtare private, shkatërrimi i Perandorisë romake në dy drejtime konsiston në paraqitjen e problemeve të reja. Nga njëra anë, në vend të një shteti të madhë i cili e ka përfshirë pjesën më të madhë të botës së atëhershëme të civilizuara, krijohet një numër I konsiderueshëm I shteteve të vogla dhe të medha, si shtetet të pavarura. Nga ana tjeter, në vend të sistemit të përgjithshëm juridik (Ius gentium), paraqiten më tepër sisteme të pavaruara juridike, për arsye se popujt dhe fiset barbare që depërtojnë nga veriu dhe krijojnë shtetet e veta, e sjellin me vete të drejtën dhe systemin juridik personal. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Parimi i Personalitetit Pas pushtimit të Romës nga fiset barbare pushteti qendror ka qene tejet i dobet te mund ta zbatoje sistemin unik juridik në tëre territorin për të gjithë pjesetarët e shtetit, aq me pak ka qëne në gjendje që zgjidh problemet e konfliktit të llojeve. Për kete arsye si parim kryesor per zgjidhjen e kolizionit te ligjeve eshte dashur te merret parimi i personalitetit e jo lidhja territoriale. Gjate percaktimit te se drejtes kompetente. Çdo individ marredheniet juridiko- civile do ti rregulloje sipas te drejtes personale pra sipas te drejtes se fisit te cilit i takon , pa marre parasysh se ku eshte krijuar marredhenia konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Parimi i Territorialitetit Me dobesimin e lidhjeve fiserore dhe lidhjeve te gjakut, parimi i personalitetit gradualisht fillon te zbehet dhe ne vend te tij paraqitet nje lidhje tjeter shume me e theksuar ajo per token (territorin) dhe si e tille lidhja per token ka qene kriteri i vetem dhe pozita juridike e njerezve varej nga kjo lidhje. Ne vend te parimit te personalitetit mbisundon parimi i territorialitetit. Ne teresi i formesuar parimi i territorialitetit ka nenkuptuar qe te gjitha raportet juridike te krijuara ne territorin e feudalit do te vleresohen sipas te se drejtes qe zbatohet pavaresisht prejardhjes gjykata ne zgjidhjen e rasteve zbatonte te drejten e vendit (Lex Fori). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktoret qe ndikuan ne zhvillimin e DNP • Zhvillimi revolucionar i fuqive prodhuese • Krijimi i shteteve te reja nacionale • Zevendesimi i istemit shoqeror feudal me ate kapitalist
Metodat e rregullimit Juridik te DNP • 1.Parimi I iniciatives nderkombetare Juridiko private • 2. Parimi I barazise nderkombetare juridiko private te paleve • 3. Parimi I zbatimit te kundermasave nderkombetare( rendit publik nderkombetar)
Karakteristikat e DNP • 1. Specifika e Objektit te DNP • 2. Dyllojshmeria e Burimeve • Specifika e sanksionit( as civil juridik e as nderkonbetar Publik) • Sfera fqinjesore me drejten civile dhe Drejten nderkombetare Publike.
Kuptimi i të drejtës ndërkombëtare private Dinamizimi i jetës globale botërore, nënkupton qarkullim gjithnjë e më frekuent të personave, mallrave dhe shërbimeve, përtej kufijve shtetërorë. Gjithashtu, zhvillimi tejet dinamik i mjeteve të komunikimit dhe të komunikacionit të të gjitha llojeve, objektivisht determinon krijimin e shumë situatave juridike me element të shteteve tjera (me element të huaj). Për shembull, shtetasi amerikan shkon në pushim në Francë. Atje njofton shtetasen japoneze dhe vendosin të lidhin martesë. Në këtë rast kemi ndeshjen e tri sisteme juridike – sistemit amerikan, francez dhe japonez. Secili prej tyre synon që të jetë dominant në çdo situatë juridike ku ka element të vetin. Prej këtu, në shembullin tonë shtrohet së paku dy çështje të cilat duhet definuar: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
E para, cila nga tri të drejtat e shteteve do të aplikohet në rastin konkret për lidhjen e martesës, apo në cilën formë do të lidhet martesa, kur sistemet juridike të shteteve që janë të interesuara dukshëm dallojnë. Pra, në bazë të cilës së drejtë të këtyre shteteve do të vlersohen kushtet për lidhjen e martesës. ?? Dhe e dyta, a do të jetë e vlefshme ajo martesë në shtetet e tyre dhe në shtetet tjera, duke pasur para syshë se është lidhur para organit të shtetit tjetër. Pra, në rastin konkret, a duhet aplikuar ligjin amerikan, japonez apo francez, dhe cili organ është kompetent për lidhjen e martesës? – a është ai organ - përfaqësia konzulare amerikane apo japoneze në Franc, ose organet franceze.?? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Në situatat juridike të cilat kanë karakter të brendshëm (pra brenda një shteti), gjithëherë aplikohet e drejta e brendshme e shtetit ku ka lindur marrëdhënia e caktuar juridike dhe gjithëherë kompetente për vendosje janë organet e brendshme të shtetit ku edhe ka lindur apo ndodhur situata e caktuar juridike. Për shembull, për lidhje të kontratës për shitblerje në mes dy shtetasve të Kosovës, e cila lidhet dhe realizohet në Kosovë, aplikohen normat juridike të Kosovës (pra ligjet e Kosovës), kurse në rast kontesti në mes blerësit dhe shitësit në lidhje me marrëdhënien juridike, kompetente për zgjidhjen e kontestit lidhur me këtë çështje janë organet e Republikës së Kosovës. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Apo në rast të një aksidenti në mes dy automjeteve të regjistruara në Francë, i cili ndodhë në territorin francez aplikohen ligjet franceze dhe kompetente për vendosje janë organet franceze. Por, poqese në mes këtyre dy automjeteve ndodhë aksidenti jashtë Francës (për shembull në Turqi), atëherë situata juridike në fjalë fiton element të huaj. Apo, nëse për shembull, shtetasi i Kosovës lidhë një kontratë biznesi me shtetasin e Shqipërisë në Ukrainë, edhe këtu shtrohet pyetja se në në bazë të cilës të drejtë do të lidhet kontrata dhe cili organ është kompetent për zgjidhjen e kontestit në rast të mosmarrëveshjes në mes palëve kontraktuese. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Prej këtu, duhet konstatuar se e drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të huaj. Pra, këtu fjala është për marrëdhënie civile-juridike apo situatë juridike, e cila objektivisht nuk është e lidhur për sistemin juridik vetëm të një shteti dhe nuk prodhon pasoja juridike vetëm në një vend, por të dy apo më shumë shtete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Marrëveshjet ndërkombëtare në mes dy apo më shumë shteteve, nuk janë lëndë e së drejtës ndërkombëtare private, por bien në domenin e të drejtës ndërkombëtare publike, pa marrë para syshë se a kanë të bëjnë me sferën ekonomike, tregëtare, shkencore, sportive, kulturore, politike etj. Në këto raste fjala është për subjekt ndërkombëtarë si palë kontraktuese. Por, nëse një kompani e Belgjikës lidhë marrëveshje me një kompani të Kosovës për shitblerjen e perimeve, atëherë çështje bjen në domenin privat, pra civilo-juridik, pasi subjekte të asaj marrëveshje nuk janë shtete e as organizata ndërkombëtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Paraqitja e elementit të huaj Në të gjitha rastet e përmendura më parë, prezent është elementi i huaj, i cili mund të shprehet në bazë të shtetësisë së palëve, vendbanimit, vendqëndrimit, vendit të formalizimit të një situate juridike apo të një marrëdhënie juridike, vendi ku gjindet sendi, vendit ku shtrihet pasuria e palëvizshme etj. Pra, elementi i huaj mund të na paraqitet në: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• subjekt – nëse personat fizik apo juridik të një situate ap marrëdhënie juridike u takojnë shteteve tjera apo shteteve të ndryshme; • objekt – nëse malli, objekti apo lënda e caktuar gjindet jashtë apo duhet të dërgohet në një shtet tjetër; • Drejta dhe detyrime – nëse jashtë shtetit të vet, shtetasi ka themeluar marrëdhënie juridike, apo atje ka lindur situata juridike (lidhja e kontratës, veprimi kundërligjorë nga i cili është shkaktuar dëm i caktuar etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Situatat e përmendura dhe të ngjajshme zgjidhen me ndihmën e normave juridike të së drejtës ndërkombëtare private, edhe ate përmes normave kolizive dhe dispozitave tjera materiale. Pra, për ate se cila e drejtë do të aplikohet në një situata të caktuar juridike me element të huaj – përcaktohet përmes normave kolizive të shtetit ku shtrohet çështja juridike. Këto norma mund të jenë pjesë e së drejtës së brendshme të një shteti, por mund të jenë të parapara edhe nga marrëveshje të ndryshme ndërkombëtare. Prej këtu, jemi të mendimit se definicioni më i kompletuar për definimin e kësaj dege të së drejtë është se e drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Këto marrëdhënie, e drejta ndërkombëtare private i zgjidhë përmes normave substanciale dhe normave kolizive, të cilat siç thamë mund të jenë dispozita të brendshme apo ndërkombëtare. Megjithate, duhet pasur ndërmend se e drejta ndërkombëtare private është pjesë e së drejtës së brendëshme, madje edhe atëherë kur ato norma të së drejtës së brendshme janë marrë nga e drejta ndërkombëtare (nga marrëveshjet ndërkombëtare). Shtetet janë të pavarura në miratimin e normave të së drejtës ndërkombëtare private, pasi në të shumtën e rasteve fjala është për norma të brendshme të shtetit, por gjithësesi se shtetet kanë për obligim që t’i respektojnë edhe standardet dhe normat ndërkombëtare, me qëllim të lehtësimit të zgjidhjes së situatave dhe marrëdhënieve të caktuara juridike në mes personave dhe subjekteve të huaj të së drejtës ndërkombëtare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Lëndë e së drejtës ndërkombëtare private Siç kemi theksuar më lartë, e drejta ndërkombëtare private paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të jashtëm (huaj). Lëndë e kësaj dege të së drejtës, pos marrëdhënieve juridiko-civile, janë edhe disa sfera tjera – ku në veçanti duhet përmendur: a)çështjen e shtetësisë, b)statusin juridik të të huajve, c)ndeshjen e ligjeve, d)të drejtën procesuale në situatat ndërkombëtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Autorë të ndryshëm dallohen në ate se çka trajtohet si lëndë të së drejtës ndërkombëtare private. Madje, disa prej tyre parashohin edhe çështje tjera. Këto dallime më së shpeshti janë rezultat i divergjencave të caktuara të sistemeve juridike të shteteve në bashkësinë ndërkombëtare. Shtetet, marrëdhëniet e njëjta, siç janë lindja, lidhja e martesës, vdekja, divorcimi, trashigimia, testamenti, lidhja e kontratave, në të shumtën e rasteve i rregullojnë në forma të ndryshme. Në programet arsimore të fakulteteve juridike në Republikën e Kosovës në kuadër të lëndës së të drejtës ndërkombëtare private studjohen: a)ndeshja e ligjeve; b)ndeshja e jurisdikcioneve; c)shtetësia dhe statusi juridik i të huajve; dhe d)çështja e pranimit dhe ekzekutimit të vendimeve të huaja gjyqësore dhe të arbitrazhit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
E drejta ndërkombëtare private në vete përfshinë të drejtën civile, të drejtën ekonomike, të drejtën familjare dhe të drejtën e punës. Nga disa autorë edhe vet emri e drejtë ndërkombëtare private është i kontestueshëm. Jemi të mendimit se pjesërisht këto kundërshtime mund të jenë edhe të arsyeshme. Së pari, në rastin tonë shumë pak bëhet fjalë për norma ndërkombëtare, pasi pjesa dërmuese e normave të kësaj dege të drejtësisë janë norma të brendshme juridike, pra fjala është për norma juridike që u takojnë sistemeve juridike të brendshme të shteteve. Së dyti, poashtu relativisht qëndron konstatimi se fjala “e drejtë private” nuk mund të merret si tërësi logjike, pasi nuk mund të ekzistojnë norma juridike private. Vet fakti se në të shumtën e rasteve përmes normave të së drejtës ndërkombëtare private rregullohen marrëdhënie të karakterit privat, nuk nënkupton edhe ekzistimin e së drejtave apo normave private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Situata të ndryshme juridike me element të huaj zgjidhen bazuar në elementin e shtetësisë. Por, gjithashtu shumë situata juridike rregullohen përmes lidhjeve, objektivave dhe pikave tjera të lidhjes, siç mund të jenë vendbanimi, vendi ku gjindet sendi i caktuar, vendi i lidhjes së kontratës, vendi i shkaktimit të pasojave nga dëmi etj. Çështja e shtetësisë në masë të madhe bjen në domenin e marrëdhënieve juridiko-administrative, megjithate, ajo njëherit paraqitet edhe si e drejtë statusore në çështjet e së drejtës civile dhe familjare. Gjithashtu, mund të ndodhë që një person i përfshirë në një situatë juridike të disponon me dy apo më tepër shtetësi. Në këto raste shtrohet pyetje se e drejta e cilit shtet do të duhet të aplikohet në situatën konkrete juridike. Këto çështje zgjidhen përmes normave kolizive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Burimet e brendshme Në burime të karakterit të brendshëm bëjnë pjesë: 1) ligjet e shteteve; 2) shkenca juridike; 3) praktika gjyqësore; 4) normat zakonore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Ligjet e shteteve Ligjet e shteteve apo legjislatura e brendshme e shteteve paraqet burim kryesor të së drejtës ndërkombëtare private, pasi numri më i madhë i dispozitave juridike të sferës të kësaj dege të së drejtës, janë të karakterit nacional (të brendshëm). Shtetet, në shumë ligje të tyre në sferën civilo- juridike, ekonomike, familjare, trashigimore, të punës, kanë paraparë edhe norma juridike që konsiderohen si pjesë e së drejtës ndërkombëtare private, për zgjidhjen e situatave me element të huaj. Këto norma mund të jenë norma kolizive apo norma substanciale. Disa shtete kanë edhe ligje të veçanta mbi të drejtën ndërkombëtare private, të cilët kanë të bëjnë me rregullimin e situatave juridike me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shkenca juridike Shkenca juridike paraqet burim ndihmës i së drejtës ndërkombëtare private, pasi si e tillë, pra si njohëse e problematikës dhe materjes së të drejtës ndërkombëtare private, dukshëm ndikon në ofrimin e zgjidhjeve të caktuara të situatave juridike me element të huaj. Eksertët e kësaj lëmie si njohës të mirë të problematikës, dukshëm ndihmojnë në zgjidhjen e situatave për të cilat nuk ekzistojnë burime më konkrete juridike. Si burim i së drejtës, shkenca juridike rëndësi të veçantë ka pasë në të drejtat e shtet-qyteteve të mesjetës – Gjenovë, Milano, Pizë, Padovë, Bolonjë etj, në bazë të së cilës janë rregullua në rend të parë marrëdhëniet tregtare. Në këtë fazë në veçanti kanë vlejtë të ashtuquajturit statute. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Në lidhje me statutet, një ndër përfaqësuesit e të ashtuquajturës shkollë franceze Bertrand D’Argentre (1517-1590), bënë ndarjen në: • statute që kanë të bëjnë me sendet e palëvizshme (statuta realia); • statute që kanë të bëjnë me statusin juridik të personave kur ata gjinden jashtë territorit të shtetit (statuta personalia); dhe • statutet e përziera, të cilat kanë bëjnë edhe me sendet edhe me personat (statuta mixta). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Praktika gjyqësore Paraqet poashtu burim ndihmës dhe plotësues i të drejtës ndërkombëtare private, edhe ate në rast të mungesës së normave dhe dispozitave të shkruara. Vendime paraprake të gjyqtarëve për situata të caktuara juridike me element të huaj, janë marrë si burim juridik për zgjidhjen e çështjeve të ngjajshme juridike me element të huaj. Praktika gjyqësore, vend të rëndësishëm sidomos ka në shtetet anglo- saksone, në të cilat shekuj me radhë është ndërtua praktika gjyqësore në zgjidhjen e situatave dhe marrëdhënieve juridike (duke përfshi edhe situatat me element të huaj). Në të drejtën anglo-saksone vlenë parimi – e drejtë konsiderohet ajo e drejtë që është shpallur nga gjykata. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Pra, për dallim nga shumë shtete, të cilat si burime primare të së drejtës ndërkombëtare private shfrytëzojnë ligjet (ligjet mbi martesën, ligjet mbi trashigiminë etj), apo kanë kodet e veta civile, shtetet e të ashtuquajturit Common law sistemit, shumë rallë bëjnë rregullimin e marrëdhënieve juridike ndërkombëtare-private përmes normave të shkruara. Pra, praktika gjyqësore në këto shtete paraqet burim kryesor të së drejtës. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Normat zakonore Ky lloj burimi ka pasur peshën e vet në të kaluarën, kurse në kohën e tanishme gjithnjë e më shumë humbë nga përdorimi. Në mungesë të normave të shkruara, gjegjësisht në raste të zbraztirave juridike, në disa shtete, gjykatat apo organet tjera që vendosin, në rastet dhe situatat juridike me element të huaj aplikojnë edhe normat zakonore. Megjithate, fakt që me kalimin e kohës gjithnjë e më shumë këto norma humbin relevancën e tyre në të drejtën ndërkombëtare private, jo vetëm nga shkaku se shtetet gjithnjë e më shumë situatat dhe marrëdhëniet juridike i parashofin dhe rregullojnë me norma të shkruara, por edhe nga realiteti se në zhvillim të vazhdueshëm është unifikimi i së drejtës ndërkombëtare private përmes marrëveshjeve ndërkombëtare në mes shteteve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elemente e pergjithshme te formesimit te normes se DNP Elementet e pergjithshme te formesimit te normes se DNP jane: a) Elementi i huaj juridiko-privat b) Faktet e identifikimit c) Faktet vendimtare (pikat e lidhjes) d) Shmangiet nga norma kompetente te DNP respektivisht nga faktet vendimtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat Elementi i huaj ne nje marredhenie konkrete jurdiko-private eshte nje fakt dhe nje rrethane faktike e cila marredhenie konkrete juridike te formesuar e lidh me sovranitetin e shtetit te vendit dhe te huaj per rregullimin e kesaj marredhenie (qe ngerthen ne vete elementin e huaj), jane te interesuara te pakten dy shtete secili ne baze te sovranietit te vet (qofte sovran. personal apo territorial). Fakti ose rrethana faktike qe e quajme element i huaj mund te jete i shfaqur ne subjekt, objekt, te drejta dhe detyrime. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat jane kur ai shprehet ne: Subjekt, Objekt, ne te drejta dhe Detyrime. Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne Subjekt Shprehet atehere kur njeri nga subjektet e marredhenies eshte i huaj (ka nacionalitet te shtetit te huaj). P.sh: Nje ndermarrje nga Kosova (ose shteti Kosovar) lidh kontrate per shitblerje ne nje ndermarrje te SHBA-ve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shprehja e elementetit te huaj juridiko-privat në Objekt Në qoftë se objekti i punës juridike eshte jashte vendit atehere elementi i huaj juridiko-private shprehet ne objekt. P.sh: Shtetasi Kosovar dhe Amerikan lidhin kontrate per shitblerje per mallin qe gjendet ne Angli. Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne te drejta dhe detyrime Ne rastin kur marredhenia krijohet ne nje shtet kurse duhet te permbushet (realizohet) ne shtetin tjeter, atehere elementi i huaj juridiko-privat shprehet ne te drejta dhe detyrime. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Dallimi midis shprehjes se thjeshte dhe te shumefishte te elementit te huaj a) Elementi i huaj juridiko-privat shprehet si i thjeshte ne rastin kur ne marredhenie juridiko-civile si i huaj shprehet vetem njeri nga elementet e marredhenies, perkatesisht si i huaj shprehet ose vetem ne subjekt, ose ne objekt , ose ne te drejta dhe detyrime. b) Elementi i huaj shprehet si i shumefishte ne rastin kur ne marredhenin juridiko-private si te huaj jane te shprehura se paku dy ose te gjitha elementet e tij. (S+O , S+D.D , O+D.D , S+O+D.D). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat unik Eshte i shprehur si unik kur ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur nje ose me teper elemente te marredhenies, te cilat juridikisht jane te lidhura vetem per sovranitetin e huaj. P.sh: i huaji adopton te huajin ne shtetin e vendit, martesa mes te huajve ne shtetin e vendit etj. Elementi i huaj juridiko-privat i përzier (miks) Shprehet kur nje marredhenie juridiko-private nje ose me teper elemente te huaj te marredhenies njekohesisht jane te shprehur si te huaj dhe te vendit. P.sh: Shtetasi Italian martohet me shtetasin e vendit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat i njëlloji (gjinie) Shprehet kur ne marredhenien juridiko-civile, si teresi jane te shprehur nje ose me teper te marredhenies por juridikisht jane te lidhur me sovranitet te huaj te njejte. P.sh: Kur shtetasi Anglez me Angleze lidh martese ne Kosove. Elementi i huaj juridiko-privat i llojeve (gjinive) te ndryshme Shprehet, kur elementet e marredhenies juridikisht jane te lidhur me dy ose me teper sovranitete te huaja te ndryshme. P.Sh: Shtetasi Anglez me shtetasen Italiane lidhin martese ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi juridiko-privat i thjeshte unik i njelloji Shprehet ne qofte se ne marredhenien juridiko-private si i huaj shprehet vetem nje element i marredhenies (vetem Subjekti ose Objekti ose te Drejtat dhe Detyrime) i cili juridikisht eshte i lidhur vetem me nje sovrantitet. P.Sh: Dy shtetas italian lidhin kontrate ne RKS. Elementi i huaj juridiko-privat i thjeshte unik i llojeve te ndryshme Shprehet ne qofte se marredhenien juridiko-private si i huaj ekskluzivisht shfaqet vetem nje element i marredhenies (ose vetem Subjekti ose Objekti ose te Drejtat dhe Detyrime) i cili juridikisht eshte i lidhur per dy ose me teper sovranitete te huaja. P.Sh: Shtetasi Italian dhe Austriak lidhin martese ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj Juridiko-privat i thjeshte mikst i njelloji Shfaqet, ne qofte se ne marredhenien juridiko-civile si i huaj shfaqet vetem nje element i marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe si i huaj, ku te shprehurit e tij si i huaj lidhet vetem me nje sovranitet te huaj te njejte. P.sh: Ndermarrja Italiane dhe Kosovare lidhin kontrate per shitblerjen e mallit qe gjendet ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-private i thjeshte mikst i llojeve te ndryshme Shprehet ne qofte se ne marredheniet juridiko-civile i huaj shprehet vetem nje element i marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe i huaj, ku te shprehurit e tij si i huaj lidhen se paku me dy ose me teper sovranitete te huaja. P.sh: Ne qoftese se si trashegimtar te mases trashegimore te shtetasit Kosovar e cila gjendet ne RKS paraqiten shtetasi turk, shtetasi gjerman dhe shtetasi italian. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj Juridiko-privat i shumefishte unik i llojeve te ndryshme Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjithe elemenetet e marredhenies, ku çdonjeri nga elementet e marredhenies ose ndonjeri prej tyre juridikisht jane te lidhura per dy ose me shume sovranitete. P.sh: Shtetasi Italian me shtetasin Anglez lidhin martese ne France. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte unik i njelloji Shprehet ne qoftese ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjitha elementet e marredhenies ku çdonjeri nga elementet e saj juridikisht eshte i lidhur vetem me nje sovranitet te huaj. P.Sh: Shtetasi Italian me shtetasin Italian lidhin martese ne Austri. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i njelloji (gjinie) Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane shprehur se paku dy ose te gjtiha elementet e marredhenies , ku çdonjeri nga elementet ose ndonjeri prej tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me nje sovranitet te shtetit te huaj. P.Sh: Ndermarrja nga Kosova lidh kontrate me Austriaket per mallin i cili pjeserisht eshte ne RKS ndersa pjesa tjeter eshte ne Austri. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i llojeve te ndryshme Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjitha elementet e marredhenies, ku çdo njeri nga elementet ose ndonjeri prej tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me dy ose me teper sovranitete te huaja. P.sh: Ndermarrja Kosovare me ate Bullgare lidhin kontrate per shitblerjen e mallit qe pjeserisht gjendet ne itali e pjeserisht ne Hungari. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Rendesia e prezences se elementit te huaj ne marredheniet juridiko-private Prezenca e elementit te huaj ne marredheniet juridiko-private konsiston ne: a) Marredheniet nga e drejta private transformon ne marredhenie te cilat duhet ti rregullojne normat e DNP. b) Gjithashtu eshte i rendesishem ngase ajo marredhenie mund qe njekohesisht te rregullohet me normat e sistemit juridiki te shtetit te vendit dhe shtetit te huaj. c) Gjithashtu permes prezences se elementit te huaj percakton kompetencen e gjykates si dhe cilat kundermasa juridikisht te lejuara mund ti perdor. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktet e identifikimit Faktet e identifikimit jane ato fakte ose kuptime juridike me ndihmen e te cilave identifikohet prania e elementit te huaj ne nje marredhenie. Roli i tyre konsiston ne ate se permes saj konstatohet se nje marredhenie juridikoprivate eshte prezente apo jo elementi i huaj. Ekziston apo nuk ekziston? A jane nje apo me shume elemente te marredhenies juridikisht te lidhura me sovranitetin e shtetit tjeter? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktet e identifikimit ne subjekt te marredhenieve juridiko-private me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave konstatohet prezenca e elementeve te huaj ne nje subjekt jane: a) Shtetesia dhe Vendbanimi (domicili) per persona fizike. b) Nacionaliteti per persona juridik. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktet e identifikimit ne objekt te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave shfaqet elementi i huaj ne objekt te marredhenieve juridiko-private jane: a) Vendi ku gjendet sendi b) Nacionaliteti (perkatesia) e mjeteve themelore te transportit (aeroplanit, hekurudhes, anijes). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktet e identifikimit ne te drejta dhe detyrime te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Si fakte te identifikimit ne baze te te cilave percaktohet prezenca e elementit te huaj ne te drejta dhe detyrime jane: a) Vendi i lidhjes se punes juridike b) Vendi i permbushjes (ekzekutimit) te puneve juridike c) vendi i selise para se ciles shtrohet çeshtja e plotfuqishmerise se puneve juridke d) Vendi ku eshte kryer veprimi kunderligjor E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Faktet e vendimtare (Pikat e lidhjes) Roli i tyre konsiston ne percaktimin e rendit juridik konkret te shtetit te vendit ose te huaj, normat juridike te cilit do te zbatohen per rregullimin e marredhenies juridiko-private me element te huaj dhe te percaktojne se i huaji a mund te gezoje (ushtroi) te drejta konkrete civile ne shtetin e vendit dhe se a do te jete kompetent te gjykata e shtetit te vendit ose te shtetit te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Mënyrat juridike të rregullimit te marredhënieve juridiko- private me element të huaj E drejta nderkombetare private i rregullon marredheniet juridiko- private me element te huaj, perkatesisht ato marredhenie juridike qe krijohen midis subjekteve te se drejtes , personave fizik dhe juridik. Keto marredhenie juridike qe perndryshe rregullohen nga deget konkrete te sistemit juridik te qdo shteti (e drejta civile, detyrimore, familjare , trashigimore, ekonomike, etj), behen objekt i rregullimit te se drejtes nderkombetare private nga ai moment ku ne qfaredo menyre jan te lidhura me sistemin juridik te huaje perkatesishte me shtetin e huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyra direket ( drejtperdrejte) e rregullimit te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Sipase kesaj menyre marredheniet juridiko-private me element te huaj, rregullohen si ne te gjitha deget tjera te sistemit juridik konkret , ku perhere zbatohet vetem e drejta e shtetitit te vendit . Instrumentet te menyres direkte te rregullimit jane normat juridike te cialt ne menyre te drejperdrejt e rregullojne marredhenien konkrete ne teresi dhe perfundimisht ( in meritum) duke i zbatuar vetem normat substanciale te sistemit juridik te vendit. Rregullimi i marredhenieve juridiko-private me element te huaj ne menyre direkte behet edhe me ane te traktateve nderkombetare ne planin nderkombetar/ Tedrejtat civile te te huajve, ndeshjen e jurisdiksioneve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyra e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj Menyra indirekte ose e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko- private me elemnet te huaj eshte karakteristike dhe tipike vetem per te drejten nderkombetare private. Sipase kesaje menyre , marredhenia juridiko-pirvate me element te huaj nuk rregullohet drejtpersedrejti (si menyra direkte e rregullimit) por percaktohet se a do te zbatohet e drejta e vendit ose e drejta e huaj qe te rregullohet marredhenia konkrete ne teresi dhe perfundimisht (keshtu qe marredhenia rregullohet vetem pjeserisht). Instrumentet themelore dhe esenciale te menyres indirekte te rregullimit jane norma specifike te cilat quhen norma te kolizionit. Normat e kolizionit nuk e rregullojne marredhenien juridike por udhezojne ne te drejten materiale e cila duhet te zbatohet e drejta e shtetit te vendit ose te shtetit te huaj ose me teper te drejta te shtetve te huaja. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Organin para te cilit shtrohet marredhenia juridiko-private me element te huaj,qofte burimet nderkombetare (traktatet bilaterale ose multilaterale) ose burimet nacionale mund ta udhezojne qe ta zbatoje te drejten e huaj. Ne keto raste zbatohet e drejta materiale (substanciale) . P.sh : sipas nenit 32 te LDNP-se kushtet materiale per lidhjen e marteses te shtetaseve te huaj ne Kosove ose ne Maqedoni ( ne shtetin e vendit ) parimisht vleresohen sipase se drejtes se shtetit, shtetasit e te cilit lidhin martese, qe do te thote shteti i vendit para te cilit lidhet martesa (Kosova dhe Maqedonia ) duhet ta njohe (mesoje) te drejten e huaj ta zbatoj perkatesisht te konstatoje se a ekzistojne pengesat martesore qe te lidhin martesa ne shtetin e vendit. 1. Rasti kur Gjykata duhet ta zbatoj te drejten e huaj; 2. 2. Rasti kur gjykata duhet ta njof te drejten e huaj(te drejtat civile te te huajve- reciprociteti) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Sistemet per njohjen dhe te provuarit (deshmuarit) e te drejtes se huaj Ne legjislacionet e shtetve te ndryshme lidhur me njohjen dhe te provuarit , perkatesisht te argumentuarit e te drejtes se nje shteti te huaj me qellim qe te zbatohet gjate rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj kryesisht ekzisotojne dy sisteme : E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
a) Sipas sistemit te pare, i cili zbatohet ne shtetet anglo-saksone , e drejta e huaj parimisht trajtohet si fakte tjera gjate shqyrtimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj e drejta e huaj trajtohet si fakt (rrethane faktike) te cilen vet palet pjesmarrese ne procedure duhet te argumentojne si qdo fakt tjeter. Gjate shqyrtimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj gjykatesi, perkatesisht organi para te cilit shtrohet qeshtja ka rol pasiv. Kurse barra e te provuarit dhe te argumentuarit e te drejtes se huaj (onus probandi) bie mbi vet palet te cialt permes deshmitareve ose permes dukumneteve publike te cilat i leshojne zyrat per te drejtat krahasuese jane te detyruare te argumentojne te drejten e cila zbatohet ne shtetin e tyre. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
b) Sipase sistemit te dyte i cili eshte me gjersishte i perfaqesuar dhe zbatohet ne nje numer me te madhe te shteteve siq jane ish shtetet socialiste ne Evropen Lindore, Austri, Gjermani, Itali, France, Turqi, Greqi, Suedi, Finlande, Brazil etj., e drejta e huaj trajtohet si e drejt. Sipase sistemit juridik te keyre shtetve njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj behet sipase detyres zyrtare ( ex officio) nga gjykata ose organi i cili duhet te zbatoje te drejten e huaj materiale (substanciale). Sipase ketij sistemi pala e pakenaqur munde te kerkoje revizion per shkake te zbatimit te gabuare te drejtes materiale. Ne kete raste legjislacionet e disa shteteve (ne qofte se nuk ka mundesi te njihet e drejta e huaj) e zbatojne ligjin e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj ne shtetet me sisteme te perbera juridike Struktura e brendshme e shteteve me sisteme te perbera juridike u jep shkas ekzistimin e rregullave te kolizionit te brendshem te ligjeve qe kane per detyre te percaktojne te drejten kompetente qe do te zbatohet te marredheniet qe jane te lidhura me rajonet juridike te ketyre njesive (kantone , provinca , republika etj). Keshtu psh : ne qofte se gjykata ose organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet te njihet me te drejten e Britanise se Madhe qe ta zbatoje ku ne kater rajone te ndryshme juridike ( Angli , Skoci , Irlande Veriore dhe e drejta qe zbatohet ne disa ujdhesa ne Lamansh). Kete qeshtje e percaktojne normat e kolizionit qe rregullojne kolizionin e brendshem te ligjeve ne Britani te Madhe. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Kjo per arsye se shtetet Anglo-Saksone nuk bejne dallimin midis normave te kolizionit mbi konfliktin nderkombetare dhe konfliktin e brendshem (interlokal) te ligjeve. Ne keto shtete doktrina juridike dhe praktika kane qasje te njejte ndaj te drejtes se huaj dhe te drejtes se shtetit te nje rajoni te caktuar te te njejtit shtet (ku ekzistojne me teper rajone juridike). Mundesia tjeter me njohjen e te drejtes se huaj kur norma e kolizionit te vendit dergon tek zbatimi i te drejtes se shtetit te huaj me sistem te perbere juridik eshte qe kjo norme drejtpersedrejti ta percaktoje jo vetem te drejten e shtetit qe do te zbatohet por te percaktoje se e drejta e se ciles njesi rajonale do te zbatohet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Ndryshimi i te drejtes se huaj materiale qe duhet te zbatohet nga organi i shtetit te vendit Gjate rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj me norma te kolizionit te sistemit juridik te shtetiti te vendit para organit te cilit shtrohet qeshtja dergone qe te njihet e drejta e huaj me qellim qe te zbatohet. Mirpo mund te ndodhe qe ka momenti i shtruarjes se marredhenies para organit te shtetit te vendit e deri te momenti i njohejes te se drejtes se huaj perkatesishte deri te momenti i rregullimit te marredhenies konkrete, te pesoje ndryshime e drejta materiale te shtetit te huaj. Ne drejtesi kryesishte zbatohet parimi sipase te cilit ligji me i ri e shfuqizon (derogon) ligjin e vejter (lex posterior derogat legi prior). Me gjitheate ne te drejten nderkombetare private nga ndonjeher hiqet dore nga zbatimi i ketije parimi. Kjo do te thot se nuk eshte patjeter qe qdo her te zbatohet ligji i ri , e sidomos ne qofte se palet nuk e kan parasyshe gjate lidhjes se punes juridike, (p.sh: kur behet fjale per investimet e huaja ne ndermarrejt e shteiti te vendit). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Arsyet per njohjen dhe zbatimin e te drejtes se huaj materiale Njera nga dy menyrat e rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj eshte menyra e kolizionit (indirekte, e terthorte). Rregullimi i marredhenieve me element te huaj permes menyres se kolizionit nenkupton dhe presupozon shmangien konkrete nga sovraniteti absolut territorial, ku edhe njekohesishte kjo menyre e rregullimit mundesone elementet e bashkpunimit ne suaza te vendosjes meritore ( in meritum ). Zbatimi i te drejtes se huaj nga gjykatat ose organet e shtetit te vendit para te cilave shtrohet qeshtja ben pjes nder te arriturat me te rendesishme te se drejtes nderkombetare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zbatimi i se drejtes se huaj gjate rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj ne raste te caktuara eshte parakusht i stabilitetit dhe qendrueshmerise te marredhenieve me elemten te huaj. Ne qofte se gjykata ose organi i shteiti te vendit para te cilit shtrohet qeshtja do ta zbatoni vetem te drejten materiale te shtetit te vendit ( lex fori ) ateher do te rrezikoj qendrueshmerin e shume marredhenive juridiko private ( p.sh : shume marredhenie familjare madje edhe marredhenie nga tregetia nderkombetare). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi ( Kualifikacioni ) Cilesimi etimologjikisht e ka prejardhjen nga fjala latine “ qualifare”, qe do te thot te zgjedhesh njerin ne mesin e barabarteve ( njejteve ) . Perkatesisht, kur organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet ta zbatoje normen e kolizionit dhe mendimin e faktit vendimtar (pikave te lidhjes) te vije deri tek e drejta kompetente per rregullimin e marredhenies konkrete juridiko-private me element te huaj, duhet ta shqyrtoje mudesin se gjendejn faktike do ta supsumoje ( nenveje) nen noncionin juridik ose kategorin juridike ose institutin juridik qe e kan emertimin e njejte si ne te drejten e vendit ashtu edhe ne te drejten e huaj. Pra cilesimi eshte institut juridik me anen e te cilit caktohet kategorite juridike me anen e te cilit caktohet se kategorit juridike dhe nocionet juridike te permbajtura ne normat te drejtes nderkombetare private do te kuptohen ashtu siq e parasheh e drejta e vendit ose e drejta e huaj. Testamenti Olografik-Gjykata Franceze , Holandezi(qeshtje statusore, ose forme) Zgjoi I bleteve(send I paluajtshem) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
A eshte cilesimi interpretim i se drejtes? Cilesimi ( kualifikuacioni ) respektivishte kolizioni i cilesimit nuk shtrohet te normat e te drejtes nderkombetare private te cilat ne menyre te drejtperdrejt i rregullojne marredheniet juridike nga se keto norma miratohen ne baze te sovranitetit territorial te shtetit te vendit, keshtu qe ne kuader te sistemit juridik te cilit i takojne ska nevoje te behet interpretimi i normave juridike ngase gjate rregullimit te marredhenive jurdike konkrete nuk ka mundesi qe te zbatohen me teper te drejta. Andaje, qeshtja e cilesimit shtrohet vetem te normat juridike te cilat ne menyre indirekte (te terthorte) i rregullojne marredheniet juridiko-private me elemnt te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi i kategoris juridike Edhe pse cilesimi ka ngjashmeri te madhe me interpretimin i cili shfaqet ne te gjitha lemite e zbatimit te se drejtes, megjithate ekziston dallimi i madhe misdi ketyre dy qeshtjeve. Interpretimi behet ne kuader te nje te drejte dhe se gjat cilesimit qdo here kerkohet kuptimi juridik i nje norme juridike ne suaza te nje te drejte konkrete. Ne qofte se e kemi parasyshe tekniken juridike te hartimit dhe te zbatimit te normave te kolizionit, atehere problemi i cilesimit brenda per brenda normes se kolizionit dhe gjate zbatimi te saj shtrohet ne dy raste, edhe ate lidhure me natyren juridike te vet marredhenies juridiko- private me element te huaj ose ndryshe thene te kategoris juridike dhe lidhure me kuptimin juridik te fakteve juridike respektivishte instituteve juridike, te cialt ne rastin konkret paraqiten si fakte vendimtare ( pikave te lidhjes ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi i pikave te lidhjes apo fakteve vendimtareve Faktet vendimtare ( pikat e lidhjes ) me ndihmen e te cilave caktohet e drejta kompetente materiale qe do te zbatohet per rregullimin e marredhenies konkrete gjithashtu caktohet edhe kompetnca e gjykates (te vendit ose te huaj ) dhe te huajve u njihen te drejtat e caktuara civile ne shtetin e vendit , munde te paraqiten fakte konkerete ne baze te cialve krijohet elementi i huaj, nese ligjevenesi u jep perparesi ndaj fakteve tjera ne baze te cialve krijohet elementi i huaj. Andaj si fakte vendimtare (pika e lidhjes ) te kategorive te caktuara te marredhenive juridiko-private me element te huaj mund te paraqiten p.sh : shtetesia, vendbanimi, vendi ku gjindet sendi, vendi i lidhjes se punes jurike, vendi i permbushjes te punes juridike, vendi i kryerjes se diliktit etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyrat e zgjidhjes se cilesimit ( kualifikacionit ) Ne teorin dhe praktiken e te drejtes nderkombetare private ekzistojne keto menyra te zgjidhjes se cilesimit: a) Cilesimi sipas lex fori, b) Lex causae-Ligji I shtetit kompetent per rregullimin e raportit juridik. c) Sipas kuptimeve autonome d) Cilesimi i shkallezuar E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi sipas Lex Fori Ne teorin dhe praktiken gjysore mbi sundon qendrimi sipase te cilit cilesimi duhet te behet sipas lex fori, perkatesisht sipas te drejtes se shtetit para organit te te cilit shtrohet qeshtja, dhe sipas normave te kolizionit te shtetit te cialt sherbejn si pikenisje per zgjidhjen e kontekstit. Cilesimi sipas ligjit te gjykates para se ciles shtrohet qeshtja lex fori arsyetohet me faktin se gjate cilesimit shtrohet qeshtja e te kuptuarit te drejt te normes se kolizionit. Kurse norma e kolizionit juridikisht mund te sqarohet dhe kuptohet brenda per brenda sistemit dhe siapse nocioneve te atije sistemi juridik qe i takon, qe ne rastin konkret eshte ligji i gjykates para se cilit shtrohet qeshtja. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi sipas lex causae Sipas ketij lloji te cilesimit qdo here gjate percaktimit dhe interpretimit te normes se kolizionit qdo here si piknisje sherben edrejta e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori), kurse te shkalla e dyte ne qofte se duhet te zbatohet e drejta e huaj si e drejt kopetente ateher intepretimi i saj behet sipase nocioneve te permbajtura ne lex causae, ku perfaqesusi i kesaj teorie eshte Despagnet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi sipas lex causae Sipas ketij lloji te cilesimit qdo here gjate percaktimit dhe interpretimit te normes se kolizionit qdo here si piknisje sherben edrejta e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori), kurse te shkalla e dyte ne qofte se duhet te zbatohet e drejta e huaj si e drejt kopetente ateher intepretimi i saj behet sipase nocioneve te permbajtura ne lex causae, ku perfaqesusi i kesaj teorie eshte Despagnet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi sipas kuptimve autonome Sipas teorise se kuptimeve autonome cilesimi nuk duhet te behet as sipas lex fori e as lex causae, respektivishte pa mos u mbeshtetur dhe bazuar ne neje te drejt nacionale por duhet te zbatohen kuptimet autonome pavarisht nga te drejtat nacionale ( e drejta civile ) dhe ne kete menyre praktikisht evitohet problemi i cilesimit. Cilesimi mund te evitohet ne qofte se shtete gjat lidhjes se traktateve nderkombetare ne mes veti i caktojne permbajtejet juridike te nocioneve juridike. Cilesimi sipase kuptimeve autonome kritikohet nga aspketi i pamundesise se zbatimit ne proaktik. Sipase ketije cilesimi pra te kuptimeve autonome problemi evitohet duke u percaktuare ne konventat nderkombetare por edhe gjate lidhjes se puneve juridike te shtetve ku do te precizoheshin ne menyre koncize nocionet juridike qe do tu permbaheshin palete kontraktuese. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi sipas metodes se shkallezimit Themelues i teorise se cilesimit te shkallezuar eshte Schnitizer. Sipas kesaje teorie dizpozitata materiale dhe te kolizionit duhet te interpretohen dhe te cilesohen qdo her sipase atij sistemi juridike qe i takojne. Ne kete raste dallohen dy shkalle te cilesimit : a) Cilesimi i shaklles se pare, respektivishte supsumimi (nenevenja) e situatave juridike ne normen e kolizionit te se drejtes fillestare behet sipase lex fori. b) Cilesimi i shaklles se dyt vjen ne shprehje pasi norma e kolizionit para se ciles shtrohet qeshtja dergone drejt te zbatimi i te drejtes kompetente dhe sipase asaje te drejte behet edhe cilesimi. Ne kete raste shtrohet qeshtja e ridergimit ( renvoi ) te cilesimit. Keshtu p.sh ne qofte se nuk supsumohet nenrregulla te njejta juridike qeshtja para se ciles eshte shtruar te organi kjo qeshtje zgjidhet sipas te drejtes pas dergimit ne zbatimin e lex causae, ku zbatohet dhe behet sipas asaje te drejte cilesimi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Cilesimi ne te drejten krahasimore te kodifikuar Ne kodifikimet e fundit te se drejtes nderkombetare private zbatohet cilesimi sipas lex fori dhe lex causae. Keshtu p,sh ne nenin 3 te ligjit Rumun per te drejten nderkombetare private parashihet ne qoftese percaktimi i te drejtes kompetente veret nga cilesimi qe duhet te behet per institutin juridik ose marredhenien juridike, kopetent eshte cilesimi juridik i parapare ne te drejten Rumune. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Kualifikimi i fakteve vendimtare Shtetesia, Vendbanimi, nacionaliteti I personave juridik, vendi ku gjindet sendi vendi ku kryhet puna jurdike etj. Termi identik, por permbajtja e ndryshme Gezimi I drejtave cicivile te te huajve-Zelanda e re dhe ne 1.Vendbanimi(I pavarur tek ne, zeladn te re ku ka bashkeshorti vendbaniminin. 2. France Angli mardheniet statusore te personave Juridik a)Angli- I regjistruar b) Selin e vertet ne France
Qeshtja parapkrake ( prejudiciale ) Qe te rregullohet nje marredhenie juridiko-priavte me element te huaj, norma e kolizionit para organit te cilit shtrohet qeshtja respektivisht legis fori dergon ne zbatimin e te drejtes se huaj. Ne kete raste pytje paraprake trajtohet si teresi juridike ne vete dhe e pavarur. Qeshtja paraprake perkufizohet si marredhenie juridike nga dispozitivi i normes materiale juridike respektivisht te drejtes komptente per qeshtjen kryesore (legis causae ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Arsyet dhe kushtet per shuarjen e qeshtjes paraprake Qeshtja paraprake ne te drejten nderkombetare private shtrohet ne qoftese plotesohen tri kushte : a) Kushti i pare eshte qe sipas normes se kolizonit te shteitit para organit te te cilit shtrohet qeshtja, patjeter te jet kopetente e drejta e huaj. b) Kushti i dyte ngerthen ne vete tri nen kushte : • b.1 . Qeshtja paraprake qe shtrohet para organit te shtetit te vendit patjeter duhet te permbaje element te huaj, • b.2. Qeshtja paraprake patjeter duhet te jet tersi e pavarur juridike ( te mund te shtrohet si qeshtja kryesore ), • b.3. Per zgjidhjen e qeshtjes paraprake patejter duhet te ekzistoje norma specifike e kolizonit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
c) Sipas kushtit te tret, rezultati juridiko-material deri tek i cili shpie lidheshemria duke u bazuare ne lex fori, duhet te ndryshoj nga rezultati juridiko-material deri tek i cili arrihet ne qofte se si fakt vendimatre ( e lidhjes ) zbatohet lex causae. Kjo per arsye se lidhshmeria e ndryshme shpie deri te rezultati i njejt respektivisht zgjidhja e njejt meritore (in meritum) per shkake te permbajtjes se njejte te me teper te drejtave, shkakton dilem te rrejshme qe disa autor e quajne si konflikt te rrejshem te ligjit ( false conflict ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Zgjidhjet e qeshtjes paraprake ne aspektin komperativ (krahasimore) Kryesisht ekzisotjne tri metoda lidhure me qeshtjen paraprake krahasimore: • a) Grupi i pare i autoreve e zbatojne metoden e lidhshmerise se kufizaur ( dergimit te kufizuar ). Sipas kesaj metode e drejta materiale e cila do te zbatohet tek pytja paraprake caktohet duke zbatuar normen e kolizionit e cila do te zbatiohet ne qeshtjen kryesore respektivishte lex causae. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
b) Sipas grupit te dyte te autoreve metoda respektivisht formula e lidhshmeris e cila konsiderohet si lidhshmeri e pavarur dhe nenkupton se nga aspketi i te drejtes nderkombetare private qeshtja paraprake do te gjykohet ne menyre te njejte sikur te jet qeshtje kryesore. Sipas kesaje metode e cila rregullohet edhe ne praktiken gjyqesore qeshtja praprake rregullohet me zbatimin e normve te kolizionit te lex fori. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
c) Sipas grupit te tret te autoreve veshtire eshte qe ne fillim per zgjidhjen e qeshtjes paraprake te perkrahet nje zgjidhje e vetme. Por ne qdo raste konkret respektivisht prej rastit ne raste te vleresohen interesat per rregullimin e pyetjes paraprake konkretisht te behet percaktimi per unifikimin ncional ose nderkombetare te zgjidhjeve keshtu qe ne rastin e pare per rregullimin e pyetjes prarpake mund te zbatohen rregullat e kolizionit legis fori kurse ne rastin e dyt legis causae. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia si fakt indentifikimi Roli i shtetesi si fakt indetifikimi konsiston ne ate se personi i cili merr pjes ne cilendoqofte marredhenie juridiko-private (statusore trashegimore, detyrimore etj)., nuk eshte shtetas i vendit, qe te konstatohet se marredhenie e tille nuk rregullohet me norma te degeve tjera te sistemit juridike te shtetit te vendit por rregullohet me normat e te drejtes nderkombetare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
a) Shtetesia si tersi juridike nenkupton teresin e normave juridike te sistemit juridik te nje shtetit konkret qe percaktojne menyren e fitmit dhe te humbjes se shtetesise. b) Shtetesia si lidhje juridike e karakterit juridiko-publik eshte lidhje e perhershme juridike e personit fizik me nje shtet te caktuare sovran, lidhje qe shprehet me nje varg te drejtashe dhe detyrash ne raport me shtetin, sipase se ciles personi fizik ne pikpamje formale juridike i gezon te drejtat civile, politike, dhe ekonomiko-sociale pa marrre parasysh se a gjendet ne territorin e shtetit te vet apo ne territorin e shteitit te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Qendrimet e ndryshme per kuptimin e shtetesise Sipas nje qendrimi shtetesia eshte lidhje kontraktuese midis shtetit dhe personit fizik ne baze te se ciles lidhje, kirjohen te drejtat dhe detyrimet reciproke, kete teori e perfaqeson doktrina farnqeze ku perfaqesuses kryesore eshte Andre Weiss. Zanafillen e ka ne teorine e Zhan Zhak Rusose per kontraten shoqerore sipase se ciles edhe shteti eshte kriju ne baze te kontrates shoqerore. Sipas pikpamjes tjeter ku perfaqesuses kryesore i se ciles eshte Niboyet, shtetesia eshte lidhje politike dhe shpirterore misdis persnoit fizike dhe shteiti sovran. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyrat e fitimit te shtetesise Faktoret qe ndikojne ne drejtimin per fitimin e shtetesise jan: politika populacioniste e shteiti, faktoret ekonomik, politika e kolonizimit, qeshtjet e nderrimit ( ndryshimit ) te kufive te shtetve ne menyre paqesore ose me dhune, shperberja e shtetve , dhe krijimi i shteteve te reja. Te gjitha keto situata ndikojne ne menyreat e fitimit dhe te humbjes se shtetesise andaj edhe ne legjislacionet e shteteve te ndryshme perfitimin dhe humjen e shtetesise parshihen kushte dhe menyra te ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyrat kryesore te fitimit te shtetesise • a) Ius Sanguinis • b) Ius Soli • c) Natyralizimit • d) Sipas traktateve nderkombetare E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Fitimi i shtetesise sipas Ius Sanguinis a) Nje femije e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje nese ne kohen e lindjes se femijes te dy prinderit jan shtetas te R.Kosoves. b) Nese ne kohen e lindjes se femijes vetem i njeri prinde e ka shtetesine e R.Kosoves, femija e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje ne rastet vijuese: - Femija eshte i lindur ne territorin e R.Kosoves - Femija eshte i lindur jashte territorit te R.Kosoves dhe prindi tjeter eshte me shtetesi te panjohure ose pa shtetesi E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
- Femija eshte i lindur jashte territorit te R.Kososves dhe prindi tjeter ka shtetesi tjeter, por te dy prinderit pajtohen me shkrim qe femija te fitoje shtetesine e R.Kososves. Kjo dispozite duhet te ushtrohet para moshes 14 vjeqare te femiut. Ne te drejten romake ne periushen klasike paraqitet dhe zbatohet ne shtetet ne te cilat parimi i barazize se burrit dhe gruas eshte pranuar dhe aplikuar ne menyre konsekuente. Kjo menyre nenkupton caktimin e shtetesise se femijeve qe lindin rishtazi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Fitimi i shtetesis sipas sistemit Ius Soli ( ne territor ) Ky sistem prejardhjen e ka nga koha e feudalizmit dhe ateher ka qen e vetmja menyre e fitimit te shtetesise. Zbatohej si menyre e fitimit te shtetesise ne ato shtete imigracionit ku eshte shfaqure nevoja per fuqi punetore (SHBA, Kanada, Australi). Fitimi i shtetesis me lindje ne territorin e R.Kosoves behet : E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
a) Femija i gjeture ose i lindur ne territorin e R.Kosoves prinderit e te cilit jan te panjohure e fiton shtetesine e R.Kosoves me rastin e lindjes perkatesisht gjetjes. b) Ne raste se te pakten njeri prinde te percaktuare ne paragrafin a) indetifikohet para se femija te ket mbushur moshen 7 vjeqare dhe prindi ne fjale nuk eshte shtetas i R.Kosoves me kerkes te prindit femija e humb shtetesine e R.Kosoves, me kusht qe me humbjen e shtetesise se R.Kosoves femija te mos mbetet pa shtetesi. c) Femija i lindure mbrenda territorit te R.Kosoves prinderit e te cilit kane shtetesi tjeter per te cilet kan leje qendrimi te vlefshme ne R.Kosoves mund te fitoje shtetesin e R.Kosoves me pelqimin e te dy prinderve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Dallimet midis menyrave kryesore dhe plotesuses te fitimit te shtetesis Perderisa menyrat e fitimit kryesore te shtetesis burojne nga lindja territori dhe sovraniteti qe perndryshe jan menyrat Ius Sanguinis, Ius Soli, ku ne kete relacion ne qdo person konkret shteti i percakton kushtet e fitimit, nderrimit dhe pushimit te shtetesise. Menyra plotesuses te fitimit te shtetesis njihen si natyralizimi, dhe fitimi i shtetesis sipas traktateve nderkombetare. Varsisht nga rrethanat konkrete , kushtet shoqerore dhe ekonomike, qdo shtet parasheh menyra te ndryshme plotesuses per fitimin e shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Si fitohet shtetesia e Republikes se Maqedonise dhe cili ligje e rregullon kete materie Fitimi i shtetesis R.Maqedonise sipase nenit 3 percakton shtetsia e R.Maqedonise fitohet me : • a) Prejardhje • b) Lindje ne territorin ne R.Maqedonise • c) Natyralizim • d) Marreveshje nderkombetare. Kete e rregullon ligji per shtetesine e R.Maqedonise me nr.45/2004 me date 07.07.2004. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise • Menyrat plotesuese te fitimit te shtetesise jane: • a) Natyralizimi • b) Traktatete nderkombetare . E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Kuptimi i natyralizimit • Natyralizimi eshte kur nje i huaj mund ta fitoje shtetesine e nje vendi nese personalishte ka parashtruar kerkese per pranim ne shtetesine e vendit. • Shtetesin me natyralizim mund ta fitoje personi pa shtetesi ose personi me statuse te pranuare te refugjatit nese nga verifikimi i mos pasjes se shtetesise perkatesisht pranimi i statusit te refugjatit deri te parashtrimi i kerkeses per pranim per shtetesi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Kategorizimi i llojeve te natyralizimit • Dallohen tri lloje te natyralizimit : • a) Natyralizimi i rregullte • b) Natyralizimi me lehtesime speciale • c) Natyralizimi i jashtezakonshem E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Fitimi i shtetesise sipase natyralizimit te rregullt. • Shtetesine sipase natyralizimit te rregullte e fiton qdo i huaj i cili e paraqet kerkesen, i ploteson kushtet e caktuara dhe me nxjerrjen e vendimit nga ana e organit kompetent e fiton shtetesin e shtetit konkret. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Natyralizimi me lehtesime • Sipase ketij lloji te natyralizimit u lejohet fitimi i shtetesise se nje kategorie te caktuar te huajsh. Nga keta te huaj qe paraqesin kerkese per fitimin e shtetesise kerkohet te plotesojne me pak kushte se tek natyralizimi i rregullt. Secili shtete ne veqanti i cakton kushtet dhe kategorine e caktuar te huajve qe do t’ua lejoje fitimin e shtetesise duke u udhehequre nga interesat e veta vitale. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
• • Natyralizimi i jashtezakonshem • Sipase ketij lloji te natyralizimit u mundesohet fitimi i shtetesise se atyre te huajve qe kan meritaz te veqanta per shtetin, shtetesine e te cilit deshirojne ta fitojne. Pra nuk ekzisotjne kritere objektive per fitimin e shtetesise, por, arsye te veqanta qe i kerkon interesi i shtetit andaje eshte qeshtje faktike ( questio facti ), secilit te huaj do ti mundesohet fitimi i shtetesise ne kete menyre. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Efektet juridike te natyralizimit Natyralizimi si menyre plotesuese e fitimit te shtetesise krijon efekte juridike si ndaj personit qe fiton shtetesi te re asthu edhe ndaj antarve te tij. I huaji ose personi pa shtetesi me ane te natyralizimit fiton shtetesi te re e gjithashtu edhe te drejta civile, politike, ekonomike, sociale. Ne pikepamjen formale juridike ne disa shtete keto te drejta i fiton menjeher ( natyralizimi i madhe ) kurse ne grupine e dyt te shteteve pas kalimit te nje kohe te caktuar ( natyralizimi i vogel). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Fitimi i shtetesise me ndyrshime teritoriale sipase konventave nderkombetare Qe te fitohet shtetesia sipase ndryshimeve territoriale respektivisht traktateve nderkombetare duhet te plotesohen keto kushte : • a) Te ekzistoje traktati nderkombetare i cili rregullon mundesine e fitimit te shtetesise • b) Ndryshimi i sovranitetit mbi territoret e caktuara te shteteve konkrete • c) E drejta e optimit te popullsise qe te zgjedhe midis dy shtetesive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Menyrat e humbjes se shtetesise Menyrat e humbjes se shtetesise jane : •a) Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesie) • b) Humbja me heqje dore • c) Humbja e shtetesise me marrje • d) Humbja e shtetesise per shkak te mungimit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesise ) Per shkaqe te ndryshme shtetasi i nje shteti konkret mund ta nderprese lidhjen faktike me shtetin shtetas i te cilit eshte dhe te krijoje lidhje te asaje natyre mandje edhe te fitoje shtetesin e shtetit tjeter. Ne ate raste shtetet lejojne qe me ane te kerkeses se parashturar me shkrim dhe ne qofte se jane plotesuar kushtet sipase ligjit te shtetit shtetesine e te cilit e ka pasur personi ne fjale te dilet nga shtetesia. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Ne nje grup shtetesh lejohet dalja nga shtetesia me automatizem ne qofte se jane plotesuar kushtet e parapara me ligjin e shtetit shtetas i te cilit ka qene personi ateher ai person e fiton shtetesine tjeter keshtu qe vjen deri te dalja nga shtetesia e me parshme. Vet fakti i fitimit te shtetesise se dyte llogaritet si kerkese per dalje nga shtetesia e deri atehershme. Ne grupin e dyte te cilin e perbejne nje numer me i madhe i shteteve, dalja nga shtetesia lejohet me kerkesen e personit, plotesimit te kushteve te parapra me ligjin e shtetit ku per dalje nga shtetesia sipas ligjit kerkohet edhe nxjerrja e vendimit nga organi kompetent. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Humbja e shtetesise me heqje dore Humbja e shtetesise me heqje dore si institut jurdik nuk eshte i njohure ne te gjitha shtetet. E ne ato shtete ku zbatohet menyra e humbjes se shtetesise me heqje dore eshte e lidhure ne nje fare menyre me menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise si p.sh : natyralizimi, lidhja e marteses, lindja ne territorin e shtetit te caktuar etj, qe d.m.th se ne keto shtete e drejta ne heqje dore nga shtetesia nuk i lejohet qdo shtetasi. Shtetsia me ane te heqjes dore pushon ne rastet kur jepet deklarate nga personi i cili e ka shtetesin e shtetit nga e cila heq dore , edhe ne qofte se jane plotesuar kushtet e parapara me ligje te atije shteti. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Ne kete rast duhet te plotesohen dy kushte qe te pushoje shtetesia me heqje dore : • a) Shfaqja e deshires ( vullnetit ) se personit te interesuar • b) Plotesimi i kushteve te caktuara te parapara me ligj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Humbja e shtetesise me marrje Shtetesia me marrje humbet sipase vendimit te organit kompetent ne rastet kur shtetasi i shtetit te vendit duke ushtruar veprime aktive merr qendrim jo lojale ndaj shtetit te vendit. Andaj qdo shtet ne menyre individuale cakton se cilat veprime aktive ndikojne qe organi kompetent te leshoje vendimin per marrjen e shtetesise andaje klasifikimi i veprimeve aktive dallohet ne shtete e ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Humbja e shtetesise per shkake te mungimit Mungimi perkufizohet si menyre e humbjes se shtetsise sipase se ciles shtetasi e humb shtetsine me vendim te organit konkret per arsye se disa vite me radhe qendrone jashte shtetit shtetas i te cilit eshte. Ne sistemet juridike bashkekohore mungimi nuk eshte menyre pergjithesishte e pranuar per humbjen e shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Efektet juridike pas humbjes se shtetesise Efektet juridike pas humbjes se shtetesise varen nga fakti se per cilen menyre te humbjes se shtetesise behet fjale dhe nga zbatimi i parimit te diskriminimit te gjinive. Kur shtetasi e humb shtetesine ne baze te cilese do menyre ateher ai trajtohet si i huaj dhe nuk mund te gezoje te drjeta apsolutisht te rezervuara si p.sh te ushtroje funksione publike, te votoje etj, nuk gezon te drejten e mbrojtejs diplomatike te shtetit ngase e ka humbure shtetesine, mund te perjashtohet, te ekstradohet nga shteti etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Rifitimi i shtetesise se humbure – reintegrimi Kjo menyre e fitimit te shtetesise me ane te reintegrimit eshte forme e veqante e fitimit te shtetesise dhe personi i interesuar duhet te plotesoje kushtet e parapara ne te drejtene shtetit konkret dhe ta parashtroje kerkesen me shkrim. Reintegrimi mundesohet edhe me ane te natyralizimit por do te veshtiresohej sitata ne raste kur personi nuk do te mund ti plotesonte kushtet qe kerkohen te natyralizmi.Reintegrimi paraqite si institut i veqante juridike. Ne sistemet juridike te shteteve te ndryshme paraqitet si institut i perhershem juridik dhe si institut i perkoheshem ( transitor) juridik. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Kolizioni i shtetesive Ne rastet kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesie sipase te drejtes se asnje shteti, shtrohet qeshtja e konfliktit negativ te shtetesise. Kurse ne rastet kur personi i plotesone kushtet e shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve ateher shtrohet problemi i konfliktit pozitiv te shtetesive. Keto situata sjellin deri te paraqitja e personave pashtetesi dhe personave me dy apo me teper shtetesi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Konfilikti ( kolizioni ) negativ i shtetesise Kolizioni negativ i shtetesise eshte kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipase te drjtes se asnje shteti dhe kjo sjell deri te situata qe disa persona te mbeten pashtetesi dhe quhen apatrid, apolid, hajmatos. Pytja e cila me te drejt do shtrohej te kolizioni negativ do te ishte , Cila gjyakte do te jete kompetente nese subjekti i marredhenies juridiko-private eshte person pashtetesi (Apatrid)? Pergjigjja ne kete raste me se miri eshte qe si fakte vendimtar te zbatohet vendbanimi ose vendqendrimi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Personat me disa shtetesi (kolizioni pozitiv i shtetesise) Kolizioni pozitiv i shtetsise eshte kur personi i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve. Keta persona quhen ndryshe bipatrid,bipolid.Per te rregulluar rastet dhe situatat e personave me dy shtetesi shtete ne mes veti lidhin traktate bilaterale dhe multilaterale. Ne qofte se personi ka dy apo me shum shtetesi te huaja konsiderohet se e ka shtetesine e atij shteti ku e ka edhe vendbanimin. Ne qofte se nuk ka vendbanim ne asnjeren nga keto shtete do te trajtohet si shtetas i atij shteti me te cilin eshte ne lidhje me te ngushte. Ne qofte se personi ka dy shtetesi te shteteve te huaja gjate rregullimit te marredhenive juridiko-private me elemnt te huaj para gjykates ose organeve te shtetit te vendit ky person trajtohet si shtetas i huaj. Ligji per DNP aplikon dy kritere: vendbanimin, shtetesine efektive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia efektive Shtetesia efektive eshte ateher ne qofte se personi nuk ka vendbanim ne asnjeren prej shteteve shtetesin e te cilave e ka ateher zbatohet shtetesia efektive per arsye se eshte ne harmoni me respektimin e parimit te sovranitetit te shteteve tjera. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Pikat e lidhjes per rregullimin e marredhenieve juridiko-private me element te huaj te personat me dy apo me shume shtetesi Personat pa shtetesi dhe personat me dy apo me shum shtetsi kan te drejta dhe detyrime te shumfishta keta persona mund te jene inkompatibile si detyrimi ushtarak, tatimor, lojalitetit ndaj dy shteteve, etj., prandaje ketu shfaqet problemi se cila e drejt do te zbatohet ku shtetesia eshte fakte vendimtare (pike e lidhjes ) kur personi ka dy apo me shume shtetesi. Qe te rregullohen rastet e dy shtetsise shtetet ne mes veti lidhin traktate bilaterale. Kur personi me dy shtetsi paraqitete si subjekt i marredhenieve juridiko-private me element te huaj, nje mori shtetesh lidhin ne mes veti marreveshjet e posaqme me qellim qe te shmangen pasojat e dy shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Deshmimi i shtetesise Qeshtja e deshmimit te shtetesise si dhe te gjitha qeshtjet tjera qe kane te bejne ne pergjithesi me shtetesine ne menyre sovrane i rregullon qdo shtet me ligjet e veta por gjithashtu deshmimi i shtetesise mund te rregullohet ne mes te shteteve me traktate nderkombetare. Deshmimi i shtetesise nga ana e shtetasit te vendit ne shtetin e vendit behet ne baze te dokumentit per shtetesine te cilin e leshon organi kompetent.Shtetesi deshmohet me ane te qertifikates per shtetesi te cilen e leshon ministria per pune te brendshme , me leternjoftim dhe me dokument udhetimi (pasaporte). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Te cilat marredhenie shtetesia paraqitet si pike e lidhjes dhe roli i saj Shtetesi si e lidhjes paraqitet te marredheniet si : • a) Marredheniet statusore • b) Marredheniet trashegimore. Roli i saj eshte sepse kjo rregullon marredheniet statusore me faktin se shtetesia eshte lidhje juridike midis personit fizik dhe shtetit konkret qe i mundeson personit nje status te caktuar.Ne qofte se respektohet sovraniteti i shteteve kete status te subjektit mund ta ndryshoje vetem ai sovranitet qe ia ka dhene subjektit. Te shtetet e emigracionit shtetesia zbatohet si fakt vendimtar te marredheniet statusore dhe marredheniet trashegimore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Te cilat shtete shtetesia eshte fakt vendimtar dhe pse Deri kah fundi i shek XVIII, ekskluzivisht si fakt vendimtar eshte zbatuar vendbanimi(demicili).Kodi Civil Francez i vitit 1804 per te paren here ne nenin 3 e ka parapare shtetesine si fakt vendimtar. Me pas kete zgjidhje e ka zbatuar edhe Kodi Civil Austriak. Nen ndikimin e teorise se Mancinit (e ashtuquajtura shkolla e re italiane , respektivisht personaliteti i se drejtes) nga viti 1865 shtetesia si fakt vendimtar fiton perkrahje te gjere dhe deperton pothuajse ne te gjitha sistemet juridike te Europes Kontinentale me perjashtim te Britanise se Madhe dhe shteteve Skandinave si dhe nje numer te shteteve te Azise dhe Afrikes. Shtetet e Europes Kontinentale bejne perpjekje maksimale qe ne marredheniet statusore te shteteasve te tyre , qdo here te zbatohet e drejta e tyre si Lex Nationalis. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Roli i shtetesise si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave statusore Lidhur me gezimin e te drejtave statusore shtetesia paraqitet si fakt vendimtar kryesisht ne ato raste kur shtetasi i huaj duhet te gezoje ndonje te drejte statusore ndaj shtetasit te vendit. Ne keto raste elementi i huaj ne subjekt shfaqet si i perzier ngase shtetasi i huaj ne territorin e shtetit te vendit ushtron te drejta statusore ndaj shtetasit te vendit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Roli i shtetesise si fakt vendimtar per caktimin e zbatimit te se drejtes kompetente te marredheniet statusore Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se drejtes kompetente te rregullimit te marredhenieve statusore me element te huaj si p.sh , te kushtet per lidhje te marteses se a do te vendosen sipas ligjit te shtetit te vendit ose shtetit te huaj ose shkaqet per shkurorezim te marteses ,adoptim , legjitimim etj. Shtetesi si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se drejtes kompetente te rregullimi te marredhneieve statusore me element te huaj sherben vetem ne disa shtete dhe ne disa shtete te emigracionit. Ne te drejten tone pozitive te marredheniet statusore me element te huaj zbatohet ligji nacional (kombetar) per percaktimin e zotesise juridike dhe te veprimit. Ligji i DNP-se ne nenin 14 paragrafi 1 parasheh per zotesine juridike dhe zotesine e veprimit te personit fizik zbatohet e drejta e shtetit shtetas i te cilit eshte. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Roli i shtetesise si fakt vendimtar te caktimi i kompetences se gjykates te marredheniet statusore Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates se shtetit te vendit ose gjykates se shtetit te huaj te kontestet statusore me element te huaj kur si pale ndergjyqesore paraqiten vetem shtetasit e vendit.Per keto lloje te kontestesh gjyqesore nje pjese e doktrines dhe sipas legjislacionit te disa shteteve patjeter duhet te jete kompetente gjykata nacionale e atij shteti shtetesine e te cilit e ka personi ne fjale “forum nationalis”. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Gjithashtu disa autore theksojne faktin se nuk ka nevoje qe pala kontestin nga marredhenia statusore ta shtroje para gjykates se shtetit shtetas i te cilit eshte ngase te gjitha shtetet e perbejne nje familje te madhe (civitas magna). Nderkaq te marredheniet statusore qe krijohen ne mes te shtetasve te huaj ose ne mes te shtetasve te huaj dhe shtetasve te vendit konsiderohet se nuk ekziston kompetenca gjyqesore ekskluzive dhe se ne keto raste ne vend te shtetesise si fakt vendimtar (pika te lidhjes) ne baze te cilit percaktohet zbatimi i te drejtes se shtetit te vendit ose te drejtes se huaj sherben si rregull vendbanimi (Demicili). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar Shtetet e emigracionit te cilet e zbautojne shtetesine si fakt vendimtar te marredhenieve statusore me element te huaj bejne shmangie nga zbatimi i ligjit nacional dhe nga kompetenca e gjykates nacionale te personit per statusin e te cilit shtrohet qeshtja. Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Proteksionizmit Nacional Rasti i pare i shmangies nga shtetesia si fakt vendimtar eshte Proteksionizmi nacional kjo behet nga ana e dy shteteve te cilet zbatojne parimin e kompetences se gjykates nacionale dhe zbatimit te ligjit nacional per marredheniet statusore te shtetaseve te vet edhe ate ne dy raste: a) Kur nje kontest statusor me element te huaj duhet te krijoje efekt juridik edhe ne territorin e shtetit te vendit (i huaji vihet nen kujdestari ne shtetit tjeter ne qofte se ka Demicil ne territorin e atij shtetit, psh.si ne Gjermani ). b) Kur shtrohet qeshtja e kontestit te perzier ku si pale ne kontest paraqitet shtetasi i vendit (France). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Masave te Perkohshme Rasti i dyte i shmangieve nga shtetesia si fakt vendimtar behet per shkak te “Masave te Perkohshme“. Keto masa ndermerren per arsye se organet ose gjykatat e shtetit shtetas i te cilit eshte personi per statutin e te cilit shtrohet qeshtja nuk kane mundesi dhe nuk jane ne gjendje qe menjehere te ndermarrin masa konkrete per mbrojtjen e interesave te personit, te cilat jane te domosdoshme dhe patjeter qe te ndermerren qofte per tu mbrojtur personi per statutin e te cilit behet fjale ose pasuri i tij ne shtetin ku ndodhet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia si fakt vendimtar behet per shkaqe “Humanitare” Shmangia nga zbatimi i ligjit nacional dhe kompetences se gjykates nacionale te marredheniet statusore vijne ne shprehje ne rastet kur personi eshte pa shtetesi (apatrid). Ne kete rast shtetesia nuk mund te sherbeje si fakt vendimt ngase personi per statusin e te cilit behet fjale nuk ka shtetesi dhe eshte apatrid. Ne ato raste si fakt vendimtar ne baze te te cilit percaktohet zbatimi i se drejtes se vendit ose te huaj dhe caktimi i kompetences se gjykates se shtetit te vendit ose te huaj sherben vendbanimi (Domicili) ose vendqendrimi , kurse ne disa shtete zbatohet shtetesia e fundit e personit per statusin e te cilit behet fjale. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Roli i shtetesise si fakt vendimtar te marredheniet trashegimore me element te huaj Te nje marredhenie konkrete trashegimore elementi i huaj mund te shprehet ne forma te ndryshme edhe ate: Rasti i pare, kur trashegimlenesi (de Cuiusi) i cili ka vdekur ka pas vendbanimin ose vendqendrimin jashte shtetit shtetas i te cilit ka qene , elementi i huaj ne kete marredhenie shprehet ne Subjekt. Rasti i dyte eshte kur trashegimlenesi ka vdekur ne shtetetin shtetas i te cilit ka qene kurse masa trashegimore e tij gjendet ne shtetin e huaj ne kete rast elementi i hauj shprehet ne objekt. Rasti i trete kur trashegimlenesi ka vdekur ne shtetin shtetas i te cilit eshte edhe aty gjendet pasuria e tij por si trashegimtare paraqiten te huajt. Roli vendimtar te te gjitha keto marredhenia trashegimore me element te huaj konsiston ne percaktimin dhe pergjigjjen ne pyetjen se shtetasi i huaj mund te trashegoje sipas ciles se drejte dhe se per shqyrtimin e trashegimise a do te jete kompetente gjykata e shtetit te vendit apo gjykata e huaj? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave trashegimore Ushtrimi (gezimi) i te drejtave trashegimore paraqitet si fakt vendimtar ne rastet kur i huaji duhet te gezoje te drejtat trashegimore edhe ndaj shtetasit te vendit edhe ndaj te huajit. Kurse te marredheniet statusore ushtrimi i te drejtave statusore te te hujave konsistonte vetem ne ushtrimin e ketyre te drejtave ndaj shtetasve te vendit dhe ne shtetin e vendit. E drejta e te huajit qe te trashegoje edhe sipas te drejtes sone konsiderohet si e drejte relativisht e rezervuar , e kushtezuar me reciprocitet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia si fakt vendimtar per percaktimin e zbatimit te se drejtes kompetente te marredheniet trashegimore me element te huaj Lidhur me rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me element te huaj shtetesia paraqitet si fakt vendimtar kryesisht te shtetet e emigracionit dhe e cakton p.sh: rendin ligjor te trashegimise, momentin nga i cili hapet trashegimia , pjesen e trashegimise se domosdoshme. Mirepo edhe te keto shtete ku shtetesia sherben si fakt vendimtar per ta percaktuar te drejten kompetente sipas te ciles do te hapet trashegimia e trashegimlenesit ekzsitojne dy sisteme: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Sipas sistemit te pare , ne tere trashegimine edhe te trashegimia qe ka per objekt sendet e paluajtshme edhe te luajtshme zbatohet vetem nje ligj , ligji nacional i shtetesise se trashegimlenesit (lex nationalis) , ngase ne sistemet juridike te ketyre shteteve mbare trashegimia trajtohet si e njesuar (res universitas) dhe si fakt vendimtar merret shtetesia e trashegimlenesit. Sipas sistemit te dyte i cili e ka si pikenisje pluralitetin e trashegimise , ku mbisundon qendrimi se pasurite e paluajtshme e perbejne sovranitetin territorial te nje shteti , te trashegimia e paluajtshme zbatohet ligji i shtetit ku ndodhet masa trashegimore e paluajtshme (lex rei sitae) kurse per trashegimine e pasure se luajtshme zbatohet e drejta e shtetesise (lex nationalis) se trashegimlenesit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Shtetesia si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates te shqyrtimi i trashegimise me element te huaj Shtetesia gjithashtu e ka rolin e faktit vendimtar edhe te percaktimi i kompetences se gjykates.Respektivisht ato shtete te cilat zbatojne ligjin e shtetesise (lex nationalis) te trashegimlenesit per rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me element te huaj si fakt vendimtar edhe per percaktimin e kompetences se gjykates e cila do ta shqyrtoje trashegimine e trashegimlenesit zbatohet shtetesia e tij. Megjithate edhe te keto shtete te cilet e zbatojne shtetesine e trashegimlenesit si fakt vendimtar per ta percaktuar kompetencen e gjykates sipas se ciles do te shqyrtohet trashegimia ajo nuk zbatohet per te gjithe masen trashegimore respektivisht , kompetenca e gjykates per ta shqyrtuar trashegimine e trashegimlenesit sipas shtetesise se tij , caktohet vetem per trashegimine e perbere nga sendet e luajtshme. Nderkaq per trashegimine e perbere nga sendet e paluajtshme , kompetente eshte gjykata e shtetit ku ndodhet trashegimia e paluajtshme (forum rei sitae) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Kuptimi dhe llojet e vendbanimit si fakt i identifikimit Vendbanimi(domicili) njëlloj sikurse edhe shtetësia paraqitet si fakt identifikimi (fakt në bazë të të cilit krijohet elementi i huaj) në bazë të të cilit konstatohet prezenca (prania) e elementit të huaj juridiko-privat në subjekt. Në të drejtën ndërkombëtare private vendbanimi(domicili) është qendër e mardhënieve jetësore të një personi në një shtet të caktuar,që do të thotë se për të DNP është me rëndësi se ku ndodhet ajo qendër respektivisht në cilin shtet, dhe nuk është me rëndësi se në cilin vend (qytet) në kuadër të atij shteti. Sikurse në të drejtën e brendshme ashtu edhe në DNP ekzistojnë dy lloje të vendbanimit : a) vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium) b) vendbanimi ligjor (domicilium necesarium) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium) Është qendra e mardhënieve jetësore të një personi në një shtet,e cila krijohet kur një person gjithmonë vendoset në atë shtet me qëllim që aty të banoj përgjithmonë. Mirëpo jo të gjitha shtetet i pranojnë këto dy elemente: 1) Qëllimi që të vendoset në një shtet përgjithmonë dhe 2) Vendosja e përhershme në atë shtet. (Cilësimi para gjykatës gjithmonë zgjidhet sipas lex fori) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi ligjor (domicilium necesarium) Është ajo qendër e mardhënieve jetësore që me ligj I caktohet kategorisë së caktuar të personave në një shtet për t’u mbrojtur interesat e tyre si dhe interesat e rrethit ku jetojnë ata. Në sistemet juridike të shteteve të ndryshme vendbanimi ligjor parashihet për kategori të ndryshme të personave, dhe ata: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
- Për persona që nuk kanë zotësi veprimi - në të gjitha shtetet konsiderohen personat e mitur dhe personat e sëmurë psiqik, kurse në disa shtete edhe plangprishësit dhe pijanecët që janë vënë nën kujdestari. - Përfaqësuaesit diplomatik dhe personat me status diplomatik – konsiderohen se kanë banim në vendin e shtetit ku shërbejnë. Për këtë çështje nuk shqyrtohet problemi i cilësimit. - Për funksionarët e lartë – në disa shtete parashihet vendbanim i veçantë - Për tregtarët – në disa shtete caktohet vendbanimi special,aty ku janë regjistruar në regjistrin tregtar ose ku e kanë selinë kryesore, por vetëm për mardhënie që janë të lidhura me ushtrimin e veprimtarisë tregtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi sipas origjinës Është një lloj i veçantë i vendbanimit ligjor,i cili ekziston në disa shtete anglo-saksone. Krijohet nga momenti i lindjes,nuk ndryshohet me fitimin e zotësisë së veprimit (moshes madhore) dhe e përcjellë personin deri në vdekje. Ai caktohet në atë shtet ku e ka vendbanimin prindi (i ati) i tij në momentin e lindjes së femiut. Kuazi-vendbanimi Për dallim nga llojet tjera të vendbanimit,ky lloj nuk është qendër e mardhënieve jetësore të një personinë kuptimin e plotë të fjalës. Ekszistojnë dy lloje të tij: 1. kuazi-vendbanimi i zgjedhur 2. kuazi-vendbanimi i notifikacionit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
- Kuazi-vendbanimi i zgjedhur - i cili është fiksion për ekzistimin e vendbanimit e ka prejardhjen nga Franca (domicile elu) dhe ekziston në disa shtete (romane). Palët kontraktuese me marrëveshje e caktojnë një vendbanim të përbashkët për të dy palët dhe vlenë vetëm për atë mardhënie juridike. Në këtë mënyrë palët heshtazi e caktojnë edhe kompetencën e gjykatës. - Kuazi-vendbanimi i notifikacionit – gjithashtu nuk është qendër e marrëdhënieve jetësore të një personi,por është vendi i caktuar nga i huaji për personin e autorizuar për pranimin dhe dorëzimin e shkresave gjyqsore në rastet kur i huaji nuk ka vendbanim në shtetin ku zhvillohet procedura gjyqsore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Dëshmimi (të provuarit) e vendbanimit A. Që të provohet (dëshmohet) vendbanimi sipas dëshirës duhet të konstatohet se personi a është juridikisht i aftë për të vepruar, të ketë zotësi juridike,të jetë vendosur në një shtet, në disa shtete dëshmohet edhe vullneti se aty dëshiron të jetoj përgjithmonë (animus semperi vivendi). Plotësimi i kushteve të parapara vlerësohet sipas organit të shtetit para të cilit shtrohet çështja e të provuarit të vendbanimit (lex fori). B. B. Vendbanimi ligjor krijohet në rastet kur shprehimisht e cakton ligji, dhe ky vendbanim në shumicën e rasteve dëshmohet me anë të dokumentave zyrtare të lëshuara nga organet kompetente. Në qoftëse ky dokument përdoret në shtetin e huaj,atëherë është dokument i huaj publik dhe parimisht në aspektin ndërkombëtar duhet të legalizohet, por, ne traktat ndërkombëtar mund të parashihet suprimimi i legalizimit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Roli i vendbanimit si fakt vendimtar Vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar në bazë të të cilit përcaktohet zbatimi i së drejtës së shtetit të vendit ose të huaj dhe përcaktohet kompetenca e gjykatës së shtetit të vendit ose të huaj (dhe për mundësinë e ushtrimit-gëzimit të të drejtave të caktuara civile nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit) te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj, edhe atë, kryesisht te shtetet e imigracionit. Te cilat shtete vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar? Në shtetet e imigraciomit,vendbanimi si fakt vendimtar e ka rolin e njëjtë sikurse shtetësia te shtetet e emigracionit, tek të cilat gjithashtu paraqitet por ka rol subsidiar. Te cilat mardhënie juridike private me element të huaj paraqitet vendbanimi si fakt vendimtar? Paraqitet te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi si fakt vendimtar primar, roli i tij Vendbanimi në shtetet e imigracionit ka të njëjtin rol dhe rëndësi si fakt vendimtar (pikë e lidhjes) që e ka shtetësia në shtetet e emigracionit. Shtetet e imigracionit në të cilat vendbanimi si fakt vendimtar ka rol primar janë shtetet anglo-saksone,një numër i madh shtetesh të Amerikës jugore dhe qendrore etj. Në këto shtete,për rregullimin e mardhënieve statusore,si dhe për rregullimin e disa mardhënieve familjare dhe trashëgimore, zbatohet e drejta e shtetit ku e ka vendbanimin personi statusi i të cilit duhet të rregullohet,respektivisht e drejta e shtetit ku e ka pasur vendbanimin trashëgimlënësi (de cuiusi). Gjitashtu te këto shtete,vendbanimi shërben si fakt vendimtar(pikë e lidhjes) për caktimin e kompetencës së gjykatës lidhur me zgjedhjen e kontesteve statusore dhe trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar, roli i tij Në shtetet e emigracionit te të cilat shtetësia shërben si fakt vendimtar primar, vendbanimi shërben si fakt vendimtar subsidiar për gëzimin (ushtrimin) e të drejtave të caktuara civile nga të huajt,për zbatimin e të drejtës së huaj ose të vendit dhe për caktimin e kompetencës së gjykatës së vendit ose të huaj te mardhëniet trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt Paraqitet dhe kjo për arsye se qëllimi i disa të drejtave të caktuara civile nga të huajt kushtëzohet me ekzistimin e vendbanimit të huaj në shtetin e vendit. Pra ai shërben si si fakt vendimtar në disa shtete lidhur me gëzimin e të drejtave relativisht të rezervuara nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit. Se cilat të drejta do të kushtëzohen me ekzistimin e vendbanimit nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit,varet nga çdo shtet në veçanti si dhe nga interesat konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së organit gjyqësor Në shtetet e emigracionit, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar ka rëndësi më të madhe gjatë caktimit të kompetencës së gjykatës, respektivisht shtetet e emigracionit të cilat e zbatojnë shtetësinë si fakt vendimtar primar te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj,vendbanimi (domicili) shërben si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së gjykatës në shumicën e këtyre shteteve kur shtrohet çështja e shkurorëzimit të martesave të përziera. Gjithashtu, vendbanimi është fakt vendimtar në të drejtën ndërkombëtare procedurale sipas ligjit për zgjidhjen e kolizionit të ligjeve, ku vjen në shprehje posaqërisht gjatë përcaktimit të kompetencës ekskluzive të gjykatës,te kontestet martesore. Vendbanimi shërben si fakt vendimtar subsidiar për rregullimin e mardhënieve të njëjta të personave bipatridë apo apatridë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e të drejtës kompetente Paraqitet si fakt vendimtar subsidiar në disa raste (për caktimin e të drejtës kompetente) kur zgjidhja nuk mund të arrihet sipas ligjit të shtetësisë (lex nationalis). Sipas ligjit për DNP, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar paraqitet: 1. Për shumë lloje të kontratave 2. Për efektet juridike të martesës 3. Për efektet e bashkësisë jashtëmartesore 4. Për raportet mes prindërve dhe fëmijëve 5. Për efektet juridike të adoptimit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private

Recomendados

E drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-privateE drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-privateEllmedina Balidemaj
 
E Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateE Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeRefik Mustafa
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme Refik Mustafa
 
E drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privateE drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privatedritashala
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE Refik Mustafa
 
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJEE DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJERefik Mustafa
 
Procedura Civile
Procedura CivileProcedura Civile
Procedura CivileRefik Mustafa
 

Recomendados

E drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-privateE drejta-nderkombetare-private
E drejta-nderkombetare-privateEllmedina Balidemaj
 
E Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateE Drejta Nderkombtare Private
E Drejta Nderkombtare PrivateRefik Mustafa
 
E Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeE Drejta Ndërkombtare Publike
E Drejta Ndërkombtare PublikeRefik Mustafa
 
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme
E Drejta Penale - Pjesa e Posaçme Refik Mustafa
 
E drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privateE drejta ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare privatedritashala
 
E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE E DREJTA KUSHTETUESE
E DREJTA KUSHTETUESE Refik Mustafa
 
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJEE DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJE
E DREJTA PENALE - 300 PYETJE DHE PERGJIGJERefik Mustafa
 
Procedura Civile
Procedura CivileProcedura Civile
Procedura CivileRefik Mustafa
 
E Drejta e Punës
E Drejta e PunësE Drejta e Punës
E Drejta e PunësRefik Mustafa
 
E drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit socialE drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit socialVerlona Pireci
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjiadritashala
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
KriminalistikaRefik Mustafa
 
E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1Ellmedina Balidemaj
 
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]kulla 2010
 
E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese fatmir berisha
 
E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale Refik Mustafa
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeDardan Krasniqi
 
E Drejta Tregtare
E Drejta TregtareE Drejta Tregtare
E Drejta TregtareMenaxherat
 
E DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILEE DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILERefik Mustafa
 
Penologjia
PenologjiaPenologjia
Penologjiadritashala
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeVisar Kluna
 
E Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah AliuE Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah AliuRefik Mustafa
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuesedritashala
 
E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale Refik Mustafa
 
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeE Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeRefik Mustafa
 
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësHistoria E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësRefik Mustafa
 
E drejta civile_1
E drejta civile_1E drejta civile_1
E drejta civile_1zogaj
 
E drejta-civile-1
E drejta-civile-1E drejta-civile-1
E drejta-civile-1zogaj
 

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

E drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit socialE drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit socialVerlona Pireci
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]kulla 2010
 
E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale Refik Mustafa
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeDardan Krasniqi
 
E Drejta Tregtare
E Drejta TregtareE Drejta Tregtare
E Drejta TregtareMenaxherat
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeVisar Kluna
 
E Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah AliuE Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah AliuRefik Mustafa
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuesedritashala
 
E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale Refik Mustafa
 
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeE Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeRefik Mustafa
 
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësHistoria E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësRefik Mustafa
 

Mais procurados (20)

E Drejta e Punës
E Drejta e PunësE Drejta e Punës
E Drejta e Punës
 
E drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit socialE drejta e punës dhe sigurimit social
E drejta e punës dhe sigurimit social
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
 
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistika
 
E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1
 
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]E+drejta+nderkombetare+publike[1]
E+drejta+nderkombetare+publike[1]
 
E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese E drejta kushtetuese
E drejta kushtetuese
 
E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale E Drejta e Procedures Penale
E Drejta e Procedures Penale
 
Koncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publikeKoncepti i sw drejtws publike
Koncepti i sw drejtws publike
 
E Drejta Tregtare
E Drejta TregtareE Drejta Tregtare
E Drejta Tregtare
 
E DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILEE DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILE
 
Penologjia
PenologjiaPenologjia
Penologjia
 
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjjeE Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
E Drejta Administrative 70 pytje 70 pergjegjje
 
E Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah AliuE Drejta CIvile - Abdullah Aliu
E Drejta CIvile - Abdullah Aliu
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuese
 
E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale
 
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeE Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
 
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së DrejtësHistoria E Shtetit Dhe Së Drejtës
Historia E Shtetit Dhe Së Drejtës
 

Semelhante a E Drejta Ndërkombtare Private

E drejta civile_1
E drejta civile_1E drejta civile_1
E drejta civile_1zogaj
 
E drejta-civile-1
E drejta-civile-1E drejta-civile-1
E drejta-civile-1zogaj
 
33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civilezogaj
 
50740448 5-abdulla-aliu
50740448 5-abdulla-aliu50740448 5-abdulla-aliu
50740448 5-abdulla-aliuzogaj
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarRefik Mustafa
 
E Drejta Nderkombetare Private
E Drejta Nderkombetare Private E Drejta Nderkombetare Private
E Drejta Nderkombetare Private aferdita halimi
 
E drejta civile
E drejta civileE drejta civile
E drejta civilezogaj
 
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publikekulla 2010
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike Refik Mustafa
 
E drejta civile
E drejta civileE drejta civile
E drejta civilezogaj
 
E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3s b
 
Civile 1
Civile 1Civile 1
Civile 1zogaj
 
Burimet e se drejtes
Burimet e se drejtesBurimet e se drejtes
Burimet e se drejtesSelf employed
 
Tema 2 e drejta e biznesit
Tema 2 e drejta e biznesitTema 2 e drejta e biznesit
Tema 2 e drejta e biznesitBledi Lila
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleRefik Mustafa
 
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseLigjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseMiLchee Fetahi
 
Universiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovësUniversiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovëssemrabuqi
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovRamadan Ademi
 

Semelhante a E Drejta Ndërkombtare Private (20)

E drejta civile_1
E drejta civile_1E drejta civile_1
E drejta civile_1
 
E drejta-civile-1
E drejta-civile-1E drejta-civile-1
E drejta-civile-1
 
33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile33739619 e-drejta-civile
33739619 e-drejta-civile
 
50740448 5-abdulla-aliu
50740448 5-abdulla-aliu50740448 5-abdulla-aliu
50740448 5-abdulla-aliu
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
 
E Drejta Nderkombetare Private
E Drejta Nderkombetare Private E Drejta Nderkombetare Private
E Drejta Nderkombetare Private
 
E drejta civile
E drejta civileE drejta civile
E drejta civile
 
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
27364095 e-drejta-nderkombetare-publike
 
E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike E Drejta Nderkombtare Publike
E Drejta Nderkombtare Publike
 
E drejta civile
E drejta civileE drejta civile
E drejta civile
 
E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3E dr. nderkombetare_publike3
E dr. nderkombetare_publike3
 
Civile 1
Civile 1Civile 1
Civile 1
 
E Drejta Private
E Drejta PrivateE Drejta Private
E Drejta Private
 
Burimet e se drejtes
Burimet e se drejtesBurimet e se drejtes
Burimet e se drejtes
 
Normat juridike
Normat juridikeNormat juridike
Normat juridike
 
Tema 2 e drejta e biznesit
Tema 2 e drejta e biznesitTema 2 e drejta e biznesit
Tema 2 e drejta e biznesit
 
Burimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes PenaleBurimet e Se Drejtes Penale
Burimet e Se Drejtes Penale
 
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetueseLigjeratat nga e drejta kushtetuese
Ligjeratat nga e drejta kushtetuese
 
Universiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovësUniversiteti shtetëror i tetovës
Universiteti shtetëror i tetovës
 
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi KumanovPyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
Pyetjet Nga E Drejta Kushtetuese -Shamicevi Kumanov
 

Mais de Refik Mustafa

E Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeE Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIE Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IE Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IRefik Mustafa
 
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveE Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveRefik Mustafa
 
E Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseE Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseRefik Mustafa
 
E Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitE Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitRefik Mustafa
 
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITEKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITRefik Mustafa
 
Interpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleInterpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleRefik Mustafa
 
Fjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseFjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseRefik Mustafa
 
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorE Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorRefik Mustafa
 
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeE Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeRefik Mustafa
 
Arta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeArta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeRefik Mustafa
 
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoE Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoRefik Mustafa
 
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis Refik Mustafa
 
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateDaniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateRefik Mustafa
 
E DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKAE DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKARefik Mustafa
 

Mais de Refik Mustafa (20)

E Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures AdministrativeE Drejta e Procedures Administrative
E Drejta e Procedures Administrative
 
Procedura Penale
Procedura PenaleProcedura Penale
Procedura Penale
 
E Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve IIE Drejta e Detyrimeve II
E Drejta e Detyrimeve II
 
E Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve IE Drejta e Detyrimeve I
E Drejta e Detyrimeve I
 
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e KontrataveE Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
E Drejta e Detyrimeve dhe e Kontratave
 
E Drejta Kushtetuese
E Drejta KushtetueseE Drejta Kushtetuese
E Drejta Kushtetuese
 
E Drejta e Falimentimit
E Drejta e FalimentimitE Drejta e Falimentimit
E Drejta e Falimentimit
 
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILITEKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
EKSTRADIMI DHE E DREJTA E AZILIT
 
Interpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve PenaleInterpretimi i Ligjeve Penale
Interpretimi i Ligjeve Penale
 
Fjalorth i Drejtësise
Fjalorth i DrejtësiseFjalorth i Drejtësise
Fjalorth i Drejtësise
 
Kriminologjia
KriminologjiaKriminologjia
Kriminologjia
 
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi HapësinorE Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
E Drejta në Ndërtim dhe Planifikimi Hapësinor
 
Parlamentarizmi
ParlamentarizmiParlamentarizmi
Parlamentarizmi
 
E Drejta Tregtare
E Drejta TregtareE Drejta Tregtare
E Drejta Tregtare
 
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e PërgjithshmeE Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme
 
Arta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta RomakeArta Mandro - E Drejta Romake
Arta Mandro - E Drejta Romake
 
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola XhafoE Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
E Drejta Penale Nderkombetare - Jola Xhafo
 
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
E Drejta Romake - Andrew Borkowski & Paul Du Plessis
 
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare PrivateDaniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
Daniel Gutman - E Drejta Nderkombetare Private
 
E DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKAE DREJTA DHE POLITIKA
E DREJTA DHE POLITIKA
 

E Drejta Ndërkombtare Private

  • 2. Nocioni i të drejtës ndërkombëtare private E drejta ndërkombëtare private është degë e së drejtës së një sistemi juridik të shtetit konkret, ashtu siç janë edhe degët tjera të së drejtës shembull: E drejta familjare? , e drejta penale ?, e drejta civile? , e drejta administrative? , e drejta ekonomike? , e drejta e punës? etj. Pra kjo e drejtë rregullon një lëmi të caktuar të marrëdhënieve shoqërore që nuk është objekt i rregullimit juridik të asnjë dege tjetër të së drejtës. E drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës e sistemit juridik të një shteti konkret përfaqëson tërësinë e normave juridike me anën e të cilave rregullon marrëdhëniet juridike private ku paraqitet (është i pranishëm) elementi i huaj juridiko-privat. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 3. Emërtimi i të drejtës ndërkombëtare private Lidhur me këtë lëndë ekzistojnë dy emërtime të cilat janë pranuar në doktrinën juridike dhe atë : • E drejta ndërkombëtare private • Konflikti i ligjeve ( Anglo-sakson – Conflict of Laws) Lidhur me emërtimin “ E drejta ndërkombëtare private “ mbi sundon qëndrimi se ky emërtim nuk është adekuat. Përkatësisht e drejta ndërkombëtare private, nuk është ndërkombëtare ?ngase siç theksuam më lart ajo është degë e së drejtës së brendshme të sistemeve juridike të shteteve konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 4. Marrëdhëniet që i rregullon nuk janë marrëdhënie ndërkombëtare, por përmbajnë në vete element ndërkombëtar, ngase përmes elementeve të marrëdhënies (subjektit, objektit apo të drejtave dhe detyrimeve) janë të lidhura edhe me sovranitetin e shtetit tjetër (të huaj) ose të më tepër shteteve tjera. Gjithashtu, e drejta ndërkombëtare nuk është as private. Nuk ka dyshim se termi (nocioni) private e ka prejardhjen nga koha e kapitalizmit liberal, ku e drejta është ndarë në të drejtën publike dhe private. Arsyeja e vetme për përdorimin e termit marrëdhënie juridiko-private (juridiko – civile) në kushte të sotme konsiston në shkaqet praktike, ngase nuk ekziston emërtim më adekuat i përbashkët për të drejten civile, familjare, ekonomike dhe te drejten e punes. Për shkaqe dhe arsye të njëjta, është ruajtur fjala (termi) private edhe tek i emërtimi i lendes sonë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 5. Përpjektjet që emërtimi e Drejtë ndërkombëtare private të zëvendësohet ose të gjendet ndonjë emërtim tjetër nuk kanë dhënë rezultate të rëndësishme. Në doktrinën juridike Gjermane janë propozuar emertime si: • “Konfliktsrecht” e drejta e konflikteve, e drejta e kolezionit, • ”Rechtsannendugsrecht” e drejta e aplikimit të së drejtës, etj. Në doktrinen juridike Franceze është emërtuar si: • “Droit intersystematique” e drejta e intersistemeve. Asnjëri nga emërtimet e lartpërmendura nuk ka fituar përkrahje të gjërë. Vetëm emërtimi “Conflict of Laws” – Konflikti I Ligjeve krahas emërtimit “E Drejta ndërkombëtare private” ka fituar përkrahje të gjerë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 6. Objekti i te drejtes nderkombetare private Objekt i së drejtës ndërkombëtare private janë: • a) Marrëdhëniet juridike private me element të huaj(shkembimi I mallit , sherbimeve, familajre dhe trashegimore) • b) Normat juridike që i rregullon keto marrëdhënie me element të huaj • c) Kolizioni i ligjeve • d) Kolizioni i juridiksioneve E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 7. a) Te Marredheniet juridiko-private duhet te kemi parasysh faktin se marredheniet e cekura me lart e perbejne objektin e se drejtes nderkombetare private vetem ne qofte se ne vete e permbajne elementin e huaj qofte ne subjekt, objekt apo ne te drejta dhe detyrime , ne te dy nga keto elemente apo ne te gjitha elementet. b) Mosmarreveshjet jane me te medha kur si objekt i kesaj dege te se drejtes trajtohen ato norma qe i rregullojne marredheniet juridiko-private qe permbajne ne vete element te huaj. Keto jane normat e te drejtes procedurale, te drejtes materiale civile, te drejtes se punes, te drejtes ekonomike si dhe te drejtes administrative. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 8. c) Duhet te theksojme se ekziston vetem nje lemi qe pranohet nga te gjithe se eshte e teresi e te drejes nderkombetare private ne fakt , behet fjale konfliktin e ligjeve qe ngerthen ne vete normat e kolizionit te cilat percaktojne te drejten kompetente materiale (substanciale) per rregullimin e marredhenieve qe permes elementit te huaj lidhen me me teper sovranitete dhe per rregullimin e te cilave jane te interesuara dy ose me teper shtete. d) Objekt i DNP shpesh here konsiderohen edhe normat e konfliktit te juridiksioneve , perkatesisht dispozitat qe i rregullojne marredheniet juridiko- procedurale me element te huaj , parasegjithash dispozitat per kompetencen nderkombetare dhe per njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve te huaja per kundrejt qendrimit se keto dispozita e perbejne objektin e nje disipline te veqant te drejten nderkombetare procedurale civile. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 9. PARAQITJA DHE ZHVILLIMI I TË DREJTËS NDËRKOMBËTARE PRIVATE Si të gjitha degët tjera të së drejtës, ashtu edhe e drejta ndërkombëtare private (DNP) paraqitet në një shkallë të caktuar të zhvillimit të shoqërisë,?? atëherë kur format e reja të marrëdhënieve shoqërore nuk kanë mundur të rregullohen me normat juridike të degëve egzistuese të së drejtës. Por, edhe e Drejta ndërkombëtare dhe ekonomike, si dhe më zhvillimin e forcave prodhuese dhe marrëdhënieve në prodhim. Paraqitja intenzive dhe masovike e marrëdhënieve të llojllojshme juridike private me element të huaj, dhe pamundësia që ato marrëdhënie të rregullohen me sukses me degët ekzistuese të së drejtës imponuan nevojën që të krijohen normat dhe dega e së drejteë që do t´i rregulloj këto marrëdhenie, të cilat janë të lidhura njëkohesisht me sovranitet të shteteve te ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 10. Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në shtetet antike Shtet e zhvilluara skllavopronare antike karakterizohen me marrëdhëniet e zhvilluara mall-para, që kanë mundësuar edhe zhvillimin intensive të marrëdhënievejuridike dhe mendimit juridik. Mëgjithatë, me siguri mund të konstatojmë se në shtetet e civilizuara antike, Greqi dhe Romë, si dhe në shtetet tjera skllavopronare antike, e Drejta ndërkombëtare private nuk ka qenë e zhvilluar në një nivel bashkëkohor. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 11. Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Romë E drejta antike nuk e ka trajtuar të Drejtën ndërkombëtare private ashtu sic trajtohet sot (në kushtet bashkëkohore). Të Drejtës romake gjithsesi duhet t´i kushtohet vëmendje e posacme ngase bën pjesë në të arriturat e mendimit klasik më me rëndesi,andaj, me interes të vecantë është të përcillet edhe zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Romë. Në Romën e vjetër si dhe në shtetet tjera antike, të huajve u ështe mohuar subjektiviteti juridik. Të huajt vetëm në rastet të jashtëzakonshme kanë mund të paraqiten si subject të marrëdhënjeve juridiko-civile. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 12. Njëlloj sikurse tek të drejtat civile të huajve, burimet e shkruara të së Drejtës romake na bëjnë me dije se ajo ka përmbajtur norma që mund të konsiderohen si një lloj i normave të konfliktit të ligjeve, por megjithatë ende nuk mund te konsiderohet se janë norma të së Drejtës ndërkombëtare private. Edhe pse e drejta romake nuk ka përmbajtur norma te kolizionit në kuptimin klasik, megjithatë disa raporte juridike të huajve, që janë krijuar sipas statutit të tij personal (lex origo) janë pranuar (njohur) edhe në territorin e Romës. Padyshim superioriteti ekonomik i shtetit romak ka ndikuar edhe ne superioritetin e jurdiksionit dhe te drejtes romake. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 13. Zanafilla e të Drejtës ndërkombëtare private në Greqi Edhe në qytet-shtetet Greke të huajt janë konsideru si robër. Por, një rreth të caktuar të huajve, shtetas të shteteve tjera greke janë zbatuar autorizime të gjëra demokratike në atë kuptim se ata nuk janë trajtuar si robër dhe padyshim paraqitet ideja e tolerances reciproke në trajtimin e të huajve që ka konsistuar në formësimin e të drejtave të caktuara të të huajve. E drejta e huaj nuk është zbatuar në Greqi. Gjykatat e kanë zbatuar të drejtën e vet (lex flori). Egzistojnë të dhëna të rëndësishme sipas të cilave kontestet janë zgjidhur nëpërmjet arbitrazhit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 14. E drejta e huaj nuk eshte zbatuar ne Greqi. Gjykatat e kane zbatuar te drejten e vet – Lex Fori. Por, ka pasur raste kur e drejta e huaj ( e drejta e qytet-shtetit tjetër grek) është marrë parasysh, keshtu për shembull, në një konflikt rreth hartimit të testamentit , thekson se do të arrihej rezultati i njëjtë, sikur të zbatohej e drejta e venbanimit ku ka jetuar testatori dhe e ka hartuar ashtu edhe sipas te drejtes nacionale të trashëgimlënësit, e gjithashtu edhe sipas të drejtës së të paditurit te trashëgimtarëve ligjor (ky është rast në të cilin thuhet se duhet të bëhet zbatimi i të drejtës se huaj). Gjithashtu në marrëdhëniet tregtare me Egjiptin, në kontrata u përcaktua në rast kontesti, kompetente për zgjidhjen e tij ishte shteti ne gjuhen e te cilit ishte shkruar marrëveshja (kontrata). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 15. Zanafilla e të drejtës ndërkombëtare private në feudalizmin e hershëm Shkatërrimi i Perandorisë romake ka shkaktuar ndryshime të mëdha në të gjitha lëmenjtë e jetës, e gjithashtu ka pasur ndikim të madh edhe në nocionet juridike dhe në sistemet juridike në përgjithësi. Shikuar nga aspekti i të Drejtës ndërkombëtare private, shkatërrimi i Perandorisë romake në dy drejtime konsiston në paraqitjen e problemeve të reja. Nga njëra anë, në vend të një shteti të madhë i cili e ka përfshirë pjesën më të madhë të botës së atëhershëme të civilizuara, krijohet një numër I konsiderueshëm I shteteve të vogla dhe të medha, si shtetet të pavarura. Nga ana tjeter, në vend të sistemit të përgjithshëm juridik (Ius gentium), paraqiten më tepër sisteme të pavaruara juridike, për arsye se popujt dhe fiset barbare që depërtojnë nga veriu dhe krijojnë shtetet e veta, e sjellin me vete të drejtën dhe systemin juridik personal. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 16. Parimi i Personalitetit Pas pushtimit të Romës nga fiset barbare pushteti qendror ka qene tejet i dobet te mund ta zbatoje sistemin unik juridik në tëre territorin për të gjithë pjesetarët e shtetit, aq me pak ka qëne në gjendje që zgjidh problemet e konfliktit të llojeve. Për kete arsye si parim kryesor per zgjidhjen e kolizionit te ligjeve eshte dashur te merret parimi i personalitetit e jo lidhja territoriale. Gjate percaktimit te se drejtes kompetente. Çdo individ marredheniet juridiko- civile do ti rregulloje sipas te drejtes personale pra sipas te drejtes se fisit te cilit i takon , pa marre parasysh se ku eshte krijuar marredhenia konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 17. Parimi i Territorialitetit Me dobesimin e lidhjeve fiserore dhe lidhjeve te gjakut, parimi i personalitetit gradualisht fillon te zbehet dhe ne vend te tij paraqitet nje lidhje tjeter shume me e theksuar ajo per token (territorin) dhe si e tille lidhja per token ka qene kriteri i vetem dhe pozita juridike e njerezve varej nga kjo lidhje. Ne vend te parimit te personalitetit mbisundon parimi i territorialitetit. Ne teresi i formesuar parimi i territorialitetit ka nenkuptuar qe te gjitha raportet juridike te krijuara ne territorin e feudalit do te vleresohen sipas te se drejtes qe zbatohet pavaresisht prejardhjes gjykata ne zgjidhjen e rasteve zbatonte te drejten e vendit (Lex Fori). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 18. Faktoret qe ndikuan ne zhvillimin e DNP • Zhvillimi revolucionar i fuqive prodhuese • Krijimi i shteteve te reja nacionale • Zevendesimi i istemit shoqeror feudal me ate kapitalist
  • 19. Metodat e rregullimit Juridik te DNP • 1.Parimi I iniciatives nderkombetare Juridiko private • 2. Parimi I barazise nderkombetare juridiko private te paleve • 3. Parimi I zbatimit te kundermasave nderkombetare( rendit publik nderkombetar)
  • 20. Karakteristikat e DNP • 1. Specifika e Objektit te DNP • 2. Dyllojshmeria e Burimeve • Specifika e sanksionit( as civil juridik e as nderkonbetar Publik) • Sfera fqinjesore me drejten civile dhe Drejten nderkombetare Publike.
  • 21. Kuptimi i të drejtës ndërkombëtare private Dinamizimi i jetës globale botërore, nënkupton qarkullim gjithnjë e më frekuent të personave, mallrave dhe shërbimeve, përtej kufijve shtetërorë. Gjithashtu, zhvillimi tejet dinamik i mjeteve të komunikimit dhe të komunikacionit të të gjitha llojeve, objektivisht determinon krijimin e shumë situatave juridike me element të shteteve tjera (me element të huaj). Për shembull, shtetasi amerikan shkon në pushim në Francë. Atje njofton shtetasen japoneze dhe vendosin të lidhin martesë. Në këtë rast kemi ndeshjen e tri sisteme juridike – sistemit amerikan, francez dhe japonez. Secili prej tyre synon që të jetë dominant në çdo situatë juridike ku ka element të vetin. Prej këtu, në shembullin tonë shtrohet së paku dy çështje të cilat duhet definuar: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 22. E para, cila nga tri të drejtat e shteteve do të aplikohet në rastin konkret për lidhjen e martesës, apo në cilën formë do të lidhet martesa, kur sistemet juridike të shteteve që janë të interesuara dukshëm dallojnë. Pra, në bazë të cilës së drejtë të këtyre shteteve do të vlersohen kushtet për lidhjen e martesës. ?? Dhe e dyta, a do të jetë e vlefshme ajo martesë në shtetet e tyre dhe në shtetet tjera, duke pasur para syshë se është lidhur para organit të shtetit tjetër. Pra, në rastin konkret, a duhet aplikuar ligjin amerikan, japonez apo francez, dhe cili organ është kompetent për lidhjen e martesës? – a është ai organ - përfaqësia konzulare amerikane apo japoneze në Franc, ose organet franceze.?? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 23. Në situatat juridike të cilat kanë karakter të brendshëm (pra brenda një shteti), gjithëherë aplikohet e drejta e brendshme e shtetit ku ka lindur marrëdhënia e caktuar juridike dhe gjithëherë kompetente për vendosje janë organet e brendshme të shtetit ku edhe ka lindur apo ndodhur situata e caktuar juridike. Për shembull, për lidhje të kontratës për shitblerje në mes dy shtetasve të Kosovës, e cila lidhet dhe realizohet në Kosovë, aplikohen normat juridike të Kosovës (pra ligjet e Kosovës), kurse në rast kontesti në mes blerësit dhe shitësit në lidhje me marrëdhënien juridike, kompetente për zgjidhjen e kontestit lidhur me këtë çështje janë organet e Republikës së Kosovës. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 24. Apo në rast të një aksidenti në mes dy automjeteve të regjistruara në Francë, i cili ndodhë në territorin francez aplikohen ligjet franceze dhe kompetente për vendosje janë organet franceze. Por, poqese në mes këtyre dy automjeteve ndodhë aksidenti jashtë Francës (për shembull në Turqi), atëherë situata juridike në fjalë fiton element të huaj. Apo, nëse për shembull, shtetasi i Kosovës lidhë një kontratë biznesi me shtetasin e Shqipërisë në Ukrainë, edhe këtu shtrohet pyetja se në në bazë të cilës të drejtë do të lidhet kontrata dhe cili organ është kompetent për zgjidhjen e kontestit në rast të mosmarrëveshjes në mes palëve kontraktuese. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 25. Prej këtu, duhet konstatuar se e drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të huaj. Pra, këtu fjala është për marrëdhënie civile-juridike apo situatë juridike, e cila objektivisht nuk është e lidhur për sistemin juridik vetëm të një shteti dhe nuk prodhon pasoja juridike vetëm në një vend, por të dy apo më shumë shtete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 26. Marrëveshjet ndërkombëtare në mes dy apo më shumë shteteve, nuk janë lëndë e së drejtës ndërkombëtare private, por bien në domenin e të drejtës ndërkombëtare publike, pa marrë para syshë se a kanë të bëjnë me sferën ekonomike, tregëtare, shkencore, sportive, kulturore, politike etj. Në këto raste fjala është për subjekt ndërkombëtarë si palë kontraktuese. Por, nëse një kompani e Belgjikës lidhë marrëveshje me një kompani të Kosovës për shitblerjen e perimeve, atëherë çështje bjen në domenin privat, pra civilo-juridik, pasi subjekte të asaj marrëveshje nuk janë shtete e as organizata ndërkombëtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 27. Paraqitja e elementit të huaj Në të gjitha rastet e përmendura më parë, prezent është elementi i huaj, i cili mund të shprehet në bazë të shtetësisë së palëve, vendbanimit, vendqëndrimit, vendit të formalizimit të një situate juridike apo të një marrëdhënie juridike, vendi ku gjindet sendi, vendit ku shtrihet pasuria e palëvizshme etj. Pra, elementi i huaj mund të na paraqitet në: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 28. • subjekt – nëse personat fizik apo juridik të një situate ap marrëdhënie juridike u takojnë shteteve tjera apo shteteve të ndryshme; • objekt – nëse malli, objekti apo lënda e caktuar gjindet jashtë apo duhet të dërgohet në një shtet tjetër; • Drejta dhe detyrime – nëse jashtë shtetit të vet, shtetasi ka themeluar marrëdhënie juridike, apo atje ka lindur situata juridike (lidhja e kontratës, veprimi kundërligjorë nga i cili është shkaktuar dëm i caktuar etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 29. Situatat e përmendura dhe të ngjajshme zgjidhen me ndihmën e normave juridike të së drejtës ndërkombëtare private, edhe ate përmes normave kolizive dhe dispozitave tjera materiale. Pra, për ate se cila e drejtë do të aplikohet në një situata të caktuar juridike me element të huaj – përcaktohet përmes normave kolizive të shtetit ku shtrohet çështja juridike. Këto norma mund të jenë pjesë e së drejtës së brendshme të një shteti, por mund të jenë të parapara edhe nga marrëveshje të ndryshme ndërkombëtare. Prej këtu, jemi të mendimit se definicioni më i kompletuar për definimin e kësaj dege të së drejtë është se e drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 30. Këto marrëdhënie, e drejta ndërkombëtare private i zgjidhë përmes normave substanciale dhe normave kolizive, të cilat siç thamë mund të jenë dispozita të brendshme apo ndërkombëtare. Megjithate, duhet pasur ndërmend se e drejta ndërkombëtare private është pjesë e së drejtës së brendëshme, madje edhe atëherë kur ato norma të së drejtës së brendshme janë marrë nga e drejta ndërkombëtare (nga marrëveshjet ndërkombëtare). Shtetet janë të pavarura në miratimin e normave të së drejtës ndërkombëtare private, pasi në të shumtën e rasteve fjala është për norma të brendshme të shtetit, por gjithësesi se shtetet kanë për obligim që t’i respektojnë edhe standardet dhe normat ndërkombëtare, me qëllim të lehtësimit të zgjidhjes së situatave dhe marrëdhënieve të caktuara juridike në mes personave dhe subjekteve të huaj të së drejtës ndërkombëtare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 31. Lëndë e së drejtës ndërkombëtare private Siç kemi theksuar më lartë, e drejta ndërkombëtare private paraqet tërësi normash juridike të cilat rregullojnë situata juridike me element të jashtëm (huaj). Lëndë e kësaj dege të së drejtës, pos marrëdhënieve juridiko-civile, janë edhe disa sfera tjera – ku në veçanti duhet përmendur: a)çështjen e shtetësisë, b)statusin juridik të të huajve, c)ndeshjen e ligjeve, d)të drejtën procesuale në situatat ndërkombëtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 32. Autorë të ndryshëm dallohen në ate se çka trajtohet si lëndë të së drejtës ndërkombëtare private. Madje, disa prej tyre parashohin edhe çështje tjera. Këto dallime më së shpeshti janë rezultat i divergjencave të caktuara të sistemeve juridike të shteteve në bashkësinë ndërkombëtare. Shtetet, marrëdhëniet e njëjta, siç janë lindja, lidhja e martesës, vdekja, divorcimi, trashigimia, testamenti, lidhja e kontratave, në të shumtën e rasteve i rregullojnë në forma të ndryshme. Në programet arsimore të fakulteteve juridike në Republikën e Kosovës në kuadër të lëndës së të drejtës ndërkombëtare private studjohen: a)ndeshja e ligjeve; b)ndeshja e jurisdikcioneve; c)shtetësia dhe statusi juridik i të huajve; dhe d)çështja e pranimit dhe ekzekutimit të vendimeve të huaja gjyqësore dhe të arbitrazhit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 33. E drejta ndërkombëtare private në vete përfshinë të drejtën civile, të drejtën ekonomike, të drejtën familjare dhe të drejtën e punës. Nga disa autorë edhe vet emri e drejtë ndërkombëtare private është i kontestueshëm. Jemi të mendimit se pjesërisht këto kundërshtime mund të jenë edhe të arsyeshme. Së pari, në rastin tonë shumë pak bëhet fjalë për norma ndërkombëtare, pasi pjesa dërmuese e normave të kësaj dege të drejtësisë janë norma të brendshme juridike, pra fjala është për norma juridike që u takojnë sistemeve juridike të brendshme të shteteve. Së dyti, poashtu relativisht qëndron konstatimi se fjala “e drejtë private” nuk mund të merret si tërësi logjike, pasi nuk mund të ekzistojnë norma juridike private. Vet fakti se në të shumtën e rasteve përmes normave të së drejtës ndërkombëtare private rregullohen marrëdhënie të karakterit privat, nuk nënkupton edhe ekzistimin e së drejtave apo normave private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 34. Situata të ndryshme juridike me element të huaj zgjidhen bazuar në elementin e shtetësisë. Por, gjithashtu shumë situata juridike rregullohen përmes lidhjeve, objektivave dhe pikave tjera të lidhjes, siç mund të jenë vendbanimi, vendi ku gjindet sendi i caktuar, vendi i lidhjes së kontratës, vendi i shkaktimit të pasojave nga dëmi etj. Çështja e shtetësisë në masë të madhe bjen në domenin e marrëdhënieve juridiko-administrative, megjithate, ajo njëherit paraqitet edhe si e drejtë statusore në çështjet e së drejtës civile dhe familjare. Gjithashtu, mund të ndodhë që një person i përfshirë në një situatë juridike të disponon me dy apo më tepër shtetësi. Në këto raste shtrohet pyetje se e drejta e cilit shtet do të duhet të aplikohet në situatën konkrete juridike. Këto çështje zgjidhen përmes normave kolizive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 35. Burimet e brendshme Në burime të karakterit të brendshëm bëjnë pjesë: 1) ligjet e shteteve; 2) shkenca juridike; 3) praktika gjyqësore; 4) normat zakonore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 36. Ligjet e shteteve Ligjet e shteteve apo legjislatura e brendshme e shteteve paraqet burim kryesor të së drejtës ndërkombëtare private, pasi numri më i madhë i dispozitave juridike të sferës të kësaj dege të së drejtës, janë të karakterit nacional (të brendshëm). Shtetet, në shumë ligje të tyre në sferën civilo- juridike, ekonomike, familjare, trashigimore, të punës, kanë paraparë edhe norma juridike që konsiderohen si pjesë e së drejtës ndërkombëtare private, për zgjidhjen e situatave me element të huaj. Këto norma mund të jenë norma kolizive apo norma substanciale. Disa shtete kanë edhe ligje të veçanta mbi të drejtën ndërkombëtare private, të cilët kanë të bëjnë me rregullimin e situatave juridike me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 37. Shkenca juridike Shkenca juridike paraqet burim ndihmës i së drejtës ndërkombëtare private, pasi si e tillë, pra si njohëse e problematikës dhe materjes së të drejtës ndërkombëtare private, dukshëm ndikon në ofrimin e zgjidhjeve të caktuara të situatave juridike me element të huaj. Eksertët e kësaj lëmie si njohës të mirë të problematikës, dukshëm ndihmojnë në zgjidhjen e situatave për të cilat nuk ekzistojnë burime më konkrete juridike. Si burim i së drejtës, shkenca juridike rëndësi të veçantë ka pasë në të drejtat e shtet-qyteteve të mesjetës – Gjenovë, Milano, Pizë, Padovë, Bolonjë etj, në bazë të së cilës janë rregullua në rend të parë marrëdhëniet tregtare. Në këtë fazë në veçanti kanë vlejtë të ashtuquajturit statute. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 38. Në lidhje me statutet, një ndër përfaqësuesit e të ashtuquajturës shkollë franceze Bertrand D’Argentre (1517-1590), bënë ndarjen në: • statute që kanë të bëjnë me sendet e palëvizshme (statuta realia); • statute që kanë të bëjnë me statusin juridik të personave kur ata gjinden jashtë territorit të shtetit (statuta personalia); dhe • statutet e përziera, të cilat kanë bëjnë edhe me sendet edhe me personat (statuta mixta). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 39. Praktika gjyqësore Paraqet poashtu burim ndihmës dhe plotësues i të drejtës ndërkombëtare private, edhe ate në rast të mungesës së normave dhe dispozitave të shkruara. Vendime paraprake të gjyqtarëve për situata të caktuara juridike me element të huaj, janë marrë si burim juridik për zgjidhjen e çështjeve të ngjajshme juridike me element të huaj. Praktika gjyqësore, vend të rëndësishëm sidomos ka në shtetet anglo- saksone, në të cilat shekuj me radhë është ndërtua praktika gjyqësore në zgjidhjen e situatave dhe marrëdhënieve juridike (duke përfshi edhe situatat me element të huaj). Në të drejtën anglo-saksone vlenë parimi – e drejtë konsiderohet ajo e drejtë që është shpallur nga gjykata. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 40. Pra, për dallim nga shumë shtete, të cilat si burime primare të së drejtës ndërkombëtare private shfrytëzojnë ligjet (ligjet mbi martesën, ligjet mbi trashigiminë etj), apo kanë kodet e veta civile, shtetet e të ashtuquajturit Common law sistemit, shumë rallë bëjnë rregullimin e marrëdhënieve juridike ndërkombëtare-private përmes normave të shkruara. Pra, praktika gjyqësore në këto shtete paraqet burim kryesor të së drejtës. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 41. Normat zakonore Ky lloj burimi ka pasur peshën e vet në të kaluarën, kurse në kohën e tanishme gjithnjë e më shumë humbë nga përdorimi. Në mungesë të normave të shkruara, gjegjësisht në raste të zbraztirave juridike, në disa shtete, gjykatat apo organet tjera që vendosin, në rastet dhe situatat juridike me element të huaj aplikojnë edhe normat zakonore. Megjithate, fakt që me kalimin e kohës gjithnjë e më shumë këto norma humbin relevancën e tyre në të drejtën ndërkombëtare private, jo vetëm nga shkaku se shtetet gjithnjë e më shumë situatat dhe marrëdhëniet juridike i parashofin dhe rregullojnë me norma të shkruara, por edhe nga realiteti se në zhvillim të vazhdueshëm është unifikimi i së drejtës ndërkombëtare private përmes marrëveshjeve ndërkombëtare në mes shteteve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 42. Elemente e pergjithshme te formesimit te normes se DNP Elementet e pergjithshme te formesimit te normes se DNP jane: a) Elementi i huaj juridiko-privat b) Faktet e identifikimit c) Faktet vendimtare (pikat e lidhjes) d) Shmangiet nga norma kompetente te DNP respektivisht nga faktet vendimtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 43. Elementi i huaj juridiko-privat Elementi i huaj ne nje marredhenie konkrete jurdiko-private eshte nje fakt dhe nje rrethane faktike e cila marredhenie konkrete juridike te formesuar e lidh me sovranitetin e shtetit te vendit dhe te huaj per rregullimin e kesaj marredhenie (qe ngerthen ne vete elementin e huaj), jane te interesuara te pakten dy shtete secili ne baze te sovranietit te vet (qofte sovran. personal apo territorial). Fakti ose rrethana faktike qe e quajme element i huaj mund te jete i shfaqur ne subjekt, objekt, te drejta dhe detyrime. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 44. Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat jane kur ai shprehet ne: Subjekt, Objekt, ne te drejta dhe Detyrime. Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne Subjekt Shprehet atehere kur njeri nga subjektet e marredhenies eshte i huaj (ka nacionalitet te shtetit te huaj). P.sh: Nje ndermarrje nga Kosova (ose shteti Kosovar) lidh kontrate per shitblerje ne nje ndermarrje te SHBA-ve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 45. Shprehja e elementetit te huaj juridiko-privat në Objekt Në qoftë se objekti i punës juridike eshte jashte vendit atehere elementi i huaj juridiko-private shprehet ne objekt. P.sh: Shtetasi Kosovar dhe Amerikan lidhin kontrate per shitblerje per mallin qe gjendet ne Angli. Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne te drejta dhe detyrime Ne rastin kur marredhenia krijohet ne nje shtet kurse duhet te permbushet (realizohet) ne shtetin tjeter, atehere elementi i huaj juridiko-privat shprehet ne te drejta dhe detyrime. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 46. Dallimi midis shprehjes se thjeshte dhe te shumefishte te elementit te huaj a) Elementi i huaj juridiko-privat shprehet si i thjeshte ne rastin kur ne marredhenie juridiko-civile si i huaj shprehet vetem njeri nga elementet e marredhenies, perkatesisht si i huaj shprehet ose vetem ne subjekt, ose ne objekt , ose ne te drejta dhe detyrime. b) Elementi i huaj shprehet si i shumefishte ne rastin kur ne marredhenin juridiko-private si te huaj jane te shprehura se paku dy ose te gjitha elementet e tij. (S+O , S+D.D , O+D.D , S+O+D.D). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 47. Elementi i huaj juridiko-privat unik Eshte i shprehur si unik kur ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur nje ose me teper elemente te marredhenies, te cilat juridikisht jane te lidhura vetem per sovranitetin e huaj. P.sh: i huaji adopton te huajin ne shtetin e vendit, martesa mes te huajve ne shtetin e vendit etj. Elementi i huaj juridiko-privat i përzier (miks) Shprehet kur nje marredhenie juridiko-private nje ose me teper elemente te huaj te marredhenies njekohesisht jane te shprehur si te huaj dhe te vendit. P.sh: Shtetasi Italian martohet me shtetasin e vendit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 48. Elementi i huaj juridiko-privat i njëlloji (gjinie) Shprehet kur ne marredhenien juridiko-civile, si teresi jane te shprehur nje ose me teper te marredhenies por juridikisht jane te lidhur me sovranitet te huaj te njejte. P.sh: Kur shtetasi Anglez me Angleze lidh martese ne Kosove. Elementi i huaj juridiko-privat i llojeve (gjinive) te ndryshme Shprehet, kur elementet e marredhenies juridikisht jane te lidhur me dy ose me teper sovranitete te huaja te ndryshme. P.Sh: Shtetasi Anglez me shtetasen Italiane lidhin martese ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 49. Elementi juridiko-privat i thjeshte unik i njelloji Shprehet ne qofte se ne marredhenien juridiko-private si i huaj shprehet vetem nje element i marredhenies (vetem Subjekti ose Objekti ose te Drejtat dhe Detyrime) i cili juridikisht eshte i lidhur vetem me nje sovrantitet. P.Sh: Dy shtetas italian lidhin kontrate ne RKS. Elementi i huaj juridiko-privat i thjeshte unik i llojeve te ndryshme Shprehet ne qofte se marredhenien juridiko-private si i huaj ekskluzivisht shfaqet vetem nje element i marredhenies (ose vetem Subjekti ose Objekti ose te Drejtat dhe Detyrime) i cili juridikisht eshte i lidhur per dy ose me teper sovranitete te huaja. P.Sh: Shtetasi Italian dhe Austriak lidhin martese ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 50. Elementi i huaj Juridiko-privat i thjeshte mikst i njelloji Shfaqet, ne qofte se ne marredhenien juridiko-civile si i huaj shfaqet vetem nje element i marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe si i huaj, ku te shprehurit e tij si i huaj lidhet vetem me nje sovranitet te huaj te njejte. P.sh: Ndermarrja Italiane dhe Kosovare lidhin kontrate per shitblerjen e mallit qe gjendet ne Kosove. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 51. Elementi i huaj juridiko-private i thjeshte mikst i llojeve te ndryshme Shprehet ne qofte se ne marredheniet juridiko-civile i huaj shprehet vetem nje element i marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe i huaj, ku te shprehurit e tij si i huaj lidhen se paku me dy ose me teper sovranitete te huaja. P.sh: Ne qoftese se si trashegimtar te mases trashegimore te shtetasit Kosovar e cila gjendet ne RKS paraqiten shtetasi turk, shtetasi gjerman dhe shtetasi italian. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 52. Elementi i huaj Juridiko-privat i shumefishte unik i llojeve te ndryshme Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjithe elemenetet e marredhenies, ku çdonjeri nga elementet e marredhenies ose ndonjeri prej tyre juridikisht jane te lidhura per dy ose me shume sovranitete. P.sh: Shtetasi Italian me shtetasin Anglez lidhin martese ne France. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 53. Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte unik i njelloji Shprehet ne qoftese ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjitha elementet e marredhenies ku çdonjeri nga elementet e saj juridikisht eshte i lidhur vetem me nje sovranitet te huaj. P.Sh: Shtetasi Italian me shtetasin Italian lidhin martese ne Austri. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 54. Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i njelloji (gjinie) Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane shprehur se paku dy ose te gjtiha elementet e marredhenies , ku çdonjeri nga elementet ose ndonjeri prej tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me nje sovranitet te shtetit te huaj. P.Sh: Ndermarrja nga Kosova lidh kontrate me Austriaket per mallin i cili pjeserisht eshte ne RKS ndersa pjesa tjeter eshte ne Austri. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 55. Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i llojeve te ndryshme Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku dy ose te gjitha elementet e marredhenies, ku çdo njeri nga elementet ose ndonjeri prej tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me dy ose me teper sovranitete te huaja. P.sh: Ndermarrja Kosovare me ate Bullgare lidhin kontrate per shitblerjen e mallit qe pjeserisht gjendet ne itali e pjeserisht ne Hungari. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 56. Rendesia e prezences se elementit te huaj ne marredheniet juridiko-private Prezenca e elementit te huaj ne marredheniet juridiko-private konsiston ne: a) Marredheniet nga e drejta private transformon ne marredhenie te cilat duhet ti rregullojne normat e DNP. b) Gjithashtu eshte i rendesishem ngase ajo marredhenie mund qe njekohesisht te rregullohet me normat e sistemit juridiki te shtetit te vendit dhe shtetit te huaj. c) Gjithashtu permes prezences se elementit te huaj percakton kompetencen e gjykates si dhe cilat kundermasa juridikisht te lejuara mund ti perdor. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 57. Faktet e identifikimit Faktet e identifikimit jane ato fakte ose kuptime juridike me ndihmen e te cilave identifikohet prania e elementit te huaj ne nje marredhenie. Roli i tyre konsiston ne ate se permes saj konstatohet se nje marredhenie juridikoprivate eshte prezente apo jo elementi i huaj. Ekziston apo nuk ekziston? A jane nje apo me shume elemente te marredhenies juridikisht te lidhura me sovranitetin e shtetit tjeter? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 58. Faktet e identifikimit ne subjekt te marredhenieve juridiko-private me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave konstatohet prezenca e elementeve te huaj ne nje subjekt jane: a) Shtetesia dhe Vendbanimi (domicili) per persona fizike. b) Nacionaliteti per persona juridik. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 59. Faktet e identifikimit ne objekt te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave shfaqet elementi i huaj ne objekt te marredhenieve juridiko-private jane: a) Vendi ku gjendet sendi b) Nacionaliteti (perkatesia) e mjeteve themelore te transportit (aeroplanit, hekurudhes, anijes). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 60. Faktet e identifikimit ne te drejta dhe detyrime te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Si fakte te identifikimit ne baze te te cilave percaktohet prezenca e elementit te huaj ne te drejta dhe detyrime jane: a) Vendi i lidhjes se punes juridike b) Vendi i permbushjes (ekzekutimit) te puneve juridike c) vendi i selise para se ciles shtrohet çeshtja e plotfuqishmerise se puneve juridke d) Vendi ku eshte kryer veprimi kunderligjor E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 61. Faktet e vendimtare (Pikat e lidhjes) Roli i tyre konsiston ne percaktimin e rendit juridik konkret te shtetit te vendit ose te huaj, normat juridike te cilit do te zbatohen per rregullimin e marredhenies juridiko-private me element te huaj dhe te percaktojne se i huaji a mund te gezoje (ushtroi) te drejta konkrete civile ne shtetin e vendit dhe se a do te jete kompetent te gjykata e shtetit te vendit ose te shtetit te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 62. Mënyrat juridike të rregullimit te marredhënieve juridiko- private me element të huaj E drejta nderkombetare private i rregullon marredheniet juridiko- private me element te huaj, perkatesisht ato marredhenie juridike qe krijohen midis subjekteve te se drejtes , personave fizik dhe juridik. Keto marredhenie juridike qe perndryshe rregullohen nga deget konkrete te sistemit juridik te qdo shteti (e drejta civile, detyrimore, familjare , trashigimore, ekonomike, etj), behen objekt i rregullimit te se drejtes nderkombetare private nga ai moment ku ne qfaredo menyre jan te lidhura me sistemin juridik te huaje perkatesishte me shtetin e huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 63. Menyra direket ( drejtperdrejte) e rregullimit te marredhenieve juridiko- private me element te huaj Sipase kesaj menyre marredheniet juridiko-private me element te huaj, rregullohen si ne te gjitha deget tjera te sistemit juridik konkret , ku perhere zbatohet vetem e drejta e shtetitit te vendit . Instrumentet te menyres direkte te rregullimit jane normat juridike te cialt ne menyre te drejperdrejt e rregullojne marredhenien konkrete ne teresi dhe perfundimisht ( in meritum) duke i zbatuar vetem normat substanciale te sistemit juridik te vendit. Rregullimi i marredhenieve juridiko-private me element te huaj ne menyre direkte behet edhe me ane te traktateve nderkombetare ne planin nderkombetar/ Tedrejtat civile te te huajve, ndeshjen e jurisdiksioneve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 64. Menyra e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj Menyra indirekte ose e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko- private me elemnet te huaj eshte karakteristike dhe tipike vetem per te drejten nderkombetare private. Sipase kesaje menyre , marredhenia juridiko-pirvate me element te huaj nuk rregullohet drejtpersedrejti (si menyra direkte e rregullimit) por percaktohet se a do te zbatohet e drejta e vendit ose e drejta e huaj qe te rregullohet marredhenia konkrete ne teresi dhe perfundimisht (keshtu qe marredhenia rregullohet vetem pjeserisht). Instrumentet themelore dhe esenciale te menyres indirekte te rregullimit jane norma specifike te cilat quhen norma te kolizionit. Normat e kolizionit nuk e rregullojne marredhenien juridike por udhezojne ne te drejten materiale e cila duhet te zbatohet e drejta e shtetit te vendit ose te shtetit te huaj ose me teper te drejta te shtetve te huaja. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 65. Organin para te cilit shtrohet marredhenia juridiko-private me element te huaj,qofte burimet nderkombetare (traktatet bilaterale ose multilaterale) ose burimet nacionale mund ta udhezojne qe ta zbatoje te drejten e huaj. Ne keto raste zbatohet e drejta materiale (substanciale) . P.sh : sipas nenit 32 te LDNP-se kushtet materiale per lidhjen e marteses te shtetaseve te huaj ne Kosove ose ne Maqedoni ( ne shtetin e vendit ) parimisht vleresohen sipase se drejtes se shtetit, shtetasit e te cilit lidhin martese, qe do te thote shteti i vendit para te cilit lidhet martesa (Kosova dhe Maqedonia ) duhet ta njohe (mesoje) te drejten e huaj ta zbatoj perkatesisht te konstatoje se a ekzistojne pengesat martesore qe te lidhin martesa ne shtetin e vendit. 1. Rasti kur Gjykata duhet ta zbatoj te drejten e huaj; 2. 2. Rasti kur gjykata duhet ta njof te drejten e huaj(te drejtat civile te te huajve- reciprociteti) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 66. Sistemet per njohjen dhe te provuarit (deshmuarit) e te drejtes se huaj Ne legjislacionet e shtetve te ndryshme lidhur me njohjen dhe te provuarit , perkatesisht te argumentuarit e te drejtes se nje shteti te huaj me qellim qe te zbatohet gjate rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj kryesisht ekzisotojne dy sisteme : E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 67. a) Sipas sistemit te pare, i cili zbatohet ne shtetet anglo-saksone , e drejta e huaj parimisht trajtohet si fakte tjera gjate shqyrtimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj e drejta e huaj trajtohet si fakt (rrethane faktike) te cilen vet palet pjesmarrese ne procedure duhet te argumentojne si qdo fakt tjeter. Gjate shqyrtimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj gjykatesi, perkatesisht organi para te cilit shtrohet qeshtja ka rol pasiv. Kurse barra e te provuarit dhe te argumentuarit e te drejtes se huaj (onus probandi) bie mbi vet palet te cialt permes deshmitareve ose permes dukumneteve publike te cilat i leshojne zyrat per te drejtat krahasuese jane te detyruare te argumentojne te drejten e cila zbatohet ne shtetin e tyre. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 68. b) Sipase sistemit te dyte i cili eshte me gjersishte i perfaqesuar dhe zbatohet ne nje numer me te madhe te shteteve siq jane ish shtetet socialiste ne Evropen Lindore, Austri, Gjermani, Itali, France, Turqi, Greqi, Suedi, Finlande, Brazil etj., e drejta e huaj trajtohet si e drejt. Sipase sistemit juridik te keyre shtetve njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj behet sipase detyres zyrtare ( ex officio) nga gjykata ose organi i cili duhet te zbatoje te drejten e huaj materiale (substanciale). Sipase ketij sistemi pala e pakenaqur munde te kerkoje revizion per shkake te zbatimit te gabuare te drejtes materiale. Ne kete raste legjislacionet e disa shteteve (ne qofte se nuk ka mundesi te njihet e drejta e huaj) e zbatojne ligjin e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 69. Njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj ne shtetet me sisteme te perbera juridike Struktura e brendshme e shteteve me sisteme te perbera juridike u jep shkas ekzistimin e rregullave te kolizionit te brendshem te ligjeve qe kane per detyre te percaktojne te drejten kompetente qe do te zbatohet te marredheniet qe jane te lidhura me rajonet juridike te ketyre njesive (kantone , provinca , republika etj). Keshtu psh : ne qofte se gjykata ose organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet te njihet me te drejten e Britanise se Madhe qe ta zbatoje ku ne kater rajone te ndryshme juridike ( Angli , Skoci , Irlande Veriore dhe e drejta qe zbatohet ne disa ujdhesa ne Lamansh). Kete qeshtje e percaktojne normat e kolizionit qe rregullojne kolizionin e brendshem te ligjeve ne Britani te Madhe. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 70. Kjo per arsye se shtetet Anglo-Saksone nuk bejne dallimin midis normave te kolizionit mbi konfliktin nderkombetare dhe konfliktin e brendshem (interlokal) te ligjeve. Ne keto shtete doktrina juridike dhe praktika kane qasje te njejte ndaj te drejtes se huaj dhe te drejtes se shtetit te nje rajoni te caktuar te te njejtit shtet (ku ekzistojne me teper rajone juridike). Mundesia tjeter me njohjen e te drejtes se huaj kur norma e kolizionit te vendit dergon tek zbatimi i te drejtes se shtetit te huaj me sistem te perbere juridik eshte qe kjo norme drejtpersedrejti ta percaktoje jo vetem te drejten e shtetit qe do te zbatohet por te percaktoje se e drejta e se ciles njesi rajonale do te zbatohet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 71. Ndryshimi i te drejtes se huaj materiale qe duhet te zbatohet nga organi i shtetit te vendit Gjate rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj me norma te kolizionit te sistemit juridik te shtetiti te vendit para organit te cilit shtrohet qeshtja dergone qe te njihet e drejta e huaj me qellim qe te zbatohet. Mirpo mund te ndodhe qe ka momenti i shtruarjes se marredhenies para organit te shtetit te vendit e deri te momenti i njohejes te se drejtes se huaj perkatesishte deri te momenti i rregullimit te marredhenies konkrete, te pesoje ndryshime e drejta materiale te shtetit te huaj. Ne drejtesi kryesishte zbatohet parimi sipase te cilit ligji me i ri e shfuqizon (derogon) ligjin e vejter (lex posterior derogat legi prior). Me gjitheate ne te drejten nderkombetare private nga ndonjeher hiqet dore nga zbatimi i ketije parimi. Kjo do te thot se nuk eshte patjeter qe qdo her te zbatohet ligji i ri , e sidomos ne qofte se palet nuk e kan parasyshe gjate lidhjes se punes juridike, (p.sh: kur behet fjale per investimet e huaja ne ndermarrejt e shteiti te vendit). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 72. Arsyet per njohjen dhe zbatimin e te drejtes se huaj materiale Njera nga dy menyrat e rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj eshte menyra e kolizionit (indirekte, e terthorte). Rregullimi i marredhenieve me element te huaj permes menyres se kolizionit nenkupton dhe presupozon shmangien konkrete nga sovraniteti absolut territorial, ku edhe njekohesishte kjo menyre e rregullimit mundesone elementet e bashkpunimit ne suaza te vendosjes meritore ( in meritum ). Zbatimi i te drejtes se huaj nga gjykatat ose organet e shtetit te vendit para te cilave shtrohet qeshtja ben pjes nder te arriturat me te rendesishme te se drejtes nderkombetare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 73. Zbatimi i se drejtes se huaj gjate rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj ne raste te caktuara eshte parakusht i stabilitetit dhe qendrueshmerise te marredhenieve me elemten te huaj. Ne qofte se gjykata ose organi i shteiti te vendit para te cilit shtrohet qeshtja do ta zbatoni vetem te drejten materiale te shtetit te vendit ( lex fori ) ateher do te rrezikoj qendrueshmerin e shume marredhenive juridiko private ( p.sh : shume marredhenie familjare madje edhe marredhenie nga tregetia nderkombetare). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 74. Cilesimi ( Kualifikacioni ) Cilesimi etimologjikisht e ka prejardhjen nga fjala latine “ qualifare”, qe do te thot te zgjedhesh njerin ne mesin e barabarteve ( njejteve ) . Perkatesisht, kur organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet ta zbatoje normen e kolizionit dhe mendimin e faktit vendimtar (pikave te lidhjes) te vije deri tek e drejta kompetente per rregullimin e marredhenies konkrete juridiko-private me element te huaj, duhet ta shqyrtoje mudesin se gjendejn faktike do ta supsumoje ( nenveje) nen noncionin juridik ose kategorin juridike ose institutin juridik qe e kan emertimin e njejte si ne te drejten e vendit ashtu edhe ne te drejten e huaj. Pra cilesimi eshte institut juridik me anen e te cilit caktohet kategorite juridike me anen e te cilit caktohet se kategorit juridike dhe nocionet juridike te permbajtura ne normat te drejtes nderkombetare private do te kuptohen ashtu siq e parasheh e drejta e vendit ose e drejta e huaj. Testamenti Olografik-Gjykata Franceze , Holandezi(qeshtje statusore, ose forme) Zgjoi I bleteve(send I paluajtshem) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 75. A eshte cilesimi interpretim i se drejtes? Cilesimi ( kualifikuacioni ) respektivishte kolizioni i cilesimit nuk shtrohet te normat e te drejtes nderkombetare private te cilat ne menyre te drejtperdrejt i rregullojne marredheniet juridike nga se keto norma miratohen ne baze te sovranitetit territorial te shtetit te vendit, keshtu qe ne kuader te sistemit juridik te cilit i takojne ska nevoje te behet interpretimi i normave juridike ngase gjate rregullimit te marredhenive jurdike konkrete nuk ka mundesi qe te zbatohen me teper te drejta. Andaje, qeshtja e cilesimit shtrohet vetem te normat juridike te cilat ne menyre indirekte (te terthorte) i rregullojne marredheniet juridiko-private me elemnt te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 76. Cilesimi i kategoris juridike Edhe pse cilesimi ka ngjashmeri te madhe me interpretimin i cili shfaqet ne te gjitha lemite e zbatimit te se drejtes, megjithate ekziston dallimi i madhe misdi ketyre dy qeshtjeve. Interpretimi behet ne kuader te nje te drejte dhe se gjat cilesimit qdo here kerkohet kuptimi juridik i nje norme juridike ne suaza te nje te drejte konkrete. Ne qofte se e kemi parasyshe tekniken juridike te hartimit dhe te zbatimit te normave te kolizionit, atehere problemi i cilesimit brenda per brenda normes se kolizionit dhe gjate zbatimi te saj shtrohet ne dy raste, edhe ate lidhure me natyren juridike te vet marredhenies juridiko- private me element te huaj ose ndryshe thene te kategoris juridike dhe lidhure me kuptimin juridik te fakteve juridike respektivishte instituteve juridike, te cialt ne rastin konkret paraqiten si fakte vendimtare ( pikave te lidhjes ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 77. Cilesimi i pikave te lidhjes apo fakteve vendimtareve Faktet vendimtare ( pikat e lidhjes ) me ndihmen e te cilave caktohet e drejta kompetente materiale qe do te zbatohet per rregullimin e marredhenies konkrete gjithashtu caktohet edhe kompetnca e gjykates (te vendit ose te huaj ) dhe te huajve u njihen te drejtat e caktuara civile ne shtetin e vendit , munde te paraqiten fakte konkerete ne baze te cialve krijohet elementi i huaj, nese ligjevenesi u jep perparesi ndaj fakteve tjera ne baze te cialve krijohet elementi i huaj. Andaj si fakte vendimtare (pika e lidhjes ) te kategorive te caktuara te marredhenive juridiko-private me element te huaj mund te paraqiten p.sh : shtetesia, vendbanimi, vendi ku gjindet sendi, vendi i lidhjes se punes jurike, vendi i permbushjes te punes juridike, vendi i kryerjes se diliktit etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 78. Menyrat e zgjidhjes se cilesimit ( kualifikacionit ) Ne teorin dhe praktiken e te drejtes nderkombetare private ekzistojne keto menyra te zgjidhjes se cilesimit: a) Cilesimi sipas lex fori, b) Lex causae-Ligji I shtetit kompetent per rregullimin e raportit juridik. c) Sipas kuptimeve autonome d) Cilesimi i shkallezuar E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 79. Cilesimi sipas Lex Fori Ne teorin dhe praktiken gjysore mbi sundon qendrimi sipase te cilit cilesimi duhet te behet sipas lex fori, perkatesisht sipas te drejtes se shtetit para organit te te cilit shtrohet qeshtja, dhe sipas normave te kolizionit te shtetit te cialt sherbejn si pikenisje per zgjidhjen e kontekstit. Cilesimi sipas ligjit te gjykates para se ciles shtrohet qeshtja lex fori arsyetohet me faktin se gjate cilesimit shtrohet qeshtja e te kuptuarit te drejt te normes se kolizionit. Kurse norma e kolizionit juridikisht mund te sqarohet dhe kuptohet brenda per brenda sistemit dhe siapse nocioneve te atije sistemi juridik qe i takon, qe ne rastin konkret eshte ligji i gjykates para se cilit shtrohet qeshtja. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 80. Cilesimi sipas lex causae Sipas ketij lloji te cilesimit qdo here gjate percaktimit dhe interpretimit te normes se kolizionit qdo here si piknisje sherben edrejta e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori), kurse te shkalla e dyte ne qofte se duhet te zbatohet e drejta e huaj si e drejt kopetente ateher intepretimi i saj behet sipase nocioneve te permbajtura ne lex causae, ku perfaqesusi i kesaj teorie eshte Despagnet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 81. Cilesimi sipas lex causae Sipas ketij lloji te cilesimit qdo here gjate percaktimit dhe interpretimit te normes se kolizionit qdo here si piknisje sherben edrejta e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja (lex fori), kurse te shkalla e dyte ne qofte se duhet te zbatohet e drejta e huaj si e drejt kopetente ateher intepretimi i saj behet sipase nocioneve te permbajtura ne lex causae, ku perfaqesusi i kesaj teorie eshte Despagnet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 82. Cilesimi sipas kuptimve autonome Sipas teorise se kuptimeve autonome cilesimi nuk duhet te behet as sipas lex fori e as lex causae, respektivishte pa mos u mbeshtetur dhe bazuar ne neje te drejt nacionale por duhet te zbatohen kuptimet autonome pavarisht nga te drejtat nacionale ( e drejta civile ) dhe ne kete menyre praktikisht evitohet problemi i cilesimit. Cilesimi mund te evitohet ne qofte se shtete gjat lidhjes se traktateve nderkombetare ne mes veti i caktojne permbajtejet juridike te nocioneve juridike. Cilesimi sipase kuptimeve autonome kritikohet nga aspketi i pamundesise se zbatimit ne proaktik. Sipase ketije cilesimi pra te kuptimeve autonome problemi evitohet duke u percaktuare ne konventat nderkombetare por edhe gjate lidhjes se puneve juridike te shtetve ku do te precizoheshin ne menyre koncize nocionet juridike qe do tu permbaheshin palete kontraktuese. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 83. Cilesimi sipas metodes se shkallezimit Themelues i teorise se cilesimit te shkallezuar eshte Schnitizer. Sipas kesaje teorie dizpozitata materiale dhe te kolizionit duhet te interpretohen dhe te cilesohen qdo her sipase atij sistemi juridike qe i takojne. Ne kete raste dallohen dy shkalle te cilesimit : a) Cilesimi i shaklles se pare, respektivishte supsumimi (nenevenja) e situatave juridike ne normen e kolizionit te se drejtes fillestare behet sipase lex fori. b) Cilesimi i shaklles se dyt vjen ne shprehje pasi norma e kolizionit para se ciles shtrohet qeshtja dergone drejt te zbatimi i te drejtes kompetente dhe sipase asaje te drejte behet edhe cilesimi. Ne kete raste shtrohet qeshtja e ridergimit ( renvoi ) te cilesimit. Keshtu p.sh ne qofte se nuk supsumohet nenrregulla te njejta juridike qeshtja para se ciles eshte shtruar te organi kjo qeshtje zgjidhet sipas te drejtes pas dergimit ne zbatimin e lex causae, ku zbatohet dhe behet sipas asaje te drejte cilesimi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 84. Cilesimi ne te drejten krahasimore te kodifikuar Ne kodifikimet e fundit te se drejtes nderkombetare private zbatohet cilesimi sipas lex fori dhe lex causae. Keshtu p,sh ne nenin 3 te ligjit Rumun per te drejten nderkombetare private parashihet ne qoftese percaktimi i te drejtes kompetente veret nga cilesimi qe duhet te behet per institutin juridik ose marredhenien juridike, kopetent eshte cilesimi juridik i parapare ne te drejten Rumune. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 85. Kualifikimi i fakteve vendimtare Shtetesia, Vendbanimi, nacionaliteti I personave juridik, vendi ku gjindet sendi vendi ku kryhet puna jurdike etj. Termi identik, por permbajtja e ndryshme Gezimi I drejtave cicivile te te huajve-Zelanda e re dhe ne 1.Vendbanimi(I pavarur tek ne, zeladn te re ku ka bashkeshorti vendbaniminin. 2. France Angli mardheniet statusore te personave Juridik a)Angli- I regjistruar b) Selin e vertet ne France
  • 86. Qeshtja parapkrake ( prejudiciale ) Qe te rregullohet nje marredhenie juridiko-priavte me element te huaj, norma e kolizionit para organit te cilit shtrohet qeshtja respektivisht legis fori dergon ne zbatimin e te drejtes se huaj. Ne kete raste pytje paraprake trajtohet si teresi juridike ne vete dhe e pavarur. Qeshtja paraprake perkufizohet si marredhenie juridike nga dispozitivi i normes materiale juridike respektivisht te drejtes komptente per qeshtjen kryesore (legis causae ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 87. Arsyet dhe kushtet per shuarjen e qeshtjes paraprake Qeshtja paraprake ne te drejten nderkombetare private shtrohet ne qoftese plotesohen tri kushte : a) Kushti i pare eshte qe sipas normes se kolizonit te shteitit para organit te te cilit shtrohet qeshtja, patjeter te jet kopetente e drejta e huaj. b) Kushti i dyte ngerthen ne vete tri nen kushte : • b.1 . Qeshtja paraprake qe shtrohet para organit te shtetit te vendit patjeter duhet te permbaje element te huaj, • b.2. Qeshtja paraprake patjeter duhet te jet tersi e pavarur juridike ( te mund te shtrohet si qeshtja kryesore ), • b.3. Per zgjidhjen e qeshtjes paraprake patejter duhet te ekzistoje norma specifike e kolizonit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 88. c) Sipas kushtit te tret, rezultati juridiko-material deri tek i cili shpie lidheshemria duke u bazuare ne lex fori, duhet te ndryshoj nga rezultati juridiko-material deri tek i cili arrihet ne qofte se si fakt vendimatre ( e lidhjes ) zbatohet lex causae. Kjo per arsye se lidhshmeria e ndryshme shpie deri te rezultati i njejt respektivisht zgjidhja e njejt meritore (in meritum) per shkake te permbajtjes se njejte te me teper te drejtave, shkakton dilem te rrejshme qe disa autor e quajne si konflikt te rrejshem te ligjit ( false conflict ). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 89. Zgjidhjet e qeshtjes paraprake ne aspektin komperativ (krahasimore) Kryesisht ekzisotjne tri metoda lidhure me qeshtjen paraprake krahasimore: • a) Grupi i pare i autoreve e zbatojne metoden e lidhshmerise se kufizaur ( dergimit te kufizuar ). Sipas kesaj metode e drejta materiale e cila do te zbatohet tek pytja paraprake caktohet duke zbatuar normen e kolizionit e cila do te zbatiohet ne qeshtjen kryesore respektivishte lex causae. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 90. b) Sipas grupit te dyte te autoreve metoda respektivisht formula e lidhshmeris e cila konsiderohet si lidhshmeri e pavarur dhe nenkupton se nga aspketi i te drejtes nderkombetare private qeshtja paraprake do te gjykohet ne menyre te njejte sikur te jet qeshtje kryesore. Sipas kesaje metode e cila rregullohet edhe ne praktiken gjyqesore qeshtja praprake rregullohet me zbatimin e normve te kolizionit te lex fori. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 91. c) Sipas grupit te tret te autoreve veshtire eshte qe ne fillim per zgjidhjen e qeshtjes paraprake te perkrahet nje zgjidhje e vetme. Por ne qdo raste konkret respektivisht prej rastit ne raste te vleresohen interesat per rregullimin e pyetjes paraprake konkretisht te behet percaktimi per unifikimin ncional ose nderkombetare te zgjidhjeve keshtu qe ne rastin e pare per rregullimin e pyetjes prarpake mund te zbatohen rregullat e kolizionit legis fori kurse ne rastin e dyt legis causae. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 92. Shtetesia si fakt indentifikimi Roli i shtetesi si fakt indetifikimi konsiston ne ate se personi i cili merr pjes ne cilendoqofte marredhenie juridiko-private (statusore trashegimore, detyrimore etj)., nuk eshte shtetas i vendit, qe te konstatohet se marredhenie e tille nuk rregullohet me norma te degeve tjera te sistemit juridike te shtetit te vendit por rregullohet me normat e te drejtes nderkombetare private. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 93. a) Shtetesia si tersi juridike nenkupton teresin e normave juridike te sistemit juridik te nje shtetit konkret qe percaktojne menyren e fitmit dhe te humbjes se shtetesise. b) Shtetesia si lidhje juridike e karakterit juridiko-publik eshte lidhje e perhershme juridike e personit fizik me nje shtet te caktuare sovran, lidhje qe shprehet me nje varg te drejtashe dhe detyrash ne raport me shtetin, sipase se ciles personi fizik ne pikpamje formale juridike i gezon te drejtat civile, politike, dhe ekonomiko-sociale pa marrre parasysh se a gjendet ne territorin e shtetit te vet apo ne territorin e shteitit te huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 94. Qendrimet e ndryshme per kuptimin e shtetesise Sipas nje qendrimi shtetesia eshte lidhje kontraktuese midis shtetit dhe personit fizik ne baze te se ciles lidhje, kirjohen te drejtat dhe detyrimet reciproke, kete teori e perfaqeson doktrina farnqeze ku perfaqesuses kryesore eshte Andre Weiss. Zanafillen e ka ne teorine e Zhan Zhak Rusose per kontraten shoqerore sipase se ciles edhe shteti eshte kriju ne baze te kontrates shoqerore. Sipas pikpamjes tjeter ku perfaqesuses kryesore i se ciles eshte Niboyet, shtetesia eshte lidhje politike dhe shpirterore misdis persnoit fizike dhe shteiti sovran. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 95. Menyrat e fitimit te shtetesise Faktoret qe ndikojne ne drejtimin per fitimin e shtetesise jan: politika populacioniste e shteiti, faktoret ekonomik, politika e kolonizimit, qeshtjet e nderrimit ( ndryshimit ) te kufive te shtetve ne menyre paqesore ose me dhune, shperberja e shtetve , dhe krijimi i shteteve te reja. Te gjitha keto situata ndikojne ne menyreat e fitimit dhe te humbjes se shtetesise andaj edhe ne legjislacionet e shteteve te ndryshme perfitimin dhe humjen e shtetesise parshihen kushte dhe menyra te ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 96. Menyrat kryesore te fitimit te shtetesise • a) Ius Sanguinis • b) Ius Soli • c) Natyralizimit • d) Sipas traktateve nderkombetare E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 97. Fitimi i shtetesise sipas Ius Sanguinis a) Nje femije e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje nese ne kohen e lindjes se femijes te dy prinderit jan shtetas te R.Kosoves. b) Nese ne kohen e lindjes se femijes vetem i njeri prinde e ka shtetesine e R.Kosoves, femija e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje ne rastet vijuese: - Femija eshte i lindur ne territorin e R.Kosoves - Femija eshte i lindur jashte territorit te R.Kosoves dhe prindi tjeter eshte me shtetesi te panjohure ose pa shtetesi E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 98. - Femija eshte i lindur jashte territorit te R.Kososves dhe prindi tjeter ka shtetesi tjeter, por te dy prinderit pajtohen me shkrim qe femija te fitoje shtetesine e R.Kososves. Kjo dispozite duhet te ushtrohet para moshes 14 vjeqare te femiut. Ne te drejten romake ne periushen klasike paraqitet dhe zbatohet ne shtetet ne te cilat parimi i barazize se burrit dhe gruas eshte pranuar dhe aplikuar ne menyre konsekuente. Kjo menyre nenkupton caktimin e shtetesise se femijeve qe lindin rishtazi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 99. Fitimi i shtetesis sipas sistemit Ius Soli ( ne territor ) Ky sistem prejardhjen e ka nga koha e feudalizmit dhe ateher ka qen e vetmja menyre e fitimit te shtetesise. Zbatohej si menyre e fitimit te shtetesise ne ato shtete imigracionit ku eshte shfaqure nevoja per fuqi punetore (SHBA, Kanada, Australi). Fitimi i shtetesis me lindje ne territorin e R.Kosoves behet : E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 100. a) Femija i gjeture ose i lindur ne territorin e R.Kosoves prinderit e te cilit jan te panjohure e fiton shtetesine e R.Kosoves me rastin e lindjes perkatesisht gjetjes. b) Ne raste se te pakten njeri prinde te percaktuare ne paragrafin a) indetifikohet para se femija te ket mbushur moshen 7 vjeqare dhe prindi ne fjale nuk eshte shtetas i R.Kosoves me kerkes te prindit femija e humb shtetesine e R.Kosoves, me kusht qe me humbjen e shtetesise se R.Kosoves femija te mos mbetet pa shtetesi. c) Femija i lindure mbrenda territorit te R.Kosoves prinderit e te cilit kane shtetesi tjeter per te cilet kan leje qendrimi te vlefshme ne R.Kosoves mund te fitoje shtetesin e R.Kosoves me pelqimin e te dy prinderve. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 101. Dallimet midis menyrave kryesore dhe plotesuses te fitimit te shtetesis Perderisa menyrat e fitimit kryesore te shtetesis burojne nga lindja territori dhe sovraniteti qe perndryshe jan menyrat Ius Sanguinis, Ius Soli, ku ne kete relacion ne qdo person konkret shteti i percakton kushtet e fitimit, nderrimit dhe pushimit te shtetesise. Menyra plotesuses te fitimit te shtetesis njihen si natyralizimi, dhe fitimi i shtetesis sipas traktateve nderkombetare. Varsisht nga rrethanat konkrete , kushtet shoqerore dhe ekonomike, qdo shtet parasheh menyra te ndryshme plotesuses per fitimin e shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 102. Si fitohet shtetesia e Republikes se Maqedonise dhe cili ligje e rregullon kete materie Fitimi i shtetesis R.Maqedonise sipase nenit 3 percakton shtetsia e R.Maqedonise fitohet me : • a) Prejardhje • b) Lindje ne territorin ne R.Maqedonise • c) Natyralizim • d) Marreveshje nderkombetare. Kete e rregullon ligji per shtetesine e R.Maqedonise me nr.45/2004 me date 07.07.2004. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 103. • • Menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise • Menyrat plotesuese te fitimit te shtetesise jane: • a) Natyralizimi • b) Traktatete nderkombetare . E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 104. • • Kuptimi i natyralizimit • Natyralizimi eshte kur nje i huaj mund ta fitoje shtetesine e nje vendi nese personalishte ka parashtruar kerkese per pranim ne shtetesine e vendit. • Shtetesin me natyralizim mund ta fitoje personi pa shtetesi ose personi me statuse te pranuare te refugjatit nese nga verifikimi i mos pasjes se shtetesise perkatesisht pranimi i statusit te refugjatit deri te parashtrimi i kerkeses per pranim per shtetesi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 105. • • Kategorizimi i llojeve te natyralizimit • Dallohen tri lloje te natyralizimit : • a) Natyralizimi i rregullte • b) Natyralizimi me lehtesime speciale • c) Natyralizimi i jashtezakonshem E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 106. • • Fitimi i shtetesise sipase natyralizimit te rregullt. • Shtetesine sipase natyralizimit te rregullte e fiton qdo i huaj i cili e paraqet kerkesen, i ploteson kushtet e caktuara dhe me nxjerrjen e vendimit nga ana e organit kompetent e fiton shtetesin e shtetit konkret. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 107. • • Natyralizimi me lehtesime • Sipase ketij lloji te natyralizimit u lejohet fitimi i shtetesise se nje kategorie te caktuar te huajsh. Nga keta te huaj qe paraqesin kerkese per fitimin e shtetesise kerkohet te plotesojne me pak kushte se tek natyralizimi i rregullt. Secili shtete ne veqanti i cakton kushtet dhe kategorine e caktuar te huajve qe do t’ua lejoje fitimin e shtetesise duke u udhehequre nga interesat e veta vitale. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 108. • • Natyralizimi i jashtezakonshem • Sipase ketij lloji te natyralizimit u mundesohet fitimi i shtetesise se atyre te huajve qe kan meritaz te veqanta per shtetin, shtetesine e te cilit deshirojne ta fitojne. Pra nuk ekzisotjne kritere objektive per fitimin e shtetesise, por, arsye te veqanta qe i kerkon interesi i shtetit andaje eshte qeshtje faktike ( questio facti ), secilit te huaj do ti mundesohet fitimi i shtetesise ne kete menyre. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 109. Efektet juridike te natyralizimit Natyralizimi si menyre plotesuese e fitimit te shtetesise krijon efekte juridike si ndaj personit qe fiton shtetesi te re asthu edhe ndaj antarve te tij. I huaji ose personi pa shtetesi me ane te natyralizimit fiton shtetesi te re e gjithashtu edhe te drejta civile, politike, ekonomike, sociale. Ne pikepamjen formale juridike ne disa shtete keto te drejta i fiton menjeher ( natyralizimi i madhe ) kurse ne grupine e dyt te shteteve pas kalimit te nje kohe te caktuar ( natyralizimi i vogel). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 110. Fitimi i shtetesise me ndyrshime teritoriale sipase konventave nderkombetare Qe te fitohet shtetesia sipase ndryshimeve territoriale respektivisht traktateve nderkombetare duhet te plotesohen keto kushte : • a) Te ekzistoje traktati nderkombetare i cili rregullon mundesine e fitimit te shtetesise • b) Ndryshimi i sovranitetit mbi territoret e caktuara te shteteve konkrete • c) E drejta e optimit te popullsise qe te zgjedhe midis dy shtetesive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 111. Menyrat e humbjes se shtetesise Menyrat e humbjes se shtetesise jane : •a) Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesie) • b) Humbja me heqje dore • c) Humbja e shtetesise me marrje • d) Humbja e shtetesise per shkak te mungimit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 112. Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesise ) Per shkaqe te ndryshme shtetasi i nje shteti konkret mund ta nderprese lidhjen faktike me shtetin shtetas i te cilit eshte dhe te krijoje lidhje te asaje natyre mandje edhe te fitoje shtetesin e shtetit tjeter. Ne ate raste shtetet lejojne qe me ane te kerkeses se parashturar me shkrim dhe ne qofte se jane plotesuar kushtet sipase ligjit te shtetit shtetesine e te cilit e ka pasur personi ne fjale te dilet nga shtetesia. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 113. Ne nje grup shtetesh lejohet dalja nga shtetesia me automatizem ne qofte se jane plotesuar kushtet e parapara me ligjin e shtetit shtetas i te cilit ka qene personi ateher ai person e fiton shtetesine tjeter keshtu qe vjen deri te dalja nga shtetesia e me parshme. Vet fakti i fitimit te shtetesise se dyte llogaritet si kerkese per dalje nga shtetesia e deri atehershme. Ne grupin e dyte te cilin e perbejne nje numer me i madhe i shteteve, dalja nga shtetesia lejohet me kerkesen e personit, plotesimit te kushteve te parapra me ligjin e shtetit ku per dalje nga shtetesia sipas ligjit kerkohet edhe nxjerrja e vendimit nga organi kompetent. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 114. Humbja e shtetesise me heqje dore Humbja e shtetesise me heqje dore si institut jurdik nuk eshte i njohure ne te gjitha shtetet. E ne ato shtete ku zbatohet menyra e humbjes se shtetesise me heqje dore eshte e lidhure ne nje fare menyre me menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise si p.sh : natyralizimi, lidhja e marteses, lindja ne territorin e shtetit te caktuar etj, qe d.m.th se ne keto shtete e drejta ne heqje dore nga shtetesia nuk i lejohet qdo shtetasi. Shtetsia me ane te heqjes dore pushon ne rastet kur jepet deklarate nga personi i cili e ka shtetesin e shtetit nga e cila heq dore , edhe ne qofte se jane plotesuar kushtet e parapara me ligje te atije shteti. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 115. Ne kete rast duhet te plotesohen dy kushte qe te pushoje shtetesia me heqje dore : • a) Shfaqja e deshires ( vullnetit ) se personit te interesuar • b) Plotesimi i kushteve te caktuara te parapara me ligj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 116. Humbja e shtetesise me marrje Shtetesia me marrje humbet sipase vendimit te organit kompetent ne rastet kur shtetasi i shtetit te vendit duke ushtruar veprime aktive merr qendrim jo lojale ndaj shtetit te vendit. Andaj qdo shtet ne menyre individuale cakton se cilat veprime aktive ndikojne qe organi kompetent te leshoje vendimin per marrjen e shtetesise andaje klasifikimi i veprimeve aktive dallohet ne shtete e ndryshme. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 117. Humbja e shtetesise per shkake te mungimit Mungimi perkufizohet si menyre e humbjes se shtetsise sipase se ciles shtetasi e humb shtetsine me vendim te organit konkret per arsye se disa vite me radhe qendrone jashte shtetit shtetas i te cilit eshte. Ne sistemet juridike bashkekohore mungimi nuk eshte menyre pergjithesishte e pranuar per humbjen e shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 118. Efektet juridike pas humbjes se shtetesise Efektet juridike pas humbjes se shtetesise varen nga fakti se per cilen menyre te humbjes se shtetesise behet fjale dhe nga zbatimi i parimit te diskriminimit te gjinive. Kur shtetasi e humb shtetesine ne baze te cilese do menyre ateher ai trajtohet si i huaj dhe nuk mund te gezoje te drjeta apsolutisht te rezervuara si p.sh te ushtroje funksione publike, te votoje etj, nuk gezon te drejten e mbrojtejs diplomatike te shtetit ngase e ka humbure shtetesine, mund te perjashtohet, te ekstradohet nga shteti etj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 119. Rifitimi i shtetesise se humbure – reintegrimi Kjo menyre e fitimit te shtetesise me ane te reintegrimit eshte forme e veqante e fitimit te shtetesise dhe personi i interesuar duhet te plotesoje kushtet e parapara ne te drejtene shtetit konkret dhe ta parashtroje kerkesen me shkrim. Reintegrimi mundesohet edhe me ane te natyralizimit por do te veshtiresohej sitata ne raste kur personi nuk do te mund ti plotesonte kushtet qe kerkohen te natyralizmi.Reintegrimi paraqite si institut i veqante juridike. Ne sistemet juridike te shteteve te ndryshme paraqitet si institut i perhershem juridik dhe si institut i perkoheshem ( transitor) juridik. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 120. Kolizioni i shtetesive Ne rastet kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesie sipase te drejtes se asnje shteti, shtrohet qeshtja e konfliktit negativ te shtetesise. Kurse ne rastet kur personi i plotesone kushtet e shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve ateher shtrohet problemi i konfliktit pozitiv te shtetesive. Keto situata sjellin deri te paraqitja e personave pashtetesi dhe personave me dy apo me teper shtetesi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 121. Konfilikti ( kolizioni ) negativ i shtetesise Kolizioni negativ i shtetesise eshte kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipase te drjtes se asnje shteti dhe kjo sjell deri te situata qe disa persona te mbeten pashtetesi dhe quhen apatrid, apolid, hajmatos. Pytja e cila me te drejt do shtrohej te kolizioni negativ do te ishte , Cila gjyakte do te jete kompetente nese subjekti i marredhenies juridiko-private eshte person pashtetesi (Apatrid)? Pergjigjja ne kete raste me se miri eshte qe si fakte vendimtar te zbatohet vendbanimi ose vendqendrimi. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 122. Personat me disa shtetesi (kolizioni pozitiv i shtetesise) Kolizioni pozitiv i shtetsise eshte kur personi i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve. Keta persona quhen ndryshe bipatrid,bipolid.Per te rregulluar rastet dhe situatat e personave me dy shtetesi shtete ne mes veti lidhin traktate bilaterale dhe multilaterale. Ne qofte se personi ka dy apo me shum shtetesi te huaja konsiderohet se e ka shtetesine e atij shteti ku e ka edhe vendbanimin. Ne qofte se nuk ka vendbanim ne asnjeren nga keto shtete do te trajtohet si shtetas i atij shteti me te cilin eshte ne lidhje me te ngushte. Ne qofte se personi ka dy shtetesi te shteteve te huaja gjate rregullimit te marredhenive juridiko-private me elemnt te huaj para gjykates ose organeve te shtetit te vendit ky person trajtohet si shtetas i huaj. Ligji per DNP aplikon dy kritere: vendbanimin, shtetesine efektive. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 123. Shtetesia efektive Shtetesia efektive eshte ateher ne qofte se personi nuk ka vendbanim ne asnjeren prej shteteve shtetesin e te cilave e ka ateher zbatohet shtetesia efektive per arsye se eshte ne harmoni me respektimin e parimit te sovranitetit te shteteve tjera. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 124. Pikat e lidhjes per rregullimin e marredhenieve juridiko-private me element te huaj te personat me dy apo me shume shtetesi Personat pa shtetesi dhe personat me dy apo me shum shtetsi kan te drejta dhe detyrime te shumfishta keta persona mund te jene inkompatibile si detyrimi ushtarak, tatimor, lojalitetit ndaj dy shteteve, etj., prandaje ketu shfaqet problemi se cila e drejt do te zbatohet ku shtetesia eshte fakte vendimtare (pike e lidhjes ) kur personi ka dy apo me shume shtetesi. Qe te rregullohen rastet e dy shtetsise shtetet ne mes veti lidhin traktate bilaterale. Kur personi me dy shtetsi paraqitete si subjekt i marredhenieve juridiko-private me element te huaj, nje mori shtetesh lidhin ne mes veti marreveshjet e posaqme me qellim qe te shmangen pasojat e dy shtetesise. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 125. Deshmimi i shtetesise Qeshtja e deshmimit te shtetesise si dhe te gjitha qeshtjet tjera qe kane te bejne ne pergjithesi me shtetesine ne menyre sovrane i rregullon qdo shtet me ligjet e veta por gjithashtu deshmimi i shtetesise mund te rregullohet ne mes te shteteve me traktate nderkombetare. Deshmimi i shtetesise nga ana e shtetasit te vendit ne shtetin e vendit behet ne baze te dokumentit per shtetesine te cilin e leshon organi kompetent.Shtetesi deshmohet me ane te qertifikates per shtetesi te cilen e leshon ministria per pune te brendshme , me leternjoftim dhe me dokument udhetimi (pasaporte). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 126. Te cilat marredhenie shtetesia paraqitet si pike e lidhjes dhe roli i saj Shtetesi si e lidhjes paraqitet te marredheniet si : • a) Marredheniet statusore • b) Marredheniet trashegimore. Roli i saj eshte sepse kjo rregullon marredheniet statusore me faktin se shtetesia eshte lidhje juridike midis personit fizik dhe shtetit konkret qe i mundeson personit nje status te caktuar.Ne qofte se respektohet sovraniteti i shteteve kete status te subjektit mund ta ndryshoje vetem ai sovranitet qe ia ka dhene subjektit. Te shtetet e emigracionit shtetesia zbatohet si fakt vendimtar te marredheniet statusore dhe marredheniet trashegimore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 127. Te cilat shtete shtetesia eshte fakt vendimtar dhe pse Deri kah fundi i shek XVIII, ekskluzivisht si fakt vendimtar eshte zbatuar vendbanimi(demicili).Kodi Civil Francez i vitit 1804 per te paren here ne nenin 3 e ka parapare shtetesine si fakt vendimtar. Me pas kete zgjidhje e ka zbatuar edhe Kodi Civil Austriak. Nen ndikimin e teorise se Mancinit (e ashtuquajtura shkolla e re italiane , respektivisht personaliteti i se drejtes) nga viti 1865 shtetesia si fakt vendimtar fiton perkrahje te gjere dhe deperton pothuajse ne te gjitha sistemet juridike te Europes Kontinentale me perjashtim te Britanise se Madhe dhe shteteve Skandinave si dhe nje numer te shteteve te Azise dhe Afrikes. Shtetet e Europes Kontinentale bejne perpjekje maksimale qe ne marredheniet statusore te shteteasve te tyre , qdo here te zbatohet e drejta e tyre si Lex Nationalis. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 128. Roli i shtetesise si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave statusore Lidhur me gezimin e te drejtave statusore shtetesia paraqitet si fakt vendimtar kryesisht ne ato raste kur shtetasi i huaj duhet te gezoje ndonje te drejte statusore ndaj shtetasit te vendit. Ne keto raste elementi i huaj ne subjekt shfaqet si i perzier ngase shtetasi i huaj ne territorin e shtetit te vendit ushtron te drejta statusore ndaj shtetasit te vendit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 129. Roli i shtetesise si fakt vendimtar per caktimin e zbatimit te se drejtes kompetente te marredheniet statusore Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se drejtes kompetente te rregullimit te marredhenieve statusore me element te huaj si p.sh , te kushtet per lidhje te marteses se a do te vendosen sipas ligjit te shtetit te vendit ose shtetit te huaj ose shkaqet per shkurorezim te marteses ,adoptim , legjitimim etj. Shtetesi si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se drejtes kompetente te rregullimi te marredhneieve statusore me element te huaj sherben vetem ne disa shtete dhe ne disa shtete te emigracionit. Ne te drejten tone pozitive te marredheniet statusore me element te huaj zbatohet ligji nacional (kombetar) per percaktimin e zotesise juridike dhe te veprimit. Ligji i DNP-se ne nenin 14 paragrafi 1 parasheh per zotesine juridike dhe zotesine e veprimit te personit fizik zbatohet e drejta e shtetit shtetas i te cilit eshte. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 130. Roli i shtetesise si fakt vendimtar te caktimi i kompetences se gjykates te marredheniet statusore Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates se shtetit te vendit ose gjykates se shtetit te huaj te kontestet statusore me element te huaj kur si pale ndergjyqesore paraqiten vetem shtetasit e vendit.Per keto lloje te kontestesh gjyqesore nje pjese e doktrines dhe sipas legjislacionit te disa shteteve patjeter duhet te jete kompetente gjykata nacionale e atij shteti shtetesine e te cilit e ka personi ne fjale “forum nationalis”. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 131. Gjithashtu disa autore theksojne faktin se nuk ka nevoje qe pala kontestin nga marredhenia statusore ta shtroje para gjykates se shtetit shtetas i te cilit eshte ngase te gjitha shtetet e perbejne nje familje te madhe (civitas magna). Nderkaq te marredheniet statusore qe krijohen ne mes te shtetasve te huaj ose ne mes te shtetasve te huaj dhe shtetasve te vendit konsiderohet se nuk ekziston kompetenca gjyqesore ekskluzive dhe se ne keto raste ne vend te shtetesise si fakt vendimtar (pika te lidhjes) ne baze te cilit percaktohet zbatimi i te drejtes se shtetit te vendit ose te drejtes se huaj sherben si rregull vendbanimi (Demicili). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 132. Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar Shtetet e emigracionit te cilet e zbautojne shtetesine si fakt vendimtar te marredhenieve statusore me element te huaj bejne shmangie nga zbatimi i ligjit nacional dhe nga kompetenca e gjykates nacionale te personit per statusin e te cilit shtrohet qeshtja. Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Proteksionizmit Nacional Rasti i pare i shmangies nga shtetesia si fakt vendimtar eshte Proteksionizmi nacional kjo behet nga ana e dy shteteve te cilet zbatojne parimin e kompetences se gjykates nacionale dhe zbatimit te ligjit nacional per marredheniet statusore te shtetaseve te vet edhe ate ne dy raste: a) Kur nje kontest statusor me element te huaj duhet te krijoje efekt juridik edhe ne territorin e shtetit te vendit (i huaji vihet nen kujdestari ne shtetit tjeter ne qofte se ka Demicil ne territorin e atij shtetit, psh.si ne Gjermani ). b) Kur shtrohet qeshtja e kontestit te perzier ku si pale ne kontest paraqitet shtetasi i vendit (France). E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 133. Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Masave te Perkohshme Rasti i dyte i shmangieve nga shtetesia si fakt vendimtar behet per shkak te “Masave te Perkohshme“. Keto masa ndermerren per arsye se organet ose gjykatat e shtetit shtetas i te cilit eshte personi per statutin e te cilit shtrohet qeshtja nuk kane mundesi dhe nuk jane ne gjendje qe menjehere te ndermarrin masa konkrete per mbrojtjen e interesave te personit, te cilat jane te domosdoshme dhe patjeter qe te ndermerren qofte per tu mbrojtur personi per statutin e te cilit behet fjale ose pasuri i tij ne shtetin ku ndodhet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 134. Shtetesia si fakt vendimtar behet per shkaqe “Humanitare” Shmangia nga zbatimi i ligjit nacional dhe kompetences se gjykates nacionale te marredheniet statusore vijne ne shprehje ne rastet kur personi eshte pa shtetesi (apatrid). Ne kete rast shtetesia nuk mund te sherbeje si fakt vendimt ngase personi per statusin e te cilit behet fjale nuk ka shtetesi dhe eshte apatrid. Ne ato raste si fakt vendimtar ne baze te te cilit percaktohet zbatimi i se drejtes se vendit ose te huaj dhe caktimi i kompetences se gjykates se shtetit te vendit ose te huaj sherben vendbanimi (Domicili) ose vendqendrimi , kurse ne disa shtete zbatohet shtetesia e fundit e personit per statusin e te cilit behet fjale. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 135. Roli i shtetesise si fakt vendimtar te marredheniet trashegimore me element te huaj Te nje marredhenie konkrete trashegimore elementi i huaj mund te shprehet ne forma te ndryshme edhe ate: Rasti i pare, kur trashegimlenesi (de Cuiusi) i cili ka vdekur ka pas vendbanimin ose vendqendrimin jashte shtetit shtetas i te cilit ka qene , elementi i huaj ne kete marredhenie shprehet ne Subjekt. Rasti i dyte eshte kur trashegimlenesi ka vdekur ne shtetetin shtetas i te cilit ka qene kurse masa trashegimore e tij gjendet ne shtetin e huaj ne kete rast elementi i hauj shprehet ne objekt. Rasti i trete kur trashegimlenesi ka vdekur ne shtetin shtetas i te cilit eshte edhe aty gjendet pasuria e tij por si trashegimtare paraqiten te huajt. Roli vendimtar te te gjitha keto marredhenia trashegimore me element te huaj konsiston ne percaktimin dhe pergjigjjen ne pyetjen se shtetasi i huaj mund te trashegoje sipas ciles se drejte dhe se per shqyrtimin e trashegimise a do te jete kompetente gjykata e shtetit te vendit apo gjykata e huaj? E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 136. Shtetesia si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave trashegimore Ushtrimi (gezimi) i te drejtave trashegimore paraqitet si fakt vendimtar ne rastet kur i huaji duhet te gezoje te drejtat trashegimore edhe ndaj shtetasit te vendit edhe ndaj te huajit. Kurse te marredheniet statusore ushtrimi i te drejtave statusore te te hujave konsistonte vetem ne ushtrimin e ketyre te drejtave ndaj shtetasve te vendit dhe ne shtetin e vendit. E drejta e te huajit qe te trashegoje edhe sipas te drejtes sone konsiderohet si e drejte relativisht e rezervuar , e kushtezuar me reciprocitet. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 137. Shtetesia si fakt vendimtar per percaktimin e zbatimit te se drejtes kompetente te marredheniet trashegimore me element te huaj Lidhur me rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me element te huaj shtetesia paraqitet si fakt vendimtar kryesisht te shtetet e emigracionit dhe e cakton p.sh: rendin ligjor te trashegimise, momentin nga i cili hapet trashegimia , pjesen e trashegimise se domosdoshme. Mirepo edhe te keto shtete ku shtetesia sherben si fakt vendimtar per ta percaktuar te drejten kompetente sipas te ciles do te hapet trashegimia e trashegimlenesit ekzsitojne dy sisteme: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 138. Sipas sistemit te pare , ne tere trashegimine edhe te trashegimia qe ka per objekt sendet e paluajtshme edhe te luajtshme zbatohet vetem nje ligj , ligji nacional i shtetesise se trashegimlenesit (lex nationalis) , ngase ne sistemet juridike te ketyre shteteve mbare trashegimia trajtohet si e njesuar (res universitas) dhe si fakt vendimtar merret shtetesia e trashegimlenesit. Sipas sistemit te dyte i cili e ka si pikenisje pluralitetin e trashegimise , ku mbisundon qendrimi se pasurite e paluajtshme e perbejne sovranitetin territorial te nje shteti , te trashegimia e paluajtshme zbatohet ligji i shtetit ku ndodhet masa trashegimore e paluajtshme (lex rei sitae) kurse per trashegimine e pasure se luajtshme zbatohet e drejta e shtetesise (lex nationalis) se trashegimlenesit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 139. Shtetesia si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates te shqyrtimi i trashegimise me element te huaj Shtetesia gjithashtu e ka rolin e faktit vendimtar edhe te percaktimi i kompetences se gjykates.Respektivisht ato shtete te cilat zbatojne ligjin e shtetesise (lex nationalis) te trashegimlenesit per rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me element te huaj si fakt vendimtar edhe per percaktimin e kompetences se gjykates e cila do ta shqyrtoje trashegimine e trashegimlenesit zbatohet shtetesia e tij. Megjithate edhe te keto shtete te cilet e zbatojne shtetesine e trashegimlenesit si fakt vendimtar per ta percaktuar kompetencen e gjykates sipas se ciles do te shqyrtohet trashegimia ajo nuk zbatohet per te gjithe masen trashegimore respektivisht , kompetenca e gjykates per ta shqyrtuar trashegimine e trashegimlenesit sipas shtetesise se tij , caktohet vetem per trashegimine e perbere nga sendet e luajtshme. Nderkaq per trashegimine e perbere nga sendet e paluajtshme , kompetente eshte gjykata e shtetit ku ndodhet trashegimia e paluajtshme (forum rei sitae) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 140. Kuptimi dhe llojet e vendbanimit si fakt i identifikimit Vendbanimi(domicili) njëlloj sikurse edhe shtetësia paraqitet si fakt identifikimi (fakt në bazë të të cilit krijohet elementi i huaj) në bazë të të cilit konstatohet prezenca (prania) e elementit të huaj juridiko-privat në subjekt. Në të drejtën ndërkombëtare private vendbanimi(domicili) është qendër e mardhënieve jetësore të një personi në një shtet të caktuar,që do të thotë se për të DNP është me rëndësi se ku ndodhet ajo qendër respektivisht në cilin shtet, dhe nuk është me rëndësi se në cilin vend (qytet) në kuadër të atij shteti. Sikurse në të drejtën e brendshme ashtu edhe në DNP ekzistojnë dy lloje të vendbanimit : a) vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium) b) vendbanimi ligjor (domicilium necesarium) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 141. Vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium) Është qendra e mardhënieve jetësore të një personi në një shtet,e cila krijohet kur një person gjithmonë vendoset në atë shtet me qëllim që aty të banoj përgjithmonë. Mirëpo jo të gjitha shtetet i pranojnë këto dy elemente: 1) Qëllimi që të vendoset në një shtet përgjithmonë dhe 2) Vendosja e përhershme në atë shtet. (Cilësimi para gjykatës gjithmonë zgjidhet sipas lex fori) E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 142. Vendbanimi ligjor (domicilium necesarium) Është ajo qendër e mardhënieve jetësore që me ligj I caktohet kategorisë së caktuar të personave në një shtet për t’u mbrojtur interesat e tyre si dhe interesat e rrethit ku jetojnë ata. Në sistemet juridike të shteteve të ndryshme vendbanimi ligjor parashihet për kategori të ndryshme të personave, dhe ata: E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 143. - Për persona që nuk kanë zotësi veprimi - në të gjitha shtetet konsiderohen personat e mitur dhe personat e sëmurë psiqik, kurse në disa shtete edhe plangprishësit dhe pijanecët që janë vënë nën kujdestari. - Përfaqësuaesit diplomatik dhe personat me status diplomatik – konsiderohen se kanë banim në vendin e shtetit ku shërbejnë. Për këtë çështje nuk shqyrtohet problemi i cilësimit. - Për funksionarët e lartë – në disa shtete parashihet vendbanim i veçantë - Për tregtarët – në disa shtete caktohet vendbanimi special,aty ku janë regjistruar në regjistrin tregtar ose ku e kanë selinë kryesore, por vetëm për mardhënie që janë të lidhura me ushtrimin e veprimtarisë tregtare. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 144. Vendbanimi sipas origjinës Është një lloj i veçantë i vendbanimit ligjor,i cili ekziston në disa shtete anglo-saksone. Krijohet nga momenti i lindjes,nuk ndryshohet me fitimin e zotësisë së veprimit (moshes madhore) dhe e përcjellë personin deri në vdekje. Ai caktohet në atë shtet ku e ka vendbanimin prindi (i ati) i tij në momentin e lindjes së femiut. Kuazi-vendbanimi Për dallim nga llojet tjera të vendbanimit,ky lloj nuk është qendër e mardhënieve jetësore të një personinë kuptimin e plotë të fjalës. Ekszistojnë dy lloje të tij: 1. kuazi-vendbanimi i zgjedhur 2. kuazi-vendbanimi i notifikacionit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 145. - Kuazi-vendbanimi i zgjedhur - i cili është fiksion për ekzistimin e vendbanimit e ka prejardhjen nga Franca (domicile elu) dhe ekziston në disa shtete (romane). Palët kontraktuese me marrëveshje e caktojnë një vendbanim të përbashkët për të dy palët dhe vlenë vetëm për atë mardhënie juridike. Në këtë mënyrë palët heshtazi e caktojnë edhe kompetencën e gjykatës. - Kuazi-vendbanimi i notifikacionit – gjithashtu nuk është qendër e marrëdhënieve jetësore të një personi,por është vendi i caktuar nga i huaji për personin e autorizuar për pranimin dhe dorëzimin e shkresave gjyqsore në rastet kur i huaji nuk ka vendbanim në shtetin ku zhvillohet procedura gjyqsore. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 146. Dëshmimi (të provuarit) e vendbanimit A. Që të provohet (dëshmohet) vendbanimi sipas dëshirës duhet të konstatohet se personi a është juridikisht i aftë për të vepruar, të ketë zotësi juridike,të jetë vendosur në një shtet, në disa shtete dëshmohet edhe vullneti se aty dëshiron të jetoj përgjithmonë (animus semperi vivendi). Plotësimi i kushteve të parapara vlerësohet sipas organit të shtetit para të cilit shtrohet çështja e të provuarit të vendbanimit (lex fori). B. B. Vendbanimi ligjor krijohet në rastet kur shprehimisht e cakton ligji, dhe ky vendbanim në shumicën e rasteve dëshmohet me anë të dokumentave zyrtare të lëshuara nga organet kompetente. Në qoftëse ky dokument përdoret në shtetin e huaj,atëherë është dokument i huaj publik dhe parimisht në aspektin ndërkombëtar duhet të legalizohet, por, ne traktat ndërkombëtar mund të parashihet suprimimi i legalizimit. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 147. Roli i vendbanimit si fakt vendimtar Vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar në bazë të të cilit përcaktohet zbatimi i së drejtës së shtetit të vendit ose të huaj dhe përcaktohet kompetenca e gjykatës së shtetit të vendit ose të huaj (dhe për mundësinë e ushtrimit-gëzimit të të drejtave të caktuara civile nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit) te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj, edhe atë, kryesisht te shtetet e imigracionit. Te cilat shtete vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar? Në shtetet e imigraciomit,vendbanimi si fakt vendimtar e ka rolin e njëjtë sikurse shtetësia te shtetet e emigracionit, tek të cilat gjithashtu paraqitet por ka rol subsidiar. Te cilat mardhënie juridike private me element të huaj paraqitet vendbanimi si fakt vendimtar? Paraqitet te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 148. Vendbanimi si fakt vendimtar primar, roli i tij Vendbanimi në shtetet e imigracionit ka të njëjtin rol dhe rëndësi si fakt vendimtar (pikë e lidhjes) që e ka shtetësia në shtetet e emigracionit. Shtetet e imigracionit në të cilat vendbanimi si fakt vendimtar ka rol primar janë shtetet anglo-saksone,një numër i madh shtetesh të Amerikës jugore dhe qendrore etj. Në këto shtete,për rregullimin e mardhënieve statusore,si dhe për rregullimin e disa mardhënieve familjare dhe trashëgimore, zbatohet e drejta e shtetit ku e ka vendbanimin personi statusi i të cilit duhet të rregullohet,respektivisht e drejta e shtetit ku e ka pasur vendbanimin trashëgimlënësi (de cuiusi). Gjitashtu te këto shtete,vendbanimi shërben si fakt vendimtar(pikë e lidhjes) për caktimin e kompetencës së gjykatës lidhur me zgjedhjen e kontesteve statusore dhe trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 149. Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar, roli i tij Në shtetet e emigracionit te të cilat shtetësia shërben si fakt vendimtar primar, vendbanimi shërben si fakt vendimtar subsidiar për gëzimin (ushtrimin) e të drejtave të caktuara civile nga të huajt,për zbatimin e të drejtës së huaj ose të vendit dhe për caktimin e kompetencës së gjykatës së vendit ose të huaj te mardhëniet trashëgimore me element të huaj. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 150. Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt Paraqitet dhe kjo për arsye se qëllimi i disa të drejtave të caktuara civile nga të huajt kushtëzohet me ekzistimin e vendbanimit të huaj në shtetin e vendit. Pra ai shërben si si fakt vendimtar në disa shtete lidhur me gëzimin e të drejtave relativisht të rezervuara nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit. Se cilat të drejta do të kushtëzohen me ekzistimin e vendbanimit nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit,varet nga çdo shtet në veçanti si dhe nga interesat konkrete. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 151. Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së organit gjyqësor Në shtetet e emigracionit, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar ka rëndësi më të madhe gjatë caktimit të kompetencës së gjykatës, respektivisht shtetet e emigracionit të cilat e zbatojnë shtetësinë si fakt vendimtar primar te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj,vendbanimi (domicili) shërben si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së gjykatës në shumicën e këtyre shteteve kur shtrohet çështja e shkurorëzimit të martesave të përziera. Gjithashtu, vendbanimi është fakt vendimtar në të drejtën ndërkombëtare procedurale sipas ligjit për zgjidhjen e kolizionit të ligjeve, ku vjen në shprehje posaqërisht gjatë përcaktimit të kompetencës ekskluzive të gjykatës,te kontestet martesore. Vendbanimi shërben si fakt vendimtar subsidiar për rregullimin e mardhënieve të njëjta të personave bipatridë apo apatridë. E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE
  • 152. Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e të drejtës kompetente Paraqitet si fakt vendimtar subsidiar në disa raste (për caktimin e të drejtës kompetente) kur zgjidhja nuk mund të arrihet sipas ligjit të shtetësisë (lex nationalis). Sipas ligjit për DNP, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar paraqitet: 1. Për shumë lloje të kontratave 2. Për efektet juridike të martesës 3. Për efektet e bashkësisë jashtëmartesore 4. Për raportet mes prindërve dhe fëmijëve 5. Për efektet juridike të adoptimit E DREJTA NDËRKOMBËTARE PRIVATE