Hadith

1. Kembali Ke Senarai Kandungan
Pengenalan Kepada Kitab-kitab Sunan Sittah
Muhammad Hanief Awang Yahaya
Kandungan
Pendahuluan
Sunan Sittah Sebagai Silibus Pengajian
Status Hadis-Hadis Dalam Sunan Sittah
1. SAHIH AL-BUKHARI
1.2. Perawi-perawi Sahih al-Bukhari
1.3 Keistemewaan
1.4. Beberapa Usul Tarjamah al-Bab
1.5. Antara syarah Sahih al-Bukhari yang terkenal
2. SAHIH MUSLIM
2.2. Perawi Sahih Muslim
2.3. Muqaddimah Sahih Muslim
2.4. Keistimewaan Sahih Muslim
2.5. Syarah-Syarah Sahih Muslim
3. JAMI’ AL-TIRMIZI
3.2. Perawi Kitab Jami’ Al-Tirmizi
3.3. Keistimewaan Dan Metode Jami’ Al-Tirmizi
3.4. Hukum Dan Penilaian Al-Tirmizi Terhadap Darjat Hadis
3.5. Syarah-Syarah Jami’ Al-Tirmizi
4. SUNAN ABI DAUD
4.2. Perawi-Perawi Sunan Abi Daud
4.3. Keistimewaan Sunan Abi Daud
4.4. Istilah Abu Daud: Munkar
4.6. Syarah Sunan Abi Daud
1 | H a l a m a n

2. Kembali Ke Senarai Kandungan
5. SUNAN AL-NASA`I
5.2. Perawi Sunan al-Nasa`i
5.3. Keistimewaan Dan Metode Sunan Al-Nasa`i
5.4. Tarajim Dalam Sunan Al-Nasa`i
5.5. Antara Syarah Sunan al-Nasa`i
6. SUNAN IBN MAJAH
6.2. Perawi Sunan Ibn Majah
6.3. Maksud Mempelajari Sunan Ibn Majah
6.4. Keistimewaan Dan Metode Sunan Ibn Majah
6.5. Hadis Palsu Dalam Ibn Majah
6.6. Syarah-Syarah Kitab Sunan Ibn Majah
Penutup
2 | H a l a m a n

3. Kembali Ke Senarai Kandungan
0.1 Pendahuluan
Di antara ni’mat terbesar yang dikurniakan Allah s.w.t kepada umat ini ialah
menerima harta pusaka Rasulullah s.a.w, wahyu al-Qur`an dan al-hadith
yang menjamin daripada kesesatan selagi kita berpegang teguh dengan
kedua-duanya. Hadis-hadis telah diterima dan dijaga oleh para sahabat
seterusnya sampai kepada kita hari ini. Para ulama telah menulis dan
membukukan hadis dengan pelbagai metode yang membuktikan kepada kita
bahawa mereka sudahpun memiliki metodologi dalam kajian dan penulisan
mereka. Antara penulisan tersebut yang sampai kepada kita ialah Sahih al-
Bukhari, Sahih Muslim, Jami’ al-Tirmizi, Sunan al-Nasa`i, Sunan Abi Daud
dan Sunan Ibn Majah yang lebih dikenali dengan sunan sittah. Penamaan
sunan di sini adalah secara taghlib [1] memandangkan lebih banyak kitab
sunan. Metode Sahih al-Bukhari, Muslim dan al-Tirmizi adalah metode
jawami’. Jami’ al-Tirmizi pada hakikatnya gabungan antara metode sunan
dan jawami’. Selain itu, sunan sittah juga dikenali dengan sihah sittah, usul
sittah, ummahat sittah dan kutub sittah.
0.2 Sunan Sittah Sebagai Silibus Pengajian
Pengajian hadis di era periwayatan hadis berlangsung dengan pelajar
menyertai majlis-majlis hadis yang disampaikan oleh syeikh secara
bersanad. Setiap syeikh ada majlisnya tersendiri. Untuk tujuan itu para
pencinta hadis sentiasa mengembara serata pelosok negeri-negeri Islam
untuk mendengar sendiri hadis daripada syeikh-syeikh hadis walaupun untuk
satu hadis.
Di zaman setelah hadis dibukukan secara lebih sistematik, pengajian
biasanya berdasarkan kepada kitab-kitab hadis yang disusun oleh ulama
terutamanya dalam bentuk arba’iniyyat, jawami’ dan sunan. [2] Kitab Sunan
Sittah merupakan yang masyhur sebagai teks pengajian. Ini dapat dilihat
berdasarkan kepada kitab-kitab yang ditulis tentangnya seperti syarah-
syarah hadis, kitab-kitab rijal sunan sittah, atraf hadis, kitab-kitab
mustakhrajat, mukhtasarat dan sebagainya.
Pada peringkat pengenalan kepada pengajian hadis, pelajar biasanya
didedahkan dengan kitab-kitab asas dan ringkas tanpa sanad seperti matan
Arba’in Nawawiyyah, Riyadh al-Solihin, ‘Umdah al-Ahkam dan Bulugh al-
Maram. Pada peringkat pertengahan, kitab utama yang mesti dipelajari ialah
Misykah al-Masabih sebagai pengantar sebelum mempelajari hadis dalam
Sunan Sittah.
3 | H a l a m a n

4. Kembali Ke Senarai Kandungan
،‫ﯿﻨﺎ‬‫�ﻠ‬ ‫ﻛﱶت‬ ‫ﻗﺪ‬ ‫اﳊﺪﯾﺚ‬ ‫ﰲ‬ ‫اﻟﻜتﺐ‬ ‫ٕن‬‫ا‬ :� ‫ا‬‫ﻮ‬‫ﻓﻘﺎﻟ‬ ،‫اﳊﺪﯾﺚ‬ ‫ﲱﺎب‬ٔ‫أ‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫ﻗﻮم‬ ‫ٕﻟﯿﻪ‬‫ا‬ ‫ﳣﻊ‬‫ﺟ‬‫ا‬ ‫اﻟﺴﻜﻦ‬ ‫ا�ﻦ‬ ‫ﺳﻌﯿﺪ‬ ‫ن‬ٔ‫أ‬ ‫وﺣﲄ‬
‫دﻟﻨﺎ‬ ‫ﻓﻠﻮ‬‫ﻣﳯﺎ‬ ‫�ﻠﯿﻪ‬ ‫ﻧﻘتﴫ‬ ‫ﺷﺊ‬ ‫�ﲆ‬ ‫�ﯿﺦ‬‫ﺸ‬‫ﻟ‬‫ا‬.‫�ﲆ‬ ‫ﺑﻌﻀﻬﺎ‬ ‫ﻓﻮﺿﻊ‬ ،‫رزم‬ ‫ﺑﻊ‬‫ر‬ٔ‫أ‬ ‫ﺧﺮج‬ٔ‫أ‬‫ﻓ‬ ،‫ﺑيتﻪ‬ ‫ٕﱃ‬‫ا‬ ‫ود�ﻞ‬ ،‫ﻋﳯﻢ‬ ‫ﻓﺴﻜﺖ‬
‫وﻛﺘﺎب‬ ،‫داود‬ ‫ﰊ‬ٔ‫أ‬ ‫وﻛﺘﺎب‬ ،‫ﻣﺴﲅ‬ ‫وﻛﺘﺎب‬ ‫اﻟﺒ�ﺎري‬ ‫ﻛﺘﺎب‬ :‫�ﺳﻼم‬ ‫ا�ﺪ‬‫ﻮ‬‫ﻗ‬ ‫ﻫﺬﻩ‬ :‫ﻓﻘﺎل‬ ،‫ﺑﻌﺾ‬‫اﻟنﺴﺎﰄ‬.
Dihikayatkan bahawa Sa’id Ibn al-Sakan telah didatangi oleh sekumpulan ahli
hadis. Mereka berkata kepadanya: “Sesungguhnya kitab-kitab hadis sungguh
banyak kepada kami. Sekiranya tuan dapat tunjukkan kepada sesuatu yang
kami cukup dengannya. Beliau diam tidak menjawab kepada mereka lalu
masuk ke rumahnya dan mengeluarkan empat berkas dengan meletakkan
sebahagiannya di atas yang lain. Beliau berkata: Ini adalah tiang-tiang
Islam, kitab al-Bukhari, kitab Muslim, kitab Abu Daud dan kitab al-
Nasa`i.”[3]
Ulama yang pertama memasukkan sunan Ibn Majah sebagai salah satu usul
sittah ialah al-Hafiz Muhammad Tahir al-Maqdisi dalam kitabnya, Atraf al-
Kutub al-Sittah dan Syurut al-A`immah al-Sittah. Kemudian diikuti oleh al-
Hafiz ‘Abd al-Ghani al-Maqdisi dalam kitabnya al-Kamal Fi Asma` Syuyukh
al-Rijal.[4]
Ulama menghitung sunan sittah sebagai kitab usul bukannya kerana dilihat
kepada kesahihannya tetapi melihat kepada maksud penyusunan dan
keistimewaannya. Keenam-enam kitab ini telah dipilih sebagai asas dalam
pengajian hadis. Setiap kitab ini mempunyai metode penulisan dan
pendekatan yang tersendiri. Pendedahan pelajar dengan kitab-kitab ini akan
melatihnya menguasai ilmu hadis secara lebih sistematis.
Ulama hadis telah menjelaskan bahawa maksud al-Bukhari untuk
mengeluarkan hadis-hadis sahih dan mengajar cara bagai mengistinbatkan
hukum daripadanya. Muslim ingin menyatakan seni sanad dengan cara
memperbanyak jalan sanad hadis. Abu Daud pula bermaksud untuk
menghimpunkan dalil-dalil mazhab dan imam mujtahidin yang menjadi asas
kepada mereka dalam menyimpulkan hukum dan bagaimana mereka
beristidlal. Maka terhimpun di dalamnya hadis sahih, hasan dan soleh untuk
diamalkan dan dijadikan sokongan. Al-Tirmizi pula bertujuan untuk
menjelaskan hadis-hadis hukum yang menjadi sandaran kepada ulama,
menyebutkan amalan pegangan mereka serta memperkenalkan pelbagai
cabang ilmu hadis seperti nasikh mansukh, rijal, al-jarh wa al-ta’dil, takhrij
hadis dan lain-lain. Al-Nasa`i dalam sunannya lebih menekankan kepada
ilmu ‘Ilal al-Hadith. Ibn Majah pula menghimpunkan semua jenis hadis yang
4 | H a l a m a n

5. Kembali Ke Senarai Kandungan
berlainan sanad dengan hadis-hadis dalam kitab-kitab yang lima dan
mempunyai perbezaan taraf kesahihan dan kedha’ifan.
Dari segi tertib pengajiannya, pada peringkat awal pelajar seharusnya
mengetahui pendapat-pendapat ulama dalam sesuatu masalah dan pelbagai
cabang ilmu hadis. Ini adalah tugas kitab Jami’ al-Tirmizi. Setelah
mengetahui mazhab dan pendapat ulama, dia hendaklah mengetahui dalil-
dalil ulama dan ini tugas Sunan Abi Daud. Oleh kerana hukum itu tidaklah
difahami secara langsung daripada dalil-dalil maka pelajar mestilah
mengetahui bagaimana cara untuk memahami hadis dan cara untuk
menyimpulkan hukum daripadanya. Maka tibalah pula peranan al-Bukhari
dengan kesenian abwab dan tarajimnya.[5] Untuk menguatkan hujah dan
pendapatnya dalam istinbat, pelajar memerlukan kepada hadis yang bukan
sahaja sahih tetapi mempunyai banyak jalan dan sanad maka ini adalah
tugas Sahih Muslim. Berhadapan dengan sanad-sanad yang sahih, pelajar
semestinya mengetahui bahawa adanya perawi-perawi sahih dalam sesuatu
sanad tidak semestinya menjadikan sanad dan matan hadis itu sahih.
Kemungkinan terdapat penyakit yang hanya dikesan oleh ahlinya yang
mahir. Dengan mempelajari Sunan al-Nasa`i pelajar akan dilatih dengan
ilmu ‘Ilal al-Hadith. Sebagai latihan dan praktik terhadap apa yang telah
dipelajari maka pelajar seharusnya sudah mampu membuat penilaian
terhadap mana-mana riwayat yang ditemuinya dalam mana-mana kitab
hadis. Untuk permulaan, praktik dilakukan pada kitab Sunan Ibn Majah yang
terhimpun di dalamnya hadis-hadis dengan pelbagai status.[6]
0.3. Status Hadis-Hadis Dalam Sunan Sittah
Setiap hadis dalam sunan sittah bukanlah berada pada tahap yang sama.
Ianya terdiri daripada:
1. Hadis yang boleh dijadikan hujah
2. Hadis yang sesuai sebagai syahid atau mutaba’at
3. Hadis dha’if tetapi dinyatakan ‘illah
4. Hadis dhaif yang tidak dihukumkan
5. Hadis mawdhu’ tidak dihukumkan sebagai palsu
Oleh kerana pengarang-pengarang Sunan Sittah tidak menjelaskan syarat
mereka maka adalah sukar untuk memahami dan menentukan siapakah
perawi-perawi yang diterima oleh mereka dan dijadikan hujah serta siapa
pula yang tidak.
5 | H a l a m a n

6. Kembali Ke Senarai Kandungan
Al-Hafiz al-Hazimi menulis: “Mazhab ulama yang mengeluarkan hadis yang
sahih ialah mengambil kira keadaan perawi yang adil pada guru-guru mereka
dan orang-orang yang mengambil riwayat daripada mereka dan mereka itu
thiqah juga. Hadisnya dari setengah mereka sahih dan sabit yang mesti
ditakhrijkan dan setengah yang lain pula madhkul tidak boleh ditakhrijkan
kecuali dalam syawahid dan mutaba’at. Perkara ini sukar difahami.
Penjelasannya ialah dengan mengenali tabaqat-tabaqat perawi daripada
perawi asal dan tingkatan madarik mereka. Biarlah kita kemukakan satu
contoh iaitu anda mengetahui bahawa murid-murid al-Zuhri ada lima tabaqat
dan setiapnya mempunyai keistimewaan berbanding dengan tabaqat di
bawahnya.
Pertama, yang paling sahih iaitu Malik, Sufyan bin ‘Uyainah, ‘Abdullah bin
‘Umar, Yunus, ‘Aqil dan lain-lain. Mereka ini tujuan Imam al-Bukhari.
Kedua, perawi yang sama dengan tabaqat pertama dari segi tathabbut cuma
mereka itu menghimpunkan antara daya hafazan dan itqan di samping lama
mendampingi al-Zuhri. Di kalangan mereka ada yang mendampingi al-Zuhri
ketika musafir dan berada di kota. Tabaqat kedua tidak mendampingi al-
Zuhri kecuali untuk tempoh yang pendek. Mereka tidak mumarasah dengan
hadis-hadis al-Zuhri. Dari sudut itqan mereka lebih rendah daripada tabaqat
pertama. Ini adalah syarat Muslim. Contohnya al-‘Auza’i, Laith bin Sa’d, al-
Nu’man bin Rasyid, ‘Abdul Rahman bin Khalid bin Musafir dan Ibn Abi Zi`b.
Tabaqat ketiga, satu kumpulan yang lama mendampingi al-Zuhri seperti
tabaqat pertama cumanya mereka tidak terlepas daripada kritikan. Di
kalangan mereka ada yang diterima dan ditolak seperti Sufyan bin Husain,
Ja’far bin Burqan, Ishaq bin Yahya al-Kalbi. Mereka adalah syarat Abu Daud
dan al-Nasa`i.
Tabaqat keempat, kumpulan yang sama dengan tabaqat ketiga dari segi jarh
dan ta’dil, cuma mereka kurang mumarasah dengan hadis-hadis al-Zuhri
kerana mereka tidak banyak mendampingi al-Zuhri. Mereka ini adalah syarat
al-Tirmizi. Pada hakikatnya syarat al-Tirmizi lebih tinggi lagi daripada syarat
Abu Daud kerana jika hadis itu dha’if atau daripada ahli tabaqat keempat,
maka al-Tirmizi akan menjelaskan kedha’ifannya dan mengingatkannya.
Maka hadis itu di sisi beliau termasuk dalam bab syawahid dan mutaba’at
dan dengan itu pegangan beliau ialah apa yang sahih di sisi kumpulan ulama
hadis. Ahli tabaqat ini ialah, Zam’ah bin Soleh, Mu’awiyah bin Yahya al-Sadafi
dan al-Muthanna bin al-Sobbah.
6 | H a l a m a n

7. Kembali Ke Senarai Kandungan
Tabaqat kelima, sekumpulan perawi yang dha’if dan majhul. Tidak harus
mengeluarkan hadis mereka kecuali sebagai syawahid dan mutaba’at di sisi
Abu Daud dan ulama yang rendah daripadanya. Adapun al-Bukhari dan
Muslim tidak mengeluarkannya. Mereka ini seperti Bahr bin Kunaiz al-
Saqqa`, al-Hakam bin ‘Abdullah al-Aili, ‘Abd al-Quddus bin Habib dan
Muhammad bin Sa’d al-Maslub. Kadang-kadang Imam al-Bukhari mengambil
hadis dari tabaqat pertama, Muslim dari tabaqat kedua, dan Abu Daud dari
tabaqat ketiga dan itu ada beberapa sebab yang mendorongnya.[7]
1. SAHIH AL-BUKHARI
1.1. Nama sebenar Sahih al-Bukhari
Namanya ialahnya al-Jami’ al-Musnad al-Sahih al-Mukhtasar Min Umur
Rasululillah Wa Ayyamihi Wa Sunanihi
1.1.1. Huraian nama:
Al-Jami’: al-Jami’ atau al-Jawami’ ialah satu metode penulisan kitab-kitab
hadis yang menghimpunkan sekurang-kurangnya lapan bab utama dalam
agama. Ini termasuklah aqidah, hukum-hakam, tafsir, sirah dan maghazi,
riqaq atau zuhud, perubatan, adab, manaqib dan fitan.
Al-Musnad ialah hadis-hadis yang dikemukakan dalam kitabnya adalah
bersambung sanadnya kepada Rasulullah s.a.w. Bagaimana terdapat riwayat
secara ta’liq dalam tarjamah bab. Al-Sahih maksudnya Imam al-Bukhari
beriltizam untuk mengeluarkan hadis yang sahih sahaja.
Al-Mukhtasar, beliau tidak bermaksud untuk menyebutkan semua hadis
sahih. Banyak lagi terdapat hadis sahih tetapi imam al-Bukhari hanya
menyebut sebahagian sahaja. Begitu juga beliau tidak bermaksud
menyebutkan semua perawi yang sahih yang boleh dijadikan hujjah.
Ayyamihi bermaksud Imam al-Bukhari menyebutkan juga beberapa peristiwa
yang berlaku di zaman jahiliah yang berkait dengan baginda.[8]
1.2. Perawi-Perawi Sahih Al-Bukhari
Imam al-Bukhari telah menyusun sahihnya dalam tempoh enam belas tahun
setelah menyaring daripada 600 000 hadis. Seramai 90 000 orang telah
mendengar kitab sahih yang dibacakannya.[9] Ini menunjukkan betapa
ulama hadis memberi perhatian yang khusus kepada sahih ini dengan
7 | H a l a m a n

8. Kembali Ke Senarai Kandungan
meletakkannya pada kedudukan yang sewajarnya. Antara yang
meriwayatkan kitab sahih ini ialah:
1. Muhammad bin Yusuf al-Farabri
2. Ibrahim bin Ma’qil bin al-Hajjaj al-Nasafi
3. Hammad bin Syakir bin Sawiyyah al-Nasafi
4. Mansur bin Muhammad bin ‘Ali al-Bazdawi
5. Al-Husain bin Ismail al-Mahamili
1.3. Keistemewaan
1.3.1. Keistimewaan yang paling utama kitab Sahih Bukhari terletak pada
tajuk-tajuk bab dan kitab. Sehingga ketokohan dan kefahaman al-Bukhari
dalam bidang hadis terserlah melalui tarjamah al-Bab. Oleh kerana
pentingnya perkara ini, ulama telah mengkaji dan membuat kaedah untuk
memahami makna tarjamah al-Bab.
1.3.2. Seringkali kita dapati basmalah dalam Sahih al-Bukhari. Sebabnya
ialah setelah Imam al-Bukhari berhenti untuk beberapa ketika dari menulis
kitabnya, apabila hendak memulakan semula, beliau akan menulis Basmalah.
Oleh kerana itu, kita mendapat basmalah ditulis dengan berselerakan
walaupun di tengah-tengah kitab.
1.3.3. Kesesuaian antara kitab-kitab dari awal hingga akhir. Contohnya, kitab
yang pertama:
َ‫ﱃ‬
�
‫ا‬ ِ ْ�َ‫ﻮ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ء‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ َ‫ﻒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻛ‬�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬
Hadis yang pertama: ِ‫ﺎت‬�‫ﯿ‬ِّ‫ﻨ‬‫ﻟ‬ ِ� ُ‫ﺎل‬َ ْ‫ﲻ‬� ْ�‫ا‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬�‫ﻧ‬
�
‫ا‬
Kitab yang terakhir: ِ‫ﺪ‬‫ي‬ِ‫ﺣ‬ْ‫ﻮ‬�‫ﺘ‬‫اﻟ‬ ‫ﺎب‬َ‫ﺘ‬ِ‫ﻛ‬
Bab yang terakhir
َ‫ﺎﱃ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﺗ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ل‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬ ‫ب‬ َ�ِ‫ﺔ‬َ‫ﻣ‬‫ﺎ‬َ‫ي‬ِ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫م‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﯿ‬ِ‫ﻟ‬ َ‫ﻂ‬ ْ‫ﺴ‬ِ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫�ﻦ‬ِ‫از‬َ‫ﻮ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻊ‬ َ‫َﻀ‬‫ﻧ‬َ‫و‬ }ُ‫ﺎس‬َ‫ﻄ‬ ْ‫ﺴ‬ُ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ٌ‫ﺪ‬ِ‫ﻫ‬‫ﺎ‬َ�ُ‫ﻣ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ُ‫ن‬َ‫ﻮز‬ُ‫ﯾ‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬َ‫ﻟ‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ‫م‬َ‫د‬ٓ‫آ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ ْ‫ﲻ‬�‫آ‬ �‫ن‬�‫آ‬َ‫و‬ {
ُ‫ﺮ‬ِ�‫ﺎ‬َ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ُﻮ‬‫ﻬ‬َ‫ﻓ‬ ُ‫ﻂ‬ ِ‫ﺎﺳ‬َ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﺎ‬�‫ﻣ‬�‫أ‬َ‫و‬ ُ‫ل‬ِ‫د‬‫ﺎ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ُﻮ‬‫ﻫ‬َ‫و‬ ِ‫ﻂ‬ ِ‫ﺴ‬ْ‫ﻘ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ر‬َ‫ﺪ‬ ْ‫ﺼ‬َ‫ﻣ‬ ُ‫ﻂ‬ ْ‫ﺴ‬ِ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﺎل‬َ‫ﻘ‬ُ‫ﯾ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬�‫ي‬ِ‫ﻣ‬‫و‬�‫ﻟﺮ‬ ِ� ُ‫ل‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
Hadis yang terakhir
8 | H a l a m a n

9. Kembali Ke Senarai Kandungan
ِ‫ﺎن‬َ‫ت‬َ‫ب‬‫ِﯿ‬‫ب‬َ‫ﺣ‬ ِ‫ﺎن‬َ‫ﺘ‬َ‫ﻤ‬َِ‫ﳇ‬ِ ��‫ا‬ َ‫ﺎن‬َ�ْ‫ﺒ‬ ُ�‫ﺳ‬ ِ‫ﻩ‬ِ‫ﺪ‬ْ‫ﻤ‬َ ِ‫ﲝ‬َ‫و‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ﺎن‬َ�ْ‫ﺒ‬ ُ�‫ﺳ‬ ِ‫ان‬َ‫ﲒ‬ِ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﰲ‬ ِ‫ﺎن‬َ‫ﺘ‬َ‫ﻠ‬‫ي‬ِ‫ﻘ‬َ‫ﺛ‬ ِ‫ﺎن‬ َ‫ﺴ‬ِّ‫ﻠ‬‫ل‬‫ا‬ َ‫ﲆ‬َ� ِ‫ﺎن‬َ‫ت‬َ‫ﻔ‬‫ي‬ِ‫ﻔ‬َ‫ﺧ‬ ِ‫ﻦ‬َ ْ‫ﲪ‬�‫اﻟﺮ‬ َ‫ﱃ‬
�
‫ا‬ِ‫ﲓ‬ِ‫ﻈ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
Kesesuaiannya yang dapat disimpulkan ialah al-Bukhari mahu
mengisyaratkan bahawa sumber utama untuk manusia mengenal Allah dan
syariat-Nya ialah wahyu. Wahyulah yang membimbing manusia supaya
mentauhidkan Allah. Tauhid merupakan pelindung kepada manusia dari
permulaan kehidupan hingga ke akhirnya. Amalan manusia hanya diterima
dan berguna apabila dia seorang ahli tauhid dan amalannya akan ditimbang
di akhirat. Niat yang ikhlas akan menjadikan amalan itu berat dalam
timbangan Allah s.w.t. walaupun ianya sangat mudah lagi ringkas pada
perkiraan manusia. Ini menunjukkan bahawa Kalamullah merupakan paksi
kepada agama dan dengannya sabit syariat untuk diamalkan manusia.
1.3.4. Menyebutkan banyak ayat al-Qur`an sebagai asas kepada bab. Ini
boleh dianggap salah satu kaedah penafsiran al-Qur`an oleh Imam al-
Bukhari iaitu secara mawdhu’i (tematik) mengeluar sesuatu tajuk daripada
ayat.
1.3.5. Mengisyaratkan kepada ayat-ayat yang bersesuaian dengan bab
dengan mentafsirkan makna salah satu lafaznya kerana untuk meringkaskan.
Ini boleh didapati dengan banyaknya dalam Kitab Bad` al-Khalq dan Kitab al-
Tafsir.
Contoh:
‫ﺎ‬َ� ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ب‬ َ�َ‫ﺎﱃ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﺗ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ل‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ‫ﲔ‬ ِ‫ﺿ‬َ‫ر‬�‫أ‬ ِ‫ﻊ‬ْ‫ﺒ‬ َ�‫ﺳ‬ ِ‫ﰲ‬ َ‫ء‬
‫ا‬ �‫ن‬�‫أ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺘ‬ِ‫ﻟ‬ �‫ﻦ‬ُ َ‫ﳯ‬ْ‫ي‬َ‫ﺑ‬ ُ‫ﺮ‬ْ‫ﻣ‬� ْ�‫ا‬ ُ‫ل‬� َ‫ﲋ‬َ‫ﺘ‬َ‫ﯾ‬ �‫ُﻦ‬‫ﻬ‬َ‫ﻠ‬ْ‫ث‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ض‬ْ‫ر‬� ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬َ‫و‬ ٍ‫ات‬َ‫ﻮ‬َ َ‫ﲰ‬ َ‫ﻊ‬ْ‫ﺒ‬ َ�‫ﺳ‬ َ‫ﻖ‬َ‫ﻠ‬َ� ‫ي‬ِ ��‫ا‬ ُ��‫ا‬ }َ��‫ا‬ �‫ن‬�‫أ‬َ‫و‬ ٌ‫�ﺮ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ء‬ ْ َ‫ﳾ‬ ِّ ُ‫ﰻ‬ َ‫ﲆ‬َ� َ��
ٍ‫ء‬ ْ َ‫ﳾ‬ ِّ ُ‫ﲁ‬ِ� َ‫ﺎط‬َ��‫أ‬ ْ‫ﺪ‬َ‫ﻗ‬{ ‫ﺎ‬ً‫ﻤ‬ْ‫ﻠ‬ِ�{ ِ‫ع‬‫ﻮ‬ُ‫ﻓ‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻒ‬ْ‫ﻘ‬ �‫اﻟﺴ‬َ‫و‬ }ُ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ �‫اﻟﺴ‬{ ‫َﺎ‬‫ﻬ‬َ‫ﻜ‬ْ َ‫ﲰ‬ }‫ﺎ‬َ ُ‫ﳯ‬ ْ�‫ﺴ‬ُ‫ﺣ‬َ‫و‬ ‫َﺎ‬‫ﻫ‬ُ‫ؤ‬‫ا‬َ‫ﻮ‬ِ‫ﺘ‬ ْ�‫ﺳ‬‫ا‬ ُ‫ﻚ‬ُ‫ﺒ‬ُ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫َﺎ‬‫ﻫ‬َ‫ﺎء‬َ‫ﻨ‬ِ‫ﺑ‬{ ْ‫َﺖ‬‫ﻧ‬ِ‫ذ‬�‫أ‬َ‫و‬ }
ْ‫ﺖ‬َ‫ﻋ‬‫ﺎ‬َ‫ﻃ‬�‫أ‬َ‫و‬ ْ‫ﺖ‬َ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬{ ْ‫ﺖ‬َ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬�‫أ‬َ‫و‬ }ْ‫ﻢ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ْ‫ﺖ‬�‫ﻠ‬َ َ‫ﲣ‬َ‫و‬ َ‫ﰏ‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﳱ‬ِ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ْ‫ﺖ‬َ‫ﺟ‬َ‫ْﺮ‬‫ﺧ‬�‫أ‬{ ‫َﺎ‬‫ﻫ‬‫ﺎ‬َ�َ‫ﻃ‬ }‫َﺎ‬‫ﻫ‬‫ﺎ‬َ�َ‫د‬َ‫ﺮ‬ِ‫ﻫ‬‫ﺎ‬ �‫ﻟﺴ‬ ِ� }{ ِ‫ة‬ِ‫ض‬ْ‫ر‬� ْ�‫ا‬ ُ‫ﻪ‬ْ�َ‫و‬
ُْ‫ﱒ‬ ُ‫َﺮ‬‫ﻬ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬ْ‫َﻮ‬‫ﻧ‬ ُ‫ان‬َ‫ﻮ‬َ‫ﯿ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﺎ‬َ‫ﳱ‬ِ‫ﻓ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬
1.3.7. al-Bukhari seorang yang mahir dalam sejarah. Di permulaan setiap
kitab beliau akan mengisyaratkan bilakah sesuatu hukum itu disyariatkan
terutamanya apabila tidak terdapat khilaf tentangnya.
Seperti bab:
9 | H a l a m a n

10. Kembali Ke Senarai Kandungan
َ‫ﲆ‬َ� ُ��‫ا‬ ُ‫ﻪ‬َ‫ﺒ‬َ‫ﺘ‬َ‫ﻛ‬ ٌ‫ء‬ ْ َ‫ﳾ‬ ‫ا‬َ‫َﺬ‬‫ﻫ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ُ‫ل‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ِ‫ﺾ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ء‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ َ‫ﻒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻛ‬ ‫ب‬ َ�َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬ ُ‫ﻀ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ‫م‬َ‫د‬ٓ‫آ‬ ِ‫ﺎت‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺑ‬
َ‫ﻞ‬‫ﯿ‬ِ‫ﺋ‬‫ا‬َ ْ‫ﴎ‬
�
‫ا‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫ﺾ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﻞ‬ِ‫ﺳ‬ْ‫ر‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ُ‫ل‬�‫و‬�‫أ‬
‫ب‬ َ�ِ‫ان‬َ‫ذ‬� ْ�‫ا‬ ُ‫ء‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﺑ‬
ِ‫ﻞ‬َ‫ﻣ‬�‫اﻟﺮ‬ ُ‫ء‬ْ‫ﺪ‬َ‫ﺑ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ َ‫ﻒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻛ‬ ‫ب‬ َ�
1.3.8. Sighah tamridh
Tujuannya ialah imam al-Bukhari ingin menyatakan:
1.3.8.1. Hadis sahih atau hasan yang tidak menepati syaratnya.
1.3.8.2. Hadis dha’if
1.3.8.3. Hadis tersebut beliau meriwayatkan secara makna. Contohnya
dalam Kitab al-Tibb:
َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﺎس‬�‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﺮ‬َ‫ﻛ‬ْ‫ﺬ‬ُ‫ﯾ‬َ‫و‬ ِ‫ﺎب‬َ‫ت‬ِ‫ﻜ‬ْ‫اﻟ‬ ِ‫ﺔ‬َ ِ‫ﺎﲢ‬َ‫ﻔ‬ِ‫ﺑ‬ َ‫ﰵ‬ �‫اﻟﺮ‬ ‫ب‬ َ�
Hadis itu sebenarnya al-Bukhari mengeluarkannya dalam bab berikutnya
‫ا‬ ‫ب‬ َ�ِ َ‫َﲌ‬‫ﻐ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﻊ‬‫ﯿ‬ِ‫ﻄ‬َ‫ﻘ‬ِ‫ﺑ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ي‬ْ‫ﻗ‬�‫اﻟﺮ‬ ِ‫ﰲ‬ ِ‫ط‬ْ �‫ﻟﴩ‬
ُ‫ﻒ‬ ُ‫ﻮﺳ‬ُ‫ﯾ‬ ٌ‫وق‬ُ‫ﺪ‬ َ‫ﺻ‬ َ‫ُﻮ‬‫ﻫ‬ �‫ي‬ِ ْ‫ﴫ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ٍ َ‫ﴩ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﻣ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� � ِ‫ﲇ‬ِ‫ﻫ‬‫ﺎ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ٍ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ٍ‫ب‬ِ‫ﺎر‬ َ‫ﻀ‬ُ‫ﻣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ان‬َ‫ﯿﺪ‬ ِ�‫ﺳ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ُ‫ء‬‫ا‬� َ‫ﱪ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﯾﺪ‬ِ‫ﺰ‬َ� ُ‫ﻦ‬ْ�
ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ِ‫ﺲ‬َ‫ن‬ْ�� ْ�‫ا‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺒ‬ُ‫ﻋ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ٍ‫ﺎس‬�‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻜ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ‫ﻣ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ ِ�‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ﻮ‬ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫َﺎب‬ ْ‫ﲱ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ‫ا‬ً‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬َ‫ﻧ‬ �‫ن‬�‫أ‬
ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ْ ُ‫يﲂ‬ِ‫ﻓ‬ ْ‫َﻞ‬‫ﻫ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٌ‫ﻞ‬ُ�َ‫ر‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬َ‫ﻟ‬ َ‫ض‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﻓ‬ ٌ‫ﲓ‬ِ‫ﻠ‬ َ‫ﺳ‬ ْ‫و‬�‫أ‬ ٌ‫ﻎ‬‫ﯾ‬ِ َ� ْ‫ﻢ‬ِ‫ﳱ‬ِ‫ﻓ‬ ٍ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ِ‫ﺑ‬ ‫وا‬�‫ﺮ‬َ‫ﻣ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬�‫ن‬
�
‫ا‬ ٍ‫اق‬َ‫ر‬ْ‫و‬�‫أ‬ ‫ًﺎ‬‫ﻐ‬‫ﯾ‬ِ َ� ً‫ﻼ‬ُ�َ‫ر‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﰲ‬
ِ‫ﻪ‬ِ‫ﺑ‬‫َﺎ‬ ْ‫ﲱ‬�‫أ‬ َ‫ﱃ‬
�
‫ا‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬�‫ﻟﺸ‬ ِ� َ‫ﺎء‬َ�َ‫ﻓ‬ �‫أ‬ََ‫ﱪ‬َ‫ﻓ‬ ٍ‫ء‬‫ﺎ‬ َ‫ﺷ‬ َ‫ﲆ‬َ� ِ‫ﺎب‬َ‫ت‬ِ‫ﻜ‬ْ‫اﻟ‬ ِ‫ﺔ‬َ ِ‫ﺎﲢ‬َ‫ﻔ‬ِ‫ﺑ‬ �‫أ‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ْ‫ﻢ‬ُ ْ‫ﳯ‬ِ‫ﻣ‬ ٌ‫ﻞ‬ُ�َ‫ر‬ َ‫ﻖ‬َ‫ﻠ‬َ‫ْﻄ‬‫ﻧ‬‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ ‫ﺎ‬ً‫ﳰ‬ِ‫ﻠ‬ َ‫ﺳ‬َ‫ﲆ‬َ� َ‫ت‬ْ‫َﺬ‬��‫أ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻟ‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ ِ�َ‫ذ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻫ‬ِ‫ﺮ‬َ‫ﻜ‬َ‫ﻓ‬
‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻣ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻗ‬ �‫ﱴ‬َ‫ﺣ‬ ‫ا‬ً‫ﺮ‬ْ‫ﺟ‬�‫أ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺎب‬َ‫ﺘ‬ِ‫ﻛ‬ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ‫ا‬ً‫ﺮ‬ْ‫ﺟ‬�‫أ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺎب‬َ‫ﺘ‬ِ‫ﻛ‬ َ‫ﲆ‬َ� َ‫َﺬ‬��‫أ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ� ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻟ‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬
ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺎب‬َ‫ﺘ‬ِ‫ﻛ‬ ‫ا‬ً‫ﺮ‬ْ‫ﺟ‬�‫أ‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ْ ُ‫ﰎ‬ْ‫َﺬ‬��‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ �‫ﻖ‬َ‫ﺣ‬�‫أ‬ �‫ن‬
�
‫ا‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬
10 | H a l a m a n

11. Kembali Ke Senarai Kandungan
Penggunaan sighah tamridh di sini sebagai isyarat bahawa hadis itu telah
diringkaskan dan disebutkan maknanya sahaja.
1.3.9. Bara’ah al-Ikhtitam, isyarat kepada penghujung kitab. Tetapi Syeikh
Zakaria menjelaskan itu sebenarnya isyarat kepada pengakhiran kehidupan.
Pada setiap akhir kitab, menurut beliau, Imam al-Bukhari mahu
mengingatkan dirinya dan para pembaca kitabnya supaya mengingati akan
kematian. [1] Contoh dalam Kitab Bad` al-Wahy:
َ‫ﻞ‬ْ‫ﻗ‬َ‫ﺮ‬ِ‫ﻫ‬ ِ‫ن‬�‫آ‬ َ‫ﺷ‬ َ‫ﺮ‬ِ‫ﺧ‬ٓ‫آ‬ َ ِ�َ‫ذ‬ َ‫ن‬ َ‫ﲀ‬َ‫ﻓ‬
Kitab al-Iman
ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﻦ‬ْ� َ‫�ﺮ‬ِ‫ﺮ‬َ‫ﺟ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﻼ‬ِ� ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫د‬ َ�ِ‫ز‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻧ‬‫ا‬َ‫ﻮ‬َ‫ﻋ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ِ‫ﺎن‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻌ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ُ‫ﻮل‬ُ‫ﻘ‬َ‫ﯾ‬ ِ ��‫ا‬َ‫ﺎت‬َ‫ﻣ‬ َ‫م‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﯾ‬ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ة‬َ‫ﲑ‬ِ‫ﻐ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
َ‫ﻗ‬َ‫ﻮ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ َُ� َ‫ﯾﻚ‬ِ َ‫ﴍ‬ َ‫ﻻ‬ ُ‫ﻩ‬َ‫ﺪ‬ْ�َ‫و‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬ِّ‫ﺗ‬ ِ� ْ ُ‫ﲂ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� َ‫ﲎ‬ْ‫ﺛ‬�‫أ‬َ‫و‬ َ��‫ا‬ َ‫ﺪ‬ِ‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬َ‫ﻓ‬ َ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻌ‬ ُ‫ﺷ‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬�‫ﻧ‬
�
‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ ٌ‫ﲑ‬ِ‫ﻣ‬�‫أ‬ ْ ُ‫ﲂ‬َ‫ﯿ‬ِ‫ﺗ‬�‫أ‬َ‫ﯾ‬ �‫ﱴ‬َ‫ﺣ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ي‬ِ‫ﻜ‬ �‫اﻟﺴ‬َ‫و‬ ِ‫ر‬‫ﺎ‬
ُْ‫ﰼ‬ِ‫ﲑ‬ِ‫ﻣ‬� ِ� ‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﻔ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺘ‬ ْ�‫ﺳ‬‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ � ُ‫ﰒ‬ َ‫ن‬ٓ ْ�‫ا‬ ْ ُ‫ﯿﲂ‬ِ‫ﺗ‬�‫آ‬َ‫ﯾ‬ُ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ � ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ي‬َ‫ﺗ‬�‫أ‬ ِّ‫ﱐ‬
�
‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺑ‬ ‫ﺎ‬�‫ﻣ‬�‫أ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ � ُ‫ﰒ‬ َ‫ﻮ‬ْ‫ﻔ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ �‫ﺐ‬ُِ‫ﳛ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ ُ‫ﻪ‬�‫ﻧ‬
�
‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻠ‬
ْ‫ﺴ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ا‬َ‫َﺬ‬‫ﻫ‬ ِّ‫ب‬َ‫ر‬َ‫و‬ ‫ا‬َ‫َﺬ‬‫ﻫ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫ﻪ‬ُ‫ﺘ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﯾ‬‫ﺎ‬َ‫ب‬َ‫ﻓ‬ ٍ ِ‫ﲅ‬ ْ‫ﺴ‬ُ‫ﻣ‬ ِّ ُ‫ﲁ‬ِ‫ﻟ‬ ِ‫ﺢ‬ ْ‫ﺼ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬َ‫و‬ � َ‫ﲇ‬َ� َ‫ط‬َ َ‫ﴩ‬َ‫ﻓ‬ ِ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ َ‫ﲆ‬َ� َ‫ﻚ‬ُ‫ﻌ‬ِ‫ﯾ‬ َ��‫أ‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻐ‬َ‫ﺘ‬ ْ�‫ﺳ‬‫ا‬ � ُ‫ﰒ‬ ْ ُ‫ﲂ‬َ‫ﻟ‬ ٌ ِ‫ﺎﰠ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﻟ‬ ِّ‫ﱐ‬
�
‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ِ�
َ‫ل‬َ‫ﺰ‬َ‫ن‬َ‫و‬
“Abu al-Nu’man telah menceritakan kepada kami, katanya: Abu ‘Awanah
telah menceritakan kepada kami daripada Ziyad bin ‘Ilaqah, katanya: aku
mendengar Jarir bin Abdullah berkata di hari kematian al-Mughirah bin
Syu’bah, dia bangkit memuji-muji Allah dan berkata: “Hendaklah kamu
bertaqwa kepada Allah sahaja, tiada sekutu bagi-Nya. Hendaklah kamu
berada dalam tenang dan tenteram sehingga datang kepada kamu seorang
pemimpin. Tidak lama lagi dia akan datang, dan dia berkata: Minta ampunlah
untuk pemimpin kamu (yang telah pergi) kerana dia (Allah) suka
memaafkan, kemudian dia berkata: Sesungguhnya aku datang kepada Nabi
saw, aku berkata: Aku mahu berbai’ah denganmu kerana Islam. Nabi s.a.w.
mensyaratkan kepadaku supaya ikhlas terhadap setiap muslim, aku pun
berbai’ah padanya dengan syarat itu. Demi Tuhan masjid ini, sesungguhnya
aku benar-benar ikhlas terhadap kamu. Kemudian dia beristghfar, lalu
turun.”
Kitab al-‘Ilm
11 | H a l a m a n

12. Kembali Ke Senarai Kandungan
‫ﺻﲆ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬‫ﻻ‬َ‫و‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻣ‬‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ِ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﻻ‬َ‫و‬ َ‫ﯿﺺ‬ِ‫ﻤ‬َ‫ﻘ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﺲ‬َ‫ب‬ْ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ‫ﻻ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ُ‫م‬ِ‫ﺮ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﺲ‬َ‫ب‬ْ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ َُ��‫أ‬ َ‫ﺳ‬ ‫ﻼ‬ُ�َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ‫ﷲ‬
َ‫ب‬ْ‫ﻠ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻠ‬َ‫ﻓ‬ ِ ْ‫ﲔ‬َ‫ﻠ‬ْ‫ﻌ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫ﺪ‬َِ‫ﳚ‬ ْ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬ ْ‫ن‬
�
‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ ُ‫ان‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻋ‬�‫اﻟﺰ‬ ِ‫و‬�‫أ‬ ُ‫س‬ ْ‫ر‬َ‫ﻮ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻪ‬ �‫ﺴ‬َ‫ﻣ‬ ً�ْ‫ﻮ‬َ‫ﺛ‬ ‫ﻻ‬َ‫و‬ َ‫ﺲ‬ُ�ُْ‫ﱪ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﻻ‬َ‫و‬ َ‫ﻞ‬‫ﯾ‬ِ‫و‬‫ا‬َ �‫اﻟﴪ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﺲ‬َ�‫ﻮ‬ُ‫ﻜ‬َ� �‫ﱴ‬َ‫ﺣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ‫ﻬ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﻄ‬ْ‫ﻘ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬َ‫و‬ ِ ْ‫ﲔ‬�‫ﻔ‬ُ‫ﺨ‬
ِ ْ‫ﲔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﻜ‬ْ‫اﻟ‬ َ‫ﺖ‬َْ‫ﲢ‬
“Daripada Ibnu Umar r.a daripada Nabi s.a.w: bahawa ada seorang lelaki
bertanya kepada baginda apa yang dipakai oleh orang yang berihram. Nabi
s.a.w bersabda: “Dia tidak boleh memakai baju, serban, seluar, burnus dan
juga kain berlumur za’faran. Sekiranya dia tidak mendapati dua selipar maka
bolehlah dia memakai dua khuf tetapi hendaklah dipotong khuf itu sehingga
di bawa dua buku lalinya.”
Kitab al-Wudhu`
�‫أ‬َ‫ﻓ‬ َ‫ﻚ‬ِ‫ﺘ‬َ‫ﻠ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻟ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ �‫ﺖ‬ُ‫ﻣ‬ ْ‫ن‬
�
‫ﺎ‬َ‫ﻓ‬ِ‫ﻪ‬ِ‫ﺑ‬ ُ‫ﻢ‬� َ‫ﳫ‬َ‫ﺘ‬َ‫ﺗ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ َ‫ﺮ‬ِ‫ﺧ‬ٓ‫آ‬ �‫ُﻦ‬‫ﻬ‬ْ‫ﻠ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﺟ‬‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬َ‫ﺮ‬ ْ‫ﻄ‬ِ‫ﻔ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﲆ‬َ� َ‫ْﺖ‬‫ﻧ‬
« Kalau engkau mati pada malam itu engkau berada pada fitrah (kesucian)
dan jadikan ucapan itu ucapan yang terakhir yang engkau sebutkan”.
1.3.10. Sanad yang tinggi iaitu hanya ada tiga orang perawi yang menjadi
perantaraan Imam al-Bukhari dengan Rasulullah s.a.w. Sanad ini dinamakan
sebagai thulathiyyat dan dalam Sahih al-Bukhari berjumlah 22 buah hadis.
11 riwayat daripada Makki bin Ibrahim, 6 daripada Dhahhak bin Makhlad, 3
daripada Muhammad bin Abdullah al-Ansari, 1 daripada Khallad bin Yahya al-
Kufi dan 1 daripada ‘Isam bin Khalid al-Himsi.
1.4. Beberapa Usul Tarjamah Al-Bab
Berbanding dengan kitab-kitab hadis yang lain, Sahih Bukhari mempunyai
tajuk-tajuk bab yang sukar untuk difahami kerana ia sangat unik penuh
dengan seni. Di dalamnya tersimpan pemikiran al-Bukhari bukan sahaja
dalam bidang fiqh tetapi aqidah, tafsir, sirah, sejarah, akhlak, tazkiah dan
sebagainya.
Hafiz Ibn Hajar berkata: “Sungguh diakui bahawa al-Bukhari beriltizam
dalam kitab ini dengan hadis sahih dan itulah perbincangan mawduk asalnya.
Kemudian beliau berpendapat tidak sepatutnya dibiarkannya tanpa faedah
fiqhiyyah dan nuktah hikamiyyah lalu beliau, berdasarkan kepada
kefahamannya yang mendalam, mengeluarkan daripada matan-matan
beberapa makna yang diselerakkan dalam bab-bab kitab Sahihnya mengikut
12 | H a l a m a n

13. Kembali Ke Senarai Kandungan
kesesuaiannya dan memberi perhatian kepada ayat-ayat hukum dengan
mengeluarkan pengertian-pengertian yang indah.”[2]
Oleh sebab itu, kita dapati Imam al-Bukhari memotong-motong hadis,
meringkaskannya dan mengulangkan hadis yang sama di beberapa tempat
sesuai dengan maksudnya untuk menyimpulkan hukum daripadanya.
Di sepanjang sejarah ilmu hadis, ulama telah mengemukakan pendapat
masing-masing untuk menjelaskan maksud tersirat al-Bukhari di sebalik
abwab wa tarajim. Ibn al-Munayyir telah menulis sebuah risalah yang
bertajuk al-Mutawari ‘Ala Abwab al-Bukhari. Syah Waliyyah al-Dahlawi telah
menyebutkan 14 usul untuk memahami awbab wa tarajim, kemudian
ditambah oleh Syeikh Mahmudul Hasan menjadi 15. Kajian yang dijalankan
oleh Syeikh al-Hadith Muhammad Zakaria telah menemukan sebanyak 70
usul. Beliau menulis khusus tentang tarajim Sahih al-Bukhari dalam
kitabnya, al-Abwab Wa al-Tarajim Li Sahih al-Bukhari dan sebahagiannya
dijelaskan dalam Muqadimmah Lami’ al-Darari ‘Ala Jami’ al-Bukhari.
1.4.1. Tajuk dengan lafaz hadis yang jelas seperti dalam kitab al-Iman
ٍ‫ﺲ‬َْ‫ﲬ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ َ ِ‫ﲏ‬ُ‫ﺑ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ُ‫ل‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬ ‫ب‬ َ�
ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫ل‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬ ‫ب‬ َ�َ‫ﺎﱃ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﺗ‬ ِ ِ� ْ‫ﻮ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ْ‫ﻢ‬ِ ِ‫ﳤ‬�‫ﻣ‬‫ﺎ‬َ�َ‫و‬ َ‫ﲔ‬ِ‫ﻤ‬ِ‫ﻠ‬ ْ‫ﺴ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﺔ‬�‫ﻤ‬ِ‫ﺋ‬� ِ�َ‫و‬ ِ ِ�‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ﺮ‬ِ‫ﻟ‬َ‫و‬ ِ � ِ� ُ‫ﺔ‬َ�‫ﯿ‬ ِ‫ﺼ‬�‫ﻨ‬‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫�ﻦ‬ِّ�‫ا‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬َ‫ذ‬
�
‫}ا‬‫ا‬‫ﻮ‬ُ‫ﺤ‬ َ‫َﺼ‬‫ﻧ‬ ‫ا‬
ِ ِ�‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬َ‫و‬ ِ � ِ�{
1.4.2. Tajuk dengan lafaz hadis tanpa disebutkan itu sebagai lafaz hadis.
Al-Bukhari membuat tajuk dengan lafaz tanpa mengisyaratkan bahawa itu
adalah hadis.
ِ‫�ﻦ‬ِّ�‫ا‬ ِ‫ﰲ‬ ُ‫ﻪ‬ْ‫ﻬ‬ِّ‫ﻘ‬َ‫ﻔ‬ُ‫ﯾ‬ ‫ا‬ً ْ‫َﲑ‬� ِ‫ﻪ‬ِ‫ﺑ‬ ُ��‫ا‬ ْ‫د‬ِ‫ﺮ‬ُ� ْ‫ﻦ‬َ‫ﻣ‬ ‫ب‬ َ�
1.4.3. Tajuk dengan hadis tetapi dengan sedikit pengubahan dengan tujuan
untuk menjelaskan makna hadis.
� ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ب‬ َ�‫وا‬ُ‫ﺮ‬ِ‫ﻔ‬ْ‫ﻨ‬َ‫ﯾ‬ َ‫ﻻ‬ ْ َ‫ﰾ‬ ِْ‫ﲅ‬ِ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻈ‬ِ‫ﻋ‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬ ِ� ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬ُ‫ﻟ‬�‫َﻮ‬‫ﺨ‬َ‫ﺘ‬َ‫ﯾ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬
13 | H a l a m a n

14. Kembali Ke Senarai Kandungan
Hadis tersebut ialah:
َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫د‬‫ﻮ‬ُ‫ﻌ‬ ْ‫ﺴ‬َ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﻞ‬ِ‫ﺋ‬‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﺶ‬َ ْ‫ﲻ‬� ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﺎن‬َ‫ي‬ْ‫ﻔ‬ ُ‫ﺳ‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﻒ‬ ُ‫ﻮﺳ‬ُ‫ﯾ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�َ‫ن‬ َ‫ﰷ‬ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ � ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬
‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ِ‫ﺔ‬َ‫ﻣ‬ٓ‫آ‬ �‫اﻟﺴ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻫ‬‫ا‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻛ‬ ِ‫م‬ ��� ْ�‫ا‬ ِ‫ﰲ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻈ‬ِ‫ﻋ‬ْ‫ﻮ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬ ِ� ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬ُ‫ﻟ‬�‫َﻮ‬‫ﺨ‬َ‫ﺘ‬َ‫ﯾ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ�
1.4.4. Tajuk bab dengan hadis yang tidak menepati syaratnya
ٍ‫ُﻮر‬‫ﻬ‬ُ‫ﻃ‬ ِ ْ‫َﲑ‬‫ﻐ‬ِ‫ﺑ‬ ٌ‫ة‬ َ‫ﻼ‬ َ‫ﺻ‬ ُ‫ﻞ‬َ‫ب‬ْ‫ﻘ‬ُ‫ﺗ‬ َ‫ﻻ‬ ‫ب‬ َ�
‫ﺔ‬َ َ‫ﲨ‬ْ�‫اﻟﱰ‬ ِ‫ﻩ‬ِ‫ﺬ‬َ‫ﻫ‬َ‫و‬َ‫ﺳ‬�‫أ‬ ‫ﻦ‬ْ� ‫ﺢ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ‫ﯾﻖ‬ِ‫ﺮ‬َ‫ﻃ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ‫ﻩ‬ ْ‫ﲑ‬َ�َ‫و‬ َ‫د‬ُ‫َاو‬‫د‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬َ‫و‬ ، ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ‫ﻦ‬ْ�ِ‫ا‬ ‫ﯾﺚ‬ِ‫ﺪ‬َ� ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ‫ﻩ‬ ْ‫ﲑ‬َ�َ‫و‬ ِ‫ﲅ‬ ْ‫ﺴ‬ُ‫ﻣ‬ ُ‫ﻩ‬‫ا‬َ‫و‬َ‫ر‬ ‫ﯾﺚ‬ِ‫ﺪ‬َ� ‫ﻆ‬ْ‫ﻔ‬َ‫ﻟ‬‫ﺔ‬َ‫ﻣ‬‫ﺎ‬
‫ﺮﻩ‬ْ‫ﻛ‬ِ‫ذ‬ َ‫ﲆ‬َ� َ َ‫ﴫ‬َ‫ت‬ْ‫ﻗ‬ِ‫ا‬ ‫ا‬َ‫َﺬ‬‫ﻬ‬ِ‫ﻠ‬َ‫ﻓ‬ ، ّ‫ي‬ِ‫َﺎر‬�ُ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ط‬ْ َ‫ﴍ‬ َ‫ﲆ‬َ� ‫ء‬ ْ َ‫ﳾ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﳱ‬ِ‫ﻓ‬ َ‫ﺲ‬ْ‫ي‬َ‫ﻟ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻜ‬َ‫ﻟ‬ ‫ة‬َ‫ﲑ‬ِ‫ﺜ‬َ‫ﻛ‬ ‫ق‬ُ‫ﺮ‬ُ‫ﻃ‬ َُ�َ‫و‬ ، ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ِ‫ﰲ‬ َ‫د‬َ‫ر‬ْ‫و‬�‫أ‬َ‫و‬ ‫ﺔ‬َ َ‫ﲨ‬ْ�‫اﻟﱰ‬ ِ‫ﰲ‬
‫ﺎﻣﻪ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻣ‬ ‫ﻮم‬ُ‫ﻘ‬َ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ﺎب‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
Hafiz Ibn Hajar menulis: “Tajuk ini merupakan lafaz hadis Muslim dan lain
daripada hadis Ibn ‘Umar, Abud Daud dan lain-lain dari jalan Abi al-Mulaih
bin Usamah daripada ayahnya. Ia mempunyai banyak jalan tetapi tidak
menepati syarat al-Bukhari. Oleh kerana itu, beliau hanya menyebutkannya
dalam tajuk bab dan mengemukakan hadis bab sebagai menggantikan
tempatnya.”[3]
1.4.5. Tajuk dengan keputusan yang jazam
ٌ‫ﺔ‬َ‫ﺑ‬ْ َ‫ﴐ‬ ُ‫ﻢ‬�‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬�‫ﺘ‬‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ب‬ َ�
Bab Tayyamun dengan sekali tepuk
ِ ْ‫ﲔ‬�‫ﻔ‬َ‫ﻜ‬ْ‫اﻟ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ�َ‫ﻮ‬ْ‫ﻠ‬ِ‫ل‬ ُ‫ﻢ‬�‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬�‫ﺘ‬‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ب‬ َ�
Bab Tayyamun untuk muka dan dua tapak tangan
Al-Bukhari menyebutkan lafaz jazam walaupun khilaf dalam perkara ini
masyhur kerana dalil di sisinya lebih kuat.
1.4.6. Tarjamah al-bab dengan cara yang samar kerana terdapat
pertentangan dalil
14 | H a l a m a n

15. Kembali Ke Senarai Kandungan
ِ‫ﺲ‬ْ‫ﻔ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫ﻞ‬ِ‫ﺗ‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ِ‫ﰲ‬ َ‫ﺎء‬َ� ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ب‬ َ�
‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ َ‫ﱃ‬
�
‫ا‬ َ ِ�َ‫ِﺬ‬‫ﺑ‬ َ‫ﺎر‬ َ‫ﺷ‬�‫أ‬ ّ‫ي‬ِ‫ر‬‫َﺎ‬�ُ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﻟ‬َ ِ‫ﰐ‬�‫أ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ �‫ن‬�‫أ‬ " ‫ة‬َ‫ﺮ‬ُ َ‫ﲰ‬ ‫ﻦ‬ْ� ‫ﺮ‬ِ�‫ﺎ‬َ� ‫ﯾﺚ‬ِ‫ﺪ‬َ� ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ َ‫ﲍ‬ �‫اﻟﺴ‬ ‫َﺎب‬ ْ‫ﲱ‬�‫أ‬ ُ‫ﻩ‬‫ا‬َ‫و‬َ‫ر‬
ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ِّ‫ﲇ‬ َ‫ﺻ‬�‫أ‬ َ‫ﻼ‬َ‫ﻓ‬ َ��‫أ‬ ‫ﺎ‬�‫ﻣ‬�‫أ‬ " ِّ ِ‫ﺎﰄ‬ َ‫ﺴ‬�‫ن‬‫ﻠ‬ِ‫ل‬ ‫ﺔ‬َ‫ﯾ‬‫ا‬َ‫و‬ِ‫ر‬ ِ‫ﰲ‬َ‫و‬ " ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ِّ‫ﻞ‬ َ‫ﺼ‬ُ‫ﯾ‬ َْ‫ﲅ‬َ‫ﻓ‬ ‫ﺺ‬ِ‫ﻗ‬‫ﺎ‬ َ‫ﺸ‬َ‫ﻤ‬ِ‫ﺑ‬ ‫ﺴﻪ‬ْ‫ﻔ‬َ‫ﻧ‬ َ‫ﻞ‬َ‫ت‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﻞ‬ُ�َ‫ﺮ‬ِ�ُ‫ﻪ‬�‫ن‬ِ‫ﻜ‬َ‫ﻟ‬ ، " ِ‫ﻪ‬َ‫ﲆ‬َ� ْ‫ﻦ‬ُ‫ﻜ‬َ� ْ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬ ‫ﺎ‬�‫ﻤ‬َ‫ﻟ‬
‫ﺴﻪ‬ْ‫ﻔ‬َ‫ﻧ‬ ‫ﻞ‬ِ‫ﺗ‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ‫ﺔ‬ �‫ﺼ‬ِ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ُ‫ﻪ‬ ِ‫ﳢ‬ ْ�‫ﺸ‬ُ� ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﳱ‬ِ‫ﻓ‬ َ‫د‬َ‫ر‬ْ‫و‬�‫أ‬َ‫و‬ ‫ﺔ‬َ َ‫ﲨ‬ْ�‫اﻟﱰ‬ ِ‫ﻩ‬ِ‫ﺬ‬َ ِ‫ﲠ‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻟ‬
�
‫ا‬ �‫أ‬َ‫ﻣ‬ْ‫و‬�‫أ‬ ‫ﻃﻪ‬ْ َ‫ﴍ‬.
Hafiz Ibn Hajar berkata: “Boleh jadi Imam al-Bukhari mengisyaratkan
kepada hadis yang diriwayatkan oleh pengarang-pengarang kitab sunan dari
hadis Jabir bin Samurah bahawa Rasulullah s.a.w. dibawakan kepada
seorang lelaki yang membunuh dirinya dengan anak panah (bermata lebar) .
Dalam riwayat al-Nasa`i: “Adapun saya, maka tidak akan
menyembahyangkannya.” Akan tetapi oleh kerana hadis tidak menepati
syaratnya, al-Bukhari hanya mengisyaratkannya dan meletakkan dalam bab
hadis yang serupa dengan kisah si pebunuh diri sendiri.”[4]
1.4.7. Menyatakan keluasan
Beliau membuat bab tanpa jazam dengan membawa beberapa riwayat yang
berbeza-beza dengan isyarat semuanya itu harus.
ِ‫ِﲑ‬‫ب‬ْ‫ﻜ‬�‫ﺘ‬‫اﻟ‬ َ‫ﺪ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺑ‬ ُ‫ﻮل‬ُ‫ﻘ‬َ‫ﯾ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ‫ب‬ َ�
Hadis Anas menyatakan selepas takbir terus membaca surah al-Fatihah.
Hadis kedua daripada Abu Hurairah baca doa iftitah.
Ini mengisyaratkan bahawa seseorang itu sama ada dia mahu membaca doa
iftitah atau terus membaca surah al-Fatihah sebaik sahaja mengangkat
takbir pertama.[5]
Ibn Khaldun dalam karya agungnya, al-Muqaddimah menulis tentang
keistimewaan tarajim al-Bukhari: “Adapun Sahih al-Bukhari, ia merupakan
kitab hadis yang paling tinggi. Ulama merasai sukar untuk menghuraikannya
dan menjadi kelu terhadap caranya kerana memerlukan kepada mengetahui
banyak jalan hadis dan perawi-perawi dari kalangan ahli Hijaz, Syam dan
Iraq, mengetahui keadaan-keadaan mereka dan perbezaan pendapat tentang
mereka. Oleh kerana itu perlu renungan yang mendalam untuk memahami
15 | H a l a m a n

16. Kembali Ke Senarai Kandungan
tarajimnya (tajuk-tajuk bab). Imam al-Bukhari membuat satu bab kemudian
membawa dalamnya hadis dengan satu sanad atau jalan kemudian membuat
bab satu lagi dengan membawa hadis itu sendiri kerana ianya mengandungi
makna yang menjadi kepada maksud tarjamahnya. Demikian juga dalam
satu tarjamah ke tarjamah yang lain, beliau mengulangi hadis, dalam bab
yang banyak mengikut makna-maknanya. Ulama yang mensyarahkannya
tidak dapat menyempurnakan maksud ini dan tidak mensyarahkan dengan
selayaknya (dengan Sahih al-Bukhari) seperti Ibn Battal, Ibn al-Muhazzab,
Ibn al-Tin dan lain-lain. Kami sering mendengar daripada guru-guru kami
berkata: Syarah kitab al-Bukhari merupakan hutang yang ditanggung oleh
umat ini. Maksud mereka tidak ada ulama yang dapat menunaikan kewajipan
terhadap Sahih al-Bukhari dari sudut ini (Abwab Wa Tarajim).”[6]
Oleh sebab itu, kita dapati sentiasa ada ulama mensyarahkan Sahih al-
Bukhari dalam bahasa Arab dan juga bahasa Urdu. Tidak kira apa aliran
fiqhnya, sama ada Hanafi, Maliki, Syafi’e, Hanbali atau ahli Hadis, dari negeri
mana sekalipun, Hijaz, Syam, Mesir, Andalus atau benua kecil India. Semoga
dengan syarah-syarah Sahih al-Bukhari yang muncul setelah zaman Ibn
Khaldun dapat melunaskan hutang umat ini terhadap Imam al-Bukhari.
1.5. Antara Syarah Sahih Al-Bukhari Yang Terkenal Ialah:
1. Syarh Ibn Battal al-Maliki.
2. A’lam al-Sunan oleh Abu Sulaiman al-Khattabi
3. Fath al-Bari oleh Ibn Rajab al-Hanbali, tidak sempat diselesaikan,
hanya setakat Abwab al-Sahw.
4. Fath al-Bari Bi Syarh al-Bukhari oleh Hafiz Ibn Hajar
5. ‘Umdah al-Qari` oleh al-‘Aini
6. Irsyad al-Sari oleh Syihabuddin al-Qastalani
7. Al-Kawakib al-Darari oleh al-Kirmani
8. Hasyiah Abu al-Hasan Nuruddin bin Muhammad al-Sindi
9. Faidh al-Bari oleh Sheikh Anwar al-Kasymiri dengan ta’liq Maulana
Badr Alam al-Mirti.
10. Lami’ al-Darariy ‘Ala Jami’ al-Bukhari oleh Imam Rasyid Ahmad al-
Ganguhi dengan muqaddimah serta ta’liq Sheikh Muhammad Zakaria.
11. Kasyf al-Bari ‘Amma Fi Sahih al-Bukhari oleh Syeikh al-Hadis Maulana
Salimullah Khan. Syarah ini dalam bahasa Urdu.
[1] Muqaddimah Lami’ al-Darariy ‘Ala Jami’ al-Bukhari, hal. 32
[2] Hady al-Sari Muqaddimah Fath al-Bari, hal. 8
16 | H a l a m a n

17. Kembali Ke Senarai Kandungan
[3] Ibn Hajar al-‘Asqalani, Fath al-Bari Bi Syarh al-Bukhari, jil. 1, hal. 316
[4] Ibid, jil. 3, hal. 593
[5] Maulana Muhammad Zakaria, Muqaddimah Lami’ al-Darari, hal. 112, Sheikh Salimullah
Khan, Kasyf al-Bari, jil.1, hal. 169
[6] Ibn Khaldun, Muqaddimah, hal. 560, Dar al-Fikr
2. SAHIH MUSLIM
2.1. Nama Sahih Muslim ialah al-Musnad al-Sahih al-Mukhtasar Min al-Sunan
Bi Naql al-‘Adl ‘An al-‘Adl ‘An Rasulillah Salla Allah ‘Alaih Wa Sallam.
2.2. Perawi Sahih Muslim
1. Abu Ishaq Ibrahim bin Muhammad bin Sufyan
2. Ahmad bin Salamah al-Naisaburi
3. Ahmad bin ‘Ali al-Qalanisi
Sahih Muslim merupakan kitab terunggul yang menghimpunkan hadis-hadis
sahih selain daripada Sahih al-Bukhari. Keistimewaannya itu terletak pada
beberapa perkara yang semestinya diketahui oleh setiap pelajar hadis,
khususnya berkenaan dengan metodologi kitab sahih ini sendiri. Bagi pelajar
yang ingin mencari matan yang sama tetapi dengan sanad yang berlainan
maka kitab ini pencariannya. Seseorang itu akan mengetahui sebanyak
sanad yang sahih berhubung dengan sesebuah hadis. Dengan yang
demikian, hadis yang dijadikan hujah itu dikira kuat kerana tidak
diriwayatkan dengan satu jalan sahaja. Begitu juga pelajar hadis akan
menemui perbezaan lafaz riwayat.
Hadis-hadis yang terkandung di dalamnya merangkumi semua bab-bab
agama seperti aqidah, fiqh, sirah, akhlaq, adab, tafsir, manaqib (keutamaan)
sahabat, fitnah di akhir zaman, mimpi dan lain-lain. Ini bermakna Sahih
Muslim termasuk dalam kategori jami’ iaitu penulisan hadis yang
merangkumi tajuk-tajuk terpenting dalam agama.
2.3. Muqaddimah Sahih Muslim
Imam Muslim memulakan Sahihnya dengan mengadakan satu pendahuluan
tentang metodologi susunan kitabnya dan peri pentingnya sanad dalam
pengajian hadis. Hal ini berbeza dengan kitab-kitab hadis yang lain.
Kandungan utama muqaddimah ini ialah tujuan penulisan kitab, syarat yang
diiltizam oleh beliau dalam mengemukakan hadis, kepentingan sanad,
wajibnya mengambil riwayat daripada orang-orang yang dipercayai dan
17 | H a l a m a n

18. Kembali Ke Senarai Kandungan
meninggalkan periwayatan daripada orang yang lemah dan pendusta.
Muqaddimah ini membuktikan bahawa Imam Muslim mempunyai
metodologinya yang tersendiri dalam meriwayatkan hadis. Secara tidak
langsung mengisyaratkan bahawa periwayatan hadis mestilah terikat dengan
kaedah dan sanad itu sendiri mempunyai kedudukan yang penting dalam
memelihara sumber-sumber ilmu.
Dalam muqaddimah Sahih Muslim, Muslim telah menyatakan metodologi
penyusunannya sebagaimana berikut:
2.3.1. Menjelaskan tajuk perbincangan kitab sahih iaitu menghimpunkan
hadis-hadis sahih musnadah (bersanad) tetapi bukan kesemuanya
dikumpulkan di dalam kitab ini.
2.3.2. Membahagikan hadis-hadis marfu’ kepada tiga bahagian dan para
perawi kepada tiga tabaqat (kelas).
2.3.3. Menjelaskan tiga bahagian hadis dan tiga tabaqat perawi-perawi.
2.3.4. Menyatakan tujuannya untuk menyusun hadis-hadis dengan
mendahulukan yang sahih dan paling selamat (daripada kritikan ahli hadis)
kemudian diikuti yang lebih rendah daripadanya. Ini dengan meletakkan di
bawah satu bab hadis-hadis perawi tabaqat pertama dan tabaqat kedua.
Sekiranya beliau hanya mengambil daripada perawi tabaqat pertama, maka
tabaqat pertama itu disusun mengikut siapa yang paling sahih.
2.3.5. Mengelakkan diri daripada mengambil hadis daripada perawi tabaqat
ketiga, iaitu mereka yang dianggap sebagai para perawi yang lemah dan
ditinggalkan riwayat mereka.
2.3.6. Menyentuh tentang ‘illah hadis di beberapa tempat mengikut
kesesuainnya tetapi bukan menjadi maksud utama beliau.
2.3.7. Tidak akan mengulangi hadis melainkan kerana terpaksa seperti hadis
itu ringkas dan mengandungi lebih daripada satu tajuk. Tambahan pula ia
sukar itu dipotong (untuk mengambil bahagian yang dikehendaki). Hadis
yang sama juga diulang untuk menghuraikan ‘illah yang terdapat dalam
sanad itu atau untuk menjelaskan faedah sanad dan maksud ilmiah
daripadanya.[1]
2.4. Keistimewaan Sahih Muslim
18 | H a l a m a n

19. Kembali Ke Senarai Kandungan
Apa yang dirangka oleh oleh Imam Muslim dalam muqaddimahnya itu
menjadi asas kepada tertib susunan kitabnya. Sehingga para pelajar hadis
akan mendapati Muslim begitu komited dengan manhajnya yang ilmiah.
2.4.1. Susunan yang kemas dan unik.
Perlu diberi perhatian, Imam Muslim tidak sempat menulis tajuk-tajuk
sahihnya. Walaupun begitu, hadis-hadis yang disusun oleh Muslim itu,
berada di satu tempat mengikut kandungannya yang teratur iaitu
berdasarkan kepada tertib tajuk fiqh selepas didahului dengan tajuk tentang
keimanan. Apa yang tertulis dalam Sahih Muslim sebagai tajuk bab itu
adalah dari pihak para pengulas hadis, yang paling terkenal ialah tajuk-tajuk
yang dibuat oleh Imam al-Nawawi. Mengikut para pensyarah Sahih Muslim
selepas al-Nawawi seperti ‘Allamah Syabbir Ahmad dan Syaikh Safiy al-
Rahman al-Mubarakfuri, tajuk-tajuk al-Nawawi itu belum dapat menjelaskan
maksud sebenar Imam Muslim.
2.4.2. Dari sudut perawi, Muslim membahagikan tabaqat perawi kepada tiga
kelas. Pertama perawi-perawi yang thiqah, kedua, perawi-perawi dhaif tatapi
boleh dii’tibar dan ketiga, perawi-perawi yang ditinggalkan. Setiap tabaqat ini
pula mempunyai tingkatan masing-masing. Imam Muslim menyebutkan
perawi dari kelas pertama sepenuhnya dalam usul kitabnya manakala kelas
kedua pula hanya disebutkan secara mutaba’ah. Berkenaan dengan kelas
ketiga, Muslim tidak menyebutkan langsung riwayat mereka.
2.4.3. Dari segi penyusunan hadis, Imam Muslim mengumpulkan hadis-hadis
yang berulang di satu tempat dan disusun mengikut bab dengan beberapa
sanad yang berlainan. Ini berbeza dengan metode Imam al-Bukhari yang
menyelerakkan hadis yang sama di banyak tempat sesuai dengan
maksudnya untuk menyimpulkan hukum. Dengan itu, hadis-hadis di dalam
Sahih Muslim lebih senang dicari berbanding dengan hadis yang terdapat di
dalam Sahih al-Bukhari. Dengan meletakkan hadis-hadis yang berulang di
satu tempat, maka akan memudahkan para pembaca untuk membandingkan
perbezaan sanad.
Imam Muslim menyusun hadis-hadis di bawah satu bab secara ilmiah
mengikut ciri-ciri istimewa sanad yang terdapat pada hadis itu. Contohnya:
� ِ‫اﱐ‬َ‫ﺪ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻬ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ٍ ْ‫ﲑ‬َ‫ﻤ‬ُ‫ﻧ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ِّ‫ﻲ‬ِ‫ﻌ‬َ ْ‫ﴭ‬� ْ�‫ا‬ ٍ ِ�‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺮ‬َ ْ‫ﲪ‬� ْ�‫ا‬ َ‫ﺎن‬�‫ي‬َ‫ﺣ‬ َ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﺎن‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ ُ‫ﺳ‬ ِ‫ﲏ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﯾ‬ ٍ ِ�‫َﺎ‬� ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�
َ‫ﲆ‬َ� ُ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ َ ِ‫ﲏ‬ُ‫ﺑ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ة‬َ‫ﺪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺒ‬ُ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺪ‬ْ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬َ‫ﻮ‬ُ‫ﯾ‬ ْ‫ن‬�‫أ‬ َ‫ﲆ‬َ� ٍ‫ﺔ‬ َ‫ﺴ‬َْ‫ﲬ‬ُ��‫ا‬ َ‫ﺪ‬��
19 | H a l a m a n

20. Kembali Ke Senarai Kandungan
ِّ‫ﺞ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﯿ‬ ِ‫ﺻ‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﰷ‬�‫اﻟﺰ‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﺘ‬‫ﯾ‬
�
‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﻼ‬ �‫اﻟﺼ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬
�
‫ا‬َ‫و‬‫ا‬َ‫ﺬ‬َ‫ﻜ‬َ‫ﻫ‬ �‫ﺞ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ُ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﯿ‬ ِ‫ﺻ‬ َ‫ﻻ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ُ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﯿ‬ ِ‫ﺻ‬َ‫و‬ �‫ﺞ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ٌ‫ﻞ‬ُ�َ‫ر‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬
َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ُ‫ﻪ‬ُ‫ﺘ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬
Muhammad bin ‘Abdullah bin Numair al-Hamdani menceritakan kepada kami
kataya Abu Khalid –yakni Sulaiman bin Hayyan al-Ahmar- menceritakan
kepada kami daripada Abu Malik al-Asyja’i daripada Sa’d bin ‘Ubaidah
daripada Ibn ‘Umar daripada Rasulullah s.a.w. bersabda: “Islam dibina di
atas lima perkara, hendak mentauhidkan Allah, mendirikan sembahyang,
menunaikan zakat, puasa bulan Ramadhan dan haji. Seorang lelaki berkata:
“Haji dan puasa bulan Ramadhan. Ibn ‘Umar berkata: “Tidak, puasa bulan
Ramadhan dan haji. Demikianlah saya mendengar daripada Rasulullah
s.a.w.”
َ� َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ق‬ِ‫ر‬‫ﺎ‬َ‫ﻃ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬ْ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ء‬ ��ِ‫ﺮ‬َ‫ﻛ‬َ‫ز‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� �‫ي‬ِ‫ﺮ‬َ‫ﻜ‬ ْ‫ﺴ‬َ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﺎن‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﺜ‬ُ‫ﻋ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻬ‬ َ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�‫و‬َ‫ة‬َ‫ﺪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺒ‬ُ‫ﻋ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬ْ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬
َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ �‫ﻲ‬ِ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬ �‫اﻟﺴ‬�‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ُ‫ﻪ‬َ‫ﻧ‬‫و‬ُ‫د‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ِ‫ﺑ‬ َ‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻜ‬ُ�َ‫و‬ ُ��‫ا‬ َ‫ﺪ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻌ‬ُ‫ﯾ‬ ْ‫ن‬�‫أ‬ َ‫ﲆ‬َ� ٍ‫ﺲ‬َْ‫ﲬ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ َ ِ‫ﲏ‬ُ‫ﺑ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬
َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ِ‫م‬ْ‫ﻮ‬ َ‫ﺻ‬َ‫و‬ ِ‫ﺖ‬ْ‫ي‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِّ‫ﺞ‬َ‫ﺣ‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﰷ‬�‫اﻟﺰ‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﺘ‬‫ﯾ‬
�
‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﻼ‬ �‫اﻟﺼ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬
�
‫ا‬َ‫و‬
Dan Sahl bin Sulaiman al-‘Askari menceritakan kepada kami, katanya Yahya
bin Zakaria menceritakan kepada kami katanya, Sa’d bin Tariq menceritakan
kepada kami katanya, Sa’d bin ‘Ubaidah menceritakan kepada saya daripada
Ibn ‘Umar daripada Rasulullah telah bersabda: “Islam dibina di atas lima
perkara, hendaklah Allah s.w.t. diibadatkan dan dikufuri selain-Nya,
mendirikan sembahyang, menunaikan zakat, haji ke Ka’bah dan puasa
Ramadhan.”
ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺪ‬ْ‫ﯾ‬َ‫ز‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ُﻮ‬‫ﻫ‬َ‫و‬ ٌ ِ‫ﺎﰡ‬َ� ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ٍ‫ذ‬‫ﺎ‬َ‫ﻌ‬ُ‫ﻣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﺒ‬ُ‫ﻋ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬
ِ ��‫ا‬ُ��‫ا‬ �‫ﻻ‬
�
‫ا‬ ََ�
�
‫ا‬ َ‫ﻻ‬ ْ‫ن‬�‫أ‬ ِ‫ة‬َ‫د‬‫َﺎ‬‫ﻬ‬ َ‫ﺷ‬ ٍ‫ﺲ‬َْ‫ﲬ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ َ ِ‫ﲏ‬ُ‫ﺑ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ُُ�‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬َ‫و‬ ُ‫ﻩ‬ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ‫ا‬ً‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ �‫ن‬�‫أ‬َ‫و‬
‫ﯾ‬
�
‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﻼ‬ �‫اﻟﺼ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬
�
‫ا‬َ‫و‬َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ِ‫م‬ْ‫ﻮ‬ َ‫ﺻ‬َ‫و‬ ِ‫ﺖ‬ْ‫ي‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِّ‫ﺞ‬َ‫ﺣ‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﰷ‬�‫اﻟﺰ‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﺘ‬
‘Ubaidullah bin Mu’az menceritakan kepada kami katanya, ayah saya
menceritakan kepada kami katanya, ‘Asim –iaitu Ibn Muhammad bin Zaid bin
‘Abdullah bin ‘Umar- daripada ayahnya, kata ‘Abdulullah, Rasulullah s.a.w.
bersabda: “Islam dibina di atas lima perkara, mengakui bahawa tiada tuhan
melainkan Allah dan Muhammad itu hamba-Nya dan Rasul-Nya, mendirikan
sembahyang, menunaikan zakat, haji ke Ka’bah dan puasa Ramadhan.”
20 | H a l a m a n

21. Kembali Ke Senarai Kandungan
�‫ﺪ‬َ� ٍ ْ‫ﲑ‬َ‫ﻤ‬ُ‫ﻧ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻌ‬ِ‫ﻟ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ً‫ﻼ‬ُ�َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬ ً‫ﺳ‬ُ‫ﺎو‬َ‫ﻃ‬ ُ‫ث‬ِّ‫ﺪ‬َ ُ‫ﳛ‬ ٍ ِ�‫َﺎ‬� َ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﺔ‬َ‫ﻣ‬ِ‫ﺮ‬ْ‫ﻜ‬ِ‫ﻋ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ُ َ�َ‫ﻈ‬ْ‫ن‬َ‫ﺣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬ِ‫ﻦ‬ْ�
َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬َ‫م‬ َ‫ﻼ‬ ْ‫ﺳ‬
�
ْ‫اﻻ‬ �‫ن‬
�
‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ُ‫ﻘ‬َ‫ﯾ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬ ِّ‫ﱐ‬
�
‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ‫و‬ُ‫ْﺰ‬‫ﻐ‬َ‫ﺗ‬ َ‫ﻻ‬�‫أ‬�‫ﻻ‬
�
‫ا‬ ََ�
�
‫ا‬ َ‫ﻻ‬ ْ‫ن‬�‫أ‬ ِ‫ة‬َ‫د‬‫َﺎ‬‫ﻬ‬ َ‫ﺷ‬ ٍ‫ﺲ‬َْ‫ﲬ‬ َ‫ﲆ‬َ� َ ِ‫ﲏ‬ُ‫ﺑ‬
ِ‫ﺖ‬ْ‫ي‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِّ‫ﺞ‬َ‫ﺣ‬َ‫و‬ َ‫ﺎن‬ َ‫ﻀ‬َ‫ﻣ‬َ‫ر‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﯿ‬ ِ‫ﺻ‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﰷ‬�‫اﻟﺰ‬ ِ‫ء‬‫ﺎ‬َ‫ﺘ‬‫ﯾ‬
�
‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ة‬ َ‫ﻼ‬ �‫اﻟﺼ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬
�
‫ا‬َ‫و‬ ُ��‫ا‬
Dan Ibn Numair menceritakan kepada saya, katanya ayah saya menceritakan
kepada kami katanya, Hanzalah menceritakan kepada kami katanya, saya
mendengar ‘Ikrimah bin Khalid menceritakan kepada Tawus bahawa seorang
lelaki berkata kepada Ibn ‘Umar: “Mengapa anda tidak berperang? Ibn ‘Umar
menjawab: “Saya mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda: “mengakui bahawa
tiada tuhan melainkan Allah, mendirikan sembahyang, menunaikan zakat,
puasa Ramadhan dan haji ke Ka’bah.”
Menjelaskan keistimewaan susunan hadis-hadis bab ini, Dr. Hamzah al-
Malibari menulis: “Muslim mendahulukan hadis Abu Malik al-Asyja’i, Sa’d bin
Tariq kemudian pada tempat ketiga hadis ‘Asim dan akhir sekali dengan
hadis Hanzalah. Hadis Abu Malik al-Asyja’i al-Kufi lebih masyhur daripada
yang lain kerana ia dinukilkan oleh penduduk negerinya dan juga penduduk
negeri lain. Imam Muslim mendengarnya daripada Muhammad bin ‘Abdullah
bin Numair al-Kufi dan daripada Sahl bin ‘Uthman al-‘Askari.
Tentang hadis ‘Asim al-Madani, Muslim tidak menemuinya dengan sanad
yang tinggi di kalangan guru-gurunya di Madinah. Beliau hanya
mendapatinya pada ulama lain. Oleh itu, beliau meriwayatkan daripada
Mu’az al-‘Anbari al-Basri. Demikian juga beliau tidak mendapati hadis
Hanzalah al-Makki itu dinukilkan oleh syaikh-syaikhnya di Mekah. Beliau
hanya mendapatinya dengan sanad yang lebih tinggi pada orang lain.
Dengan itu beliau meriwayatkan daripada syaikh al-Kufi (Kufah) iaitu
Muhammad bin ‘Abdullah bin Numair.
Tambahan pula riwayat Abu Malik al-Asyja’i merupakan yang lebih baik
dalam bab ini dari segi lafaznya (siyaq) yang menunjukkan ketelitian dan
ketepatan yang sempurna padanya. Ini kerana beliau menceritakan apa yang
berlaku di antara Ibn ‘Umar dan perawi daripadanya, iaitu membetulkan
hadis yang didengar daripada Rasulullah s.a.w. kepada orang yang tersalah
mendahulukan dan mengkemudiankan kandungan hadis. Berdasarkan
kepada ini, sesiapa yang meriwayatkan hadis ini daripada Ibn ‘Umar dengan
menyalahi siyaq ini maka riwayatnya itu menurut pendapat yang kuat dikira
sebagai periwayatan dengan makna.
21 | H a l a m a n

22. Kembali Ke Senarai Kandungan
Maka hadis Abu Malik al-‘Asyja’i lebih sahih dari sudut sanad dan siyaq.
Hadis yang Muslim dapati di negeri perawinya itu dan di luarnya di samping
tinggi sanadnya itu lebih utama dan lebih kuat daripada yang lain. Oleh
sebab itu, beliau mendahulukannya daripada yang lain. Keistimewaan ini
diakui sebagai ciri sanad terpenting di sisi ulama hadis. Kita perhatikan
bahawa, Muslim menentukan susunan bagi hadis Abu Malik kerana beliau
mendahulukan hadis Muhammad bin ‘Abdullah bin Numair daripada hadis
Sahl bin ‘Uthman. Ini kerana yang pertama itu riwayat musalsal (berturut-
turut) dengan perawi-perawi Kufah kecuali Ibn ‘Umar sedangkan hadis yang
kedua itu sanadnya al-Kufi kemudian al-‘Askari. Tambahan pula, Muhammad
bin ‘Abdullah bin Numair adalah di antara guru-guru Muslim yang thiqah
yang paling masyhur. Sahl bin ‘Uthman itu pula lebih rendah daripadanya.
Ini menunjukkan kehalusan dan ketelitian pemilihan Muslim dalam
mendahulukan dan mengkemudiankan riwayat-riwayat.
Muslim mendahulukan hadis ‘Asim daripada hadis Hanzalah kerana siyaqnya
lebih lengkap iaitu beliau menyebutkan kedua-dua syahadah. Adapun hadis
Hanzalah, Muslim mendengarnya dengan disebutkan syahadah pertama
sahaja. Di samping itu, riwayat ‘Ikrimah daripada Ibn ‘Umar itu, Hanzalah
mendengarnya bukan dalam keadaan bertujuan untuk menyampaikan hadis
sebagaimana yang dijelaskan oleh lafaz siyaq Muslim. Walaupun riwayat ini
memberi erti ittisal (bersambung-sambung sanad) dengan tanpa diragui
namun ia bukanlah menjadi matlamat perawi untuk menyampaikannya
(yakni ia disampaikan setelah ditanya). Daripada sini juga, ulama
membezakan antara lafaz ‫ﺣﺪﺛﻨﻲ‬ dan ‫.ﺳﻤﻌﺖ‬ Hadis yang pertama jelas
menunjukkan tujuan penyampaian hadis manakala yang kedua tidak. Antara
perkara yang difahami daripada keseluruhan riwayat di atas ialah makna
Allah s.w.t. ditauhidkan ialah mengucapkan dua kalimah syahadah.” [2]
2.4.4. Imam Muslim mendahulukan hadis yang paling sempurna untuk
dijadikan sebagai asas atau usul bab.
ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫د‬‫ﺎ‬� َ‫ﲪ‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫د‬‫ﺎ‬� َ‫ﲪ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ‫ﺎ‬ً‫ﻌ‬‫ﯿ‬َِ‫ﲨ‬ ُ‫ﺔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ت‬ُ‫ﻗ‬َ‫و‬ ِ‫ﻊ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫اﻟﺮ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬َ‫و‬ ٍ‫م‬‫ﺎ‬ َ‫ﺸ‬ِ‫ﻫ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﻒ‬َ‫ﻠ‬َ�َ‫و‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ِ‫ﻦ‬ْ� ‫و‬ِ‫ﺮ‬ْ َ‫ﲻ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﺪ‬ْ‫ﯾ‬َ‫ز‬
َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ٍ‫ﺎس‬�‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫س‬ُ‫ﺎو‬َ‫ﻃ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﺎر‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫د‬ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ‫ﺖ‬�‫ﻗ‬َ‫و‬‫ا‬َ‫ذ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ� َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ�
ُ‫ﻬ‬َ‫ﻓ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ ِ‫ل‬ِ‫ﺎز‬َ‫ﻨ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ِ ْ‫ﲑ‬َ� ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ �‫ﻦ‬ِْ‫ﳱ‬َ‫ﻠ‬َ� َ‫ﰏ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬ِ‫ﻟ‬َ‫و‬ �‫ُﻦ‬‫ﻬ‬َ‫ﻟ‬ �‫ﻦ‬
َ‫د‬‫ا‬َ‫ر‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬�‫ﻤ‬ِ‫ﻣ‬ �‫ِﻦ‬‫ﻬ‬ِ‫ﻠ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬‫ﺎ‬َ ْ‫ﳯ‬ِ‫ﻣ‬ َ‫ﻮن‬�‫ﻠ‬ُِ‫ﳞ‬ َ‫ﺔ‬�‫ﻜ‬َ‫ﻣ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﱴ‬َ‫ﺣ‬ َ ِ�َ‫ﺬ‬َ‫ﻜ‬َ‫ﻓ‬ ‫ا‬َ‫ﺬ‬َ‫ﻛ‬َ‫و‬ ِ ِ�ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻤ‬َ‫ﻓ‬ �‫ﻦ‬َُ‫ُوﳖ‬‫د‬ َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﻓ‬ َ‫ة‬َ‫ﺮ‬ْ‫ﻤ‬ُ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ �‫ﺞ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
Yahya bin Yahya, Khalaf bin Hisyam, Abu Rabi’ dan Qutaibah menceritakan
kepada kami, semuanya daripada Hammad. Yahya mengatakan Hammad bin
Zaid memberitahu kepada kami daripada ‘Amr bin Dinar daripada Tawus
22 | H a l a m a n

23. Kembali Ke Senarai Kandungan
daripada Ibn ‘Abbas katanya, Rasulullah s.a.w. telah menetapkan Zu al-
Hulaifah sebagai miqat bagi penduduk Madinah, Juhfah bagi penduduk Syam,
Qarn al-Manazil bagi penduduk Najad dan Yalamlam bagi penduduk Yaman.
Baginda bersabda: “Tempat-tempat itu adalah untuk penduduk-penduduk
kawasan itu dan bagi sesiapa yang bukan penduduknya yang datang
melaluinya yang mahu melakukan haji dan ‘umrah. Sesiapa yang berada
dalam miqat maka miqatnya adalah ahli keluarganya, begitulah seterusnya
sehingga penduduk Mekah berihram dari Mekah itu sendiri.”
ُ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ٌ‫ﺐ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻫ‬ُ‫و‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫م‬َ‫د‬ٓ‫آ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ﺔ‬َ‫ب‬ْ‫ي‬ َ‫ﺷ‬ ِ‫ﰊ‬�‫آ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺮ‬ْ‫ﻜ‬َ� ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫آ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫س‬ُ‫ﺎو‬َ‫ﻃ‬ٍ‫ﺎس‬�‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬
‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬‫ا‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ا‬َ‫ذ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ� َ‫ﺖ‬�‫ﻗ‬َ‫و‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬
‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬� ِ�َ‫و‬ ِ‫ل‬ِ‫ﺎز‬َ‫ﻨ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬َ‫ن‬َ‫ﰷ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻣ‬َ‫و‬ َ‫ة‬َ‫ﺮ‬ْ‫ﻤ‬ُ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ �‫ﺞ‬َ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫د‬‫ا‬َ‫ر‬�‫آ‬ ْ‫ﻦ‬�‫ﻤ‬ِ‫ﻣ‬ �‫ﻦ‬ِ‫ﻫ‬ِ ْ‫ﲑ‬َ� ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ �‫ﻦ‬ِْ‫ﳱ‬َ‫ﻠ‬َ� َ‫ﰏ‬�‫آ‬ ٍ‫ت‬ٓ‫آ‬ ِّ ُ‫ﲁ‬ِ‫ﻟ‬َ‫و‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬َ‫ﻟ‬ �‫ُﻦ‬‫ﻫ‬ َ‫ل‬
َ‫ﺔ‬�‫ﻜ‬َ‫ﻣ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ َ‫ﺔ‬�‫ﻜ‬َ‫ﻣ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﱴ‬َ‫ﺣ‬ �‫أ‬ َ‫ﺸ‬ْ��‫أ‬ ُ‫ﺚ‬ْ‫ي‬َ‫ﺣ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻤ‬َ‫ﻓ‬ َ ِ�َ‫ذ‬ َ‫ُون‬‫د‬
Abu Bakr bin Abi Syaibah menceritakan kepada kami katanya, Yahya bin
Adam menceritakan kepada kami katanya, Wuhaib menceritakan kepada
katanya, Abdullah bin Tawus, menceritakan kepada kami daripada ayahnya
daripada Ibn ‘Abbas bahawa Rasulullah s.a.w. telah menentukan untuk
penduduk Madinah Zu al-Hulaifah sebagai miqat, untuk penduduk Syam
Juhfah, untuk penduduk Najad Qarn al-Manazil dan untuk penduduk Yaman
Yalamlam. Baginda bersabda: “Tempat-tempat itu adalah untuk mereka dan
setiap orang yang melalui tempat itu dari tempat lain dari kalangan orang-
orang yang mahu melakukan haji dan ‘umrah yang berada dalam miqat
maka miqatnya adalah dari tempat dia berada sehingga penduduk Mekah
berihram dari Mekah.”
‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﻊ‬ِ‫ﻓ‬ َ� ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ ِ�‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫ت‬�‫أ‬َ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬�‫أ‬ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬
َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬�‫ن‬�‫أ‬ ِ‫َﲏ‬‫ﻐ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﺑ‬َ‫و‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ن‬ْ‫ﺮ‬
َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬
Yahya bin Yahya menceritakan kepada kami katanya, saya membaca di
hadapan Malik daripada Nafi’ daripada Ibn ‘Umar bahawa Rasulullah s.a.w.
bersabda: “Penduduk Madinah berihlal dari Zu al-Hulaifah, penduduk Syam
dari Juhfah, penduduk Najad dari Qarn. Abdullah berkata, dan sampai berita
kepadaku bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: “Penduduk Yaman berihlal dari
Yalamlam.”
23 | H a l a m a n

24. Kembali Ke Senarai Kandungan
َ� َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬َ‫و‬ ٍ‫ب‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﺣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ ْ‫َﲑ‬‫ﻫ‬ُ‫ز‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﻢ‬ِ‫ﻟ‬‫ﺎ‬ َ‫ﺳ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ِّ‫ي‬ِ‫ﺮ‬ْ‫ﻫ‬�‫اﻟﺰ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﺎن‬َ‫ي‬ْ‫ﻔ‬ ُ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬
ُ‫ﻪ‬ْ‫ﻨ‬َ‫ﻋ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ْﻞ‬‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬�‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬
ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ ْ‫ﻊ‬َ ْ‫ﲰ‬�‫أ‬ ْ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬َ‫و‬ ِ‫ﱄ‬ َ‫ﺮ‬ِ‫ﻛ‬ُ‫ذ‬َ‫و‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬�‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ�
ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬
Zuhair bin Harb dan Ibn Abi ‘Umar menceritakan kepada saya, Ibn Abi
mengatakan Sufyan menceritakan kepada kami daripada al-Zuhri daripada
Salim daripada ayahnya bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: “Penduduk
Madinah berihlal dari Zu al-Hulaifah, penduduk Syam berihlal dari Juhfah,
penduduk Najad berihlal dari Qarn. Ibn ‘Umar berkata, disebutkan kepada
saya tetapi saya tidak mendengar bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda:
“Penduduk Yaman berihlal dari Yalamlam.”
ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫َﺎب‬‫ﻬ‬ ِ‫ﺷ‬ ِ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﺲ‬ُ�‫ﻮ‬ُ‫ﯾ‬ ِ‫ﱐ‬ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ ٍ‫ْﺐ‬‫ﻫ‬َ‫و‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ َ�َ‫ﻣ‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﺣ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬ِ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﻢ‬ِ‫ﻟ‬‫ﺎ‬ َ‫ﺳ‬
َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﻪ‬ْ‫ﻨ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ِ‫ﺎب‬�‫َﻄ‬‫ﺨ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫و‬ُ‫ذ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬ ُ‫ﻮل‬ُ‫ﻘ‬َ‫ﯾ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬
َ ِ‫ﱔ‬َ‫و‬ ُ‫ﺔ‬َ‫ﻌ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻬ‬َ‫ﻣ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬ �‫اﻟﺸ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬ُ َ‫ﲻ‬َ‫ز‬َ‫و‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٌ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ ُ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬
َُ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ُ‫ﻪ‬ْ‫ن‬ِ‫ﻣ‬ َ ِ�َ‫ذ‬ ْ‫ﻊ‬َ ْ‫ﲰ‬�‫أ‬ ْ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬َ‫و‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬
Harmalah bin Yahya menceritakan kepada saya katanya, Ibn Wahb
memberitahu kepada kami katanya, Yunus memberitahu kepada saya
daripada Ibn Shihab daripada Salim bin ‘Abdullah bin ‘Umar bin al-Khattab
daripada ayahnya katanya, saya mendengar Rasulullah s.a.w. bersabda:
“Tempat ihlal penduduk Madinah Zu al-Hulaifah, tempat ihlal penduduk Syam
Mahya’ah iaitu Juhfah, tempat ihlal penduduk Najad Qarn. ‘Abdullah bin
‘Umar berkata, mereka menyangka Rasulullah s.a.w. tetapi saya sendiri tidak
mendengar daripadanya baginda bersabda: “Dan tempat ihlal penduduk
Yaman adalah Yalamlam.”
ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺮ‬ْ‫ﺠ‬ُ‫ﺣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� � ِ‫ﲇ‬َ�َ‫و‬ ٍ‫ﺪ‬‫ﯿ‬ِ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ت‬ُ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ‫ﻮب‬�‫ﯾ‬�‫أ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬َ‫و‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ون‬ُ‫َﺮ‬‫ﺧ‬ٓ ْ�‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ َ�
ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺟ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﻞ‬‫ﯿ‬ِ‫ﻌ‬َ ْ‫ﲰ‬
�
‫ا‬َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ َ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ﻊ‬ِ َ‫ﲰ‬ ُ‫ﻪ‬�‫ﻧ‬�‫أ‬ ٍ‫ر‬‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫د‬ ِ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ‫ﻣ‬�‫أ‬
ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ َ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ َ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ‫ا‬‫ﻮ‬�‫ﻠ‬ُِ‫ﳞ‬ ْ‫ن‬�‫أ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ِ ��‫ا‬ ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬َ‫و‬ ٍ‫ن‬
ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ُ‫ﻪ‬�‫ﻧ‬�‫أ‬ ُ‫ت‬ْ ِ‫ْﱪ‬��‫أ‬َ‫و‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬
Yahya bin Yahya, Yahya bin Ayyub, Qutaibah bin Sa’id dan Ali bin Hujr
menceritakan kepada kami, Yahya berkata, Ismail bin Ja’far memberitahu
24 | H a l a m a n

25. Kembali Ke Senarai Kandungan
kepada kami, manakala yang lain berkata, menceritakan kepada kami
daripada ‘Abdullah bin Dinar bahawa beliau mendengar ‘Abdullah bin ‘Umar
berkata: “Rasulullah s.a.w. mengarahkan supaya penduduk Madinah berihlal
dari Zu al-Hulaifah, penduduk Syam dari Juhfah, penduduk Najad dari Qarn.
‘Abdullah bin ‘Umar berkata: “Dan saya diberitahu bawa baginda bersabda,
penduduk Yaman berihlal dari Yalamlam.
ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ة‬َ‫د‬‫ﺎ‬َ‫ﺒ‬ُ‫ﻋ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ح‬ْ‫و‬َ‫ر‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ﲓ‬ِ‫ﻫ‬‫ا‬َ‫ﺮ‬ْ�
�
‫ا‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫َﻖ‬ ْ‫ﲮ‬
�
‫ا‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﺮ‬ِ�‫ﺎ‬َ� َ‫ﻊ‬ِ َ‫ﲰ‬ ُ‫ﻪ‬�‫ﻧ‬�‫أ‬ ِ ْ‫ﲑ‬َ‫ﺑ‬�‫اﻟﺰ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ِ‫ﱐ‬ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ ٍ‫ﺞ‬ْ‫ﯾ‬َ‫ﺮ‬ُ‫ﺟ‬
ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ � ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ِ‫ﲏ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﯾ‬ ُ‫ﻩ‬‫ا‬َ‫ر‬�‫أ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ‫يﻰ‬َ َ‫ﳤ‬ْ‫ن‬‫ا‬ � ُ‫ﰒ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ِّ‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ل‬�‫أ‬ ْ‫ُﺴ‬� ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ�
Ishaq bin Ibrahim menceritakan kepada kami katanya, Rauh bin ‘Ubadah
memberitahu kepada kami, katanya, Ibn Juraij menceritakan kepada kami
katanya, Abu al-Zubair memberitahu kepada saya bahawa beliau mendengar
Jabir bin ‘Abdullah ditanya tentang tempat ihlal. Beliau menjawab, saya
mendengar. Kemudian berhenti, lalu berkata, saya rasa beliau memaksudkan
Rasulullah.
َ‫ﺳ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ِّ‫ي‬ِ‫ﺮ‬ْ‫ﻫ‬�‫اﻟﺰ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ﺎن‬َ‫ي‬ْ‫ﻔ‬ ُ‫ﺳ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬َ‫و‬ ٍ‫ب‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﺣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ ْ‫َﲑ‬‫ﻫ‬ُ‫ز‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ِ‫ﻪ‬‫ِﯿ‬‫ﺑ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ‫ﻢ‬ِ‫ﻟ‬‫ﺎ‬
ُ‫ﻪ‬ْ‫ﻨ‬َ‫ﻋ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬�‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫م‬‫ﺎ‬�‫اﻟﺸ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬
ْ‫ﻢ‬َ‫ﻟ‬َ‫و‬ ِ‫ﱄ‬ َ‫ﺮ‬ِ‫ﻛ‬ُ‫ذ‬َ‫و‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ َ‫ﺮ‬َ ُ‫ﲻ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬�‫ﻞ‬ُِ‫ﳞ‬َ‫و‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ َ‫ل‬‫ﻮ‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ �‫ن‬�‫أ‬ ْ‫ﻊ‬َ ْ‫ﲰ‬�‫أ‬
ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬
Zuhair bin Harb dan Ibn Abi ‘Umar menceritakan kepada saya. Ibn Abi ‘Umar
mengatakan Sufyan menceritakan kepada kami dari al-Zuhri daripada Salim
daripada ayahnya bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: “Penduduk Madinah
berihlal dari Zu al-Hulaifah, penduduk Syam dari Juhfah, penduduk Najad
dari Qarn. Ibn ‘Umar berkata: “Disebutkan kepada saya tetapi saya tidak
mendengarnya bahawa Rasulullah s.a.w. bersabda: “Penduduk Yaman
berihlal dari Yalamlam.”
َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ ٌ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺮ‬ْ‫ﻜ‬َ� ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ‫ﺎ‬َ ُ‫ﳘ‬ َ ِ� ٍ‫ﺪ‬ْ‫ﯿ‬َ ُ‫ﲪ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬َ‫و‬ ٍ ِ‫ﺎﰎ‬َ� ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ�‫و‬ِ‫ﱐ‬ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ ٍ‫ﺞ‬ْ‫ﯾ‬َ‫ﺮ‬ُ‫ﺟ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ ٌ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬
ِ ْ‫ﲑ‬َ‫ﺑ‬�‫اﻟﺰ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬َ‫ﻓ‬َ‫ر‬ ُ‫ﻪ‬ُ‫ﺒ‬ َ�‫ﺴ‬ْ‫�ﺣ‬‫أ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ ِّ‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ل‬�‫أ‬ ْ‫ُﺴ‬� ‫ﺎ‬َ‫ﻤ‬ُ ْ‫ﳯ‬َ‫ﻋ‬ ُ��‫ا‬ َ ِ‫ﴈ‬َ‫ر‬ ِ ��‫ا‬ ِ‫ﺪ‬ْ‫ﺒ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﺮ‬ِ�‫ﺎ‬َ� َ‫ﻊ‬ِ َ‫ﲰ‬ ُ‫ﻪ‬�‫ﻧ‬�‫أ‬ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ َ‫ﱃ‬
�
‫ا‬ َ‫ﻊ‬
ُ‫ﻣ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻘ‬َ‫ﻓ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ�ْ‫ﺮ‬ِ‫ﻋ‬ ِ‫ات‬َ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫اق‬َ‫ﺮ‬ِ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫آ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ ُ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﺤ‬ُ‫ﺠ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫َﺮ‬‫ﺧ‬ٓ ْ�‫ا‬ ُ‫ﯾﻖ‬ِ‫ﺮ‬�‫اﻟﻄ‬َ‫و‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬ُ�ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ي‬ِ‫ذ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﺔ‬َ‫ﻨ‬‫ﯾ‬ِ‫ﺪ‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫آ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬�‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ ٍ‫ق‬
ََ‫ﲅ‬ْ‫ﻤ‬َ‫ﻠ‬َ‫ﯾ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ِ‫ﻦ‬َ‫ﻤ‬َ‫ﯿ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬ �‫ﻞ‬َ‫ﻬ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ ٍ‫ن‬ْ‫ﺮ‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬ِ‫ﻣ‬ ٍ‫ﺪ‬َْ‫ﳒ‬ ِ‫ﻞ‬ْ‫ﻫ‬�‫أ‬
25 | H a l a m a n

26. Kembali Ke Senarai Kandungan
Muhammad bin Hatim dan ‘Abd bin Humaid menceritakan kepada saya,
kedua-duanya itu daripada Muhammad bin Bakr. ‘Abd berkata, Muhammad
memberitahu kepada kami katanya, Ibn Juraij memberitahu kepada kami
katanya, Abu al-Zubair memberitahu kepada saya bahawa beliau mendengar
Jabir bin ‘Abdullah ditanya tentang tempat ihlal. Beliau berkata, saya
mendengar-saya rasa beliau mengangkatkan kepada Rasulullah s.a.w. Beliau
berkata, tempat ihlal penduduk Madinah Zu al-Hulaifah, jalan yang lain dari
Juhfah, tempat ihlal penduduk Najad dari Qarn dan tempat ihlal penduduk
Yaman dari Yalamlam.
[1] Dr. Hamzah al-Malibari, ‘Abqariyyah Imam Muslim, hal. 27-31, Maulana Anwar al-
Badakhsyani, al-Imam al-Muslim Wa Manhajuhu Fi Sahihih, hal. 33-34
[2] Dr. Hamzah al-Malibari, ‘Abqariyyah Imam Muslim, hal. 93
Imam al-Nawawi menulis dalam Syarah Sahih Muslim, Bab Mawaqit al-Hajj:
“Dalam bab ini, Imam Muslim menyebutkan tiga buah hadis, hadis Ibn
‘Abbas ialah yang paling lengkap kerana beliau menjelaskan dalamnya empat
miqat daripada Rasulullah s.a.w.. Oleh kerana itu, Muslim menyebutkannya
di awal bab. Kemudian hadis Ibn ‘Umar kerana beliau tidak mengingati miqat
penduduk Yaman, bahkan itu sampai kepadanya secara balaghat (tidak
dengar sendiri). Kemudian diikuti dengan hadis Jabir kerana Abu al-Zubair
berkata: “Saya rasa Jabir mengangkatnya kepada Rasulullah s.a.w. Tetapi ini
tidak menunjukkan sabitnya itu secara marfu’.”
Ini menunjukkan bahawa dalam menempatkan hadis dalam bab, Muslim
mendahulukan yang paling lengkap dan jelas dan mengutamakan hadis yang
diriwayatkan secara marfu’.
Imam Muslim mengemukakan hadis dengan lengkapnya walaupun hadis itu
panjang tanpa meringkasnya seperti Imam al-Bukhari yang meringkaskan
hadis-hadis sesuai dengan maksudnya untuk menyimpulkan hukum. Oleh itu,
tidak sukar untuk mencari matan hadis yang lengkap dalam Sahih Muslim.
Pembaca juga akan mendapati perbezaan para perawi dalam menyampaikan
hadis. Dengan cara ini juga, pembaca akan menemui hadis-hadis yang
mempunyai latar belakangnya. Secara tidak langsung ia akan menunjukkan
kepada sebab mengapa hadis itu diucapkan.
2.4.5. Riwayat secara lafaz asal dan makna
26 | H a l a m a n

27. Kembali Ke Senarai Kandungan
Biasanya, Muslim akan mengemukakan dahulu hadis yang diriwayatkan
dengan lafaz asal kemudian baru diikuti dengan hadis yang diriwayatkan
secara makna. Oleh hal yang demikian, beliau akan mengisyaratkan hadis
yang diriwayatkan dengan lafaz asal dan makna. Ini dapat dilihat apabila
beliau menyatakan selepas sesuatu hadis dengan kata ‫ﺑﻤﺜﻠﮫ‬ untuk riwayat
dengan lafaz dan ‫ﺑﻨﺤﻮه‬ untuk riwayat dengan makna.
َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬َ‫ﻋ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻧ‬‫ا‬َ‫ﻮ‬َ‫ﻋ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ َ�ََ‫ْﱪ‬��‫أ‬ َ‫ﲕ‬َْ‫ﳛ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ﺔ‬َ‫ﻧ‬‫ا‬َ‫ﻮ‬َ‫ﻋ‬ ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ْ‫ُﻢ‬‫ﻬ‬� ُ‫ﳇ‬ ٍ‫ﺪ‬‫ﯿ‬ِ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ت‬ُ‫ﻗ‬َ‫و‬ ٍ‫ﻮر‬ ُ‫ﺼ‬ْ‫ن‬َ‫ﻣ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﯿﺪ‬ِ‫ﻌ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬َ‫ة‬َ‫د‬‫ﺎ‬َ‫ت‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬
َ‫ن‬ْ‫ﺛ‬‫ا‬ ُ‫ﻪ‬ْ‫ن‬ِ‫ﻣ‬ �‫ﺐ‬ ِ‫ﺸ‬َ�َ‫و‬ َ‫م‬َ‫د‬ٓ‫آ‬ ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬ ُ‫م‬َ‫ﺮ‬َْ‫ﳞ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬ ُ‫ﻮل‬ ُ‫ﺳ‬َ‫ر‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ﺲ‬َ��‫آ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ُ‫ص‬ْ‫ﺮ‬ِ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬َ‫و‬ ِ‫ﺎل‬َ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﲆ‬َ� ُ‫ص‬ْ‫ﺮ‬ِ‫ﺤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ِ‫ﺎن‬َ‫ت‬
ِ‫ﺮ‬ُ‫ﻤ‬ُ‫ﻌ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﲆ‬َ�
ِ‫ﰊ‬�‫أ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ٍ‫م‬‫ﺎ‬ َ‫ﺸ‬ِ‫ﻫ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ذ‬‫ﺎ‬َ‫ﻌ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ﺎﻻ‬َ‫ﻗ‬ �‫َﲎ‬‫ﺜ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬َ‫و‬ �‫ﻲ‬ِ‫ﻌ‬َ‫ﻤ‬ ْ‫ﺴ‬ِ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ َ‫ﺎن‬ �‫ﺴ‬َ‫ﻏ‬ ‫ﻮ‬ُ‫ﺑ‬�‫أ‬ ِ‫ﲏ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬� ِ‫َﱯ‬‫ﻧ‬ �‫ن‬�‫أ‬ ٍ‫ﺲ‬َ��‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ َ‫ة‬َ‫د‬‫ﺎ‬َ‫ت‬َ‫ﻗ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬
َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِ ��‫ا‬َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ َ�‫ﲅ‬ َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬ِ ِ�ْ‫ﺜ‬ِ‫ﻤ‬ِ‫ﺑ‬
َ‫ل‬‫ﺎ‬َ‫ﻗ‬ ُ‫ﺔ‬َ‫ﺒ‬ْ‫ﻌ‬ ُ‫ﺷ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ٍ‫ﺮ‬َ‫ﻔ‬ْ‫ﻌ‬َ‫ﺟ‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� َ‫ﺎﻻ‬َ‫ﻗ‬ ٍ‫ر‬‫ﺎ‬�‫ﺸ‬َ� ُ‫ﻦ‬ْ�‫ا‬َ‫و‬ �‫َﲎ‬‫ﺜ‬ُ‫ﻤ‬ْ‫ﻟ‬‫ا‬ ُ‫ﻦ‬ْ� ُ‫ﺪ‬�‫ﻤ‬َ‫ﺤ‬ُ‫ﻣ‬ ‫ﺎ‬َ‫ﻨ‬َ‫ﺛ‬�‫ﺪ‬َ� ‫و‬ِ‫ﻦ‬ْ� ِ‫ﺲ‬َ��‫أ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ُ‫ث‬ِّ‫ﺪ‬َ ُ‫ﳛ‬ َ‫ة‬َ‫د‬‫ﺎ‬َ‫ت‬َ‫ﻗ‬ ُ‫ﺖ‬ْ‫ﻌ‬ِ َ‫ﲰ‬
َ‫ﺳ‬َ‫و‬ ِ‫ﻪ‬ْ‫ﯿ‬َ‫ﻠ‬َ� ُ��‫ا‬ �‫ﲆ‬ َ‫ﺻ‬ ِّ ِ‫ﱯ‬�‫ﻨ‬‫اﻟ‬ ْ‫ﻦ‬َ‫ﻋ‬ ٍ ِ�‫ﺎ‬َ‫ﻣ‬َ�‫ﲅ‬ِ‫ﻩ‬ِ‫ﻮ‬ْ‫ﺤ‬َ‫ﻨ‬ِ‫ﺑ‬
Yahya bin Yahya, Sa’id bin Mansur dan Qutaibah bin Sa’id menceritakan
kepada saya, semuanya daripada Abu ‘Awanah, Yahya berkata akhbarana
Abu ‘Awanah daripada Qatadah daripada Anas katanya, Rasulullah s.a.w.
bersabda: “Dua perkara menyebabkan anak Adam mejadi tua dan beruban,
kerakusan terhadap harta dan kerakusan untuk panjang umur.
Abu Ghassan al-Misma’i dan Muhammad bin al-Muthanna menceritakan
kepada saya bahawa Mu’az bin Hisyam telah menceritakan kepada kami
bahawa ayah saya menceritakan kepada saya daripada Qatadah daripada
Anas katanya, Rasulullah s.a.w. bersabda seperti itu.
Muhammad bin al-Muthanna dan Ibn Basysyar menceritakan kepada kami
kata mereka berdua, Muhammad bin Ja’far telah menceritakan kepada kami
katanya, Syu’bah menceritakan kepada kami katanya, saya mendengar
Qatadah menceritakan daripada Anas bin Malik daripada Rasulullah
s.a.w. lebih kurang seperti itu. (Kitab al-Zakah, Bab Karahah al-Hirs ‘Ala al-
Dunia)
2.4.6. Hadis-hadis marfu’ sahaja
27 | H a l a m a n