Manual ini khusus untuk panduan sahaja. Calon tidak dibenarkan sama sekali menyalin atau meniru contoh esei yang terdapat dalam manual ini. Semua maklumat dalam manual ini tidak boleh diterbitkan semula tanpa kebenaran Majlis Peperiksaan Malaysia.

1. TERHAD
TERHAD
PEPERIKSAAN
SIJIL TINGGI PERSEKOLAHAN MALAYSIA
(MALAYSIA HIGHER SCHOOL CERTIFICATE EXAMINATION)
Manual Penulisan Kerja Kursus Bahasa Melayu
(Penulisan Esei Ilmiah)
Semester 3
PERINGATAN:
Manual ini khusus untuk panduan sahaja. Calon tidak dibenarkan sama sekali menyalin
atau meniru contoh esei yang terdapat dalam manual ini. Semua maklumat dalam manual ini
tidak boleh diterbitkan semula tanpa kebenaran Majlis Peperiksaan Malaysia.
Manual ini terdiri daripada 10 halaman bercetak.
© Majlis Peperiksaan Malaysia 2019
MAJLIS PEPERIKSAAN MALAYSIA
(MALAYSIAN EXAMINATIONS COUNCIL)

2. TERHAD
2 TERHAD
Panduan Penulisan Esei Ilmiah Bahasa Melayu
Senarai kandungan
Senarai kandungan mestilah lengkap, disusun mengikut turutan, dan menepati halaman.
Penghargaan
(a) Penghargaan mestilah mengandungi maklumat lengkap mengenai nama individu, badan-badan
tertentu, atau pihak yang terlibat dalam proses penulisan esei ilmiah.
(b) Maklumat berkenaan mestilah tersusun kemas mengikut turutan daripada yang paling penting
kepada yang kurang penting.
1.0 PENGENALAN
Dalam bahagian ini akan dihuraikan aspek latar belakang kajian dan definisi konsep.
1.1 Latar Belakang
(a) Latar belakang kajian hendaklah berkaitan dengan tajuk.
(b) Latar belakang kajian hendaklah mengandungi sekurang-kurangnya satu pernyataan
masalah atau isu kajian.
(c) Panjang latar belakang kajian antara 1-1½ halaman.
1.2 Definisi Konsep
Definisi konsep hendaklah diambil daripada rujukan yang berwibawa (termasuk pendapat
tokoh).
2.0 OBJEKTIF KAJIAN (Setiap esei ilmiah mesti mengandungi objektif kajian)
Objektif kajian ini adalah seperti yang berikut:
(a) Pelajar mestilah menyatakan objektif kajian, bukan objektif penulisan.
(b) Objektif mestilah khusus, boleh diukur, dan boleh dicapai.
(c) Pelajar mestilah memberikan dua atau tiga objektif kajian sahaja.
(d) Objektif yang ditulis mestilah menggunakan kata kerja berdasarkan
Taksonomi Bloom, contohnya mengenal pasti, mengumpul dan
mengelaskan, menjelaskan, menghuraikan, membincangkan,
membandingkan, membezakan, menilai, memberi pandangan, mengkritik,
mencipta/menghasilkan, merumus, dan sebagainya.
(e) Penulisan objektif kajian mestilah menggunakan sistem abjad, iaitu (a), (b), (c) dan seterusnya.
3.0 KEPENTINGAN KAJIAN
Hasil kajian ini adalah untuk...
(a) Pelajar mesti mengemukakan dua atau tiga kepentingan kajian (bergantung kepada tajuk
kajian).
(b) Pelajar perlu menyatakan kegunaan hasil kajian, contohnya:
(i) Untuk menambah dokumentasi
(ii) Untuk dijadikan sebagai sumber rujukan
(iii) Untuk dijadikan panduan dalam pengajaran
(c) Kepentingan kajian mestilah realistik dengan kajian pelajar.
Apakah kegunaan hasil kajian?
Pernyataan objektif mesti mengandungi
ayat pendahuluan.
Pernyataan kepentingan mesti mengandungi ayat pendahuluan.
Apakah yang hendak
dikaji?

3. TERHAD
3 TERHAD
4.0 SKOP KAJIAN
Pernyataan tentang perkara yang difokuskan dalam kajian.
Contohnya: Fokus kajian adalah pada aspek vokal.
5.0 BATASAN KAJIAN
(a) Pernyataan tentang had data
(b) Batasan dari segi lokasi kajian
(c) Batasan dari segi tempoh/masa
(d) Batasan dari segi informan/responden/subjek:
dari segi asal/jantina/tempat tinggal/pendidikan
6.0 KAEDAH KAJIAN (bergantung kepada tajuk dan kesediaan pelajar)
Dalam bahagian ini, kaedah pemerolehan data dan kaedah penganalisisan data akan dihuraikan.
6.1 Pemerolehan Data
Pelajar mestilah menjelaskan cara data dikumpulkan, contohnya: Merakamkan perbualan
orang Negeri Sembilan.
(a) Kaedah Lapangan
(i) Teknik pemerhatian
Kaedah ini boleh digunakan semasa lawatan ke kawasan kajian. Kaedah ini
digunakan untuk memerhatikan perlakuan individu atau kumpulan orang atau
kawasan yang dikaji.
(ii) Teknik temu bual
Kaedah ini melibatkan dua peringkat, iaitu secara formal dan tidak formal. Kaedah
secara formal melibatkan individu yang mempunyai jawatan atau pangkat dalam
sesebuah organisasi atau kelompok masyarakat. Temu bual ini menyentuh
maklumat yang berkaitan dengan tajuk kerja kursus. Temu bual secara tidak formal
ialah temu bual yang diadakan dengan orang persendirian. Kaedah ini kebiasaannya
menggunakan alat perakam suara untuk merakam perbualan dan kemudiannya hasil
rakaman itu digunakan untuk menganalisis temu bual tersebut.
(iii) Teknik soal selidik
Kaedah soal selidik ini dijalankan untuk mendapatkan maklumat dengan lebih tepat
dan betul. Dalam kaedah ini, borang soal selidik diperlukan untuk memudahkan
calon menjalankan kajian mereka. Calon boleh mereka bentuk borang soal selidik
yang sesuai dengan tajuk kajian dan memenuhi objektif kajian. Borang itu boleh
diedarkan secara rawak kepada responden di kawasan kajian.
(iv) Teknik rakaman
Pelajar boleh mendapatkan data dengan cara merakam perbualan dengan
responden/subjek.
(b) Kaedah Analisis Teks/Kandungan
(i) Teks lama (klasik)
(ii) Teks moden
(iii) Filem
(c) Korpus
Apakah yang ingin dibuat dalam kajian?
Apakah had/batasan kajian?
Huraian kaedah kajian
mesti mengandungi ayat
pendahuluan.

4. TERHAD
4 TERHAD
6.2 Penganalisisan Data
Pelajar mestilah menjelaskan cara data dianalisis, contohnya: Data akan dianalisis dengan
mempersembahkan perkataan-perkataan dalam jadual. Kekerapan dan min digunakan untuk
menganalisis data.
7.0 DAPATAN KAJIAN
Dalam bahagian ini akan dihuraikan dapatan kajian.
(a) Persembahan dapatan kajian mestilah berdasarkan susunan objektif kajian
(b) Pernyataan tentang dapatan yang di luar objektif kajian yang ditetapkan
(c) Menyatakan sama ada objektif kajian itu dicapai atau tidak
8.0 RUMUSAN KAJIAN
Pelajar dikehendaki membuat kesimpulan tentang fakta daripada dapatan kajian. Pelajar
seharusnya merumuskan fakta daripada dapatan kajian, bukannya menyenaraikan fakta itu semula.
9.0 PENUTUP
(a) Menyimpulkan kajian secara keseluruhannya
(b) Menyatakan saranan untuk kajian selanjutnya/seterusnya
BIBLIOGRAFI (Tajuk ini tidak perlu diberikan nombor.)
(a) Penulisan bibliografi mestilah mengikut Gaya Dewan (rujuk Lampiran 1).
(b) Pelajar hendaklah menyatakan sekurang-kurangnya lima rujukan.
(c) Bibliografi boleh terdiri daripada
(i) buku
(ii) artikel
(iii) e-book dan jurnal dalam talian
(d) Pelajar boleh menggunakan sumber Internet yang berwibawa, iaitu mengandungi
(i) nama penulis/pengarang
(ii) tahun/tarikh
*Contoh sumber Internet yang tidak berwibawa: Wikipedia
NOTA AKHIR (Tajuk ini tidak perlu diberikan nombor.)
LAMPIRAN (Tajuk ini tidak perlu diberikan nombor.)
Peringatan:
Jika esei ilmiah calon tidak mengandungi komponen OBJEKTIF KAJIAN, METODOLOGI KAJIAN,
dan DAPATAN KAJIAN, calon akan GAGAL.
Huraian dapatan kajian mesti
mengandungi ayat pendahuluan.

5. TERHAD
5 TERHAD
PANDUAN PENULISAN BIBLIOGRAFI
1 Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis, editor, atau penyusun
(b) Tahun terbit
(c) Judul
(d) Bilangan jilid
(e) Edisi dan terbitan
(f) Tempat terbit
(g) Nama penerbit
Format:
Nama, Tahun. Judul buku. Tempat terbit: Penerbit.
Contoh: Oleh seorang penulis
A. Samad Said, 1979. Dari Salina ke Langit Petang: Proses Mencipta Novel.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Contoh: Oleh dua orang penulis
Mohd Baidi Bahari dan Rahmat Awang, 1989. Panduan Mengguna Ubat.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Contoh: Oleh tiga orang penulis
Anderson, J., Durston, Berry H. dan Poole, Millicent, 1971. Thesis and
Assigment. Edisi Kedua. New Delhi: Wiley Eastern Private Limited.
Contoh: Oleh lebih daripada tiga orang penulis
Nik Safiah Karim et al., 1985. Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Cetakan
Pertama. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Contoh: Rujukan sekunder
Hasmidar Hassan. “Penginterpretasian Peribahasa dan Hubungannya dengan Kemahiran
Berfikir: Analisis Berdasarkan Teori Relevans. Dalam Jurnal Bahasa 16:1, 94-
119, 2016.
2. Karya Terjemahan
Maklumat dan susunan adalah seperti untuk karya asli dengan tambahan.
(a) Nama penterjemah
(b) Keterangan bahasa teks asal dalam tanda kurung
Contoh:
Arena Wati, 1992. Wheels Within Wheels. Diterjemah oleh Hawa Abdullah.
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. (Teks asal dalam Bahasa Melayu)
Morgan, Sally, 1992. Merunut Akar. Diterjemah oleh Ajikik. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka. (Teks asal dalam Bahasa Inggeris)
Lampiran 1

6. TERHAD
6 TERHAD
3. Kamus dan Ensiklopedia
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Judul
(b) Jilid
(c) Tahun
(d) Edisi dan cetakan
(e) Tempat terbit
Contoh:
Kamus Dwibahasa, 1994. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu Jilid 1, 1995. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
4. Karya yang diusahakan oleh Badan, Institusi, atau Jawatankuasa
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama negeri
(b) Nama Badan atau Institusi atau Jawatankuasa
(c) Tahun terbit
(d) Judul
(e) Tempat terbit
(f) Nama penerbit
Contoh:
Malaysia. Kementerian Kewangan Malaysia, 1994. Laporan Ekonomi
1994/1995. Kuala Lumpur: Kementerian Kewangan Malaysia.
Dewan Bahasa dan Pustaka, 1993. Laporan Tahunan 1993. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
5. Majalah
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tajuk rencana
(c) Kata singkatan “dlm.”
(d) Judul majalah
(e) Bilangan keluaran
(f) Jilid
(g) Halaman
(h) Tarikh terbit
Contoh:
Kemala. “Gagasan Hadiah Sastera ASEAN” dlm. Dewan Sastera 21:3, hlm.
142-143, Mac 1977.

7. TERHAD
7 TERHAD
6. Jurnal
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tajuk rencana
(c) Kata singkatan “dlm.”
(d) Judul jurnal atau kependekannya yang popular penggunaannya
(e) Jilid
(f) Bilangan keluaran
(g) Halaman
(h) Tarikh terbit
Contoh:
Abdullah Yusoff. “Fikiran, Persekitaran, dan Pembentukan Isyarat Orang Pekak”.
Dlm. Jurnal Dewan Bahasa 39:7, hlm. 587-596, Julai 1995.
Za’ba, “Modern Development” dlm. JMBRAS 12:3, hlm. 142-162, 1940.
7. Surat khabar atau Buletin
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tajuk rencana
(c) Kata singkatan “dlm.”
(d) Nama surat khabar atau buletin
(e) Tarikh terbit
Contoh:
Zaharuddin Mohd. Ali. “PM: Maju Tanpa Mengorbankan Moral”
dlm. Utusan Malaysia, 21 April 1995.
8. Monograf
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis, editor, atau penyusun
(b) Tahun terbit
(c) Judul
(d) Nama siri
(e) Jilid
(f) Bilangan
(g) Tempat terbit
(h) Penerbit
Contoh:
Khalid M. Hussain dan N. Siahaan (ed.), 1979. Sumbangan Prof. J. Gonda
terhadap Penyelidikan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka. (Penerbitan Ilmiah no. 3).

8. TERHAD
8 TERHAD
8. Latihan Ilmiah
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tahun
(c) Tajuk
(d) Peringkat pengajian
(e) Tempat
Contoh:
Kamaruzzaman Abdul Kadir, 1975. “Dunia Kemala dalam Timbang Terima dan
Meditasi”. Latihan Ilmiah Sarjana Muda Sastera. Jabatan Pengajian Melayu,
Universiti Malaya.
9. Kertas Data
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tahun
(c) Tajuk
(d) Jenis bahan
(e) Tempat
(f) Bentuk bahan dalam tanda kurung
Contoh:
Sanat Md. Nasir, 1979. “Bentuk Pasif Bahasa Malaysia: Satu Kajian Polar
Keseringan dan Struktur”. Kertas data. Jabatan Pengajian Melayu,
Universiti Malaya. (Stensilan).
10. Kertas Kerja
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama penulis
(b) Tahun
(c) Tajuk
(d) Jenis bahan
(e) Nama seminar, persidangan, kursus, bengkel
(f) Tempat
(g) Tarikh
Contoh:
Othman Putih, 1991. “Cerpen-cerpen Karya Pengarang Pahang: Pencapaian dan
Arah Masa Depan”. Kertas kerja dalam Simposium Darul Makmur Dua.
Bandar Pusat Jengka, Pahang, 1-2 Februari 1991.

9. TERHAD
9 TERHAD
11. Nota Ceramah, Kuliah, atau Syarahan
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Nama pensyarah
(b) Tahun
(c) Tajuk
(d) Sumber nota
(e) Tempat
(f) Tarikh
Contoh:
Artwood, Joyce, 1986. “Editors in Publishing”. Kumpulan nota ceramah yang
disampaikan di Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 20-24 Mei 1986.
12. Wawancara
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Bahan berakam
Contoh:
Wawancara secara rakaman antara penulis dengan Sdr. Usman Awang selaku
Setiausaha Sekretariat Anugerah Sastera Negara di pejabatnya di Bahagian
Pembinaan dan Pengembangan Sastera, Dewan Bahasa dan Pustaka,
pada jam 11 pagi, 15 Disember 1980.
(b) Bahan tidak berakam
Contoh:
Wawancara secara bebas antar penulis dengan Sdr. Usman Awang selaku
Setiausaha Sekretariat Anugerah Sastera Negara di pejabatnya di Bahagian
Pembinaan dan Pengembangan Sastera, Dewan Bahasa dan Pustaka,
pada jam 11 pagi, 15 Disember 1980.
13. Bahan Alat Pandang Dengar (APD)
Maklumat dan susunan adalah seperti yang berikut:
(a) Tajuk
(b) Tahun
(c) Bentuk bahan dalam tanda kurung
(d) Nama pengarah
(e) Tempat terbit
(f) Penerbit
(g) Bilangan bahan
(h) Tempoh
(i) Lokasi
Contoh:
Pentas Opera, 1989. (Pita video). Zakaria Ariffin (Pengarah). Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka. 1 pita:130 min:VHS.
Amok, 1995. (Filem). Adman Salleh (Pengarah). Kuala Lumpur: Nizarman (M)
Sdn. Bhd.
Lagu-lagu Nyanyian oleh Kumpulan Harmoni, 1981. (Pita kaset). Kuala Lumpur:

10. TERHAD
10 TERHAD
EMI (Malaysia). 1 pita: 60 min.
14. Bahan Internet
Penulisan rujukan bahan dari sumber Internet mestilah mengandungi maklumat seperti yang
berikut:
1. Nama pengarang
2. Tahun
3. Tarikh dicapai
4. Alamat laman sesawang
Contoh:
Hasmidar Hassan. “Penginterpretasian Peribahasa dan Hubungannya dengan Kemahiran
Berfikir: Analisis Berdasarkan Teori Relevans. Dalam Jurnal Bahasa 16:1, 94-119,
2016. Diakses pada 27 Mac 2018, daripada http://www.mycite.my/en/advanced-
search/result
Wan Kamal Mujani dan Noranizah Yusuf. 2010. Islam dan missionari di Sarawak: Kesan
terhadap pendidikan pada zaman Crown Colony 1841–1941. Sosiohumanika 3(2):
219–242. Diakses pada 26 Mac 2012, daripada
http://www.sosiohumanikajpssk.com/sh_files/File/05.wan.ukm. sosio.nov.2010.pdf
15. Contoh Penulisan Bibliografi
BIBLIOGRAFI
Buku
Anderson, J., Durston, Berry H. dan Poole, Millicent, 1971. Thesis and Assignment. Edisi Kedua. New
Delhi: Wiley Eastern Private Limited.
Arena Wati, 1992. Wheels Within Wheels. Diterjemah oleh Hawa Abdullah. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka. (Teks asal dalam Bahasa Melayu)
A. Samad Said, 1979. Dari Salina ke Langit Petang: Proses Mencipta Novel. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Nik Safiah Karim et al., 1985. Tatabahasa Dewan Edisi Baharu. Cetakan Pertama. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.
Jurnal/Makalah dalam Jurnal:
Noriah Mohamed dan Hasnida Chekha. 2009. Jenis dan penggunaan kata ganti nama diri dalam bahasa
Urak Lawoi di Pulau Lipek, Thailand. Jurnal Bahasa 9(1): 75–99.
Bahan Internet:
Wan Kamal Mujani dan Noranizah Yusuf. 2010. Islam dan missionari di Sarawak: Kesan terhadap
pendidikan pada zaman Crown Colony 1841–1941. Sosiohumanika 3(2): 219–242. Diakses pada 26
Mac 2012, daripada http://www.sosiohumanikajpssk.com/sh_files/File/05.wan.ukm.
sosio.nov.2010.pdf