Recomendados
Mais conteúdo relacionado
Destaque
Destaque (20)
Semelhante a Przedszkole
Semelhante a Przedszkole (20)
Przedszkole
- 1. Dziecko 3-letnie przychodząc do przedszkola musi przystosować się do: § nowego dla niego otoczenia i wymagań związanych ze sposobami korzystania z urządzeń i wyposażenia w swojej sali, § przebywania w licznej grupie rówieśników. § wymagań stawianych w zakresie czynności samoobsługowych nie zawsze wykonywanych dotychczas samodzielnie w domu rodzinnym, § sposobu komunikowania się i odnoszenia się do rówieśników i dorosłych, § nowego trybu życia i rozkładu dnia nie zawsze zrozumiałego dla niego, § innej niż w rodzinie pozycji społecznej, w grupie rówieśników jest ono jedno z wielu, § braku oparcia w osobach bliskich w sytuacjach trudnych, osamotnienia. § nawiązywanie kontaktów interpersonalnych z nieznanymi ludźmi. Bardzo ważne jest, by te pierwsze doświadczenia dziecka z przedszkolem przebiegały w atmosferze bezpieczeństwa, spokoju, łagodności. Nasuwa się więc pytanie jak pomóc maluchom oraz ich rodzicom, aby przezwyciężyć te trudności. Oto kilka propozycji, które ułatwią dziecku start w przedszkolu: § w początkowym okresie dobrze jest odbierać dziecko wcześniej, ponieważ małe dziecko ma inne poczucie czasu i okres przebywania poza domem wydaje mu się bardzo długi; § wprowadzajmy w domach stały rytm dnia; § nie mówmy dziecku, że przyjdziemy po niego wcześniej, kiedy jest to niemożliwe, ponieważ będzie nieszczęśliwe, że nas nie ma; § nie składajmy obietnic, których nie możemy wypełnić; § nigdy nie straszmy dziecka przedszkolem; § przyzwyczajajmy je do urozmaiconych potraw, skończmy z rozdrabnianiem pokarmów, już trzylatek może swobodnie gryźć pokarmy; § wdrażajmy dzieci do przestrzegania umów i zasad; § przyzwyczajajmy do samoobsługi, pozwólmy dziecku samemu załatwiać potrzeby fizjologiczne, myć ręce, ubierać się; § odzwyczajajmy od smoczków, pampersów, nocnika; § pozwólmy dziecku zabrać ze sobą cząstkę domu do przedszkola (przytulankę, poduszeczkę, misia...); § pozwólmy dziecku uczestniczyć w przygotowaniach do przedszkola (wspólne zakupy), dajmy możliwość przyzwyczajania się do tych rzeczy w domu, aby w przedszkolu to wszystko nie było takie nowe, a już znajome i zarazem łatwe do rozpoznania; § organizujmy dziecku kontakty z rówieśnikami i innymi dziećmi; § stosujmy w przedszkolu krótkie pożegnania (można wejść do sali, wspólnie pobawić się z dzieckiem, ale kiedy postanawiamy wyjść, należy pożegnać się krótko. Kiedy przedłużamy pożegnanie, dzieci cierpią dłużej); § nie okazujmy dzieciom własnych rozterek zostawiając je w przedszkolu, przekazujemy im wtedy swoje lęki; § przygotujmy dla dziecka wygodny strój do samodzielnego ubierania, który można pobrudzić. Florek A.: Przedszkole dobre dla dziecka. Warszawa 1998, Rabbe WSTĘP Przedszkole, to pierwsze ważne ogniwo w procesie edukacji. Trzylatek przekraczając po raz pierwszy próg placówki przedszkolnej rozpoczyna nowy etap swojego rozwoju. Moment ten należy do najbardziej trudnych i znaczących w jego życiu. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą rówieśników, rozstanie się z najbliższymi osobami, zaistnienie i funkcjonowanie w nowym środowisku. Nowe środowisko, jakie otacza dziecko, które po raz pierwszy przekracza próg placówki
- 2. przedszkolnej, przysparza mu wiele trosk i trudności. Może powodować poczucie zagubienia, wywołać negatywne emocje. Dlatego ważne jest, by dziecko poznało nowe otoczenie w poczuciu bezpieczeństwa, w obecności najbliższej mu osoby. Jest to również duże przeżycie dla rodziców oraz samych nauczycielek. Na początku roku przedszkolnego płaczą zarówno dzieci, jak i ich rodzice. Dzieci z powodu rozstania mamą, a rodzice, bo muszą zostawić zapłakanego, przestraszonego malucha wśród obcych ludzi i w obcym otoczeniu. W pracy ukazano znaczenie procesu adaptacyjnego dzieci 3-letnich do przedszkola. Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska odbywa się we wszystkich sferach działania organizmu, a w szczególności fizjologiczno – biologicznej, emocjonalno – społecznej i poznawczej. Adaptacja dziecka w przedszkolu jest problemem bardzo ważnym, od którego zależy dalsze funkcjonowanie dziecka. Trudna adaptacja dziecka do przedszkola i przeżycia z nią związane mogą spowodować u dziecka 3 letniego barierę utrudniającą oddziaływanie wychowawczo – dydaktyczne przedszkola, a także nawet zahamować jego aktywność i rozwój. Troska o prawidłową adaptację dziecka do nowej dla niego sytuacji jest więc ważnym zadaniem nie tylko nauczycielki, ale całego personelu przedszkola, rodziców i bliskich dziecka. W przedszkolu, w którym przeprowadzono badania zaobserwowano, że proces adaptacyjny u dzieci 3-letnich jest zróżnicowany. Obserwując dzieci, zauważyłam, że niektóre z nich, miały w niewielkim stopniu opanowane czynności samoobsługowe (samodzielne załatwianie potrzeb fizjologicznych, samodzielne jedzenie, próby ubierania się itp.), co spowodowało naturalną niechęć dziecka do przedszkola. Uczenie tych czynności jest bardzo ważne w przebiegu procesu przystosowania. Dzieci bardziej samodzielne nie czują się tak bezradne w nowych warunkach, potrafią sobie radzić w różnych sytuacjach, nie są zdane na pomoc osób dorosłych. Takie dzieci nie miały problemu z adaptacją do nowego środowiska jakim jest przedszkole. Praca składa się z trzech rozdziałów. W rozdziale pierwszym zatytułowanym "Problematyka w świetle literatury" omówiono rozumienie adaptacji przez różnych badaczy. Przedstawiono również jak przebiega rozwój w każdej ze stref dziecka 3-letniego , skupiono się również na środowisku przedszkolnym i rodzinnym w procesie wychowawczo – dydaktycznym (adaptacyjnym). Drugi rozdział niniejszej pracy poświęcony jest koncepcji metodologicznej własnych badań. W rozdziale trzecim została przeprowadzona analiza wyników przeprowadzonych badań. Całość zamykają uogólnienia i wnioski, oraz bibliografia i aneksy. J. Gajęcka uważa, że nauczyciela dzieci przedszkolnych powinien cechować dynamizm, radość życia (codzienne stawanie ponad troskami codzienności) oraz związana z całokształtem oddziaływań wychowawczo - dydaktycznych kompetencja przejawiająca się nie tylko w tym, co posiada, ale ustawicznym samokształceniu, samodoskonaleniu, uwzględnianiu w swojej pracy wyników najnowszych badań i współczesnych tendencji po wcześniejszej trzeźwej ich selekcji. Działalność pedagogiczna nauczyciela wychowania przedszkolnego musi więc opierać się na gruntownej wiedzy o rozwoju dziecka. Wiedza ta nie służy ocenie dziecka, ale zrozumieniu zjawisk psychologicznych zachodzących w nim i przewidywaniu skutków podejmowanych działań. Ma być więc środkiem, a nie celem samym w sobie. Praca w przedszkolu wymaga od nauczyciela znacznej samokontroli, dużej wewnętrznej kultury regulującej sposób jego zachowania się, postępowania z dziećmi, troski o swój wygląd zewnętrzny i poprawność języka. Zdaniem S. Jędrzejewskiego dobry nauczyciel - to nauczyciel rozbudzony kulturalnie i intelektualnie, zainteresowany sprawami środowiska, w którym pracuje, chcący oddziaływać na to środowisko - nauczyciel twórczy. Pożądane cechy jakie powinny charakteryzować każdego nauczyciela przedszkola to także
- 3. pomysłowość, odchodzenie od schematyzmu, innowacyjność w pracy, a zarazem przyjmowanie pomysłów proponowanych przez dzieci. Nauczyciel powinien być dla dziecka partnerem w pełnym znaczeniu tego słowa. A jeśli uznaje się już kogoś za partnera to należy go poważnie traktować, wykazywać cierpliwość w wysłuchiwaniu jego relacji, współdziałać w zrozumieniu jego intencji, a także stwarzać szanse do wykazania się. Partnerstwo z dzieckiem przez wielu pedagogów uznawane jest za jedyną, słuszną metodę postępowania. Źródłem takiego wyboru jest szacunek dla rozwijającej się osobowości, wiara w ludzkie wartości, które łatwiej i prędzej ujawniają się w warunkach odpowiedzialności, w klimacie prawa do bycia sobą, w tym także prawa do błędu i jego naprawienia. Tak więc pedagogiczne wykorzystanie okresu przedszkolnego w rozwoju człowieka jest racjonalnym działaniem Powinno wiec być w rękach "profesjonalistów", których umiejętności pedagogiczne to nie tylko wiedza teoretyczna, ale także hierarchia ich wartości, doświadczenie pedagogiczne i tzw. wiedza intuicyjna. Codzienne sytuacje i warunki wychowawcze jakie mają miejsce w przedszkolu układają się w procesy i struktury niepowtarzalne wymagające samodzielnych, niestereotypowych zachowań i rozwiązań ze strony nauczyciela. Aby cieszyć się radością dzieci i uznaniem rodziców nauczyciel musi wciąż poszukiwać nowych rozwiązań i doskonalić już znane. Literatura: 1. H. Czajkowska - Kilianek, J. Kilianek: Identyfikacja z zawodem nauczycielek przedszkola. Ruch Pedagogiczny 1985, nr 5. 2. J. Woskowski: Socjologia wychowania. Warszawa 1983. 3. K. Małkiewicz: O kompetencji w pracy nauczyciela. Wychowanie w Przedszkolu 1992, nr 2. 4. I. Oksińska: O refleksji pedagogicznej i kompetencjach nauczyciela. Wychowanie w Przedszkolu 1998, nr 6. 5. J. Gajęcka: Chować dzieci każdy może. Głos Nauczycielski 1994, nr 19. 6. I. Suchanek: O partnerskiej postawie nauczyciela. Wychowanie w Przedszkolu 1995, nr 10. 7. S. Jędrzejewski: Wybór tekstów z socjologii wychowania. Warszawa 1981. Nauczyciel wychowania przedszkolnego wywiera bardzo duży wpływ na swoich podopiecznych. Swoim zachowaniem, osobowością oraz postawą może stymulować rozwojem dzieci. Silne więzi uczuciowe łączące nauczyciela z uczniem mogą przetrwać wiele lat. W jednej z nowosądeckich szkół dzieci z klasy trzeciej miały napisać pracą na temat „Moja pani”. Jedna z uczennic napisała tak: „Chociaż już 3 lata temu opuściłam przedszkole, to zawsze mile wspominam moją panią. Bardzo ją lubię. Moja pani była bardzo dobra, wymyślała różne ciekawe zabawy, uczyła nas piosenek, wierszy. Nawet, gdy byliśmy smutni, to umiała nas rozweselić.” Wypowiedź uczennicy świadczy o tym, że nauczycielka miała bardzo dobry wpływ na dzieci, poświęcała czas każdemu z osobna, a poprzez swoją postawę umiała kształtować ich osobowość. Postawa nauczycielki jest jednym z najważniejszych czynników wywierających wpływ na rozwój dziecka. Nauczycielka jest wzorem do naśladowania, stymuluje przeżycia dzieci, organizuje warunki ciekawej zabawy, dostarcza wiadomości o otaczającym świecie. Kompetencje zawodowe nauczyciela wychowania przedszkolnego Przez kompetencje zawodowe rozumie się zakres uprawnień, wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności, a ponadto przygotowanie do zawodu. Praca nauczyciela wychowania przedszkolnego ma charakter bardzo specyficzny. Nauczyciel ten pełni pełną funkcję dydaktyczną, opiekuńczo-wychowawczą, funkcję wzorca osobowego oraz
- 4. funkcję środowiskową. Powierzone mu dzieci wymagają szczególnej troski i cierpliwości, co przyczynia się do tego, iż od grupy zawodowej nauczycielek wymaga się szerokiego zakresu wiedzy. Ze względu na specyfikę pracy potrzebna jest wiedza o etapach, jakie przechodzi dziecko w różnych okresach wieku przedszkolnego w dziedzinie rozwoju mowy, myślenia, twórczości plastycznej, rozwoju społecznego. Nauczyciel musi posiadać pewien zasób wiedzy z anatomii, fizjologii, psychologii rozwojowej oraz wychowawczej, aby mógł dziecko poznawać i rozumieć. Oczekuje się od niego przede wszystkim jednak pełnienia zadań opiekuńczo-wychowawczych wobec powierzonych mu dzieci oraz oddziaływania na kształtującą się osobowość dzieci w bezpośrednim kontakcie osoby nauczyciela z osobą dziecka. Ze względu na wiek dzieci w przedszkolu i poziom ich rozwoju psychicznego funkcje te są szczególnie ważne i powinny być eksponowane. Realizacja tych specyficznych funkcji jest często trudna i wymaga osobistego zaangażowania, a także wypracowania takiego sposobu kontaktowania się z dziećmi, który w największym stopniu sprzyjał by efektywnemu oddziaływaniu wychowawczemu. Wypracowanie własnego sposobu kontaktowania się z dziećmi akcentuje inicjatywę, jak również rezygnację z utartych wzorów, naśladowanych postaw i zachowań. Więcej bowiem satysfakcji uzyska nauczyciel, gdy jego kontakty z dziećmi będą miały charakter osobisty, podmiotowy i uwzględniający indywidualność obu stron. Ze sformułowanych zasad skutecznego działania można wyprowadzić fazy cyklu zorganizowanego postępowania pedagogicznego. Na cykl ten składają się przygotowanie do pracy z dziećmi, realizacja oraz ocena wyników. Przygotowanie do pracy z dziećmi jest fazą przenikającą cały proces wychowania. Składa się na niego świadomość celu, który jest dla wychowawcy głównym źródłem motywacji działania. Jeżeli nauczyciel zna cele wychowania i edukacji, to dobór środków, sposobów realizacji jest zależny od inicjatywy, możliwości, dyspozycji, a także od sytuacji w grupie dzieci, ich potrzeb i możliwości. Daje to szansę twórczego wykorzystania umiejętności i dyspozycji w bezpośrednich kontaktach z dziećmi, co przyczynia się do efektywnego oddziaływania wychowawczego. Na przygotowanie nauczycielki do pracy składa się również diagnoza, czyli niezbędna wiedza o każdym dziecku, środowisku w którym żyje oraz całej grupie, którą ma pod opieką. Następnym etapem jest prognoza, czyli wstępna konfrontacja zamierzeń pedagogicznych, możliwości dzieci oraz warunków realizacji, a także planowanie i realizacja pracy z dziećmi. Tak zorganizowany cykl postępowania pedagogicznego umożliwia przygotowanie nauczycielki do planowej i przemyślanej realizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego. Postawa pedagogiczna i cechy osobowościowe Postawa nauczyciela wychowania przedszkolnego zależy przede wszystkim od cech jego osobowości, usposobienia, uzdolnień. Postawę tą można również świadomie tworzyć i kształtować, poprzez własny stosunek do treści pracy z dziećmi, autorytet, takt, humor. Osobisty emocjonalny stosunek do celów i zadań przedszkola jest jednym z najważniejszych motywów, dla których nauczycielka stara się dobrze wykonywać swoją pracę. Na postawę pedagogiczno – społeczną ma wpływ jej światopogląd, wiedza zawodowa i ogólna, własne zainteresowania i zamiłowania. Odpowiedzialna nauczycielka troszcząca się o wszechstronność wychowania, otoczy dzieci wielostronną opieką, troszczyć się będzie w równej mierze o stan ich zdrowia, rozwój zainteresowań, układ stosunków w grupie rówieśniczej. Każde dziecko będzie dla niej jednakowo ważne, chociaż zależnie od tego, jakie ma na przykład warunki rodzinne, będzie rostrzygała, które potrzebuje z jej strony więcej starań i uwagi. Motywem mogącym nauczycielkę zaangażować uczuciowo w sprawę wypełniania swych zadań i powinności, jest świadomość wpływu otoczenia na rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Światopogląd i wiedza nauczycielki będzie miała wpływ na wykreowanie modelu wychowanka. Dzieci, z reguły żywe, ciekawe otoczenia, wrażliwe na piękno i życzliwe dla ludzi, tworzą model, który rozumie i akceptuje nauczycielka, której wiedza daje podstawy do rozumienia roli aktywności dziecka w jego rozwoju. Dziecko na każdym kroku doświadcza skutków postawy dorosłych. Od ich uspołecznienia, odpowiedzialności, poczucia sprawiedliwości, taktu, a także poczucia humoru i usposobienia zależą tak ważne w rozwoju dziecka sprawy, jak warunki zabawy z rówieśnikami, harmonia w stosunkach
- 5. z rodzeństwem, pozycja dziecka w rodzinie i przywiązanie do niej. Uczucia te są podstawą i punktem wyjścia dla rozwoju uczuć społecznych. Postawa społeczna dziecka nie kształtuje się jednak tylko na gruncie rodziny, lecz również w codziennych doświadczeniach przebywania w przedszkolu. Dostarcza to zarówno przeżyć, jak i emocji będących źródłem uspołecznienia dziecka. W przedszkolu źródłem tych emocji będzie przede wszystkim osoba nauczycielki. To ona bowiem odpowiedzialna jest, za kierowanie rozwojem powierzonych jej dzieci. Niezwykle ważnym i cenionym elementem osobowości nauczyciela jest więc posiadany przez niego autorytet. Określany jest on jako zależność między efektami wychowawczymi a stosunkowo trudnymi do określenia cechami osobowościowymi, które ułatwiają wywieranie pozytywnego wpływu na dzieci i ich rodziców. W autorytecie wyróżnia się stronę wartości i stronę podporządkowania . W sytuacji wychowania przedszkolnego strona wartości tkwi w osobie nauczycielki, natomiast strona podporządkowania w grupie wychowawczej i dzieciach, w rodzicach dzieci, w osobach innych pracowników przedszkola. Autorytet podlega procesowi indywidualnego wypracowania w konkretnych warunkach środowiskowych i układach interpersonalnych. Nauczycielka przedszkola powinna posiadać autorytet w znaczeniu psychologiczno-pedegogicznym i socjologicznym . W procesie wychowawczym bowiem pożądany jest równocześnie pozytywny wpływ wychowawczy na dzieci i ich rodziców oraz posiadanie odpowiedniego poziomu wiedzy. Biorąc pod uwagę przyjęty ideał i cele wychowania autorytet nauczycielki powinien być ukierunkowany na wydobycie z dziecka twórczej energii i zachęcaniu go do działania, wytrwałości w dążeniu do celu, rozwijaniu zainteresowań, chęci osiągnięcia sukcesu w podejmowanych czynnościach. Czynnikami kształtującymi autorytet są cechy osobowościowe, które tworzą zawodową postawę nauczyciela. W wyniku przeprowadzonych badań wyeksponowano dwa przeciwstawne zestawy cech osobowościowych (pozytywnych i negatywnych ) mających bezpośredni wpływ na wyniki dydaktyczno-wychowawcze, układy interpersonalne oraz autorytet. Istnieje między nimi zależność wprost proporcjonalna. Im więcej nauczyciel posiada cech pozytywnych, tym jego autorytet jest wyższy. Postawa jaką prezentuje nauczycielka ma duży wpływ na kontakty z dziećmi. Jej łagodne usposobienie oraz zasób wiedzy jakim dysponuje, pozwalają na tworzenie demokratycznej atmosfery wychowawczej oraz zwrócenie szczególnej uwagi na indywidualny rozwój każdego dziecka. Stan taki uzyskuje się przy zrównoważeniu emocjonalnym nauczycielki, jej liberalnym stosunku i tolerancji wobec dzieci, a także partnerskim traktowaniu, częstym nagradzaniu, cierpliwości, wyrozumiałości oraz wyzwalaniu inicjatyw. Dla uzyskania dobrego kontaktu nauczycielki z dziećmi istotną rzeczą jest, aby treść pracy z nimi była interesująco przekazana, przemawiała do wyobraźni i uczuć, pobudzała ciekawość i chęć działania. Program, podając treści wychowawcze, wskazuje na kierunki stymulacji dziecięcą aktywnością, lecz do inwencji nauczycielki należy, by treści te ożywić własnym stosunkiem do nich. Ceniony jest nastrój wspólnego zainteresowania, tworzący więź między dziećmi i nauczycielką. Jest ona organizatorem zajęć, powinna tworzyć przed dziećmi perspektywę, by mogły do czegoś dążyć, spodziewać się czegoś pasjonującego, ciekawego, niezwykłego. Perspektywa ta tkwi w treściach stawianych zadań, w tematyce zajęć, w możliwościach twórczej zabawy. Małe dzieci porozumiewają się z innymi na wiele różnych sposobów, na przykład przez wybór zabawy. Potrzebują stymulacji i zachęty, pobudzania rozwoju zdolności językowych w sposób naturalny i spontaniczny. Opowiadania, głośne czytanie, uczenie się piosenek i zabaw to z jednej strony dobra zabawa, a z drugiej, cenna metoda zachęcania do komunikacji językowej. Mowa związana z przekazywaniem utworów literackich odgrywa bardzo ważną rolę w procesie kształcenia językowego, gdyż oddziałuje na myślenie dziecka poprzez emocjonalne pobudzenie, wyobraźnię. Nauczycielka najlepiej i najciekawiej przekazuje dzieciom to, co ją samą interesuje, do czego ma zamiłowanie. Program dostatecznie zabezpiecza przed grożącą w tym wypadku jednostronnością, nie hamuje jednak wpływu na dzieci osobistych zamiłowań nauczycielki. Mają one bowiem szczególną wartość i moc emocjonalnego zaangażowania dzieci w to, co robią i czego się uczą. Treści, które przekazuje się dzieciom z pasją i talentem, głębiej do nich docierają, na długo pozostają w pamięci i we wspomnieniach. Nauczycielka, która dokłada starań, aby pobyt w przedszkolu był dla dzieci wydarzeniem interesującym, staje się ich doradcą, źródłem wiedzy i
- 6. przewodnikiem. Wyjaśnia, inspiruje i pomaga w samodzielnym gromadzeniu doświadczeń i poznawaniu otoczenia. Na ogólną atmosferę wychowawczą wpływa także mowa nauczycielki, która powinna posiadać indywidualne kompetencje komunikacyjne . Wywiera bowiem wpływ na bierny język dziecka, na pojmowanie przekazywanych mu treści, a jednocześnie jest wzorem do naśladowania w czynnej mowie. Forma dźwiękowa mowy ułatwia małemu słuchaczowi pojmowanie treści wypowiedzi, pobudza wyobraźnię, emocjonalne przeżycia, pomaga zapamiętywać obrazy, treści, wiązać fakty, może być również źródłem estetycznych doznań dziecka. Nauczycielka w toku rozmów z dziećmi powinna wykazać się umiejętnością słuchania i rozumienia mowy dziecka, tak aby słowa zawarte w jej wypowiedzi wiązały się z tokiem jego myśli i zainteresowań. Jej stosunek do wypowiedzi dziecka jest dla niego przykładem społecznego zachowania podczas wymiany zdań, wzorem uważnego słuchania. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do mówienia i znaleźć na to czas. Dzięki aktywnemu słuchaniu stosunek pomiędzy dzieckiem a nauczycielem opiera się na wzajemnym zrozumieniu, szacunku i trosce. Kultura żywego słowa nauczycielki to podstawa kształcenia mowy dziecka. Edukacja przedszkolna jest bowiem przygotowaniem dzieci do nauki czytania i pisania w szkole. Błędy słownikowe, gramatyczne, nieprawidłowa wymowa, monotonia formy dźwiękowej, wadliwy styl i układ treści są złym, szkodliwym wzorem, opóźniającym rozwój wychowanka. Mowa nauczycielki musi być prawidłowa, nie tylko wyraźna, ale i wyrazista, stosując elementy techniki żywego słowa, czyli akcenty, pauzy, zmiany wysokości tonu, tempa i siły głosu, wymaga prostoty i oddziaływania na wyobraźnię. Działalność pedagogiczna nauczyciela w dużej mierze powinna opierać się na takcie pedagogicznym. Osoba postępująca taktownie opanowuje impuls wyrażania własnych uczuć, opinii, nagłych emocji, zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych. Brak taktu nagminnie pojawia się w nieopanowanym mówieniu przy dziecku o nim samym rzeczy, których ono nie powinno słyszeć. Nauczycielka, która traktuje takt pedagogiczny jako czynnik właściwego kontaktu z dzieckiem, wczuwa się w położenie i pozycję dziecka. Potrafi cierpliwie wysłuchać jego racji, wymaga to od niej opanowania i panowania nad emocjami. Taktowna nauczycielka ma równy, życzliwy i obiektywny stosunek do wszystkich dzieci. Taka pozycja warunkuje zdobycie zaufania podopiecznych i stworzenia poczucia bezpieczeństwa. Etyka zawodowa pedagoga odrzuca najmniejsze nawet możliwości kierowania się wobec jakiegokolwiek dziecka uczuciem osobistej niechęci. Uczucie takie musi być opanowane i zwalczone, dyskwalifikuje bowiem nauczyciela, gdyż odcina go od dziecka barierą nieufności, czyni nieskutecznymi wszelkie zabiegi wychowawcze. Okres przedszkolny to czas beztroskich, dziecięcych zabaw. Radość, pogoda i uśmiech, jako atrybuty dzieciństwa niezwykle pozytywnie wpływają na rozwój zarówno fizyczny, jak i psychiczny. Poczucie humoru oraz uśmiech są niezmiernie cennymi cechami nauczycielki. Jej łagodne usposobienie, a zarazem stanowczość ułatwiają proces komunikacji z dziećmi. Taktownym żartem można w sposób bardziej skuteczny przywołać dziecko do porządku niż za pomocą surowego upomnienia. Często zdarza się, że płatane przez dzieci figle, stają się dla nauczycielki bardzo kłopotliwe, a nawet przykre. Na niemądry żart najlepiej reagować żartem lepszym, dowcipniejszym. Do dobrych, dowcipnych figlów należy się włączyć, czynnie je poprzeć. Kultura żartu to rzecz niezwykle cenna. Dobrze, jeżeli człowiek zdobędzie ją stosunkowo wcześnie. Dziecko w wieku przedszkolnym potrzebuje nadzoru pedagogicznego swej nauczycielki, która w taktowny sposób zahamuje nadmiar popisów i wygłupów, miłym żartem odwróci uwagę i upomni. Drogi rozwoju – możliwości doskonalenia zawodowego Zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu anatomii, fizjologii oraz psychologii nie jest wystarczające. Nauczyciel pragnący zdobyć możliwie duże osiągnięcia w dziedzinie jakości praktyk dydaktyczno-edukacyjnych, zmuszony jest do nieustannego pogłębiania wiedzy o metodach pracy wychowawczej. Istnieje wiele możliwości doskonalenia zdobytych już umiejętności. Propozycją dwóch łódzkich przedszkoli jest współpraca nauczycieli. Opiera się ona w głównej
- 7. mierze na wymianie doświadczeń zawodowych, co wpływa na zwiększenie potencjału twórczego nauczycieli oraz zmniejszeniu obaw przed niepowodzeniami. Organizowane są również różnego rodzaju dyskusje dotyczące poznawania prawa oświatowego, planowania pracy, reformy systemu edukacji. Na spotkaniach tego typu omawiane są scenariusze zajęć, materiały metodyczne oraz ciekawe artykuły czasopism pedagogicznych. Nauczyciele sami wybierają tematy prowadzonych warsztatów, co sprzyja ich aktywizacji i twórczości. Dzielą się swoją wiedzą, doświadczeniami, ciekawymi pomysłami. Występuje współpraca, która ma na celu podniesienie poziomu wiedzy oraz sprawniejszą organizację warunków i pracy w przedszkolu. Zaletą przeprowadzanych warsztatów jest sprawny przebieg podejmowanych zadań, lepsza organizacja rad pedagogicznych, a także duże zaangażowanie i kreatywność nauczycieli. Wewnątrzprzedszkolne doskonalenie nauczycieli jest drogą do podnoszenia jakości pracy przedszkola. Podobną funkcję pełnią Wojewódzkie Ośrodki Metodyczne będące instytucjami uprawnionymi do podnoszenia kwalifikacji nauczycieli. Kursy prowadzone przez te instytucje są różnorodne. Niewątpliwie każdy wychowawca przedszkola może znaleźć kurs, który uzupełni jego wiedzę. Ponadto wyższe uczelnie w całym kraju prowadzą całą gamę studiów podyplomowych, dzięki którym nauczyciel może zdobyć dodatkowe uprawnienia. Przed nauczycielem wychowania przedszkolnego stoi bardzo wiele obowiązków. Człowiek, który wychowuje najmłodszych w placówce oświatowej, musi posiadać odpowiednią wiedzę teoretyczną w zakresie pedagogiki i psychologii. Nie może oczywiście na tym poprzestać, bowiem powinien uczestniczyć w rozmaitych kursach. Taka osoba powinna potrafić doskonale obserwować dzieci, dostrzegać potrzeby każdego z nich, zgodnie z aktualnym etapem rozwoju. Koniecznością jest posługiwanie się wyobraźnią, by choć trochę zrozumieć dziecięce widzenie przedszkola i życia w nim. Taka próba wglądu w świat dziecka, większości osób nie przychodzi łatwo, wymaga bowiem dyscypliny i wysiłku. Ponadto ważne jest, aby wychowawca cechował się odpowiednią osobowością, umiał organizować czas dzieciom, podczas pobytu w placówce. Temu służą niewątpliwie posiadane uzdolnienia. W pracy dydaktyczno-wychowawczej istotna jest również współpraca z rodzicami dzieci. W związku z tym musi być osobą, która wzbudza zaufanie, cieszy się autorytetem w swoim środowisku. Bibliografia Pozycje zwarte: 1. Burtowy M., Przygotowanie dzieci w wieku przedszkolnym do nauki czytania i pisania w szkole, wyd. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992. 2. Jędrzejewski S., Nauczycielka przedszkola, wyd. WSiP, Warszawa 1987. 3. Komunikacyjne kompetencje zawodowe nauczycieli, red. Kwiatkowska H., Szybisz M., wyd. Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Warszawa 1997. 4. Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1994. 5. Landy A., Kwiatowska M., Topińska Z., Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, wyd. Nasza Księgarnia, Warszawa 1970. 6. Lee C., Wzrastanie i rozwój dziecka, wyd. WSiP, Warszawa 1997. 7. Pedagogika przedszkolna, red. Kwiatowska M., Topińska Z., wyd. WSiP, Warszawa 1978. Podgórecki J., Komunikacja Społeczna, wyd. Instytut Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2000. 8. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, red. Żebrowska M., wyd. PWN, Warszawa 1979. Czasopisma: 1. Lejman M., Autorytet nauczycielki przedszkola, „Wychowanie w Przedszkolu” 1983, nr 7-8, s. 429-434. 2. Plocker H., Bardzo lubię naszą panią, „Wychowanie w Przedszkolu” 1988, nr 3, s. 155.
- 8. 3. Stokowska D., Strzopa H., WDN drogą do jakości, „Wychowanie w Przedszkolu” 2001, nr 7, s. 407-410. 4. Strupczewska B., Sylwetka zawodowa nauczycielki przedszkola, „Oświata i Wychowanie” 1985, nr 12, s. 37-39. Osobowość nauczyciela W języku potocznym "osobowość" to coś zbliżonego do atrakcyjności, czaru osobistego, siły charakteru, siły charakteru czy charyzmatu, jest to cecha gwiazd filmowych i tych polityków, którzy nam się szczególnie podobają. Gdy jednak psychologowie posługują się słowem osobowość, to ma ono bardziej neutralne i uniwersalne znaczenie. Oznacza mianowicie to, co charakteryzuje jednostkę, zespół cech psychicznych właściwych danemu człowiekowi. Szczególny wpływ na osobowość młodego człowieka i jego zachowania społeczne mają tzw. OSOBY ZNACZĄCE, które przebywały z jednostką przez dłuższy okres czasu, oddziaływały na jej postępowanie z powodu swojej roli, z racji przewagi, czy też ze względu na więzi emocjonalne. Osoby znaczące pozostawiają ślady w psychice ucznia, kształtują ją w pewien charakterystyczny sposób. Obok rodziców, bliskich krewnych, osobami znaczącymi powinni być też nauczyciele, którzy mają szczególnie dużo do zrobienia na tym polu. Żeby być wzorem, nauczyciel powinien przed wszystkim zdobyć uczucia wychowanków, poruszyć ich emocjonalnie; zaś jego działania muszą mieć coś wspólnego z problemami młodych ludzi. Spostrzeżenie przez uczniów podobieństwa z nauczycielem pod jakimś względem, lub wieloma względami, prowadzi do identyfikacji, podświadomego na ogół dążenia do bycia takim samym. Jakie powinny być cechy nauczycieli jako osób znaczących? 1. Zainteresowanie dziećmi i młodzieżą jako przedmiotem oddziaływań. Przejawia się ono między innymi w częstym przebywaniu z uczniami w dążeniu do pomocy młodym ludziom w rozwiązywaniu różnorodnych problemów. Nie jest to zainteresowanie czysto poznawcze ale raczej emocjonalne. Nauczyciel znajduje zadowolenie w przebywaniu z dziećmi. 2. Traktowanie dzieci i młodzieży jako rozwijające się jednostki. Nauczyciel nie uważa swoich uczniów za osoby w pełni ukształtowane, lecz dostrzega w nich specyficzne tworzywo, będące przedmiotem jego oddziaływań. Stosunek do nich wiąże się z poczuciem odpowiedzialności za rozwój wychowanków. Pedagog jest świadom tego, że jego sposób bycia ma wpływ na obecne i przyszłe zachowania społeczne uczniów. 3. Umiejętność oddziaływania pedagogicznego, takt pedagogiczny. Przejawia się on w szanowaniu uczniów, ich odmienności oraz zdolności do empatii, wczuwania się w przeżycia drugiego człowieka. Nauczyciel, który potrafi dostrzegać racje drugiego człowieka, z pewnością wywrze bardzo duży wpływ na kształtowanie postaw humanistycznych, humanitarnych i tolerancyjnych uczniów. 4. Demokratyczny sposób postępowania daje lepsze rezultaty niż narzucanie uczniom decyzji z zewnątrz. Wiadomo przecież, że dominujące postępowanie nauczyciela wywołuje podobne tendencje w zachowaniu uczniów, a często prowadzi do niepożądanych zachowań społecznych, np. agresji. Z kolei integrujące działanie nauczyciela sprzyja wykształceniu u uczniów umiejętności współpracy, samodzielności, ujawnia inicjatywy, podejmowania działań wykraczających poza cele własnej jednostki. Odpowiedzialny nauczyciel uświadomi też uczniom potrzebę poszukiwania kompromisów i wskaże na konieczność współdziałania, co może zapobiegać postawą egoistycznym. 5. Dbałość o informacje zwrotną. Nauczyciel powinien nie tylko mówić do uczniów, ale także przysłuchiwać się temu co mówią oni i odebrane informacje uwzględniać w swoich oddziaływaniach. Szanując zdanie swoich uczniów, pedagog zaszczepia w nich krytycyzm, umiejętność wyrażania własnych sądów, uczy też kultury dyskusji.
- 9. Ważne są również cechy sprzyjające ugruntowaniu autorytetu nauczyciela. - Zgodność własnego postępowania z głoszonymi ideami. Młodzież bardzo wnikliwie obserwuje swoich nauczycieli i wykazuje szczególną wrażliwość na wszelkie niezgodności między lansowanymi ideami a rzeczywistym postępowaniem. Skoro pedagog uczy wrażliwości na sztukę, piękno, kulturę, szacunek do tradycji, dorobku i wysiłku poprzednich pokoleń, to przede wszystkim sam powinien być człowiekiem kulturalnym, szanować pracę innych, bo inaczej jego możliwości skutecznego działania znacznie się obniży. - Sprawiedliwość. Ta cech nauczyciela jest szczególnie wysoko ceniona przez młodzież. Wyraża się ona w stosowaniu obiektywnych kryteriów oceniania, zgodnych z jednolitymi normami. Nauczyciel, który postępuje sprawiedliwie, ma duże szansę pozytywnego oddziaływania na wychowanków, w których wzbudza zaufanie. - Głęboka rzetelna wiedza, rozległe umiejętności, dobre przygotowanie do lekcji. - Życzliwość okazywana młodzieży, ogólne doświadczenie, mądrość życiowa, zrównoważenie emocjonalne, usposobienie, od którego zależy atmosfera w szkole, a częściowi i poza nią. - Czynniki zewnętrzne, jak schludny wygląd, dobra prezencja. Modelowanie uczniów. Kolejny sposób przekazywania wpływów wychowawczych to modelowanie, które polega nie tylko na zewnętrznym upodobnianiu się, ale przede wszystkim na przejęciu przez ucznia zachowań nauczyciela. Czynności niekoniecznie muszą być wiernym powtórzeniem tego, co zrobił model, wystarczy, że posiadają one ten sam charakter, klimat czy nastrój, że zmierzają do tego samego celu co czynności pedagoga. Obserwowanie modelu pozytywnego jest bardzo ważne, bo może osłabić lub powstrzymać u wychowanków reakcje nie korzystne, np., zachowania agresywne. Podobieństwo modelu do ucznia ułatwia proces utożsamia się z pedagogiem, odczuwania jego stanów emocjonalnych. Więzi z uczniem pedagog może stworzyć poprzez odkrycie wspólnych zainteresowań, np. historią regionalną. Taka współpraca nie tylko zbliża ale uczy też szacunku do przeszłości, rozbudza poczucie tożsamości narodowej, każe zastanowić się nad wartościami, którym człowiek hołduje. Utożsamienie się z wzorcem jest bardzo efektywna metodą kształtowania osobowości ucznia, ponieważ z jakiejś abstrakcyjnej zasady moralnej bardzo trudno uczynić składnik osobowości, bo jest to tylko formuła słowna. Jeżeli natomiast zasada moralna zawarta jest jako stały element w postępowaniu nauczyciela, wtedy przestaje być abstrakcyjna, a staje się konkretem. Nagrody i kary. Nauczyciel oddziałuje też na zachowania ucznia poprzez stosowanie nagród i kar czyli wzmacnia pozytywnie lub negatywnie. W ten sposób utrwala nie tylko określone korzystne postawy, ale także usuwa inne niepożądane. Kary i nagrody sterują działaniem wychowanka, dostarczając mu wiadomości o wynikach czynności. Nagroda informuje o sukcesie, uczeń nie ma wówczas powodu do zmiany postępowania. Kara informując p porażce, skłania natomiast do skorygowania czynności i zmiany zachowania, choć może też zniechęcać. Wzmacnianie pozytywne lub negatywne uczy młodego człowieka, że ludzkie postępowanie podlega ocenie innych, kształtuje więc poczucie, że odpowiedzialności za własne czyny. Jeżeli potrzeba przynależności do grupy będzie u ukaranego silna, jest szansa, iż mimo skłonności do dominowania zmieni on swoje zachowanie. Skutki kar i nagród zależą od czynników wewnętrznych, osobowościowych, np. od indywidualnej potrzeby osiągnięć, od odporności na frustrację, od samooceny. Role społeczne. Nauczyciel oddziałuje także na uczniów, organizując społeczne sytuacje wychowawcze, przygotowane specjalnie albo też przypadkowo. To dzięki nim młodzież przygotowuje się do pełnienia różnych ról społecznych. W ciągu 45 minut lekcji uczeń może być np. liderem,
- 10. sekretarzem, obserwatorem czy osobą odpowiedzialną za prezentację. W ten sposób sposobi się do pełnienia w życiu roli szefa, podwładnego, doradcy. Nauczyciel posiadający chociażby część przedstawionych wyżej cech stanowi na pewno pozytywny model osobowości i zachowań społecznych, a dzięki świadomemu stosowaniu różnorodnych metod wpływu wychowawczego prowadzi do wytworzenia u uczniów wewnętrznych wzorców postępowania. Osobowość nauczyciela w świetle współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych. Osobowością zajmuje się wiele nauk o człowieku. Sam termin pochodzi od łac. persona. Psychologia, pedagogika i socjologia uczyniły osobowość swym pojęciem konstytutywnym i jednym ze swych głównych problemów badawczych. Definiują osobowość jako zbiór względnie stałych cech psychicznych człowieka różniących go od innych ludzi warunkujących stałość jego zachowania, bądź jako system biologicznych i psychicznych właściwości człowieka warunkujących organizację jego czynności, tożsamość, kierunek i sposoby przystosowania się do otoczenia oraz twórczego przekształcania tego otoczenia. Główne składniki tego systemu to postawy przekonania, uczucia, motywy, potrzeby, skłonności, jak też cechy wyrażające specyficzny indywidualny stosunek do świata i ludzi. Osobowość nauczyciela wychowawcy obejmuje trzy struktury: - poznawczą - wyrażającą się działaniami związanymi ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia-wychowanka - motywacyjną - obejmującą system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela - czynnościową -prakseologiczno-pedagogiczną W obecnym czasie w świetle współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych dąży się do tworzenia nowych szkół, przyjaznych dla ucznia. Tworzenie szkół, w których będzie możliwy rzeczywisty rozwój indywidualnych predyspozycji i możliwości ucznia zależy głównie od przygotowania i osobowości nauczycieli. To od osobowości nauczyciela zależy czy będzie rozbudzał zainteresowania, motywację do konstruktywnej aktywności samowychowawczej i rozwijał wrażliwość wychowanków. Jedną z podstawowych cech osobowości nauczyciela w świetle współczesnych przemian społeczno-ekonomicznych jest zdolność do rozpoznawania przeżywanych uczuć ucznia, wskazanie na źródła ich powstania i adekwatne ich nazywanie. Nauczyciel nie ma prawa lekceważyć lub bagatelizować uczuć i stanu psychicznego tych z którymi pracuje. Powinno go cechować podmiotowe podejście do ucznia, zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Aby nauczyciel mógł pomagać w rozwoju musi umieć podejść do ucznia jako do osoby czującej, myślącej, mającej prawo do szacunku, wolności i do uczenia się czyli popełniania błędów. Uczeń przychodząc do szkoły, przynosi swoje nadzieje na zdobycie wiedzy, na nowe przeżycia. Oczekuje ufnie na miłość i poszanowanie swoich potrzeb. Swoje nadzieje powierza nauczycielom. Dlatego cechą osobowości nauczyciela musi być powiernictwo duchowe, dobra wola, wola wspomagania rozwoju młodych ludzi. Nauczyciel jest zobowiązany do wierności, Wierność nauczyciela i wierność ucznia to pojęcia dopełniające się wzajemnie i tworzące fundament dialogu. Zadaniem nauczyciela jest także zdobywanie informacji o uczniach, aby móc prowadzić pracę opiekuńczo-wychowawczą. Z tego zadania wynika ważna cecha osobowości nauczyciela-umiejętność prowadzenia rozmowy z dziećmi i młodzieżą w taki sposób, by czuli, że to co mówią jest rozumiane oraz właściwie przyjmowane przez nauczyciela. Co nie znaczy, że nauczyciel musi zawsze zgadzać się z poglądami uczniów, lecz ma brać pod uwagę ich punkt widzenia,
- 11. Istotną sprawą w wypełnianiu, przez nauczyciela pracy opiekuńczo-wychowawczej i dydaktycznej jest aby potrafił rozumieć komunikaty niewerbalne. Ta właściwość jego osobowości jest niezwykle ważna. Uczniowie często starają się swoje nastroje, odczucia i pragnienia przekazać nauczycielowi bez użycia mowy. Wiele informacji uwidacznia się (czasami nieświadomie) poprzez tak zwane porozumiewanie niewerbalne- uśmiechy, gesty, dotknięcia ręki, ruch ciała- zwłaszcza ruch głowy, mimikę twarzy. Wszystko to daje nauczycielom wychowawcom wiele interesujących informacji. Nauczyciel powinien nie tylko słyszeć dźwięk głosu dziecka, ale powinien umieć z nim rozmawiać słuchać go. To ma być człowiek, który rozpoznaje komunikaty pozawerbalne, który potrafi rozpoznać to "co nie widziane dla oka co zobaczyć może tylko serce" (Saint Exupery) Nauczyciel musi umieć zdobyć zaufanie uczniów. Aby tego dokonać cechować go ma lojalność wobec uczniów i dyskrecja w odniesieniu do informacji, które są mu powierzane. Przy zdobywaniu zaufania ważną rolę pełni także inna cecha osobowości nauczyciela - empatia czyli wczuwania się w stany głównie uczuciowe innych osób. Nauczyciel nie będzie miał obrazu ucznia, jeśli nie jest w stanie wytworzyć w sobie empatii. To wczuwanie się w sytuację dzieci i młodzieży jest możliwe wówczas gdy potrafimy rozumieć ich stany psychiczne i traktować jako naturalne. We współczesnej szkole nauczyciel musi umieć budować swój autorytet. Autorytet nauczycielski nie przychodzi automatycznie, ale każda osoba musi zdobywać go wartościami osobowymi. Nauczyciel powinien posiadać poczucie humoru, które sprawia, że nie czuje się obrażony, znieważony czy atakowany przez uczniów. Powinien być osobowością, z którą można pracować i śmiać się. Zostanie takim człowiekiem jeśli będzie posiadał i takie cechy jak: wiarygodność, zaufanie, imponująca wiedza merytoryczna, którą potrafi interesująco przekazać wzbudzając przy tym zaangażowanie uczniów i wzrost motywacji do nauki. Nauczyciel musi posiadać cechy, właściwości za pomocą, których ułatwi uczniowi potwierdzenie jego właściwej wartości. Jeśli nauczyciel będzie posiadał wymienione cechy, właściwości i nastawienie na rozwój ucznia, a nie na zadanie, które trzeba realizować to zdobędzie autorytet. Aby pomoc nauczyciela w rozwoju ucznia była najbardziej skuteczna winien on posiadać następujące cechy: 1) autentyczność nauczyciela 2) pełna akceptacja i bezwarunkowo pozytywne nastawienie wobec ucznia 3) wrażliwe i empatyczne zrozumienie tego, co uczeń odczuwa i o co mu naprawdę chodzi Kolejna cecha osobowości nauczyciela to troskliwość. Jako troskliwy nauczyciel ma przyczyniać się do tego, żeby niepowodzenia w nauce nie były nigdy zupełne i umie zachęcić do nowych wysiłków, które uwieńczone zostaną w końcu powodzeniem. Współczesny nauczyciel powinien być taki jak wymarzył sobie J.W.Dawid w ciągle żywym dziele o duchu nauczycielstwa. Zasadniczą cechą nauczyciela ma być wewnętrzny nakaz dobroci, co nie może wykluczyć stanowczości postępowania i stawiania wymagań wychowankom, gdyż to jest konieczne dla ich rozwoju. Miarą skuteczności pracy wychowawczej staje się wielkość duszy nauczyciela, zdolność widzenia przez niego w każdym uczniu człowieka bliskiego sobie, a nie uciążliwego rywala w zimnej grze o uzyskanie przewagi psychicznej. Nauczyciel powinien być twórczy. Cechować go miałyby takie cechy; - stanowczość i silna motywacja dokonywania zmian, - umiłowanie pracy/ zapał do niej i pracowitość, - upór w dążeniu do celu, przywódczość i inicjatywa, - niezależność myślenia, konstruktywne ś ć i krytycyzm, - szerokie zainteresowania i duża witalność, - wiara we własne siły,
- 12. - elastyczność intelektualna i trzeźwość umysłu, - zdolność do samodzielnej realizacji celów. Barbara Karolczak - Biernacka przeprowadziła wśród nauczycieli badania pilotażowe na temat pożądanych cech osobowości współczesnego nauczyciela dowodzą one iż: 1) Nauczyciel powinien mieć pewność siebie czyli odwagę. 2) Profesjonalizm, odpowiednia wiedza pedagogiczna i psychologiczna, którą stale poszerza oraz kompetencja. 3) Współczesnego nauczyciela ma cechować inteligencja, błyskotliwość, twórcze myślenie, pomysłowość, innowacyjność. 4) Jego stosunek do zadań ma cechować aktywność, pracowitość, odpowiedzialność, sumienność, rzetelność, systematyczność, rzeczowość, pilność. 5) Nauczyciel w stosunku do uczniów powinien być sprawiedliwy, wymagający, przyjemny, wyrozumiały, pomocny, tolerancyjny, cierpliwy, życzliwy, komunikacyjny. 6) Kolejne cechy to dynamizm, zorganizowanie, aspiracje, samosterowność i powołanie do zawodu. Oprócz tych cech zdaniem badanych respondentów nauczyciel powinien być interesujący, autentyczny, otwarty na zmiany, rzeczowy, praktyczny, pełen godności, zainteresowany kulturą i nowoczesny. Czesław Banach także przeprowadził badania na temat osobowości nauczyciela w wyniku, których powstały propozycje 5 grup cech osobowości i szeregu cech-właściwości wchodzących w ich zakres tematyczny. I. Cechy-właściwości osobowe Nauczyciel ma być dostępny bezpośredni, kontaktowy. Akceptujący młodzież taką jaka jest, szanujący jej godność. Ma być dobrym organizatorem, pogodnym opiekunem, serdecznym, kulturalnym, życzliwym. Ma być samokrytyczny wobec własnej pracy i elastyczny w postępowaniu. Powinien być odważny w wyrażaniu swoich poglądów i mieć własne zdanie. Skromność, poczucie humoru to kolejne jego właściwości. Umiejący twórczo przystosować się do zmian społecznych i oświatowych. To człowiek sprawiedliwy, dyskretny, budzący zaufanie. II. Cechy-właściwości intelektualne Nauczyciel w świetle przemian ma być inteligentny, mądry i powściągliwy w wyrażaniu opinii, sądów, ocen. Ma mieć wysoki poziom wiedzy, kwalifikacji, sprawność intelektualną i szerokie zainteresowania. Powinien być samodzielny w myśleniu, twórczy w formułowaniu problemów i poglądów. III. Cechy- właściwości dydaktyczne (prakseologiczno-pedagogiczne) Nauczyciel mający odpowiednią i aktualną wiedzę merytoryczną i dobre przygotowanie metodyczne stosuje różne metody dydaktyczne oraz środki dydaktyczne w tym nowoczesną technologię kształcenia. Znający podstawy pedagogiki, psychologii oraz uznający ich przydatność. To człowiek znający dzieci ich potrzeby, możliwości i lubiący dzieci. Jest wymagający od siebie i innych, konsekwentny, dociekliwy i sprawiedliwy w ocenianiu i załatwianiu spraw. Samodzielny twórczy, poszukujący nowych metod i środków. Potrafi aktywizować uczniów i stosować indywidualizację w nauczaniu i poznawaniu uczniów. Stosuje demokratyczny (motywacyjny) styl kierowania i wspomagający samorządność uczniów. To nauczyciel samokształcący i doskonalący swój warsztat pracy i pracujący nad sobą. Potrafi korzystać z różnych źródeł informacji. IV. Cechy właściwości-wychowawcze Nauczyciel zajmujący się chętnie pracą z młodzieżą i otwarty na problemy młodzieży. Przychylny i potrafiący sobie zjednać uczniów swą postawą. Nie tylko uczy, ale także wychowuje młodzież traktując ją podmiotowo. Jako człowiek wyrozumiały, opiekuńczy nie ośmiesza uczniów i nie
- 13. obraża się. zawsze dotrzymuje słowa i obietnic. V. Cechy-właściwości zewnętrzne Człowiek dbający o zdrowie fizyczne, psychiczne i odporny na trudności w pracy. Potrafi ekspresyjnie przekazywać informacje. Ma kulturalny sposób bycia. Z badań Cz. Banach wyciągnął wnioski, ze można z pewnym uproszczeniem i uogólnieniem przyjąć jako cechy pożądane ułożone hierarchicznie w sposób następujący: 1. Otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia. 2. Kompetencja merytoryczna i metodyczna. 3. Poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość 4. Sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów. 5. Dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania 6. Dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach 7. Tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna. 8. Umiejętność planowania i organizowania pracy własnej i zbiorowej 9. Motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy) 10. Poczucie humoru Być prawdziwym nauczycielem w czasach wielkiej zmiany społecznej i edukacyjnych wyzwań nie jest łatwo. Przemiana wartości i stylów życia spiętrza trudności w pracy pedagogicznej. Może to zniechęcać do pracy ale także wyzwalać inicjatywę i motywować do niej. W zawodzie nauczycielskim nadal nie straciła na aktualności myśl Seneki: "Najmniej działa się tym, co się mówi, więcej tym, co się robi, a najwięcej tym kim się jest" Wspominając szkołę do której się uczęszczało na ogół nie pamięta się wystroju wnętrz, wyposażenia sal. Pamięta się natomiast i wspomina ze wzruszeniem tych nauczycieli, którzy byli wysokim autorytetem moralnym, którzy potrafili stworzyć nić porozumienia z uczniami, których naturalna życzliwość i zdolność empatii zapewniła uczniom poczucie bezpieczeństwa w procesie wychowania bowiem, w interakcji między wychowawcą, a wychowankiem najważniejszy jest właśnie ten mało z zewnątrz zauważalny i trudny do zdefiniowania klimat więzi emocjonalnych, który może kompensować różne niedostatki organizacyjne procesów wychowawczych, ale które z kolei nic zastąpić nie potrafi. Klimat ten wytwarza się zaś tylko wówczas jeżeli działalności wychowawczej będzie towarzyszyła zawsze głęboka refleksja wychowawcy. Jego umiejętności krytycznej oceny własnych postaw, zdolność dostrzegania spraw zasadniczych, rzutujących na jego porozumienie z wychowankiem. Są to istotne cechy osobowości współczesnego nauczyciela. Pamiętajmy, ze istotą pracy nauczyciela jest jak wyraził kiedyś G.Klimowicz jednym słowem MOTTO. Tworzą go pierwsze litery słów: miłość, odpowiedzialność, tolerancja, troskliwość, otwartość. Kształtując swoją osobowość powinniśmy o tych słowach pamiętać. Bibliografia 1. Banach C. Cechy osobowości nauczycieli "Nowa Szkoła" 1995 nr 3 2. Banach C. O kulturze pedagogicznej i etyce zawodu nauczyciela "Dyrektor Szkoły" 1994 nr 6,7 3. Barański Cz. Nauczyciel twórczy innowator ? "Nowa Szkoła" 1995 nr 4 4. Czajkowski-Kilianek i J. Kilianek Dekalog współczesnego nauczyciela "Nowa Szkoła" 1994 nr 2 5. Dudzikowa M. Autorytet nauczyciela w opinii uczniów. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze
- 14. 1995 nr 8 6. Janowska J. Psychologia humanistyczna w psychopedagogicznym kształceniu nauczycieli "Nowa Szkoła" 1995 nr 8 7. Kacprzak-Kazubowska U. Sposoby poznawania uczniów. "Nowa Szkoła" 1993 nr 1 8. Karolczak-Biernacka B. Kondycja nauczyciela. "Edukacja i Dialog" 1996 nr l 9. Kołodziński P. Wierność nauczyciela, wierność ucznia. "Edukacja i Dialog" 1995 nr l 10.Modrzejewska E Jakiego nauczyciela chciałby zatrudnić w swojej szkole? "Nowa Szkoła" 1995 nr 8 11. Pomykało W. Encyklopedia Pedagogiczna W-wa 1993 http://www.pedagogiczna.edu.pl OSOBOWOŚĆ NAUCZYCIELA Zestawienie bibliograficzne w wyborze WYDAWNICTWA ZWARTE BANACH Czesław : Cechy - właściwości osobowościowe nauczycieli // W : Edukacja i rozwój : jaka szkoła?, jaki nauczyciel?, jakie wychowanie? : [praca zbiorowa] / [red. Andrzej Jopkiewicz]. - Kielce : Wyższa Szkoła Pedagogiczna ; Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, cop. 1995. - S. 209-219 BARŁÓG Krystyna : Niepokój młodych nauczycieli a metody asertywności // W : Edukacja i rozwój : jaka szkoła?, jaki nauczyciel?, jakie wychowanie? : [praca zbiorowa] / [red. Andrzej Jopkiewicz]. - Kielce : Wyższa Szkoła Pedagogiczna ; Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, cop. 1995. - S. 296-301 BOHUCKI Jan : Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży. - Katowice : "Śląsk", 1965 DAWID JAN WŁADYSŁAW (1859-1914) : O duszy nauczycielstwa / napisał J. Wł. Dawid. - Warszawa : "Nasza Księgarnia" : Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, 1927 DAWID JAN WŁADYSŁAW : O duszy nauczycielstwa. - Wyd. 3. - Warszawa : "Nasza Księgarnia", 1946. - (Podręczna Biblioteka Nauczyciela ; Nr 1) DOBROWOLSKA Barbara : Nauczyciel wobec postaw twórczych uczniów : pedagogiczne uwarunkowania kompetencji zawodowych. - Toruń : "Akapit", 2009. - S. 33-38 : Oosobowościowe uwarunkowania postaw twórczych ENCYKLOPEDIA pedagogiczna / red. Wojciech Pomykało. - Warszawa : Fundacja Innowacja, 1993. - S. 516-521 : Osobowość nauczyciela ENCYKLOPEDIA pedagogiczna XXI wieku. T. 3, M-O / red. nauk. i przew. Komitetu red. Tadeusz Pilch. - Warszawa : Wydaw. Akademickie "Żak", 2004. - S. 976-1000 : Osobowość nauczyciela GARLEJ-DRZEWIECKA Ewa : Wspomaganie osobowego rozwoju nauczyciela poprzez samopoznanie // W : Człowiek, szkoła, wspólnota : w kręgu edukacji społecznej / pod red. Marii Mendel. - Toruń : Adam Marszałek, cop. 2000. - S. 129-136 GODAWA Szymon : Predyspozycje osobowościowe oligofrenopedagoga // W: Społeczne i edukacyjne uwarunkowania rozwoju oraz funkcjonowania dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością / pod red. nauk. Zenona Gajdzicy. - Kraków : "Impuls" , 2009. - (Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych t. 8). - S. 167-174 GONOBOLIN Fëdor Nikanorovič : Osobowość nauczyciela radzieckiego : szkic psychologiczny / F. Gonobolin ; przekł. [z ros.] Zofia Pomianowska, Maria Żebrowska. - Warszawa : Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1953 GORBATKOW Aleksander A.: Niektóre intelektualno-emocjonalne relacje w strukturze osobowości młodych i doświadczonych nauczycieli // W: Edukacja i rozwój : jaka szkoła?, jaki
- 15. nauczyciel?, jakie wychowanie? : [praca zbiorowa] / [red. Andrzej Jopkiewicz]. - Kielce : Wyższa Szkoła Pedagogiczna ; Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, cop. 1995. - S. 284-288 GUZIK Barbara : Nauczyciel przyszłości w opinii uczniów gimnazjum i liceum // W : Nauczyciel w świecie współczesnym / red. nauk. Bożena Muchacka, Mirosław Szymański. - Kraków : "Impuls", 2008. - S. 119-127 JACKOWSKA Ewa : Osobowość jako modyfikator wypalenia zawodowego u nauczycieli szkolnictwa specjalnego // W: Teraźniejszość i przyszłość osób niepełnosprawnych w kontekście społecznych zmian / pod red. nauk. Grażyny Miłkowskiej, Bożeny Olszak-Krzyżanowskiej. - Kraków : "Impuls" , 2008. - S. 369-381 JANICKA Iwona : Cechy osobowości nauczycieli a ich predyspozycje zawodowe // W: Rodzina - rozwój - praca : wybrane zagadnienia / red. Teresa Rostowska, Jan Rostowski. - Łódź : Wyższa Szkoła Informatyki, 2002. - S. S. 169-177 JANOWSKA Janina : Samoaktualizacja w teorii i praktyce kształcenia nauczycieli. - Lublin : Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, 2000. - S. 33-99 : uwarunkowania efektywności procesu wychowania KLIŚ Maria, KOSSEWSKA Joanna : Zespół wypalenia zawodowego a cechy osobowości nauczycieli // W: ZDROWIE psychiczne w zawodzie nauczycielskim : materiały międzynarodowej konferencji naukowej 31 marca - 2 kwietnia 1998 Zielona Góra = Psychische Gesundheit im Lehrerberuf / red. nauk. Tatiana Ronginska, Werner Gaida, Uwe Schaarschmidt. - Zielona Góra : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej ; Potsdam : Universität Potsdam, 1998. - S. 87-96 KNIAZIAN Marianna : Problem kształtowania osobowości nauczyciela-badacza w humanistycznym paradygmacie oświaty na Ukrainie // W : Nauczyciel w świecie współczesnym / red. nauk. Bożena Muchacka, Mirosław Szymański. - Kraków : "Impuls", 2008. - S. 129-132 KOSYRZ Zdzisław : Osobowość wychowawcy : być wychowawcą w zmiennych i dynamicznych warunkach życia społecznego. - Warszawa : "Pedagogium", 2005 KOSYRZ Zdzisław : Problemy pedeutologiczne. Osobowość nauczyciela-wychowawcy // W: Pedagogika ogólna i subdyscypliny / red. nauk. Lucjan Turos. - Warszawa : "Żak", 1999. - S. 505- 519 KREATORZY edukacyjnego dialogu / red. Anna Karpińska. - Białystok : "Trans Humana", 2002. - S. 370-378 : Wybrane problemy osobowości nauczyciela KREUTZ Mieczysław : Osobowość nauczyciela-wychowawcy. - Warszawa : "Nasza Księgarnia", 1947. - (Podręczna Biblioteka Nauczyciela ; Nr 5) Filia w Opocznie KUCHARCZYK Izabella, OLEMPSKA Magdalena : Osobowościowe predyspozycje do zawodu pedagoga specjalnego studentów pedagogiki specjalnej // W: Kompetencje pedagoga specjalnego : aktualne wyzwania teorii i praktyki / red. Zofia Palak, Anna Bujnowska. - Lublin : Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2008. - S. 41-46 KUŹMA Józef : Nauka o szkole : studium monograficzne : zarys koncepcji. - Kraków : "Impuls", 2005. - S. 187-192 : Studia i badania nad osobowością i cechami psychicznymi nauczycieli KWIATKOWSKA Henryka : Pedeutologia / komitet nauk. Teresa Hejnicka-Bezwińska. - Warszawa : Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, cop. 2008. - (Pedagogika Wobec Współczesności) LEGOWICZ Jan : O nauczycielu : filozofia nauczania i wychowania / Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki ; Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego. - Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975. - 217, [3] s. ; 21 cm. - (Monografie i Studia. Biblioteka Nauczyciela Akademickiego / Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Instytut Polityki Naukowej i Szkolnictwa Wyższego). - S. 40-68 : Pedagogiczna osobowość nauczyciela ŁAWROWSKA Romualda : Zajęcia muzyczno-ruchowe w kształtowaniu osobowości nauczyciela // W: Edukacja - szkoła - nauczyciele : promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005. - S. 261-267
- 16. ŁĘŚKI Zbigniew : Osobowość nauczyciela w świetle Analizy Transakcyjnej // W : Analiza transakcyjna w teorii i praktyce pedagogicznej / red. Jarosław Jagieła ; Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie. - Częstochowa : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1997. - S. 123-135 MAJEWICZ Piotr : Asertywność jako jeden z zasobów osobowości przyszłych nauczycieli // W: Edukacja - szkoła - nauczyciele : promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005. - S. 268-273 MARCINKOWSKI Marian : Wybrane osobowościowe uwarunkowania efektywności zawodowej nauczycieli // W: KOMUNIKACJA społeczna a zarządzanie we współczesnej szkole / red. Klaudia Błaszczyk, Mirosław Drzewowski, Wojciech J. Maliszewski. - Toruń : "Adam Marszałek", cop.2009. - S. 205-213 MARCZUK Stanisław : Orientacje wartościujące nauczycieli w III Rzeczypospolitej : studium z socjologii edukacji. - Rzeszów : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie, 2001. - S. 186-211 : Aksjologiczno-osobowościowe aspekty pracy nauczyciela MAREK Elżbieta : Nauczyciel wczesnej edukacji w zmieniającej się szkole // W : Nauczyciel w świecie współczesnym / red. nauk. Bożena Muchacka, Mirosław Szymański. - Kraków : "Impuls", 2008. - S. 249-257 MARZEC Danuta Krystyna : Opieka nad dzieckiem w dobie przemian społecznych / Danuta Krystyna Marzec ; Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie. - Częstochowa : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2004. - S. 154-174 : Nauczyciel-wychowawca wobec współczesnych wyzwań MINCZANOWSKA Aleksandra : Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej w dobie przemian edukcyjnych // W: Przemiany w naukach o wychowaniu - idee, koncepcje, rzeczywistość edukacyjna : II konferencja naukowa z cyklu: Przemiany edukacyjne w Polsce i na świecie a modele wychowania : praca zbiorowa / red. Wiesława Korzeniowska. - Kraków : "Impuls", 2002. - S. 185-195 MORSZCZYŃSKA Urszula : Odpowiedzialność w strukturze wartości nauczycieli // W : Edukacja aksjologiczna. T. 2, Odpowiedzialność pedagoga / red. Katarzyna Olbrycht. - Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1995. - S. 67-75 NIEMIERKO Bolesław : Kształcenie szkolne : podręcznik skutecznej dydaktyki. - Warszawa : Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, cop. 2007. - S. 45-81 : Poznajmy się bliżej: uczniowie i nauczyciele OKOŃ Wincenty : Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. - Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. - S. 369-385 : Osobowość i zawód nauczyciela OKOŃ Wincenty : Wszystko o wychowaniu. - Warszawa : "Żak", 1999. - S. 239-256 : Problem osobowości nauczcyciela OKOŃ Wincenty : Zarys dydaktyki ogólnej. - Wyd. 4 rozsz.. - Warszawa : Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970. - S. 407-429 : Osobowość nauczyciela OLSZAK Alicja : Psychopedagogiczne kompetencje nauczycieli szkół specjalnych. - Lublin : Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, 2001. - S. 35-50 : Osobowość pedagoga specjalnego OSOBOWOŚĆ nauczyciela : rozprawy J. Wł. Dunina, Z. Mysłakowskiego, St. Szumana, M. Kreutza, St. Baleya / oprac. i wstęp Wincenty Okoń. - Wyd. 2. - Warszawa : Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1962. - 260 s. : portrety autorów ; 20 cm OSOBOWOŚĆ nauczyciela a swoistość pracy w klasach początkowych : materiały z Ogólnopolskiej Konferencji nt. "Kształcenie nauczycieli klas niższych" Wrocław 6-9 stycznia 1986 . - Wrocław : Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1991. - (Prace Pedagogiczne, ISSN 0137-1096 [od 1979 r.] ; 122) PUFAL-STRUZIK Irena : Osobowość i twórcza postawa nauczycieli szkół podstawowych // W : Edukacja i rozwój : jaka szkoła?, jaki nauczyciel?, jakie wychowanie? : [praca zbiorowa] / [red. Andrzej Jopkiewicz]. - Kielce : Wyższa Szkoła Pedagogiczna ; Radom : Instytut Technologii Eksploatacji, cop. 1995. - S. 278-283
- 17. RUMIŃSKI Antoni : Nauczyciel wobec trudności zawodowych // W: Edukacja - szkoła - nauczyciele : promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005. - 328-333 S. 328-333 RYCHTA T., GUSZKOWSKA M. : KOCZAN T.: Z badań nad osobowością nauczycielek podejmujących studia wyższe // W : WYBRANE aspekty osobowości studentów kierunków pedagogicznych : zbiór prac / red. Tadeusz Rychta ; Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego. Filia w Piotrkowie Trybunalskim. Instytut Pedagogiki. - Piotrków Trybunalski : Wydawnictwo Filii Kieleckiej WSP, 1999. - S. 9-17 SAJDERA Jolanta : Rola nauczyciela w funkcjonowaniu społecznym instytucji edukacyjnych // W: Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej. T. 1 / red. Bożena Suchacka. - Kraków : Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2006. - S. 257-266 STAWIAK-OSOSIŃSKA Małgorzata : Od Marka F. Kwintyliana do Elen Key. Konstruowanie modelu nauczyciela przyszłości na podstawie wybitnych europejskich koncepcji pedagogicznych // W : Edukacja - szkoła - nauczyciele : promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005. - S. 350-357 SZTEJNBERG Aleksander : Komunikacyjne środowisko nauczania i uczenia się. - Wrocław : "Astrum", 2006. - (Kreatywność). - S. 186-187 : Ujemne cechy osobowości i postępowania nauczyciela na zajęciach edukacyjnych. - (Kreatywność) TCHORZEWSKI DE, Andrzej Michał : Formacja osobowościowa jako czynnik jakości kształcenia nauczycieli // W: Edukacja - szkoła - nauczyciele : promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005. - S. 375-380 WEŁYCZKO Lesław : Skuteczność zadaniowa nauczycieli // W : Nauczyciel andragog w społeczeństwie wiedzy / red. Wojciech Horyń, Jan Maciejewski. - Wrocław : Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007. - (Acta Universitatis Wratislaviensis, ISSN 0239-6661 [od 1979 r.] ; No 2988). - S. 156-169 WĘGŁOWSKA- RZEPA Krystyna : Wybrane osobowościowe dyspozycje do zawodu nauczyciela // W: Aktywność ruchowa z piłką w doskonaleniu wybranych właściwości osobowościowych ucznia : metodyka ćwiczeń, zabawy i gier z piłką / pod red. Tadeusza Rzepy. - Wyd. 3. - Wrocław : Wydaw. AWF , 2005. - S. 11-27 Filia w Tomaszowie Maz. WOŁOSZYN Wiesława : Etyczna osobowość nauczyciela // W: Problemy etyczno-deontologiczne zawodu nauczycielskiego w okresie przemian ustrojowych w Polsce : materiały z konferencji naukowej w Zaciszu k. Tucholi w dniach 3-4 grudnia 1992 roku / red. Andrzej M. Tchorzewski ; Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy. - Bydgoszcz : Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1993. - S. 99-108 WOŹNIAK Robert B. : Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych. - Koszalin : Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, 1998. - S. 267-292 : Nauczyciel i klasa szkolna ZABOROWSKI Zbigniew : Psychospołeczne problemy pracy nauczyciela- Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986. - S. 91-99 : Osobowościowe determinanty postaw wychowawczych ZALEWSKA-BUJAK Małgorzata : Stymulowanie rozwoju dziecka niepełnosprawnego we współczesnej edukacji // W: Zagadnienia funkcjonowania z ograniczoną sprawnością / red. Jerzy Rottermund. - Kraków : "Impuls", 2009. - S. 79-87 - (Problemy Edukacji, Rehabilitacji i Socjalizacji Osób Niepełnosprawnych ; T. 7) ZAMKOWSKA Anna : Formy wsparcia ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkole ogólnodostępnej // W: Społeczne i edukacyjne uwarunkowania rozwoju oraz funkcjonowania dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością / red. nauk. Zenon Gajdzika. - Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls", 2009. - S. S. 59-79 Zawiera m.in. Prezentacja wyników badań dotyczących wsparcia udzielanego uczniowi z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkole ogólnodostępnej na poziomie
- 18. ogólnoszkolnym, jak i na poziomie klasy. Uwzględnienie form wsparcia ucznia w statutach, programach wychowawczych, zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych oraz wewnątrzszkolnym systemie oceniania badanych szkół. Zatrudnienie specjalistów i wymiar etatu ich pracy. Udzielanie wsparcia materialnego uczniom. Wsparcie ucznia przez nauczyciela-wychowawcę: ocena poziomu swojej wiedzy z zakresu pedagogiki specjalnej, sposobu dokonywania diagnozy ucznia (kompetencje diagnostyczne), programu i metod terapeutycznych wykorzystywanych w pracy z uczniem (kompetencje innowacyjne), sposobów włączenia ucznia do grona rówieśników oraz wykorzystywanych pomocy dydaktycznych (kompetencje dydaktyczno-wychowawcze). Cechy osobowe charakteryzujące nauczyciela pracującego z uczniem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim oraz częstotliwość indywidualnych kontaktów nauczycieli ze specjalistami (kompetencje interpersonalne) ŻEGNAŁEK Kazimierz : Dydaktyka ogólna : wybrane zagadnienia. - Warszawa : Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, 2005. - S. 333-338 : Predyspozycje i cechy oraz typologie osobowości nauczyciela ARTYKUŁY Z CZASOPISM BACZAŁA Ditta : Kompetencje zawodowe nauczycieli szkół specjalnych. - Bibliogr. // Nowa Szkoła. - 2009, nr 8, s. 51-56 Kwalifikacje zawodowe i cechy osobowościowe kadry pedagogicznej szkół specjalnych. BANACH Czesław : Cechy osobowości nauczycieli // Nowa Szkoła. - 1995, nr 3, s. 37-40 Osobowość nauczyciela i nauczyciela wychowawcy: właściwości osobowe, właściwości zewnętrzne. BARŁÓG K. : Psychoterapeutyczna rola nauczyciela // Życie Szkoły. - 1994, nr 5, s. 259-262 BOĆWIŃSKA-KILUK Beata : Kilka uwag o sylwetce i powinnościach wychowawcy // Opieka, Wychowanie, Terapia. - 2000, nr 4, s. 18-19 BOĆWIŃSKA-KILUK Beata : Wychowanie - technologia czy spotkanie? : rola dyspozycji osobowościowych nauczyciela-wychowawcy w dynamice procesu. - Summ. - Bibliogr. // Kwartalnik Pedagogiczny. - 2006, nr 3, s. [24]-41 BORTNOWSKI Stanisław : Dlaczego polonista musi być profesorem Pimką? // Polonistyka. - 1983, nr 3, s.173-178 Osobowość nauczyciela. BORTNOWSKI Stanisław Jakim ma być dobry polonista? // Polonistyka. - 1995, nr 2, s.111-113 Osobowość nauczyciela. BORTNOWSKI Stanisław : O polonistach inaczej : znaleźć siebie // Głos Nauczycielski. - 1988, nr 43, s.1, 6 Osobowość nauczyciela. DĄBROWSKI Marcin. : Sześć cnót dobrego nauczyciela // Przegląd Oświatowy. - 2001, nr 10, s. 21-22 Wg ks. prof. Andrzeja Szostka DENEK Kazimierz : Nauczyciel - jego tożsamość, role i kompetencje // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2011, nr 3, s. 4-10 Kompetencje i kwalifikacje współczesnego nauczyciela wychowania fizycznego. Kształcenie i dokształcanie. DEPCZYŃSKA Katarzyna : Awans zawodowy szansą rozwoju osobowości? // Nowe w Szkole. - 2000/2001, [nr] 9, s. 9-12 DUCHNIEWICZ Joanna, DUCHNIEWICZ Przemysław : Poznać siebie, zrozumieć innych. Cz. 1 // Psychologia w Szkole. - 2009, nr 4, s. 87-95 Ćwiczenia, które pozwalają określić nauczycielowi własny typ psychologiczny, indywidualny styl, sposób uczenia się i nauczania innych. DUCHNIEWICZ Joanna, DUCHNIEWICZ Przemysław Poznać siebie, zrozumieć innych. Cz. 2 // Psychologia w Szkole. - 2010, nr 1, s. 38-49 Ćwiczenia, które pozwalają określić nauczycielowi własny typ psychologiczny, indywidualny styl, sposób uczenia się i nauczania innych.
- 19. DYKA Franciszka : Osobowość nauczyciela wychowawcy // Edukacja i Dialog. - 1999, nr 3, s. 40- 43 Znajomość uczniów, poczucie humoru w pracy nauczyciela. DYMARA Bronisława : Poloniści - jacy są? // Polonistyka. - 1986, nr 6, s. 494-496 Osobowość nauczyciela. DZIEMIANOWICZ Mirosława : O nauczycielu szczęśliwym. - Summ. - Bibliogr. // Teraźniejszość, Człowiek, Edukacja. - 1999, nr 1, s. 19-44 Cechy, którymi powinien odznaczać się nauczyciel to m.in.: refleksyjność, samorozwój, rozumienie wiedzy itd. FEMIAK Joanna : Fundament kompetencji pedagogicznych // Psychologia w Szkole. - 2010, nr 3, s. 113-119 GABRYŚ Katarzyna : Odpowiedzialność jako wyznanie dla nauczyciela // Wychowanie na Co Dzień. - 2002, nr 2/3, s. 3-4 Co to oznacza być nauczycielem odpowiedzialnym? Refleksyjność, aktualizowanie wartości w osobowości nauczyciela. GALANT Józef : O niektórych warunkach skutecznej pracy wychowawczej nauczycieli // Nowa Szkoła. - 1995, nr 3, s. 31, 34-36 Osobowość nauczyciela i indywidualny styl pracy. GARLEJ-DRZEWIECKA Elżbieta, LINDYBERG Iwona : Buduj samego siebie // Edukacja i Dialog. - 1998, nr 6, s. 11-14 Rozważania nad trudem budowania osobowości. Wartość nauczyciela jako człowieka. Bogactwo wewnętrzne nauczyciela. GNOSIŃSKI S. : Dajcie odsapnąć! : jaki jesteś polonisto? // Głos Nauczycielski. - 1987, nr 9, s. 1, 5 GOLIŃSKA Lucyna, ŚWIĘTOCHOWSKI Waldemar : Temperamentalne i osobościowe determinanty wypalenia zawodowego u nauczycieli // Psychologia Wychowawcza. - 1998, nr 5, s. 385-398. Wyniki badań. GÓRNIEWICZ Józef: Nauczyciel i wyobraźnia pedagogiczna. - Summ. - Bibliogr. // Teraźniejszość, Człowiek, Edukacja. - 1998, nr 3, s. 29-38 Wyobraźnia pedagogiczna stanowi integralny element osobowości nauczyciela. GÓRSKI Jan J. : Osobowość nauczyciela-wychowawcy (Dyspozycje etyczne i ich realizacja) // Kultura Oświata Nauka. - 1985, nr 9/10, s. 70-77 GREGORCZYK Joanna : Sukces czy porażka? : kilka refleksji // Wychowanie w Przedszkolu. - 2007, nr 2, s. 37-38 Przykłady z życia przedszkola jak powinien zachować się nauczyciel w konkretnych sytuacjach np. w przypadku dzieci nieśmiałych, cierpiących na problemy żołądkowe, agresywnych lub dziecka specjalnej troski. Zasady, które pomogą nauczycielowi w jego pracy i wzbogacą jego osobowość. GROENWALD Maria : Oblicza zawodu nauczyciela // Klocki Autonomiczne w Szkole. - 2000, nr 6-7, s. 7-9 GRUBA Anna : Jestem nauczycielem przedszkola. - Bibliogr. // Bliżej Przedszkola. - 2009, nr 7, s. 50-[53] Rozważania na temat osobowości nauczyciela przedszkola. Zwycięska praca w konkursie na esej "Jestem nauczycielem przedszkola". GRYSZANOWICZ Kalina : Nauczyciel - doradca metodyczny // Wszystko dla Szkoły. - 2001, nr 9, s. 21-22 Zadania, osobowość nauczyciela doradcy metodycznego. GUMUŁA Alina, MICHAŁOWICZ Dorota : Osobowość nauczyciela w integracji // Bliżej Przedszkola . - 2010, nr 7-8, s. 82-83 HOŁODIUK Joanna : Osobowość nauczyciela wychowawcy // Edukacja i Dialog. - 2005, nr 3, s. 4- 9 Cechy osobowości.
- 20. JABŁONKO Olga : O etyce nauczyciela // Wszystko dla Szkoły. - 2007, nr 4, s. 9-11 Pedagogika wartości oraz autorytet moralny nauczyciela. Etyczna osobowość nauczyciela. JANOWSKA Janina : Psychologia humanistyczna w kształceniu nauczycieli // Nowa Szkoła. - 1995, nr 5, s. 7-12 Cechy osobowości i zachowania nauczyciela warunkujące rozwojową relację z uczniem. Podmiotowość nauczyciela i ucznia. JANUS A. : Nauczyciel - nie święty // Język Polski w Szkole : dla klas IV-VIII. - R.33: 1987/88, z.2, s.280-284 JAŃCZYK G. : Wiele można zmienić bez kosztownych reform / // Edukacja i Dialog. - 1992, nr 10, s. 13-15 JAROSZUK Teresa : "Stare i nowe" w poglądach Zenona Klemensiewicza na osobowość nauczyciela Polski Odrodzonej (1918-1939) // Przegląd Historyczno-Oświatowy. - 2005, nr 1-2, s. 187-200 JEDLIŃSKA K. : Wybrane cechy osobowości nauczyciela szkoły podstawowej // Nowa Szkoła. - 1984, nr 1, s. 18-21 KARWATOWSKA Małgorzata : Językowy wizerunek nauczyciela : (na podstawie listów uczniów) // Język Polski w Szkole : dla klas IV-VIII. - R. 44, z. 3 (1998/99), s. 19-25 Model powinnościowy i osobowościowy nauczyciela w opinii uczniów szkół podstawowych. KARWOWSKI Maciej : Nauczycielskie przewodzenie - perspektywy teoretyczne i metoda pomiaru // Ruch Pedagogiczny. - 2010, nr 3-4, s. 57-85 KARWOWSKI Maciej : Osobowościowe uwarunkowania nauczycielskich wartości wychowawczych. - Summ. - Bibliogr. // Kwartalnik Pedagogiczny. - R. 53 (2008), nr 3, s. [113]-133 Wartości socjalizacyjne nauczycieli. KICIŃSKI Andrzej : Poszukiwanie tożsamości katechety osób szczególnej troski. - Bibliogr. // Katecheta. - 2005, [nr] 7/8, s. 10-19 Osobowość pedagoga specjalnego - katechety osób specjalnej troski KLEIN E. : Spojrzenie adwokata i replika oskarżyciela. Jaki jesteś polonisto? // Głos Nauczycielski. - 1986, nr 46, s.5 KLIŚ Maria, KOSSEWSKA Joanna : Cechy osobowości nauczycieli a syndrom wypalania zawodowego // Psychologia Wychowawcza. - 1998, nr 24, s. 125-140 Wrażliwość empatyczna a zespół wypalenia zawodowego. KOSSAKOWSKA Marlena : O zasobach nauczyciela : nauczycielu - nie musisz być sam // Przegląd Oświatowy. - 2008, nr 2, s. 15-16 Psychiczne i fizyczne obciążenie nauczyciela. Osobowościowe zasoby nauczyciela - poczucie koherencji. Umiejętność radzenia sobie z trudnościami w szkole - osiąganie zgodności pomiędzy oczekiwaniami zawodowymi a realiami pracy. Poszukiwanie emocjonalnego wsparcia u innych osób. Profesjonalne grupy wsparcia. KOWOLIK Piotr : Kim jest? : co wie i potrafi? - współczesny nauczyciel (mężczyzna) w zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej (zarys teoretyczny tematu). - Summ. - Bibliogr. // Nauczyciel i Szkoła. - 2009, nr 1/2, s. [41]-49 Poszukiwanie różnic w osobowości kobiet nauczycielek i mężczyzn nauczycieli w klasach początkowych. KOZAK Ewa : Problemy tożsamości zawodowej nauczycieli // Edukacja i Dialog. - 2010, nr 3-4, s. 14-20 KOZŁOWSKA M. : Radość uczenia // Polonistyka. - 1982, nr 2, s.140-149 KRASZEWSKA Danuta : Próba zdefiniowania obowiązku profesjonalnego nauczyciela // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2002, nr 5, s. 28-31 KRAWCZONEK Magdalena : Nauczyciel i uczeń w szkole. - Bibliogr. // Dyrektor Szkoły. - 2005, nr 4, s. 13-15 Cechy nauczyciela, które powinien posiadać, żeby zyskać sympatię swoich uczniów. KULBAKA Jacek : Pedagogika Marii Grzegorzewskiej. - Bibliogr. // Wychowawca. - 2007, nr 6, s.
- 21. 22-23 Poglądy Marii Grzegorzewskiej (1888-1967) w zakresie problematyki zawodu nauczycielskiego. Osobowość nauczyciela KURTEK Paweł : Osobowościwe uwarunkowania wypalenia zawodowego nauczycieli szkolnictwa specjalnego // Edukacja. - 2010, nr 4, s. 104-113 KWIATKOWSKA Henryka : Sposoby pojmowania własnego nauczycielstwa // Bliżej Przedszkola. - 2010, nr 12, s. 48-53 KWIATKOWSKI Stefan M. : Nauczyciel : przywódca, przewodnik, tłumacz : rozważania o przywództwie. - Summ. - Bibliogr. // Ruch Pedagogiczny. - 2005, nr 3/4, s. [22]-30 Cechy nauczyciela przywódcy, przewodnika, tłumacza. Przywódca autokratyczny, demokratyczny i permisyjny. MACIASZKOWA Janina : Być nauczycielem wychowawcą... // Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze. - 1990, nr 8, s. 273-278 Wymagane cechy osobowości dobrego nauczyciela - wychowawcy, warunki pracy w zawodzie. MACIĄG Jolanta : Sztuka dialogu i otwartość jako sposób bycia mistrza i ucznia // Wychowanie na Co Dzień. - 1999, nr 1/2, s. 8-11 Stosunki interpersonalne w środowisku szkolnym. Korekcyjna moc dialogu. Wzór osobowy nauczyciela - mistrza. MAJEWSKA-OPIEŁKA Iwona : O sile nauczyciela. Po co? Dlaczego? Jak? // Bliżej Przedszkola. - 2010, nr 11, s. 71-73 MAŁKOWSKA Bożena : Osobowość nauczyciela. - Bibliogr. // Nowa Edukacja Zawodowa. - 2005, nr 1, s. 26-28 Głównym źródłem autorytetu nauczyciela jest jego stosunek do ucznia. MARCZYK M. : Spojrzenie praktyka. Jaki jesteś polonisto? // Głos Nauczycielski. - 1986, nr 48, s.7 SZERLĄG A. : Walory osobowościowe nauczycieli problemem ciagle aktualnym // Nowa Szkoła. - 1983, nr 7-8, s. 324-326 NAROŻNA Danuta : Poradnik młodego wychowawcy, czyli... 1001 pomysłów na klasę! // Lider. - 2007, nr 1, s. 22-24 Osobowość i autorytet wychowawcy klasy. HOŁODIUK J. : Osobowość nauczyciela wychowawcy // Edukacja i Dialog. - 2005, nr 3, s. 4-9 KAŹMIERCZAK Maria : "E" jak Empatia i Edukacja // Psychologia w Szkole. - 2009, nr 4, s. 96- 103 Wyjaśnienie pojęcia empatia. Rozwijanie empatii pedagogicznej, empatii u nauczycieli i uczniów. KONARZEWSKI Krzysztof : O roli i osobowości zawodowej nauczyciela albo jak uprawiać pedeutologię. - Bibliogr. // Kwartalnik Pedagogiczny. - 1990, nr 1, s. 89-110 Szkic o współczesnym nauczycielstwie polskim. Konstruktywna krytyka. KORDIAK Adrianna : Zmieniający się model nauczyciela wychowania fizycznego. - Bibliogr. // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2004, [nr] 5, s. 16-19 Kompetencje zawodowe, cechy osobowościowe pożądane u nauczycieli wychowania fizycznego. Przegląd literatury przedmiotowej. KOWALSKA Grażyna : Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie edukacyjnym // Edukacja. - 2000, nr 3, s. 32-50 KOZAK Wioletta : Nauczyciela portret własny // Dyrektor Szkoły. - 2002, nr 11, s. 24-26 KRASZKIEWICZ Henryk : Oczekiwania wobec nauczycieli w XXI wieku. [Cz. ]. - Bibliogr. // Wszystko dla Szkoły. - 2010, nr 4, s. 16-18 Cechy pożądane nauczyciela. KREMIEC A. : Polonista, jakiego potrzebują uczniowie współczesnej szkoły // Język Polski w Szkole : dla klas IV-VIII. - R.36: 1990/91, z.4, s.79-84 KUR Elżbieta M. : Madame czy Bladaczka? : wizerunek nauczyciela - rzeczywistość, oczekiwania, potrzeby // Edukacja Humanistyczna (Zielona Góra). - T. 5 (2007), s. [69]-82 Ocena pracy nauczyciela - problemy i dylematy. Szczególne trudności w pracy nauczyciela
- 22. polonisty. Osobowość nauczyciela jako edukacyjna wartość. KURTEK Paweł : Osobowościowe uwarunkowania wypalenia zawodowego nauczycieli szkolnictwa specjalnego / - Bibliogr. // Edukacja. - 2010, nr 4, s. 104-113 Wyniki badań własnych, których celem była weryfikacja znaczenia wybranych zmiennych osobowościowych : ekstrawencji, introwersji, neurotyczności, lokalizacji kontroli wzmocnień i poziomu samooceny ogólnej w nasileniu poziomu wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i satysfakcji z pracy. LASKA Janusz : Terrorysta czy dziamdziak? // Edukacja i Dialog. - 1996, nr 3, s. 25-27 Rodzaje postaw nauczycielskich. LULEK Barbara : Osobowość nauczyciela w okresie zmian // Wychowawca. - 2000, nr 7-8, s. 12- 13 MACIĄG W. : Pytania współczesnego nauczyciela. (Kształtowanie świadomości moralnej jednym z zadań polonisty) // Życie Literackie. - 1981, nr 9, s.1, 11 Rola osobowości nauczyciela w pracy z uczniem. MALINOWSKI Mariusz : Emancypacja Inteligencji Dydaktycznej // Dyrektor Szkoły. - 2004, nr 7/8, s. 104-106 Parametry osobowej umysłowości (inteligencja, dyspozycje, zdolności, charakter) pozwalają wskazywać, że ktoś (nauczyciel) wyróżnia się talentem Inteligencji Dydaktycznej. NAZAR Jerzy : Empatia a zawód nauczycielski // Ruch Pedagogiczny. - 1991, nr 1/2, s. 33-42 NAZAR J. : Efektywność psychologiczna nauczyciela a umiejętności zawodowe. -Bibliogr. // Nowa Szkoła. - 1990, nr 5/6, s. 276-281 NOWAK Małgorzata, SŁOMKIEWICZ Tadeusz : Autorytet nie spada z nieba // Głos Nauczycielski. - 1998, nr 5, s. 11 Asertywność nauczyciela. OLSZAK Alicja : Cechy osobowości pedagoga specjalnego w opinii nauczycieli szkół specjalnych. - Bibliogr. // Szkoła Specjalna. - 1998, nr 1, s. 3-10 Omówienie badań. OLSZEWSKA M. : Młody nauczyciel polonista w roli wychowawcy // Polonistyka. - 1980, nr 1, s.44-49 Osobowość nauczyciela. OLESZKOWICZ Anna : Co powinien umieć nauczyciel // Psychologia w Szkole. - 2009, nr 2, s. 5- 13 Cechy osobowe oraz umiejętności, predyspozycje jakie powinien posiadać dobry nauczyciel. OSIKA J. : Czynniki decydujące o efektach pracy dydaktyczno-wychowawczej polonisty w średniej szkole zawodowej // Szkoła Zawodowa. - 1984, nr 3, s.20-21 OSKROBA Anna, ŚWIERK Ewa : Szkolne wzory osobowe w opinii uczniów // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 1996, nr 8, s. 29-30 Wzór nauczyciela OSSOWSKA M. : Powiedzieć ładnie coś mądrego // Polonistyka. - 1985, nr 1, s.62-67 Rozm. z ... nauczycielką języka polskiego w Liceum Ogólnokształcącym im. Jana III Sobieskiego w Grudziądzu na temat cech osobowości nauczyciela w pracy z uczniem zdolnym. PALUCH B. : Wzór osobowy nauczyciela // Wychowawca. - 1994, nr 4, s. 10-12 PALUSZEWSKI J. : Pan od polskiego // Nowa Szkoła. - 1994, nr 1, s.15-17 PANUŚ Tadeusz : Jak uczyć religii dzisiaj? Cz.2. // Wychowawca. - 1997, nr 2, s.34-35 Nauczyciel katecheta - umiejętności pedagogiczne osobowości katechety, dobór treści i metod. PIÓREK Katarzyna : Słowa i czyny // Wychowawca. - 1998, nr 6, s. 14-15 Jakie cechy powinien posiadać dobry nauczyciel. PISARSKI Marek : Wybieraj: etyka osobowości czy charakteru? // Edukacja i Dialog. - 2007, nr 2, s. 21-22 Osobowość i kompetencje zawodowe nauczycieli. PODGÓRSKI J. : Więcej autentyzmu. Polonisto jaki jesteś? // Głos Nauczycielski. - 1990, nr 35, s.8-9
- 23. POLESZAK Wiesław, BOGUCKI Jacek : Cechy osobowości wybranych grup nauczycieli w świetle analizy psychologicznej. - Bibliogr. // Edukacja. - 2000, nr 1, s. 30-43 Wyniki badania obrazu własnego (realnego i idealnego) w analizie osobowości nauczycieli. PRUGAR Małgorzata : O osobowości nauczyciela słów kilka // Życie Szkoły. - 2001, nr 2, s. 81-82 Nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej. RADZIEWICZ Julian : Autotest pedagogiczny // Edukacja i Dialog. - 1996, nr 4, s. 28-30 Cechy osobowe dobrego nauczyciela. REWIZORSKA Elżbieta : Osobowość nauczyciela // Gazeta Szkolna : aktualności. - 2001, nr 51, s. 16 RYSZKA Rafał : Mistrz i przewodnik // Wychowawca. - 2007, nr 6, s. 5-7 Wzór osobowy nauczyciela - wychowawcy. Relacje mistrz - uczeń. RUSIECKI Mieczysław : Nauczyciel - przewodnik // Wychowawca. - 2006, nr 10, s. 10-11 Model osobowości nauczyciela wychowawcy. RUSIECKI Mieczysław : Dialog w szkole drogą do dojrzałości osobowej // Nauczanie Początkowe : kształcenie zintegrowane. - R. 33 (55), nr 1 (2009/2010), s. 7-20 Dialog - jego formy, rodzaje i cele. Dojrzałość osobowa nauczyciela oraz zasięg i efekty dialogu edukacyjnego. RUSIECKI Mieczysław : Nauczycielu, jaki jesteś? // Wychowawca. - 2003, nr 1, s. 10-11 Tożsamość nauczyciela. RYLKE Hanna : Nauczyciel przeciw nudzie // Remedium. - 1994, nr 8, s. 18-21 Cechy osobowości dobrego nauczyciela. Warunki prawidłowego kształcenia nauczycieli. SARUD Małgorzata : Wzór osobowy nauczyciela w opinii uczniów i rodziców // Dyrektor Szkoły. - 2002, nr 12, s. 21-22 SEUL Sylwia : Osobowość nauczyciela [w opinii uczniów] // Edukacja. - 1996, nr 7, s. 31-34 SEUL Sylwia : Rozwój tożsamości a aktywność twórcza // Nauczyciel i Szkoła. - 2004, nr 3/4, s. [266]-277 Warunki kształtujące tożsamość. Etapy rozwoju tożsamości. SIEK Stanisław : Analiza osobowości nauczycieli szkół specjalnych. - Bibliogr. // Szkoła Specjalna. - 2000, nr 1, s. 19-22 Badania dotyczyły struktury potrzeb psychicznych poziomu empatii, lęku i obciążenie stresem. SIĘKA Halina : Osobowość nauczyciela // Gazeta Szkolna : aktualności. - 2001, nr 6, s. 18 Osobowość nauczyciela w/g Czesława Banacha. SKONIECZKA Elżbieta : Autorytet nauczyciela - kryzys czy nowa jakość. - Bibliogr. // Życie Szkoły. - 2006, nr 8, s. 42-46 Nakreślenie oczekiwanego wzorca osobowości nauczyciela. SŁOWIŃSKI L. : Osobowość nauczyciela polonisty - jej znaczenie w procesie dydaktyczno-wychowawczym / // Polonistyka. - 1983, nr 5, s.361-366 SROKOSZ Wacław, MAZUR Zbigniew : Czynności lekcyjne nauczyciela kultury fizycznej na tle typu jego osobowości widzianej w świetle interpersonalnej teorii osobowość. - Bibliogr. // Wychowanie Fizyczne i Sport. - 1990, nr 4, s. 35-53 Relacje uczeń - nauczyciel. STRACHANOWSKA Iwona : Wpływ atrakcyjności zajęć i osobowości nauczyciela na efekty kształcenia językowego uczniów // Języki Obce w Szkole. - 1998, nr 2, s.133-136, bibliogr. SYGULLA Ewa : Nauczyciel w dzisiejszych czasach // Nowa Szkoła. - 2010, nr 3, s. 33-37 Wymagane kompetencje, kwalifikacje i osobowość współczesnego nauczyciela. SZACHNIUK-ALBOWICZ Paulina : Moralna postawa nauczyciela. - Bibliogr. // Dyrektor Szkoły. - 2006, nr 4, s. 50-52 Etyka zawodu nauczyciela, odpowiedzialność nauczyciela, władza w edukacji, relacje nauczyciel-uczeń, etyczna osobowość nauczycieli. SZKOLAK Anna : Osobowość nauczyciela klas początkowych jako wartość w procesie edukacji // Nauczanie Początkowe. - 2005/2006, nr 1, s. 62-66 ŚNIEŻYŃSKI Marian : Dialog edukacyjny. - Kraków, 2001 . - Rec.: Marian Chymuk // Ruch
- 24. Pedagogiczny. - 2002, [nr] 1/2, s. 115-118 Cechy osobowościowe nauczyciela dialogu. ŚWIST Jacek : Nauczyciel dla ucznia - uczeń dla nauczyciela / // Psychologia w Szkole. - 2009, nr 2, s. 30-36 Nieprawidłowe reakcje nauczyciela (werbalne i pozawerbalne) na zachowanie ucznia, które przyczyniają się do kryzysu autorytetu nauczyciela. Cechy osobiste nauczyciela, które są warunkiem koniecznym skutecznych działań wychowawczych. TARASZKIEWICZ Małgorzata : Rozwój osobisty nauczyciela, czyli tędy droga (cz. 1) // Psychologia w Szkole. - 2011, nr 1, s. 51-58 Psychologiczny aspekt rozwoju osobistego nauczyciela. TCHORZEWSKI Andrzej M. de : Rzecz o trzech obszarach formacji osobowościowej pedagoga // Ruch Pedagogiczny. - 2008, nr 3/4, s. 5-11 Formacja osobowościowa nauczyciela składa się z kilku kroków indywidualnego postępowania. Należą do nich: samopoznanie, samoakceptacja i samorealizacja. TKACZYK Grażyna : Rola cech osobowych nauczyciela w procesie oddziaływania na dziecko upośledzone umysłowo // Wychowanie na co Dzień. - 1999, nr 6, s. 26-30 TSIRIGOTIS Konstantinos, LEWIK-TSIRIGOTIS Ewa : Niektóre aspekty funkcjonowania osobowościowego kandydatów na nauczycieli. - Summ. - Bibliogr. // Nauczyciel i Szkoła. - 2004, nr 1/2, s. [155]-173 Pojęcie osobowości i cechy osobowości. Użyte narzędzia badawcze. Wyniki badań. TURCZYŃSKA T. : Humanista w szkole zawodowej // Polonistyka. - 1989, nr 5, s.385-391 Rozm. z ... nauczycielką Zespołu Szkół Budowlanych nr 2 Stołecznego Zrzeszenia Budownictwa w Warszawie na temat pracy i osobowości nauczyciela. TUROWSKI Stanisław : Osobowości nauczycielskie // Nowa Szkoła. - 2000, nr 3, s. 11-12 Cechy dobrego pedagoga. URBANIAK Andrzej : Nauczyciel - wychowawca. - (Wychowanie prorodzinne w szkole ; cz. 1). - Bibliogr. // Wychowawca. - 1997, nr 5, s. 12-15 Pozycja szkoły w procesie wychowania, integracja procesu wychowania prorodzinnego, osobowość wychowawcy. URBAŃSKA Elżbieta : Osobowość nauczyciela - charyzma, czy profesjonalizm? : (głos w dyskusji) / // Nowa Szkoła. - 1996, nr 4, s. 6-7 URYCH Ilona : Nauczyciel wychowania fizycznego - dziś // Nowa Szkoła. - 2009, nr 3, s. 27-29 Refleksje na temat nauczyciela wychowania fizycznego - cechy osobowościowe i rola. WARCHOŁ Krzysztof : Osobowość nauczyciela ważnym czynnikiem determinującym proces wychowania i kształcenia fizycznego. - Bibliogr. // Lider. - 2004, nr 4, s. 4 Nauczyciel wychowania fizycznego. WARCHOŁ Krzysztof : Postawy nauczycieli wf do zawodu - próba refleksji teoretycznej i praktycznej // Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. - 2010, nr 9, s. 30-33 Postawa jako kategoria społeczna i pedagogiczna. Osobowość nauczyciela i jego globalna postawa do zawodu jako czynniki decydujące o poziomie szkolnej i środowiskowej kultury fizycznej. WIATROWSKI Zygmunt : Nowy etap w pedeutologii polskiej. - Bibliogr. // Kwartalnik Pedagogiczny. - R. 52 (2007), nr 3, s. [39]-53 Pedeutologia jest subdyscypliną pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli oraz ich praca zawodowa. WITALEWSKA H. : Jaki jesteś polonisto? // Głos Nauczycielski. - 1986, nr 38, s.5 WIŚNIEWSKI Czesław : O wychowawcy // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 1997, nr 8, s. 39-42 Cechy składające się na osobowość nauczyciela. WIŚNIEWSKI Czesław : Odnaleźć sens pracy : (rzecz o nauczycielskim powołaniu i więzi emocjonalnej z uczniami). - Bibliogr. // Nowa Szkoła. - 1996, nr 4, s. 21-25 WOJNAR Irena : Wśród ludzi i dla ludzi // Głos Nauczycielski. - 2008, nr 52/53, s. 16
- 25. Zawód nauczyciela jako misja. Lektury kształtujące osobowość nauczyciela. WOLAN-NOWAKOWSKA Mariola, LIPIŃSKA-GROBELNY Agnieszka : Wybrane zmienne osobowościowe a postawa nauczycieli wobec zmian w miejscu pracy. - Bibliogr. // Wychowanie na Co Dzień. - 2004, nr 7/8, s. 33-36 WOLIŃSKA-ŁOŚ Barbara : Sukces czy porażka? // Wychowawca. - 2007, nr 1, s. [28]-29 Osobowościowe i intelektualne cechy nauczyciela jako czynniki istotne w prawidłowym prowadzeniu zajęć z "wychowania do życia w rodzinie". WOLTMANN Ewa : Wielki dar losu... // Wychowawca. - 2003, nr 1, s. 12-13 Nauki płynące z pracy pedagogicznej dla rozwoju osobowego nauczyciela. ZAJDEL Krzysztof : Mości pedagogu // Gazeta Szkolna. - 2001, nr 20, s. 23 ŻEGNAŁEK Kazimierz : Osobowość nauczyciela : w opinii uczniów województwa mazowieckiego // Nowa Szkoła. - 2005, nr 5, s. 14-20 http://www.pm115lodz.wikom.pl